Türkyat Arastrmalarnda Internet 'ten Nasl Istfade Edleblr? 53 Türkyat Arastrmalarnda Internet'ten Nasl Istfade Edleblr? Fatma ACUN* Blgsayar aglarnn ag anlamna gelen Internet dünyadak büyük küçük aglarn brbrne baglanmasndan lusmaktadr. 1960 'l yllarn basnda Amerkan Savunma Bakanlg 'nda asker amaçla kullanlan ARP ANET (Advanced Research Prject Agency Net) adl blgsayar ag Internet'n baslangcn teskl etmektedr. Zaman çnde gelserek ülkedek ünverste ensttü ve arastrma kurumlarnn blgsayarlarn da dahl eden ARP ANET blm adamlar arsnda hzl letsm ve blg paylasmn gerçeklestrmek üzere lusturulmustu. 1990 'l yllara gelndgnde ARPANET yern günümüzde kullandgmz Internet'e brakt. Internet Türkye 'ye ODTÜ'nün çalsmalarylai 993 ylnda geld. 1990 'l yllardan tbaren tcar ve dger tür amaçlar çn de kullanlmaya baslanan Internet hzla gündelk hayatla bütünlest. Internet'e bagl blgsayarlar arasnda her gün blm egtm tcaret eglence vs. gb knularla lgl belk bnlerce kütüphanelk blg aks gerçeklesmektedr. Gücü kullanm klay prgramlar ve düsük malyet sayesnde letsm kurma blgye ulasma ve yayma knularnda herkese açk hale gelen Internet dünya çapnda yaygnlasarak sn yrm yln en yaygn kullanlan ve en hzl gelsen teknljs ldu blg tplumlarnn smges halne geld. Internet'n metn ses ve görüntünün tek br sstemle bütünlesk bçmde yaylmas ve erslmesne mldn vermes Internet'te yaynlanan blg mktarnda ve kullanc saysnda patlamaya yl açt. Bugün Internet 12 bnden fazla blgsayar agn bünyesnde barndran küresel letsm arac halne geld. Dünya Internet Istatstkler (Internet Wrld Statstcs) verlerne göre 2005 yl snu tbaryla dünyada 1 mlyar 18 mlyn Internet kullancs 400 mlyn cvarnda Internet' e bagl blgsayari 00 mlyna yakn alan ad.dç Dr. Hacettepe Ünverstes Atatürk lkeler ve Inklap Tarh Ensttüsü Ramazan Acun "Internet ve Telf Haklar" Blg Dünyas 1/1(Nsan 2000) s.5-26.
t Nasl stfade Edleblr! ve ag 10 mlyar askn web sayfas bulunmaktadr. Türkye'de se 15 mlyn Internet kullanan nsan 700 bn cvarnda blgsayar 320 bn alan ad ve 1 mlyn 850 bn hzl Internet (ADSL) kullancs mevcuttur. Dünyadak 1 mlyar 18 mlynun üzerndek Internet kullancsnn % 35.7's Asya'da % 28.5' Avrupa'da % 22.2's Kuzey Amerka'da bulunmaktadr. Internet kullanclarnn tplam nüfusa ranlanmasyla rtaya çkan ersm ran se Kuzey Amerka çn % 68.1 Avustralya çn % 52.9 Avrupa çn % 35.9 Latn Amerka çn % 14.3 Asya çn % 9.9 Afrka çn % 2.5 dr. Dünyann genel nüfusu çnde Internet kullanm ran (% 15.7 dr (bu rakam dünya nüfusunun yaklask 1/6 sna tekabül etmektedr). Ülke esasnda ABD 203.8 mlyn Internet kullancsyla lstenn basnda gelmekte nu 111 mlyn kullancyla Çn 86.3 mlynla Japnya 50.6 mlynla Hndstan ve 48.7 mlynla Almanya zlemektedr. Türkye 10.2 mlyn kullancyla lstenn 20. srasnda yer almaktadr. Ersm ran bakmndan se Türkye % 13.7 le dünya rtalamasnn altnda Rusya (% 16.5) Mekska (% 16.2) ve Brezlya (%14.1) gb ülkelere yakn br yerdedr. ABD Japnya Güney Kre Kanada ve Ingltere gb ülkelerde ersm ran % 60'n üzerndedr. 