HR T LG S ÖLÜM 4 ir çizimin harita say labilmesi için; Ölçe inin olmas Kuflbak fl olarak çizilmesi Düzlem üzerine aktar lmas gerekir. Dünya n n flekli nedeniyle (Geoit) yeryüzünün düzlem üzerine çizilmesi s ras nda bozulmalar olur. Ölçek Türleri a) Kesir ölçek: Pay k sm her zaman 1 olan bir baya kesirle ifade edilir. Haritalardaki 1 cm uzunlu un gerçekte kaç cm ye eflit oldu unu gösterir. Ölçek = Harita üzerindeki uzunluk Gerçek (razi'deki) uzunluk = 1 600.000 Haritalarda bozulmalar ir yerin haritas çizilirken; Kullan m amac belirlenir. Ölçek belirlenir. Lejand haz rlan r, uygun bafll k konur. ütün haritalardan yararlan larak alan ve uzunluk hesaplanabilir, konum ve yön bulunabilir. Fiziki haritalardan (topo rafya) ise yükselti ve e im hesaplanabilir, yer flekilleri (vadi, tepe, çukur) belirlenebilir, profil ç kar labilir. Kesir ölçekte paydadaki say ne kadar küçükse, haritan n ölçe i o kadar büyük olur. Örne in stanbul u gösteren 1/.000 ve 1/500.000 ölçekli iki haritay ele alal m. 1/500.000 ölçekli haritada stanbul daha fazla küçültülmüfltür ve 1/.000 ölçekli haritaya göre ayr nt lar gösterme gücü daha azd r. 1/.000 1/500.000 üyük Ölçekli Haritalarda Küçük Ölçekli Haritalarda Küçültme oran az Küçültme oran fazla yr nt lar gösterme gücü yr nt lar gösterme fazla gücü az Ka t üzerinde genifl yer Ka t üzerinde az yer tutar. tutar. Yeryüzünün küçük bölümleri- Yeryüzünün genifl böni gösterirler. lümlerini gösterirler. Ölçek paydas ndaki say Ölçek paydas ndaki küçüktür. say büyüktür. b) Çizik (Grafik) Ölçek: Haritada iki nokta aras ndaki uzunlu un gerçekte kaç birim uzunlu- a eflit oldu unu çizgi üzerinde gösteren ölçektir. Örne in; 1/600.000 kesir ölçe inin çizik ölçek karfl l Ölçek = 1 km = 0 metre 1 metre = cm 1 km =.000 cm Harita uzunlu u Gerçek uzunluk = 1 cm 600.000 cm = 1 cm 6000 metre = 1 cm 6 km 83
Harita ilgisi 1 600.000 ölçekli bir haritada; 1 cm = 6 km ise 2 cm = 12 km 3 cm = 18 km 4 cm = 24 km 5 cm = 30 km HR TLRDN YRRLNM a) Gerçek Uzunlu un Hesaplanmas ÖRNEK: 1/900.000 ölçekli bir haritada 6 cm ile gösterilen iki flehir aras gerçekte kaç km dir? Çizik ölçek karfl l : Gerçek uzunluk 0 6 12 18 24 30 36 km 6 1 cm 6 cm Harita uzunlu u 12 2 cm 1 cm HR T ÇEfi TLER Kullan m mac na Göre 1- Siyasi Haritalar 2- Fiziki Haritalar 3- efleri ve Ekonomik Haritalar Ölçeklerine Göre 1- üyük Ölçekli Haritalar a) Plânlar : Ölçekleri 1/20.000 e kadar olan haritalar, en ayr nt l haritalard r. b) Topo rafya haritalar : Ölçekleri 1/20.000 ile 1/.000 aras nda olanlar 2- Orta Ölçekli Haritalar : Ölçekleri 1/.000 ile 1/500.000 aras nda olanlar 3- Küçük Ölçekli Haritalar : Ölçekleri 1/500.000 den küçük olanlar Ölçe in haritaya etkisi 6 + 36 km = 42 km 0 12 24 36 48 60 72 km 0 6 12 18 24 30 36 km 7 cm 1/27.000.000 1/33..000 1/44.400.4000 ÇÖZÜM: Gerçek uzunluk = Harita uzunlu u x ölçek paydas = 6 cm x 900.000 cm = 5.400.000 cm = 54.000 metre = 54 km b) Harita Uzunlu unun Hesaplanmas ÖRNEK: Gerçek uzunlu u 40 km olan bir karayolu 1/500.000 ölçekli bir haritada kaç cm ile gösterilir? ÇÖZÜM: Harita uzunlu u = = c) Harita Ölçe inin ulunmas ÖRNEK: 480 km uzunlu undaki bir rma n 120 cm ile gösterildi i haritan n ölçe i nedir? ÇÖZÜM: Harita uzunlu u Ölçek = Gerçek uzunluk Gerçek uzunluk Ölçek paydas 4.000.000 cm 500.000 cm d) Gerçek lan Hesaplama = 40 km 500.000 cm = 40 cm 5 cm = 8 cm = 120 cm 480 km = 120 cm 48.000.000 cm = 1 400.000 ÖRNEK: 1/600.000 ölçekli bir haritada 4 cm 2 lik alan kaplayan bir gölün gerçek alan kaç km 2 dir? ÇÖZÜM: Gerçek lan = Harita alan x (Ölçek paydas ) 2 = 4 cm 2 x (600.000 cm) 2 = 4 cm 2 x (36.10 10 cm 2 ) = 144 x 10 10 cm 2 = 144 km 2 1 km 2 = 1.000.000 m 2 1 m 2 = 10.000 cm 2 1 km 2 = 10.000.000.000 cm 2 84
