Dr. Yusuf Ziyaeddin SÖNMEZ ANON M ORTAKLIKLARDA PAY SAH B N N ORTAKLIKTAN AYRILMA HAKKI STANBUL-2009
Yay n No : 2142 Hukuk Dizisi : 1006 1. Bas m - stanbul - May s 2009 ISBN 978-605 - 377-060 - 2 Copyright Bu kitab n bu bas s için Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da - t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask - Cilt : Net K rtasiye Tan. ve Matbaa San.Tic.Ltd.fiti. (Sertifika No: 13723) Taksim Cad. Yo urtcu Faik Sok. No: 3 Taksim/Beyo lu (0-212) 249 40 60 Kapak Tasar m : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05-511 36 50 www.betayayincilik.com
Annem Müzeyyen SÖNMEZ ve Babam M. Muslihittin SÖNMEZ e sevgi, minnet ve flükranlar mla...
ÖNSÖZ Anonim ortakl klarda önemli nitelikteki baz genel kurul kararlar na muhalif kalan pay sahiplerine paylar n âdil bir bedel üzerinden ortakl - a satma hakk fleklinde tan mlad m z ayr lma hakk n n incelenmesini konu alan bu çal flman n esas, Prof. Dr. smail KIRCA n n dan flmanl - nda, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk (Ticaret Hukuku) Anabilim Dal bünyesinde haz rlanan doktora tezine dayanmaktad r. Anonim Ortakl klarda Pay Sahibinin Ortakl ktan Ayr lma Hakk isimli doktora tez çal flmas, 4/12/2007 tarihinde Prof. Dr. Sabih ARKAN baflkanl nda, Prof. Dr. Zühtü AYTAÇ, Prof. Dr. Asuman TU- RANBOY, Prof. Dr. smail KIRCA ve Prof. Dr. Ahmet BATTAL dan oluflan jüri taraf ndan oybirli i ile baflar l bulunmufltur. Ortakl n yap s n etkileyen önemli nitelikteki baz genel kurul kararlar na muhalif kalan pay sahiplerine, paylar n âdil de eri üzerinden ortakl a satma hakk n ifade eden ayr lma hakk, ABD ve talya da 19 ncu yüzy lda ortaya ç km fl, daha sonra Alman ve sviçre hukuklar nda da benimsenerek, kanunî düzenlemelere kavuflturulmufltur. Ayr lma hakk, karfl laflt rmal hukukta, oldukça genifl bir biçimde incelemeye konu olmufl ve yarg kararlar uygulamay flekillendirmifltir. Bu konuda kanunî düzenlemeler de ilginç bir seyir izlemifl, bu hakk n daha etkin ve verimli bir flekilde kullan labilmesini temin etmek için yeni düzenlemeler yap lm flt r. Ayr lma hakk, Türk hukukunda, anonim ortakl klar n limited ortakl klara dönüflmesiyle ilgili TTK md. 554 hükmü bir tarafa b rak lacak olursa, düzenlenmemifltir. Buna karfl l k, TBMM Adalet Komisyonu nunda 3 May s 2007 tarih ve 123 no lu kararla kabul edilerek TBMM Baflkanl na sunulan TTK Tasar s nda ise, ayr lma hakk konusunda birleflme ve ba l iflletmeler alan nda olmak üzere iki yerde düzenleme yap lm flt r. Baflka bir deyiflle, ayr lma hakk, TTK Tasar s n n kanunlaflmas ile ülkemizde de uygulama alan bulacak bir konudur. Bu bak mdan Tasar n n getirdi i düzenlemelerin de erlendirilmesi, bu hususta karfl laflt rmal hukukta getirilen çözümlerin Türk hukuku bak m ndan de erlendirilmesi büyük önem tafl maktad r.