2 Internet'n gelstg 1990'l yllar Türk dünyasnn açlm dönemne rastlamstr. Adryatk'ten Çn Sedd'ne uzanan br Türk dünyasndan söz edlmeye baslandg bu dönemde ve snrasnda Internet' n sagladg mkanlardan yeternce stfade edebims mdr edidyse bu stfadenn dereces ve mahyet nedr? Bu bldrde arastrma le snrl lmak kaydyla bu srulara cevap aranmaya çalslacak ve baz önerlerde bulunulacaktr. Öncelkle belrtmek gerekr k Amerka'da rtaya çktg lk dönemde blm nsanlar arasnda hzl letsm ve blg paylasmn saglama ve arastrma amaçl larak rtaya çkan daha snra tcar ve dger sektörlere yaygnlasan Internet'n kullanm Türkye çn tam ters br çzg takp etmstr. Yan önce tcaret egtm eglence vb. amaçlar çn kullanlms blmsel amaçl kullanm ardndan gelmstr. Bu da tab larak Internet'n blmsel amaçl kullanmnda tecrübeszlkle brlkte yeterszlg berabernde getrmstr. Internet'n yukarda bahsedlen kapastes göz önüne alndgnda Türk dünyas ve Türklj le lgl arastrmalarda yeternce stfade edlp 2 Istatstkler takp eden Internet adresnden alnmstr: http://www.mllvct.cn.tr/2006/04/17/yazar/ulagav.html edlmedg anlaml br sru halne gelmektedr. Bu maksatla Internet'te yaptgmz ufak br taramann snuçlar söyledr. "Türk" kelmes 11.200.000 defa geçerken "Amercan" kelmes 2.380.000.000 defa "Englsh": 2.880.000.000 defa "French" 943.000.000 defa geçmektedr. Bu ufak taramada görülen kayt sklg ble Internet'n farkl ülkeler tarafndan ne derece etkn kullanldgna dar br fkr vermektedr. Taramaya devam ettgmzde "Türklj" kelmesnn 116.000; "Türklük" kelmesnn 191.000; "Türklük Blgs" kelmesnn 13.700 ve "Türklük Arastrmalar" kelmesnn 28 defa geçtg görülür. Bu snuçlar br sey gösteryrsa da Türklj le lgl arastrma kaytlarnn Internet'tek görel azlgdr. Kaytlar yakndan nceledgmzde bunlarn öneml br ksmnn Türk kültürü ve arastrmalarna hasredims bagmsz steler lmaktan zyade çestl metnlerde geçen kelmeler ldugu görülmüstür. Türklj le lgl Türkye adresl web stelernn çgu ünverstelern bünyelerndek Türkyat Arastrmalar Merkezler'nn tantmna yönelktr. Bu steler arasnda 2002 ylnda Internet'e knulan Çukurva Ünverstes Türklj Arastrmalar Merkez'nn kapsaml web stes kayda degerdr. Tantmn ötesnde blg sunma amacna yönelk larak tasarlanan stede Türklj çalsmalar (Çukurva arastrmalar halk edebyat esk Türk edebyat Esk Türk dl Yen Türk dl dlblm vb) hakknda 1.000 cvarnda makale ve bldr; çestl derglern dznler ve çestl knularda 20.000' askn bblygraf1ya çeren vertabaniar (Belleten Dzn Türk Dl Dergs Dzn Dl Arastrmalar Kaynakças Halkblm Arastrmalar Kaynakças); sözlük (mtlj sözlügü) Blgsayar termler karslklar klavuzu Türk Dl Kurumu Türkçe sözlügü TDK yayn katalgu haberler faalyetler Türklglar yer almaktadr. Sürekl güncellenen Türkye adresl blg kaynakl bu ste "Türklj" sözcügü çn Ggle'da lk srada çkan en sk zyaret edlen stedr.3 Türklj arastrmalarna kaynaklk edecek web stelernn sayca azlgna ve knu bakmndan snrlgna dkkat çekmek gerekyr. Alanla lgl temel kaynaklarn sözlüklern tasnfl bblygrafyalarn Internet 3 Çukurva Ünverstes Türklj Arastrmalar Merkez'nn tantm hakknda bkz. Erman Artun "Günümüz Internet Ortamnda Türklj Arastrma Merkezler web stelernn Türk Kültürünün tantmna katklar". Bu makaleye takp eden Internet adresnden ulaslablr: http://turklj.cu.edu.tr/genel/artun _nternet. pdf.