Harita ilgisi e) Kufluçuflu uzunluk hesaplama: K Otlu eyli Kufluçuflu uzakl k L Sazl kçaova ir insan K dan L ye gitmifltir. KL aras kufluçuflu uzakl k yaklafl k kaç km dir? KL aras bir kalem ya da ka tla iflaretlenir. flaretlenen uzunluk haritan n çizgi ölçe i ile karfl laflt r l r. KL aras uzakl k = 40 km 0 20 40 60 80 km ÖLÇE N UZUNLUK VE LN ETK S De iflim Oran ÖLÇEK De iflim Oran UZUNLUK De iflim Oran LN De iflim Oran Kaplad klar lanlar 2 Kat ÜYÜME 2 Kat ÜYÜME 3 Kat ÜYÜME 3 Kat ÜYÜME 5 Kat ÜYÜME 1/.000 1/400.000 1/800.000 1/1.600.000 1/.000 1/900.000 1/2.700.000 1/8..000 1/.000 1/500.000 2 Kat KÜÇÜLME 2 Kat KÜÇÜLME 3 Kat KÜÇÜLME 3 Kat KÜÇÜLME 5 Kat KÜÇÜLME Harita Uz. Gerçek Uz. Harita alan Gerçek alan 1 cm = 2 km 1 cm 2 = 4 km 2 2 (2) 2 =4 1 cm = 4 km 1 cm 2 = 16 km 2 1 cm = 8 km 1 cm = 16 km 1 cm = 3 km 1 cm = 9 km 1 cm = 27 km 1 cm = 81 km 1 cm = 1 km 1 cm = 5 km 1/.000 1/400.000 1 cm 2 = 64 km 2 1/1.600.000 2 (2) 2 =4 1 cm 2 = 256 km 2 1/800.000 1 cm 2 = 9 km 2 3 (3) 2 =9 1 cm 2 = 81 km 2 1 cm 2 = 729 km 2 3 (3) 2 =9 1 cm 2 = 6561 km 2 1 cm 2 = 1 km 2 5 (5) 2 =25 1 cm 2 = 25 km 2 1/900.000 1/.000 1/2.700.000 1/8..000 1/.000 1/500.000 Haritalarda uzunluk ölçek oranlar n n de iflimiyle do ru orant l d r. Örne in 1/.000 ölçekli haritada 10 cm gelen iki flehir aras 1/400.000 ölçekli haritada 5 cm ile gösterilir. lan ise ölçek oranlar n n karesi kadar de iflir. Örne in 1/500.000 ölçekli harita 1/.000 ölçekli haritan n (1/5) 2 = 1/25 i kadar yer kaplar. f) Fiziki Haritalarda Yükselti ve Yerflekillerinin Gösterilmesi 1- Kabartma Yöntemi 2- Tarama Yöntemi 3- Gölgelendirme Yöntemi 4- Renklendirme Yöntemi: Fiziki haritalarda renkler yükselti basamaklar n gösterir. Yeflil : lçak yerleri gösterir. Renk koyulaflt kça yükselti azal r. Sar : Orta yükseklikteki yerleri gösterir. Kahverengi : Yüksek yerleri gösterir. Renk koyulaflt kça yükselti artar. Mavi : ve göllerde derinli i gösterir. Renk koyulaflt kça derinlik artar. 5- zohips Yöntemi: yn yükselti deki noktalar birlefltiren içiçe kapal e rilerdir. 85
Harita ilgisi elli bafll co rafya terimleri ve harita iflaretleri zohipslerin afll ca Özellikleri 1. ç içe kapal e rilerdir, birbirlerini kesmezler. 2. ir e rinin geçti i her noktada yükselti ayn d r. 3. rd fl k iki e ri aras ndaki yükselti fark haritan n tamam nda birbirine eflittir. 4. S f r metre e risi k y çizgisini gösterir. 5. irbirini çevrelemeyen komflu iki izohips e risinin yükseltisi ayn d r. 6. zohips e rilerinin s k geçtikleri yerde e im fazla, seyrek geçtikleri yerde ise e im azd r. 7. zohips e rileri akarsu vadilerinde ters V ( ) fleklini al rlar. 8. Çukur yerler ok ( ) iflareti ile gösterilir. 9. zohips e rileri doruklarda nokta () fleklini al r. V 700 600 500 400 C 0 900 800 700 600 500 1400 1600 1400 1 0 900 800 700 600 1 0 900 0 1 1 Tepe ki tepe (-) ve boyun (C) Volkan üzerinde krater Vadi 400 1600 1400 800 0 1 X 1 0 800 1600 14000 1 0 400 800 600 1800 1600 1400 1 0 Deltâ Ovas S rtlar aras nda boyun K y Dikli i (Falez) S rt ( aras ) 1 1700 1600 1500 1400 1500 1 1600 1700 1 1400 1800 1 1 0 900 800 X 600 400 500 Y Haliç Vadiler aras nda boyun Tepe üzerinde krater gölü E imli yamaç (X) z e imli yamaç (Y) zohips Haritalar nda Yerflekillerinin Gösterilmesi 86
Harita ilgisi D F E L M H P G C K N R 400 metre ZOH PS HR TSI LE LG L YORUMLR 1- zohips e rileri metreden bir geçmifltir. (400 metre: 4 aral k = metre) 2- Haritada dört tepe, (, C, F, H) bir çukur (D), boyun (E) ve deltâ () vard r. 3- N noktas k y çizgisini (0 metre izhohipsini) göstermektedir. 4- H ile gösterilen noktan n yükseltisi en fazlad r. (10 aral k x metre = 0 m den fazla En içteki e ri oldu undan) 5- L ve M noktalar n n yükseltisi ayn d r. (Her ikiside 7 x m = 700 metredir.) (irbirini çevrelemeyen komflular) 6- G ile gösterilen bölgede dik k y (falez) vard r. 7- ile gösterilen tepe bir adad r. 8- karsu 700 metre yüksekten do mufltur. 9- K noktas - metre yükseltiler aras ndad r. 10- zohips e rileri akarsu vadisinde ters V ( ) fleklini alm flt r. 11- P do rultusu s rt göstermektedir. 12- F deki nokta zirveyi göstermektedir. 13- R bölgesinin izdüflüm - gerçek alan fark, G bölgesine oranla azd r. V m 250 m m 150 m m 50 m 0 m 0 50 250 150 50 0 Yukar daki Yerfleklinin zdüflümü ( zohips haritas ) 87