VI ÖNSÖZ Di er yandan, TTK Tasar s ile, ayr lma hakk n n mevzuat m za girecek olmas son derece önemli bir geliflme oldu u kanaatindeyiz. Bununla birlikte, TTK Tasar s n n özellikle halka aç k anonim ortakl klarda bu hakk n düzenlenmesi ihtiyac n tam olarak karfl lamad n düflünüyoruz. Zira, ayr lma hakk n n birleflme d fl ndaki bölünme, nev i de ifltirme gibi di er yap sal de ifliklikler ile baz önemli esas sözleflme de iflikliklerinde tan nmas imkân kalmam fl; ayr ca, ayr lma hakk n n iflleyifl süreciyle ilgili boflluklar n n doldurulmas gere i ortaya ç km flt r. Bu nedenle, halka aç k anonim ortakl klar bak m ndan SPKn. na konulacak bir yetki maddesiyle Sermaye Piyasas Kurulu na halka aç k anonim ortakl klarda ayr lma hakk yla ilgili düzenleme yapma yetkisinin tan nmas nda büyük bir yarar bulunmaktad r. Dolay s yla tez çal flmam zda vard - m z sonuçlar n TTK Tasar s kanunlaflmadan ilgililerin dikkatine sunulmas n n daha yararl olaca düflüncesiyle, tezin kitap olarak bu dönemde bas lmas na karar verdik. Bu karar n al nmas nda tez jürisinde de erli katk lar n esirgemeyen hocalar m n teflvikinin de rolü oldu unu belirtmem gerekir. Bu vesile ile, de erli elefltiri ve görüflleri ile katk da bulunan ve mültefit sözleriyle bundan sonraki çal flmalar mda beni teflvik eden tez jürisinin de erli baflkan ve üyelerine teflekkür ederim. Tezimizin savunulmas n takip eden süre zarf nda ayr lma hakk n n do rudan veya dolayl olarak kapsam na giren baz yerli ve yabanc yeni eserleri ise tezler savunuldu u flekilde yay mlan r ilkesi ve gelene ini bozmamak amac yla çal flmam z n bas m aflamas nda kullanmamay tercih ettik. Bununla birlikte, tezin savunulmas ndan sonra geçen süre zarf nda mevzuatta meydana gelen geliflmeler, bu kapsamda hem Alman Hukukunda hem de Frans z Hukukundaki kanun ve Yönetmelik de ifliklikleri ile Seri:XI, No:25 say l Tebli in yürürlükten kald r larak yerine Seri:XI, No:29 say l Tebli in getirilmesi teze ifllenmifl; tezler savunuldu u flekilde yay mlan r ilkesinin s n rlar içinde kalmak kayd yla tez jürisinin elefltiri ve katk lar ile baz de ifliklikler de yap lm flt r. Tezin tamamlanmas ile kitaplaflt r lmas sürecinde bana destek ve yard mlar n esirgemeyen o kadar çok meslektafl m ve arkadafl m oldu ki, bunlar ayr ca zikretmek benim için büyük bir mutluluk kayna d r. Ayr lma hakk, ilk defa Sermaye Piyasas Kurulu nda 2001 y l nda Halka Aç k Anonim Ortakl klar n Birleflmesinden Do an Sorunlar isimli yeterlilik etüdümün yaz lmas s ras nda yapt m araflt rmalarda karfl laflt - m bir konuydu. O s ralarda ABD de yüksek lisans e itimini sürdürmekte olan de erli dostum, kardeflim Onur Kerem GÜNEL e bu konu ile ilgili künyesini tespit etti im baz makaleleri bana göndermesini rica etmifltim. Sevgili Onur, bu makalelerin yan s ra daha pek çok makale ve mahkeme
ÖNSÖZ VII karar n gönderince, ayr lma hakk n n, ABD hukukunda, oldukça genifl bir biçimde incelemeye konu oldu unu gördüm. Bu ilk bilgiler, Kurumsal Yönetim lkeleri ile ilgili olarak yazmay planlad m doktora tez konumu de- ifltirmemi sa lad. Bu bak mdan kendisine teflekkürü bir borç biliyorum. Tez konusunun belirlenmesi aflamas nda gördü üm bu yard mlar n yan s ra tezin yaz lmas süresinde de karfl laflt m sorunlar n çözümünde, arad m kaynaklar n temin edilmesinde meslektafllar m ve arkadafllar m desteklerini benden