56 1. Türkyat Arastrmalar Sempzyumu Bldrler Türkyat Arastrmalarnda Internet'ten Nasl Istfade Edleblr? 57 rtamnda arastnnaclara ve lgllere sunulmas ve güncel tutulmasnn arastnnalara saglayacag fayda askardr.4 Blg sunma ve blg alsvers saglama amacyla tasarlanan frumlar mevcuttur. Türk tarh ve kültürünü knu alan Türklük Arastrmalar Frumu (http://turkl.frump.rg)henüz çk yendr 5 Mart 2006'da yayna knulmustur. Stede güncel knular (Türkye gündem Türk dünyasndak gelsmeler dünyadak gelsmeler haberler) Jepltk (Türkye Türk dünyas) Türk Dünyas ve Kmsular Dlblm (dlblm arastnnalar; dl srunlar çagdas Türk lehçeler Türk dl (esk Türk dl yen Türk dl) Türk tarh Türk edebyat Türk halk blm Türk dünyas Türk kültürü Türk devlet geleneg Türk düsün hayat Türklerde ssyal ve ktsad hayat Türk Hukuku Türk sanat Türklglar (hzmet edenler ve yasayanlar bu ksm aktfhenüz degl) flmler yaynlar kaynak eserler (bu ksm Türk kültür kaynaklar le lgl çk az yaz var) yer almaktadr. Bu knular ve alt knular ste üyelern gönderdg yazlarla beslenmektedr. Kaytl 126 üyes vardr ve tplam 357 mesaj gönderlms. Aktf üye says az lmakla brlkte gelsmeye açk Türklglar arasnda haberlesme ve blg alsvers mkan saglayan br stedr. ' E-derglern yan sra pek çk dergnn Internet'te sayfas ve tantm mevcuttur. Hacettepe Ünverstes Türk Dl ve edebyat Bölümü tarafndan 2000 ylnda yayna baslayan ve ylda k kez yaynlanan Türkblg'n sayfasnda dergnn tantm ve makale özetler mevcuttur. Türkçe-Inglzce- Rusça Aylk Nesryat Haberler Dergs (http://www.bulak.cm.tr) lan ve Türkj beser ve ssyal blmler kültür ve sanat knularnda yen yaynlar tantmak maksadyla yaynlanan Türklük Blgs tannms yazarlarn edeb yazlar tez lsteler Türklglarn bygrafler tplant haberler ve haberlesme sayfalar le Türklj çalsmalarnn basvuru kaynag ntelgndedr. Yukarda örnekler sunulan web stelernn Internette mevcut stelern tamamn kapsamadg yalnzca kabaca br tasnfleme ldugu ve her türden br kaç örnek verldgn öncelkle söylemelyz. Dger yandan Türk kültürü le lgl bell kelmeler örnegn Dede Krkut tarandgnda 473 bn kayt "Karacaglan" tarandgnda 126 bn kayt karsmza çkmaktadr. Türk dünyas le lgl aktüel knularda sürekl güncellenen blgnn mevcut ldugu br baska ste Türkstan frumudur(http://www.frum.uz). Haberler TV dzler hakknda yrumlar güncel knular yer almaktadr. Internet'tek dger br grup ste Haber gruplardr. Bunlar lgl devlet hakknda haberlern yer aldg stelerdr Kazaklst KrgzL Uygur-L Habarlar-L Centralasa-L Türkstan-N gb. Türklj arastnnalarnda Internet'ten en fazla stfade edlecek knu e-dergler lmasna ragmen en az kayt bu knudadr. Hatta taramalarda yalnzca br adet e-dergye rastlanmstr. AÜ. DTCF Çagdas Türk Lehçeler ve Edebyatlar Bölümü tarafndan yaynlanan Mdern Türklük Arastrmalar Dergs üç yldr yaynlanmaktadr. 1998'de Çukurva ünverstes tarafndan Internet'te yaynlanan ve bütün Türklglar sanal dünyada bulusturmay hedefleyen Sanal Türklj Arastrmalar Dergs Hazran 2004'de yayndan kaldrlmstr. 4 Türkye dsndak Türk devletler le lgl Intemet'tek sayfalar hakknda blg çn bkz. SUkrü Haluk Akaln "Internettek Türklj Dünyas". Bu makaleye takp eden Internet "dresnden ulaslablr: http:/www.tdk.gv.tr/hall.html. '11111 Saylar yüzbnlerle fade edlen Türklj le lgl kaytlara ve web stelerne ulasmak br yana bu stelern çnde ne ldugunu belrlemek ve tasnflemek basl basna br prblemdr Bu durumda Internet'n blgye ulasmada sagladg klaylk sunulan blgnn düzenszlg karssnda adeta kullanssz hale gelmekte çestl stelerde yer alan dagtk haldek blgye lgl baglantlar kurulamadg çn uzmanlarn ble ulasmas mümkün lmamaktadr. Ntekm bldr hazrlama esnasnda üç tam gün byunca Internet taramas yapms lmama ragmen netcede Türklj çalsmalar le lgl sstematk blgye ulasamams lmam Internet rtamnda sunulan blgnn dagtk lmasndan kaynaklandgn söyleyeblrm. Internet'e knulan blg çgaldkça bunlar gruplayan hang blgye nasl ulasacag knusunda arastnnacya yl gösteren rehber ntelgndek web stelerne htyaç duyulmaktadr. Ag Blg Merkez veya Internet. Kaynag adyla anlan bu tür steler bell sahayla lgl Internet'tek bütün stelere baglant kunnakta ve bu baglantlar bell kategrler altnda arastnnacya sunmaktadr. Bu suretle knunun uzman lsun veya lmasn br sahsn örnegn Türklj le lgl Internet'te ne tür blg kategrlernn yer aldgn bulmas ve lgl kategrye gttgnde bu blg kategrlern çt;ren stelere ulasmas çk klaylmaktadr. Internet taramalar esnasnda blg ygnlar arasnda adeta kaybldugum srada rastladgm bu türden br l -L.