Harita ilgisi ÖZETLE Harita yap m için öncelikle haritan n kullan m amac n n belirlenmesi gerekir. Kesir ölçe in paydas büyüdükçe harita ve ölçek küçülür, payda küçüldükçe harita ve ölçek büyür. En ayr nt l haritalar plânlard r. Plânlar, genellikle mimarl k, mühendislik, flehir planlamas ve ulafl mda kullan l r. Plân, ölçe i oldu undan harita, kroki ise ölçe i olmad ndan taslak çizimdir, harita say lmaz. Dünya n n flekli nedeniyle hiçbir harita gerçe i tam yans tmaz. Ölçek paydas küçüldükçe, haritan n ayr nt y gösterme gücü de artar. Santimetreyi metreye çevirirken iki s f r, santimetreyi kilometreye çevirirken befl s f r, metreyi kilometreye çevirirken üç s f r silinir. ir bölgenin yerflekilleri sade ise gerçek alan ile izdüflüm alan aras ndaki fark az, yerflekilleri engebeli ise gerçek alan ile izdüflüm alan aras ndaki fark fazlad r. zohips haritalar nda içe do ru ok, ( ) yükseltinin azald n gösterir. zohips haritalar nda e rilerin s k geçmesi e imin fazla oldu una kan tt r. zohips haritalar nda deltâ, falez gibi yerflekilleri ancak deniz k y lar nda bulunabilir. zohips haritalar ndan yararlanarak; yükselti e im yerflekilleri yükselti fark gerçek alan ile izdüflüm alan fark s cakl k fark akarsuyun h zl ya da yavafl akt yerler bulunabilir. ozulma oran büyük ölçekli haritalarda az, küçük ölçekli haritalarda fazlad r. Tüm izohips haritalar nda yamaç bulunur. En az bir tane kapanan e ri varsa tepe vard r. Çizik ölçekle gösterilen haritalarda, harita fotokopiyle büyütülüp, küçültülse bile ölçek de iflmez. 88
ÖLÜM 4 Harita ilgisi - Ölçekler TEST 11 1. nkara iline ait bir haritan n ölçe i küçültüldü- ünde afla dakilerden hangisi de iflmez? )Haritan n boyutlar )Harita ölçe inin paydas C)Haritan n ayr nt gücü D)nkara'n n gerçek alan E)nkara'n n haritadaki alan 2. I. yr nt lar gösterme gücü II. Eflyükselti e rilerinin say s III. Haritan n kaplad alan IV. Co rafi koordinatlar Karadeniz ölgesi ne ait bir haritan n ölçe inin de ifltirilmesi yukar dakilerin hangisinde de iflikli e yol açmaz? )Yaln z I )II ve III C) Yaln z IV D) I ve II E) Yaln z II 3. Duvara as ld nda eflit yer kaplayan bir Türkiye haritas ile Konya haritas karfl laflt r ld nda hangi yarg ya var lamaz? 5. stanbul ilini gösteren 1/20.000 ve 1/.000 ölçekli haritalarla ilgili yarg lardan yanl fl olan hangisidir? ) kinci harita daha az yer kaplar. )yr nt lar ikinci haritada daha iyi görülebilir. C)irinci harita plând r. D)irinci haritada 5 cm ile gösterilen Kad köy Pendik aras ikinci haritada 1 cm ile gösterilir. E)yr nt lar birinci haritada daha iyi görülebilir. 6. ir harita üzerinde n ile gösterilen iki flehir aras, gerçekte N ise haritan n ölçe i afla dakilerden hangisidir? ) n N D) 2 N ) 2n N E) n N 2 C) N n )Türkiye haritas n n ölçe i daha küçüktür. )Konya haritas nda ayr nt daha fazlad r. C)Türkiye haritas nda Konya kflehir aras daha uzun gösterilir. D)Konya haritas n n ölçe i daha büyüktür. E)Konya haritas nda Konya kflehir aras daha uzun gösterilir. 4. stanbul'dan ursa'ya giden; ir kamyon floförü ald yolu harita üzerinde X cm olarak ölçerken, ir baflka kamyon floförü ayn yolu bir baflka haritada Y cm olarak ölçmüfltür. una göre ayn uzakl n iki haritada farkl de- erlerle ifade edilmesi afla dakilerden hangisiyle aç klanabilir? )Harita ölçeklerinin farkl olmas yla )Yolun çok virajl olmas yla C)Harita iflaretlerinin farkl olmas yla D)Haritalar n kullan m amaçlar n n farkl olmas yla E)rabalar n h zlar n n farkl olmas yla 7. 1/450.000 ölçekli bir haritan n çizik (grafik) ölçek cinsinden karfl l afla dakilerden hangisidir? ) ) C) D) E) 9 0 9 18 27 km 8 cm 60 0 60 120 180 km 8 cm 0 3 6 9 km 3 cm 30 0 30 60 km 6 cm 0 10 20 30 40 km 4 cm 89