esirgemediler. Örnek vermem gerekirse, talyan hukuku ile ilgili buldu um kaynaklar n s n rl olmas, ayr lma hakk n n talyan hukukunda nas l düzenlendi i ile ilgili bölümün son derece yetersiz kalmas na yol açm flt. Hattâ, ilgili bölümlerin tezden ç kar lmas n düflündü üm bir s rada Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Ana Bilim Dal n n araflt rma görevlisi, de erli meslektafl m Harun KESK N in, elinde talyan Hukukunda ayr lma hakk n inceleyen bir makale oldu unu söyleyerek, daha ben konuyu açmadan bana vermesi Sermaye Piyasas Kurulu uzmanlar ndan Ayflegül ASLAN n squeeze out right ile ilgili yazm fl oldu u yeterlilik etüdünde yararland baz kaynaklar bana hediye etmesi Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Ticaret Hukuku Ana Bilim Dal araflt rma görevlisi Dr. Hülya ÇOfiTAN n Almanya da bulundu u s rada, kendisinden rica etti im baz kitap ve makalelerin çok ötesinde, konuyu kendi tez konusuymuflças na araflt rarak, daha pek çok makale ve kitap fotokopisini göndermesi Her üç de erli meslektafl ma da sonsuz teflekkürlerimi iletmekten büyük bir zevk duyuyorum. Ayr ca, Dr. Hülya ÇOfiTAN, teze kaynak sa laman n d fl nda, yo- un ifl yükünün aras nda bana vakit ay rma nezakatini göstererek, de erli fikirleri ile de çok önemli katk lar sa lad. Kendisinin ilgi ve yard mlar olmasayd, bu tezin tamamlanmas herhâlde mümkün olmazd. Ayr ca, gösterdi i sab r ve anlay flla; zaman zaman ümitsizli e düfltü üm anlarda verdi i moral ve destekle tez dan flmanl n n çok ötesinde katk larda bulunan, kendisine çok fley borçlu oldu um de erli hocam Prof. Dr. smail KIRCA ya ne kadar teflekkür etsem kifayetsiz kal r. Tezin bas lmas n üstlenen Beta Yay nc l k A.fi. nin de erli yönetim kurulu baflkan Say n Seyhan SATAR a ve çal flanlar na teflekkür etmek de benim için ayr bir mutluluk Say n Seyhan SATAR n ekonomik krizin yafland bugünlerde tezin bas lmas konusunda gösterdi i duyarl l k ve yard mlar her türlü takdirin ötesindedir. Say n SATAR ile tan flmama vesile olan de erli arkadafl m Eskiflehir Osmangazi Üniversitesi BF nin ö retim üyelerinden Dr. lyas ÇEL KTAfi a da teflekkür etmeyi bir borç biliyorum. Nihayet, tezin tamamland s ralarda tan flt m hayat arkadafl m, sevgili eflim Zeynep e de s cak ilgisi, deste i ve tezin bas lmas s ras ndaki sabr için teflekkür ederim.
Ç NDEK LER ÖNSÖZ...V KISALTMALAR...XV KONUNUN TAKD M VE ELE ALINIfi B Ç M...XIX 1. Bölüm AYRILMA HAKKINA L fik N GENEL B LG LER 1. Ayr lma Hakk Kavram...1 I. Genel Olarak...1 II. III. Ayr lma Hakk n n Tarihsel Geliflimi...9 Amaç ve Fonksiyonlar...19 IV. Ayr lma Hakk n Aç klayan Teoriler...26 A. Pay Sahibinin Veto Hakk n n Tazmini Teorisi...26 B. Ortakl k Varl klar n n Ele Geçirilmesi Teorisi...29 C. Hisse Senedinin Piyasa De erinin Varsay msal De erinin Alt na Düflmesini Engellemek ve Yöneticilerin Denetimini Sa lamak Teorisi...31 D. Yönetimsel Teflvik Teorisi...34 E. Tercihlerin Uzlaflt r lmas Teorisi...36 F. Teorilerin De erlendirilmesi...38 2. Ayr lma Hakk n n Benzer Kavramlarla liflkisi...40 I. Ça r da Bulunma Yükümlülü üyle...40 II. III. Teklif Sonras Az nl kta Kalanlar n Paylar n Kontrolü Ele Geçiren Kifli veya Gruba Satma Hakk yla...49 Teklif Sonras Ço unlu u Ele Geçiren Kifli veya Grubun Az nl Elinde Kalan Paylar Satmaya Zorlama Hakk yla...51 IV. Iskat le...56 V. Ba l Nama Yaz l Pay n Devrinde Pay Defterine Kay ttan mtina Edilemeyecek stisnaî Hâllerde Yönetim Kurulu Üyesi ile Pay Sahiplerine Tan nan Sat n Alma Hakk yla...58 VI. Anonim Ortakl n Limited Ortakl a Dönüflmesi Hâlinde Tan nan Ayr lma Hakk yla...60