Nasl/st/ade Edleblr? web stesnn Türkye'dek Türklj le lgl web stelerne ulasm klaylastrmas çn örnek lmas maksadyla tafslatl bçmde vermey uygun buldum. Bahsettgm ste Clmba Unverstes Ortadgu Arastrmalar Merkez tarafndan tasarlanmstr. Tam ad Ortadgu Arastrmalar Internet Kaynaklar (Mddle Eeast Studes Internet Resurces: http://www.clumba.edu/cu/lwcblndv/mdeast!cuvlmj)dr (bkz. EK I). Stey tasarlyanlar amaçlarn Internet'te mevcut Ortadgu ve Kuzey Afrka le lgl elektrnk bblygrafk kaynaklar ve arastrma materyallern derleyerek br araya getrme seklnde belrlemstr. Ortadgu le lgl elektrnk kaynaklar bölgelere ülkeye ve knuya göre gruplandrlmstr. Derlenen bütün materal yazarlar blg türler ve knu ön planda tutularak alt gruplar halnde ve arastrma amac ön planda tutularak düzenlenmstr. Bu stede neler mevcuttur? Öncelkle Ortadgu le lgl kleksynlar bulunan dünyann öneml kütüphanelernn katalglar ve bunlara baglantlar vardr.. Clmba Ünverstes kütüphanes ve dünyadak dger arastrma merkezlernn bblygrafyalar Ortadgu üzerne htsaslasms elektrnk derg ve haber arsvler elektrnk sanat müzeler Ortadgu tarh ve mdem kültürüyle lgl metnler görüntü ve sesl materyaller akademk kuruluslara lskn blg ve baglantlar ve Ortadgu uzmanlar rehber mevcuttur. Bunlardan bazlarn açarsak sn bahsettgm rehberde tüm dünyada Ortadgu arastrmalarna br seklde katlms lan kslern smler temas adresler ve arastrma alnlarna dar özet blg braraya getrlmstr. Bblygrafya kategrs knulara göre düzenlenmstr örnegn Arap ve Türk müzg bblygrafyas Türk-Isral lskler bblygrafyasgb bblygraf1alarmevcuttur. Berzer türden br ste de Texas Ünverstes Ortadgu arastrmalar merkez tarafndan 1994 ylnda hazrlanms lan Ortadgu Ag Blg Merkez (Mddle East Netwrk Infrmatn Center MENIC: http://nc.utexas.edu/menc.html )'dr (bkz. EK 2). Ortadgu arastrmalarna lskn blg veren web steler ve nlne vertabaniarna baglantlarn br araya getrldg sanal baglant stesdr. Internet'te Ortadgu le lgl en kapsaml kullanm klay n-lne kaynak rehberdr. Yukarda özetle tasvr edlen rehber stelern benzerlernn Türklj ve Türk dünyas le lgl bçmde düzenlenmes çn gereken sanrm yalnzca nsyatf ele almaktr. Ünverstelern bünyesnde yer alan Türklj Arastrma Merkezler bu s üstlenecek en uygun kurumlar larak görünmektedr. Internet'n kapastesnden tam manasyla stfade etmek üzere br baska öner de Türk dünyasnda AR-GE alannda sbrlg yaplmasdr. Bu sbrlg Türk devletlernn eknmk ve teknljk yönlerden brbrlerne yaknlasmalar ve gderek artan küresel rekabette brlkte var lablmeler çn gerekldr. Internet üzernden kullanlablr br "Türk dünyas AR-GE Blg Bankas"nn lusturulmas bu maksada yönelk öneml br adm larak degerlendrleblr. Türk dünyas le lgl çestl alanlarda tamamlanms devam etmekte lan ve teklf edlen prjeler bu blg bankasna dahl edleblr. Her br