Harita ilgisi - Ölçekler 8. fla dakilerden hangisi topo rafya haritalar ndan ç kar lamaz? )Profil )Yükselti C)Uzunluk ölçümü D)E im E) llerin s n rlar 9. Küçük ölçekli haritalarla ilgili afla daki yarg - lardan hangisi yanl flt r? )yr nt y gösterme güçleri azd r. )Gösterdikleri gerçek alan genifltir. C)Genel özellikleri gösterirler. D)Küçültme oranlar azd r. E)Harita alanlar küçüktür. 12. Engebeli yerlerde gerçek alan, izdüflüm alan fark fazlad r. una göre, afla daki bölgelerimizden hangisinin gerçek alan ile izdüflüm alan aras ndaki fark en fazlad r? )Marmara ölgesi ) ç nadolu ölgesi C)Do u nadolu ölgesi D)Güneydo u nadolu ölgesi E)Ege ölgesi 13. Türkiye'nin en ayr nt l haritas, afla daki ölçeklerden hangisiyle çizilebilir? )1/5.000.000 )1/500.000 C)1/3.000.000 D)1/1.000.000 E) 1/2.000.000 10. Do u nadolu'da gerçek alan ile izdüflüm alan aras ndaki fark n fazla, Güneydo u nadolu'da ise az olmas iki bölgenin hangi yönden kesinlikle farkl oldu una kan tt r? )e uzakl k )Yerflekilleri C)Ekonomik faaliyet D)itki örtüsü E) Matematik konum 14. stanbul nkara aras bir haritaya 500.000 defa küçültülerek geçirilmifltir. yn uzakl k ikinci haritaya 5 defa daha büyük geçirildi ine göre ikinci haritan n ölçe i nedir? )1/2.500.000 )1/5.000.000 C)1/1.000.000 D)1/.000 E) 1/50.000 11. ir harita yap m için afla daki özelliklerden hangisinin öncelikle belirlenmesi gerekir? )Co rafi koordinatlar n )Ölçe in C)Lejand n D)Kullan m amac n n E)Çizim yönteminin (projeksiyon) 15. 620 m uzunlu undaki bir karayolu bir haritada 3,1 cm ile gösterildi ine göre haritan n ölçe i afla dakilerden hangisidir? )1/5.000 )1/2500 C)1/20.000 D)1/36.000 E) 1/42.000 90
Harita ilgisi Ölçekler 16. 3330 m uzunlu undaki bir yol, harita üzerinde 15 cm ile gösterildi ine göre haritan n ölçe i afla dakilerden hangisidir? 18. 9 0 9 18 27 36 km 9 cm )1/20.000 C)1/110.000 E) 1/66.000 )1/4.400.000 D)1/22. Yukar daki çizik ölçekle ifade edilen haritada 20 cm ile gösterilen bir uzunluk 1/250.000 ölçekli baflka bir haritada kaç cm ile gösterilir? )40 )90 C)10 D) 60 E) 5 17. 1 / 900.000 ölçekli bir haritada 3 cm ile gösterilen uzunluk, 1 /.000 ölçekli baflka bir haritada kaç cm ile gösterilir? 19. 1/8..000 ölçekli bir haritada 80 cm ile gösterilen bir uzunluk, 1/2.700.000 ölçekli baflka bir haritada kaç cm ile gösterilir? )6 )1 C)12 D) 5 E) 9 )12 )90 C)120 D) 180 E) 240 91
TEST 12 Harita ilgisi Ölçekler ÖLÜM 4 1. Gerçek uzunlu u 72.000 m olan bir kanal haritada 3,6 cm ile gösterildi ine göre, haritan n ölçe i afla dakilerden hangisidir? )1 /.000 )1/500.000 C)1 /1..000 D)1/2.000.000 E) 1 /.000 2. 1/600.000 ölçekli haritada 5 cm ile gösterilen bir uzunluk gerçekte kaç km dir? ) 10 ) 15 C) 30 D) 60 E) 90 3. ir haritada KL aras 3,5 cm, MN aras ise 2,5 cm olarak gösterilmifltir. yn yolun gerçek uzunlu u 240 m oldu una göre, haritan n ölçe- i afla dakilerden hangisidir? ) 1/8000 ) 1/6000 C) 1/4000 D) 1/0 E) 1/0 4. 2400 km uzunlu undaki F rat Nehri, afla da ölçe i verilen haritalar n hangisinde en fazla küçültülmüfltür? 6. 1/4.000.000 ölçekli haritada 6 cm ile gösterilen bir karayolunun gerçek uzunlu u kaç km dir? 7. ) 30 ) 60 C) 90 D) 120 E) 240 150 0 150 450 metre Yukar daki çizik ölçek 1 / 6000 ölçekli bir haritadan al nd na göre her çentik aras kaç cm'dir? )10 )8 C)6 D) 5 E) 2.5 8. 1 / 1..000 kesir ölçe i ile ifade edilen bir haritan n çizik ölçek de eri afla dakilerden hangisidir? ) 0 12 24 36 km 2 cm ) 6 0 6 12 18 km 5. )1/3.800.000 )1/2.500.000 C)1/1..000 D)1/900.000 E) 1/600.000 C) 24 0 24 48 km D) 0 24 48 72 96 km E) 1 cm 2 cm 1 cm 9 0 9 18 km 1 cm 12 0 12 24 36 km Haritadaki merkezinden 'ye giden bir kiflinin katetti i yolun kufluçuflu uzakl yaklafl k kaç km'dir? )6 )12 C)24 D) 36 E) 48 9. 1 / 900.000 ölçekli bir haritada 1 cm ile gösterilen bir uzunlu un bir baflka haritada 9 cm ile gösterilebilmesi için ikinci haritan n ölçe i ne olmal d r? )1/900.000 )1/.000 C)1/1.800.000 D)1/9.000.000 E) 1/450.000 92