X Ç NDEK LER 2. Bölüm AYRILMA HAKKININ ÖZELL KLER ve KULLANILMASI 3. Ayr lma Hakk n n Özellikleri...65 I. Pay Sahibi Taraf ndan Talep Edilebilmesi...65 A. Genel Olarak...65 B. Ayr lma Hakk n n Kullan m n n Oy Hakk na Sahip Olmaya Ba lanmas Sorunu...65 C. Pay Üzerinde ntifa Hakk Tan nmas Hâlinde Ayr lma Hakk n n Kimin Taraf ndan Kullan laca Sorunu...68 D. Ba l Nama Yaz l Pay n Devri Hâlinde Ayr lma Hakk n n Kimin Taraf ndan Kullan laca Sorunu...70 II. Vazgeçilemez Nitelikte Bireysel Bir Hak Olmas...74 III. Anonim Ortakl a Karfl Talep Edilmesi...77 IV. Talep Halinde Anonim Ortakl n Pay Sat n Alma Yükümlülü ünü Do urmas...78 V. Talep çin Önemli Baz Kararlara Muhalif Kalmay Gerektirmesi...82 A. Anonim Ortakl kta Önemli Karar Kavram...82 1. Genel Olarak...82 2. Ayr lma Hakk n Do uran Önemli Kararlar...84 a. Niteli i...84 b. Türleri...91 aa. Birleflme...91 bb. Bölünme...94 cc. Nev i De ifltirme...99 dd. Di erleri...101 aaa. Hâkim Ortakl n Yavru Ortakl k le lgili Baz fllemleri...101 bbb. Aktiflerin Tümünün veya Önemli Bir Bölümünün Sat lmas...103 ccc. Borsa Kotundan Ç kma...107 ddd. Önemli Baz Esas Sözleflme De ifliklikleri..111 3. Ayr lma Hakk na Konu Olan Önemli Kararlar n Tahdidî Olup Olmad...112 B. Önemli Kararlara Muhalif Olma...116 VI. Talep çin lave Bir fiart n Öngörülmemesi...119 VII. Pay n Âdil De eri Üzerinden Sat n Al nmas...119 A. Âdil De er Kavram...119 1. Genel Olarak...119 2. Terminoloji Sorunu...120 3. Pay n De erinin Çeflitli Anlamlar...121
Ç NDEK LER XI 4. Âdil De erin Unsurlar ve Di er De er Ölçüleri le liflkisi...123 5. Paylar n De erinin Eflit Olmas Sorunu-Pay n Niteli inin De eri Üzerindeki Etkisi...128 B. De er Tespit Yöntemleri...130 1. Genel Olarak...130 2. Âdil De erin Tespitinde Kullan labilecek Yöntem Çeflitleri.131 3. Karfl laflt rmal Hukukta Kullan lan Yöntemler...132 a. ABD Hukukunda...132 b. Alman Hukukunda...133 c. sviçre Hukukunda...135 d. talyan Hukukunda...135 VIII. Ayr lma Hakk n n Emredici fiekilde Düzenlenmesi...136 A. Ayr lma Hakk n Düzenleyen Hükümlerin Emredici Nitelikte Olmas...136 B. Ayr lma Hakk na liflkin Esas Sözleflmeye Konulabilecek Hükümler...137 4. Ayr lma Hakk n n Kullan lmas ve flleyifl Süreci...141 I. flleyifl Sürecinin Aflamalar...141 A. Genel Olarak...141 B. Karfl laflt rmal Hukukta flleyifl Süreci...142 1. ABD Hukukunda...142 2. Alman Hukukunda...145 3. sviçre Hukukunda...148 4. talyan Hukukunda...151 5. Kanada Hukukunda...152 II. Ayr lma Bedelinin Tespiti Davas...154 A. Genel Olarak...154 B. Davan n Usûl Hukukuna liflkin Özellikleri...155 1. Davan n Niteli i...155 2. Davan n Taraflar...158 a. Davac...158 b. Daval...161 3. Davan n Aç lma Süresi...161 4. Yarg lama Masraflar...161 III. Ayr lma Hakk n n Paylar n Tamam çin Kullan lmas Sorunu...162 IV. Ayr lma Hakk n n Di er Pay Sahipli i Haklar na Etkisi...164 A. Ayr lma Hakk n Do uran Karara Karfl Di er Hukuki Yollara Gidilmesi Bak m ndan (Ayr lma Hakk n n Münhas rl )...164 B. Di er Pay Sahipli i Haklar na Etkisi Bak m ndan...168