prje le lgl blg prje yürütücüsü prjenn knusu süres çalsanlar mal prfl ve snuçlarna dar teferruatl blg yer almaldr. Ersmn klaylmas çn prjeler alanlarna göre gruplandrlmaldr tp mühendslk blsm teknljler ssyal blmler gb. Bu suretle örnegn ulasmla lgl prje gelstren br sahs blg bankasndan knuyla lgl prjeler hakknda blg alablecek ve lgllerle temasa geçe blecektr. Veya br prjeye katlmak steyenler blg bankasn srgulayarak lgl alanda katlmc arayan prjeler bulablecek ve prjeye katlma müracaatn Internet üzernden yapablecektr. Bu blg bankas ayn zamanda prje gelstrme rtam lmaldr. Yen br prje gelstrmek steyenler fkrlern bu blg bankasna kyablmel fkrn rtaya attg prje çn mal kaynak çalsan vs. bulablmeldr. Ülkelern eknmlernn gelsmes günümüzde blm ve teknljnn gelsmesne bunu da gelsmes AR-GE faalyetlerne bagldr. Ülkelern eknmk syas ve kültürel yönlerden gderek bagmsz degl tam aksne brbrne bagml hale geldg günümüz dünyasnda sbrlgne yönelk grsmlern lusturulmas büyük önek tasmaktadr. Klay ulasm düsük malyet ve mekan kavramn adeta rtadan kaldrmasyla Internet bu tür grsmlern lusturulmas çn en uygun rtam larak görünmektedr.
60. Türkyat Arastrmalar Sempzyumu Bldrler Türkyat Arastrmalarnda Internet 'ten Nasl Istfade Edleblr? 61 EK 1 EK2 MIDDLE EAST & JEWISH STUDIES S"""L.'.";~"n. I""d''''.:J!m _..~" ".--~~..~- " T"'O» MddleEa" Studes 'nternet Reurces. 8~J'"t th lle"n f ntemet resu"e n the Mdde East.DJ.~[.."-..j).l..n Mdd'. East. Lmr.. w'" strn "dd. Ea't ll.c:tn. N<"..~..\!r<.._.n~'~NllU...t..t. MJ.d1lU.a\c.:"U'''''>..cR<s1J1n.<ldlU!J.t.v.ntL>:. "dde Es' Re.u«. bv Subject M!!.!O'..llt lh>;jjw;;;:~'j-""-': C-'t-:--'--';;--'----- W~l"'J._tL~..." ~~~ '" - '''' "!;.'~' ~~/~-'+~~.:?[~'r;t~' 4.'~' ~7Z:E~L:_-.d' 1~--;"-~ '-'... "=--"~ ~- ~-~ ':!""' "..." '" '''''' 'Sls "" 21-"'nl"I150. "" ""'''IA:- Q)('.. 1...tIl/1Jr/J;j..!)T""''''''...m'''''''../e:-"""".(Int.<n..l4.')"... 'Studl"- mjj-ibf!:'.'!!!!y";'-.t "tl'"" "<h'''""""... "11"0.."."0""'"'' I&Jer.RTS"III'UM...nES r """~" '''m"...l"""...".m''m'''~.m'''''''~v'"''a'' ~\1j" ll' ' " "t. '~~2 IDu""T..L."OU.CI' ;a.us'""s""" ~ Q'!!..."" '1""m.IJ " ' ' m..' E~"m'~ Tl.. ~ "' - '"" f w. \t """TRIES """ REGION<.~t:r.'1~~':)::;~~ <;1" "" '-" "'''' ''''''' COm..~ 'j'''''' E""l".." ""' J... K_" "'" t " "'''~' ':; Llby...'''''''''.""" Om..'.1'"'''' A."..""0.1..d ".b... "".. 'I1W\\" 4 ).." 'Em~W".m...y.m.. AI _ 'HEN' " " " \t 'OllCA""".' c."..;hmd... ''''.m 'tu"l.. " "12'''~I''''.'"""""'."Em.. EO.." l '... >11 4>lI'. t~.'<-.""""~'"'' ;:-()II~cr~[w;tf!>'~'=J%E-r~~y-<D "'.""~..~"--.::J.J_~"r"'-''--~"'-"-~"- "~""';-'~--"'-''''''--''''''''''-''''-'''''''''''.c.. "'-..;'+~"..-"+.. "".. " ~ '/' ""s"!! ~ ''w raypl';"\~; v j.j"""~i.d: t 1f 1t-!Ih!'$j"; ~:@J~"''' "' w..ill "" ' [.;;.. #J "'dd -~-' ~ ~