Harita ilgisi Ölçekler 10. 80' 11.1 cm Ekvator üzerinde yer alan merkezleri aras Günefl önünden 80 dakikada geçmektedir. una göre bu haritan n ölçe i afla dakilerden hangisidir? )1/1.000.000 )1/111.000 C)1/22.000.000 D)1/20.000.000 E) 1/1..000. 0 Ekvator 13. ir haritada X ve Y kentleri aras ndaki uzakl k "Z" olarak ölçülmüflse, bu uzakl n gerçek de- eri nas l hesaplan r? )Haritan n ölçe i X ve Y ile çarp l r. )Z harita ölçe inin paydas ile çarp l r. C)Harita ölçe i Z'ye bölünür. D)Harita ölçe inin paydas X ve Y ile çarp l r. E)Z harita ölçe inin pay ile çarp l r. 11. Haritalarla ilgili afla daki yarg lardan hangisi yanl flt r? 12. )Harita yap m nda öncelikle amac n belirlenmesi gerekir. )üyük ölçekli haritalarda ayr nt gücü azd r. C)Tüm haritalarda uzunluk ve alan hesaplamas yap labilir. D)Plânlar en ayr nt l haritalard r. E)Dünya'n n flekline ba l olarak harita yap m s ras nda bozulmalar olur. 0? km 14. ir duvarda as l duran 1/ K ölçekli bir haritan n kaplad alan n küçülmesi afla dakilerden hangisine ba l d r? 15. )Enlem ve boylam derecelerinin de iflmesine )K de erinin küçültülmesine C)Çizim yönteminin de iflmesine D)K de erinin büyütülmesine E)Kullan m amac n n de iflmesine Mersin dana Gaziantep Hatay 2 cm Çizik ölçek, 1 /1. 800.000 kesir ölçe inden al nd na göre çizik ölçe in sonuna gelecek rakam ne olmal d r? ) 90 ) 180 C) 72 D) 108 E) 144 50 0 50 150 250 km Yukar da verilen haritaya göre, Gaziantep le dana aras kufluçuflu olarak yaklafl k kaç km dir? ) 50 ) C) 150 D) E) 93
TEST 13 Harita ilgisi Ölçekler ÖLÜM 4 1. 1 / 500.000 ölçekli bir haritada 6 cm 2 ile gösterilen adan n gerçek alan kaç km 2 dir? )30 )150 C)180 D) 60 E) 15 2. fla da ölçe i verilen ayn ülkeye ait befl farkl haritadan hangisinin duvarda kaplad alan en büyüktür? 5. Gerçek alan ile izdüflüm alan aras ndaki fark n az oldu u bir ülke ile ilgili afla daki yarg - lardan hangisi do rudur? )ir yar mada ülkesidir. )Ekvator üzerindedir. C)Ortalama yükseltisi fazlad r. D)Yerflekilleri sadedir. E)karsularca çok parçalanm flt r. 3. )1/3.000.000 )1/2.500.000 C)1/2.000.000 D)1/1.000.000 E) 1/500.000 15 0 15 30 45 60 75 km 3 cm Yukar daki çizik ölçekle ifade edilen bir haritada 72 cm 2 ile gösterilen bir alan gerçekte kaç km 2 dir? ) 450 ) 225 C) 480 D) 900 E) 1800 6. fla daki ölçeklerden hangisi 1/ 2.500.000 kesir ölçe ini göstermektedir? ) 0 10 20 30 40 50 km 1 cm ) 5 0 5 10 15 20 km 1 cm C)20 0 20 40 60 80 km 1 cm D) 15 0 15 30 45 60 km 1 cm E) 25 0 25 50 75 km 1 cm 4. I. Harita II. Harita P 6 cm Ölçek = 1/.000 R P 3 cm Ölçek =? R 7. fla da ayn tepeye ç kan befl farkl yolun e imi verilmifltir. una göre afla da e imi verilen yollardan hangisi en uzundur? )% 20 )% 25 C)% 5 D) % 15 E) % 40 fiekilde bir gölün ayn k y lar n gösteren iki haritadan I. de 6 cm ile gösterilen PR aras II. haritada 3 cm ile gösterilmifltir. una göre II. haritan n ölçe i afla dakilerden hangisidir? )1/400.000 )1/.000 C)1/600.000 D)1/.000 E) 1/4.000.000 8. 625 km 2 alan kaplayan bir ada 1/500.000 ölçekli bir haritada kaç cm 2 ile gösterilir? )15 )20 C)25 D) 30 E) 125 94