XII Ç NDEK LER 3. Bölüm TÜRK HUKUKUNDA PAY SAH B N N ANON M ORTAKLIKTAN AYRILMA HAKKI 5. Genel Olarak Türk Hukukunda Ayr lma Hakk Kavram...171 6. Anonim Ortakl klarda Ayr lma Hakk n n Düzenlenmesi htiyac...172 I. Genel Olarak...172 II. Ayr lma Hakk na Konu Olacak fllemler Bak m ndan...173 A. Birleflmede...173 B. Bölünmede...176 C. Nev i De ifltirmede...180 D. Di er fllemlerde...182 1. Aktiflerin Toptan Sat fl nda...182 2. Borsa Kotundan Ç kmada...183 3. Önemli Baz Esas Sözleflme De iflikliklerinde...183 7. TTK Tasar s nda Ayr lma Hakk...186 I. Genel Olarak...186 II. Ayr lma Hakk n Do uran fllemler...187 A. Birleflmede...187 B. Ba l flletmelerde...190 1. Genel Olarak...190 2. Genel Kurul Karar na Ba l Olmayan Ayr lma Hakk...191 3. Önemli Baz Kararlara Muhalif Kal nmas n Gerektiren Ayr lma Hakk...193 III. Ayr lma Hakk n n flleyifl Süreci...193 IV. A. Birleflmede...193 B. Ba l flletmelerde...195 Düzenlemenin Emredici Olup Olmad -Ayr lma Hakk yla lgili Esas Sözleflmeye Konulabilecek Kay tlar...197 A. Genel Olarak...197 B. Birleflmede...198 C. Ba l flletmelerde...198 V. De erlendirme ve Görüflümüz...199 A. Genel Olarak...199 B. Birleflmede...201 C. Ba l flletmelerde...204 8. Halka Aç k Anonim Ortakl klara liflkin Bir Düzenleme Önerisi...207 I. Ayr lma Hakk na liflkin Düzenlemenin Önkoflulu: Anonim Ortakl n Kendi Pay n ktisap Yasa na stisna Tan nmas...207 II. Düzenlemenin Yap laca Yer...209 A. Genel Olarak...209
Ç NDEK LER XIII B. TTK Tasar s n n Çizdi i Çerçeve çinde Yap labilecek Düzenlemeler...210 C. Ayr lma Hakk n n Halka Aç k Anonim Ortakl klar Bak m ndan TTK Tasar s ndan Farkl Bir fiekilde Düzenlenmesi htiyac...211 III. Düzenlemede Dikkat Edilecek Hususlar...215 A. Ayr lma Hakk n Do uran fllemler Bak m ndan...215 B. Ayr lma Hakk ndan Muafiyet Hâlleri Aç s ndan...217 C. Ayr lma Hakk n n flleyifl Süreci tibariyle...219 IV. Düzenlemenin Sonuçlar...222 V. Öneri Metni...223 SONUÇ...225 KAYNAKÇA...233
KISALTMALAR AB ABD AG AktG ALI AMF Art. Avrupa Birli i Amerika Birleflik Devletleri Aktiengesellschaft Aktiengesetz American Law Institute Autorité Marchés Financiers Article/Artikel b. Bent B. Bask /Bas Batider BB BGH BK Boston C.L.Rev. BOTSCHAFT bkz. BörsG Bus Law Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi Der Betriebs-Berater Bundesgerichtshof Borçlar Kanunu Boston Corporate Law Review Botschaft zum Bundesgesetz Über Fusion, Spaltung, Umwandlung und Vermögensübertragung, vom 13.Juni 2000, BBI 2003 4337 Bak n z Börsengesetz The Business Lawyer c. Cümle C CA Cal. L. Rev. Case W. Res. L. Rev. CBCA Cilt Company Act California Law Review Case Western Reserve Law Review Canada Business Corporation Act
XVI KISALTMALAR CC CMF COB Colum L. Rev. Del. Gen. Corp. L. Del. J. Corp. L. Duke L.J. Diss. dn. E EC EEC Ed. f FusG Geo L.J. Harv. J. On Legis HD Hrsg HUMK kt. ve Mal. Der. ÜHFM karfl. KVK md. Mük. N.C.L. Rev. N.Y.U.L. Rev. Ottawa L. Rev. OR REPRAX City Code on Takeovers and Mergers Conseil des Marchés Financiers Commission des Opérations de Bourse Columbia Law Review Delaware General Corporation Law Delaware Journal of Corporate Law Duke Law Journal Dissertation Dipnot Esas European Community European Economic Community Edition F kra Bundesgesetz über Fusion, Spaltung, Umwandlung und Vermögensübertragung Georgia Law Journal Harvard Journal on Legislation Hukuk Dairesi Herausgeber Hukuk Usûlü Muhakemeleri Kanunu ktisat ve Maliye Dergisi stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuas Karfl laflt r n z Kurumlar Vergisi Kanunu Madde Mükerrer North Carolina Law Review New York University Law Review Ottawa Law Review Obligationenrecht Zeitschrift zur Rechtsetzung und Praxis im Gesellschatfs- und Handelsregisterrecht