Harita ilgisi Ölçekler 9. I. 18 0 18 36 54 km 12. 0 6 12 18 24 30 36 km 8 cm II. III. 0 9 18 27 9 cm 4 0 4 8 km km 6 cm Yukar daki çizik (grafik) ölçe in kesir ölçek de- eri afla dakilerin hangisinde do ru verilmifltir? IV. V. 3 cm 0 10 20 30 40 km 36 0 36 72 12 cm 8 cm km Yukar daki çizik ölçeklerle çizilen ve ayn bölgeyi gösteren haritalardan hangi ikisi duvara as ld zaman eflit alan kaplar? ) I ve V ) II ve IV C) III ve V D) I ve IV E) I ve II )1/360.000 C)1/600.000 )1/.000 D)1/1.000.000 E) 1/120.000 13. 1/.000 ölçekli bir haritada 9 cm 2 ile gösterilen bir adan n gerçek alan kaç km 2 dir? ) 18 ) 45 C) 61 D) 81 E) 144 10. Gerçek uzunlu u 1 km olan F rat Nehri, bir haritada 12 cm ile gösterildi ine göre haritan n ölçe i afla dakilerden hangisidir? )1/10.000.000 )1/1..000 C)1/2.400.000 D)1/1.000.000 E) 1/3.000.000 11. 1 / 3.000.000 ölçekli bir haritan n çizik (grafik) ölçek cinsinden karfl l afla dakilerden hangisidir? ) 9 0 9 18 27 km 3 cm ) 2 0 2 4 6 km 4 cm 14. 1/800.000 ölçekli haritada 12 cm ile gösterilen bir akarsuyun uzunlu u kaç km dir? ) 96 ) 75 C) 60 D) 40 E) 32 15. fla da bir da n zirvesine ulaflan befl farkl yolun e imleri verilmifltir. una göre bu yollar n hangisi daha k sad r? ) % 40 ) % 20 C) % 15 D) % 12 E) % 3 C) 0 5 10 15 km 6 cm D) 10 0 10 20 30 km 8 cm E) 30 0 30 60 km 3 cm 16. ir Türkiye haritas nda ülkemizin kuzey güney uzunlu u 5 cm olarak ölçülmüflse, haritan n ölçe i afla dakilerden hangisidir? )1/6.600.000 )1/13.320.000 C)1/11..000 D)1/2.220.000 E) 1/5.550.000 95
TEST 14 Harita ilgisi zohipsler ÖLÜM 4 1. 4. 3 2 1 5 4 Yukar daki izohips haritas nda gösterilen tepenin yamac nda izohips e rileri daha düzgün uzan rken, yamac nda zikzakl bir uzan fl göstermifltir. u durumun temel nedeni afla dakilerden hangisidir? )E im )den uzakl k C)Yerflekilleri D)Yükselti fark E) karsu afl nd rmas 2. 8 km mesafedeki ve noktalar aras nda t rman fla geçen bir da c yamaç e iminin % 30 oldu unu belirtiyor. una göre ve noktalar aras ndaki yükselti fark kaç m'dir? 3. )0 )1500 C)2700 D) 2400 E) 3 350 5. 6. Yukar daki izohips haritas nda akarsuyun en h zl akt bölüm kaç numara ile gösterilmifltir? )1 )2 C)3 D) 4 E) 5 m Yukar daki izohips haritas nda yer alan ve noktalar aras nda kaç metrelik yükselti fark vard r? ) 1 ) 900 C) 350 D) 750 E) 600 245 m 500 140 m Yukar daki izohips haritas nda izohips e rileri kaç metreden bir geçmifltir? zohips haritas ndaki bilgilere göre ve noktalar aras ndaki yükselti fark kaç metredir? )25 )50 C)30 D) 75 E) 125 ) 375 ) 280 C) 210 D) 140 E) 105 96
Harita ilgisi zohipsler 7. 9. ir Türkiye fiziki haritas nda Kastamonu ve Malatya illerinin ayn renk tonuyla gösterildi i görülmektedir. u bilgilerden hareketle hangi yarg ya var labilir? Yukar daki izohips haritas nda yer alan - do rultusunun profili afla dakilerin hangisinde do ru gösterilmifltir? ) ) ) ki flehrin benzer bitki örtüsüne sahip oldu u ) ki flehrin denize eflit uzakl kta oldu u C) ki flehrin iklim özelliklerinin benzer oldu u D)iki flehrin ayn yükseltiye sahip oldu u E) ki flehrin s cakl k de erlerinin benzer oldu u C) D) 10. ir Türkiye fiziki haritas nda üyük ve Küçük Menderes Ovalar yeflile boyan rken, Konya Ovas 'n n sar ya, Erzurum Ovas n n ise kahverengiye boyanmas afla daki özelliklerden hangisinin bat dan do uya do ru de iflti ine iyi bir örnek oluflturur? E) ) klim özelliklerinin )Yükselti de erlerinin C)Ekonomik faaliyetlerin D)Yerflekillerinin E)Tar m ürünlerinin 8. Eflyükselti e rilerinin özellikleriyle ilgili afla - daki bilgilerden yanl fl olan hangisidir? 11. 660 m )ir e rinin geçti i tüm noktalarda yükselti ayn d r. ) ç içe kapal e riler her zaman bir zirveyi gösterir. C) zohips e rileri seyreklefltikçe arazi e imi azal r. D)ir haritan n tamam nda izohips e rileri aras ndaki yükselti her yerde ayn d r. E)S f r metre izohipsi deniz seviyesini gösterir. Yukar daki izohips haritas nda görülen akarsu kayna n kaç metre yüksekten alm flt r? )1220 )1880 C)1650 D) 2120 E) 3 97
Harita ilgisi zohipsler 12. ir haritada eflyükselti e rilerinin aral klar n n s k veya seyrek olmas afla dakilerin hangisine ba l d r? 14. 450 )Ortalama yükseltinin fazlal na )Yerflekillerinin e imine C)Haritada kullan lan iflaretlere D)Enlem ve boylam de erlerine E)karsu a n n s kl na Yukar daki izohips haritas nda afla daki yerflekillerinden hangisi gösterilmemifltir? ) oyun ) Zirve C) Yamaç D) Tepe E) Vadi 13. Yukar daki izohips haritas nda çerçeve içine al nan bölge afla daki yerflekillerinden hangisini göstermektedir? )Delta )Haliç C)Vadi D) Falez E) oyun 98
ÖLÜM 4 Harita ilgisi zohipsler TEST 15 1. 3. Yukar daki izohips haritas nda afla daki yerflekillerinden hangisi yoktur? ) Doruk ) Dik k y C) Tepe D) Çanak E) Delta ovas 4. Yukar daki izohips haritas nda yer alan ve noktalar aras ndaki yükselti fark kaç m'dir? ) 0 ) 180 C) 90 D) 45 E) 60 E 90 m D 175 120 C 150 125 105 2. E C D Yukar daki zohips haritas nda noktas n n yükseltisi 0 metredir. una göre harita ile ilgili yarg lardan hangisi yanl flt r? 5. Yukar daki izohips haritas nda e riler 25 m den bir geçmifltir. una göre izohips haritas üzerindeki noktalardan hangisinin yükselti de eri yanl fl gösterilmifltir? ) )D C) D) E E) C )E noktas 800 0 m yükseltiler aras ndad r. ) noktas bir çukuru göstermektedir. C) noktas n n yükseltisi D'den fazlad r. D)C noktas k y çizgisini göstermektedir. E)D noktas n n yükseltisi 400 m'dir. Yukar daki izohips haritas nda afla daki yerflekillerinden hangisi yoktur? )Tepe )oyun C) Vadi D) Deltâ E) Falez 99
Harita ilgisi zohipsler 6. D C 1 m 9. C E 7. Yükseklere ç k ld kça s cakl k her m de 1 C azal r. Vadideki noktas ndan C'ye t rmanan bir da c s cakl n 8 C azald n gözlemlemifltir. Yükselti s cakl k iliflkisi düflünüldü ünde, C ve D noktalar n n yükselti de erleri s ras yla hangi seçenekte do ru verilmifltir? C D )1800 2 3600 )1600 0 2800 C)0 2800 3600 D)2400 2600 0 E)0 2400 3 E C D m 50 m 10. Yukar daki izohips haritas nda izohipsler 150 metreden bir geçirildi ine göre C ile E aras ndaki yükselti fark kaç metredir? )50 )125 C) D) 450 E) 900 C 0 m D E Yukar daki izohips haritas nda hangi iki nokta aras ndaki yükselti fark 2500 metredir? 8. Yukar daki izohips haritas nda ayn yükselti de erlerine sahip noktalar hangisinde do ru efllefltirilmifltir? ) ) E C) C D) C E) C E ) - ) - D C)C - E D) - C E) - E 11. Y X 750 m Yukar daki izohips haritas nda iflaretli noktas n n yükseltisi en az kaç metre olabilir? )251 )301 C)501 D) 749 E) 999 Haritadaki X noktas n n yükseltisi 170 m'dir. una göre Y ile gösterilen nokta hangi yükseltiler aras ndad r? ) 255 340 ) 75 150 C) 170 255 D) 140 225 E) 150 235
Harita ilgisi zohipsler 12. 14. Yükseklere ç k ld kça s cakl k her m de 1 C azal r. una göre, yukar daki haritada noktas n n s cakl deniz seviyesine göre 5 C daha düflük oldu una göre noktas hangi yükseltiler aras ndad r? )400 600 )500 600 C) 450 D)600 800 E) 450 800 Yukar daki izohips haritas üzerinde afla daki yerflekillerinden hangisi görülmez? ) Vadi ) Zirve C) S rt D) oyun E) Çukur 13. V Yukar daki izohips haritas nda gösterilen tepeye kaç nolu yamaçtan t rmanmak en zordur? IV )V )IV C)III D) II E) I II III 101
ÖSS ÖSS SORULRI - Harita ilgisi ÖLÜM 4 1. L K M 4. K Liman ndan hareket eden bir gemi, L ye u rad ktan sonra M'ye ulaflm flt r. Geminin gitti i yol harita üzerinde KL aras 7 cm, LM aras ise 5 cm'dir. Gemi bu yolculukta 60 km yol gitti ine göre, üzerinde ölçüm yap - lan haritan n ölçe i nedir? Yukar daki haritada, KLM yolunun uzunlu u 3, 5 cm dir. u yolun gerçek uzunlu u 7 km oldu una göre haritan n ölçe i nedir? )1/50.000 )1/.000 C)1/500.000 D)1/700.000 E) 1/1..000 2. )1/.000 )1/.000 C)1/350.000 D)1/400.000 E) 1/500.000 X Y Z 5. ir bölgenin haritas çizilirken öncelikle afla - dakilerden hangisinin belirlenmesi gerekir? )Haritan