KISALTMALAR XVII RG Rn. Resmi Gazete Randnummer s. Sayfa S Sec. SPKn. SpruchG SZW TC TMSK TTK UCLA L. Rev. UmwG University of Pennsylvania L. Rev. vd. Vol. VUK Wash UL Q. WBL WpüG Yale L.J. ZGR ZHR Say Section Sermaye Piyasas Kanunu Spruchverfahrensgesetz Schweizerische Zeitschrift für Wirtschaftsrecht Türkiye Cumhuriyeti Türkiye Muhasebe Standartlar Kurulu Türk Ticaret Kanunu University of California Faculty of Law Review Umwandlungsgesetz University of Pennsylvania Law Review ve devam Volume Vergi Usul Kanunu Washington University Law Qarterly Wirtschaftsrechtliche Blaetter Wertpapiererwerbs- und Übernahmegesetz The Yale Law Journal Zeitschrift für Unternehmens- und Gesellschatfsrec Zeitschrift für das Gesamte Handelsrecht und Wirtschaftsrecht
KONUNUN TAKD M ve ELE ALINIfi B Ç M Anonim ortakl klar hukukunun temel sorunlar ndan biri de, az nl kla ço unluk aras ndaki menfaat ihtilâflar n n giderilmesidir. Hattâ, bunun da ötesinde, anonim ortakl kla iliflkili bütün menfaat sahipleri aras nda bir dengenin kurulmas, anonim ortakl klar hukukunun nihaî amaçlar ndan birisidir. Az nl kla ço unluk aras nda yaflanan menfaat ihtilâflar n n bir k sm, birleflme, bölünme, nev i de ifltirme, aktiflerin tümünün veya önemli bir bölümünün sat lmas gibi ortakl n temel yap s nda de ifliklik yapan ifllemlerde ortaya ç kmaktad r. Ortakl klar, büyümek, geliflmek, verimlili i sa lamak için küçülmek veya yeni faaliyet konular nda iktisadî hayat n sürdürmek gibi yap sal dönüflümler geçirmek zorunda kalabilirler. Ortakl klar n karfl laflt klar bu durumlar, ticarî hayat n ve özellikle geliflen rekabet ortam n n bir gere idir. Ortakl n yap sal dönüflümüne yol açan bu tür kararlar/ifllemler, ortakl k bak m ndan, mahiyeti gere i önemli, hattâ stratejik nitelik tafl rlar. Di er taraftan, bu nitelikte kararlar, pay sahiplerinin ortakl k içindeki hukukî konumlar n olumsuz yönde etkileyebilir ve pay n devredilememesi riskini de do urabilir. flte, ortakl n yap s n etkileyen önemli nitelikteki baz genel kurul kararlar na muhalif kalan pay sahiplerine, paylar n âdil de eri üzerinden ortakl a satma hakk n ifade eden ayr lma hakk, ABD ve talya da 19 ncu yüzy lda ortaya ç km fl, daha sonra Alman ve sviçre hukuklar nda da benimsenerek, kanunî düzenlemelere kavuflturulmufltur. Ayr lma hakk, karfl laflt rmal hukukta, oldukça genifl bir biçimde incelemeye konu olmufl ve yarg kararlar uygulamay flekillendirmifltir. Bu konuda kanunî düzenlemeler de ilginç bir seyir izlemifl, bu hakk n daha etkin ve verimli bir flekilde kullan labilmesini temin etmek için yeni düzenlemeler yap lm flt r. ABD hukukunda Model Business Corporation Act i buna örnek olarak gösterebiliriz. Ayr lma hakk, Türk hukukunda, anonim ortakl klar n limited ortakl klara dönüflmesiyle ilgili TTK md. 554 hükmü bir tarafa b rak lacak olursa, düzenlenmemifltir. Buna karfl l k, TBMM Adalet Komisyonu nunda 3 May s 2007 tarih ve 123 no lu kararla kabul edilerek TBMM Baflkanl na sunulan TTK Tasar s nda ise, ayr lma hakk konusunda birleflme ve ba l iflletmeler alan nda olmak üzere iki yerde düzenleme yap lm flt r.