n kullan lma amac n n )Haritan n çizim yönteminin C)Yararlan lacak iflaretlerin D)ölgenin enlem ve boylam n n E)ölgenin yükseltisinin Yukar daki haritada belirtilen X, Y ve Z noktalar - n n yükseklikleri için afla dakilerden hangisi do rudur? ) X = Y > Z ) X > Y > Z C) X = Y < Z D) X = Y = Z E) X < Y < Z 3. Harita ve plan afla da verilen özelliklerden hangileri bak m ndan birbirine benzer? I. Kullan m alan II. Kufl bak fl çizilmifl olma III. ir ölçe e göre çizilme IV. yr nt lar gösterme gücü ) I ve III ) II ve III C) III ve IV D) I ve IV E) I ve II 6. Küçük ölçekli haritalar ile büyük ölçekli haritalar hangi bak mdan birbirinden farkl d r? 7. )Yerflekillerini gösterme biçimi )yr nt lar gösterme gücü C)Çizim yöntemi D)Profil ç karma yöntemi E)Uzunluk hesaplama yöntemi 50 0 50 150 m Yukar daki çizik ölçe in boyu 4 cm dir. u ölçe in kesir ölçek cinsinden de eri nedir? )1/500 )1/5000 C)1/50.000 D)1/500.000 E) 1/5.000.000 102
Harita ilgisi 8. fla dakilerden hangisi için, iki nokta aras ndaki uzakl harita üzerinde ölçülen uzakl kla karfl laflt rma ir gölün belli bir haritadaki alan n baflka bir haritadaki alan yla karfl laflt rma ifllemlerinden yararlan labilir? 9. )Harita ölçe i hesaplama )Haritada kullan lan iflaretlerin anlam n bulma C)Haritan n yap l fl amac n kestirme D)Harita üzerinde yer saptama E)Haritada gösterilen yerflekillerini belirleme 10. 1 2.000.000 Ölçekli haritada bir gölün alan 4,1 cm 2 olarak ölçülmüfltür. u gölün gerçek alan kaç km 2 'dir? )482 )820 C)1640 D) 2700 E) 3280 11. fla daki ölçeklerden hangisi 1 kesir ölçe ini göstermektedir? 1.500.000 (çentikler aras 1 cm'dir.) 5 0 ) 5 10 15 20 km ) 10 0 10 20 30 40 km 15 0 15 30 45 60 C) km 20 0 20 40 60 80 D) km E) 25 0 25 50 75 km Haritada kapal alanlar gösterir. iflareti, çevresine göre çukur olan una göre, yukar da efl yükselti e rileriyle çizilmifl haritas verilen volkan konisinin, do rultusunda ç kar lm fl profili afla dakilerden hangisidir? ) C) E) ) D) 12. Türkiye'nin gerçek alan ile izdüflüm alan aras nda büyük bir fark olmas afla dakilerden hangisiyle aç klanabilir? )Yüzey flekillerinin engebeli olmas )Orta enlemlerde yer almas C) ki yar mada üzerinde yer almas D)Çok say da göl olmas E)Da lar n genellikle do u - bat do rultusunda uzanmas 13. ir atlasta, k talar gösteren haritalar, eflit boyutlardaki sayfalara, sayfan n tümü kullan larak çizilmifltir. una göre, afla daki k talardan hangisine ait haritan n ölçe i en küçüktür? )frika )sya C)Kuzey merika D)ntarktika E) vustralya 103
Harita ilgisi 14. Yukar daki haritada görülen arazinin P - R do rultusundaki profili afla dakilerden hangisidir? 500 m 400 P 400 ) P R 500 m 400 R ) P R 16. Eflyükselti e rileri (izohips) yöntemiyle çizilmifl bir yerflekli haritas nda, s f r metre e risinin geçti i yerlerden biri, afla dakilerden hangisidir? )K y çizgisi )Doruk noktas C)Etek düzlü ü D)oyun noktas E) dibi 17. fla daki haritada eflyükselti e rileri m aral kla çizilmifltir. X C) P R 500 m 400 D) P R 500 m 400 u haritada X ile gösterilen nokta hangi yükseltiler aras ndad r? )600-700 m )500-600 m C)400-500 m D) - 400 m E) - m E) P R 500 m 400 18. 1/500.000 ölçekli bir haritada iki yer aras ndaki uzakl k 30 cm dir. u iki yer aras ndaki yükselti fark 900 m oldu una göre, e im binde kaçt r? )33 )18 C)15 D) 10 E) 6 19. Dünya yüzeyi, düzlem üzerine aktar l rken flekil ve boyut bozulmalar na u rar. u bozulmalar n nedeni afla dakilerden hangisidir? 15. 1 ölçekli bir haritada alan 1 cm 2 ile 20.000 gösterilen bir gölün gerçek alan kaç m 2 'dir? )1.000 )2.000 C)10.000 D) 20.000 E) 40.000 )Kara kütlesinin Kuzey Yar mkürede fazla olmas )Yüzey flekillerinin engebeli olmas C)Yerin fleklinin geoid olmas D)Güney kutbunun buzullarla kapl olmas E)Okyanuslar n kaplad alanlar n fazla olmas 104