XX KONUNUN TAKD M VE ELE ALINIfi B Ç M TTK Tasar s ile, ayr lma hakk n n mevzuat m za girecek olmas, son derece önemli bir geliflmedir. TTK Tasar s nda bu kurumun düzenlenmesi, Tasar n n pay sahiplerinin korunmas yla ilgili genel e ilimine uygun, hattâ bu e ilimi tamamlay c niteliktedir. Ekonomik ve hukukî geliflmeler sonucunda konunun Türk hukukunda düzenlenmesi ihtiyac n n ortaya ç kmas ve TTK Tasar s nda da konuyla ilgili hükümlere yer verilmesi, anonim ortakl klarda ayr lma hakk n tez konusu olarak seçmemize yol açm flt r. Tezimizde, ayr lma hakk, karfl laflt rmal hukuk ve Tasar aç s ndan bütün yönleriyle incelenmeye çal fl lm flt r. Bu çerçevede ayr lma hakk n n mahiyeti, düzenlenifl amac, özellikleri ve iflleyifl süreci, incelenen temel konulard r. Bu arada önemle belirtelim ki, ayr lma hakk, anonim ortakl klara özgü bir kurum de ildir. Almanya ve sviçre gibi pek çok ülkede, bu hak, tüm ticaret ortakl klar n kapsayacak flekilde düzenlenmifltir. Buna karfl l k ayr lma hakk n n, bu çal flmada anonim ortakl klarla s n rl olarak incelenmesi, konunun anonim ortakl klarda flah s ortakl klar na nazaran daha fazla özellik göstermesinden kaynaklanmaktad r. fiöyle ki, flah s ortal klar nda, orta n ortakl ktan ayr lmas sonucunu do uran ç kma ve ç kar lma kavramlar, bu ortakl k türlerine yabanc de ildir. Bununla beraber, anonim ortakl klarda pay sahibinin ortakl ktan ayr lmas - n n normal yolu, pay n devridir. Oysa, ayr lma hakk, anonim ortakl klarda, sermayenin iadesi yasa ve ortakl n kendi pay n iktisap etmesi ile ilgili s n rlamalar nedeniyle istisnaî nitelikte bir düzenleme olup, bu ortakl n yap s na yabanc bir kavramd r. Bu yönüyle an lan hakk n, anonim ortakl klar bak m ndan ayr ca ele al nmas nda fayda vard r. Çal flmam z n ilk bölümünde, ayr lma hakk kavram, bu hakk n tarihsel geliflimi ve düzenlenifl amac ile benzer kavramlarla iliflkisi ortaya konulmaya çal fl lm flt r. kinci bölümde, ayr lma hakk n n özellikleri ve kullan lmas ve iflleyifl süreci incelenmifltir. Bu kapsamda önemli karar kavram, hangi kararlarda bu hakk n tan nd, bu kararlar n tahdidî bir flekilde olup olmad konular ile ayr lma hakk n n önemli bir unsurunu oluflturan âdil de erin hangi esaslar dahilinde tespit edilece i konular üzerinde durulmufltur. Üçüncü bölüm ise, Türk hukukunda ayr lma hakk na ayr lm flt r. Bu bölümde, TTK Tasar s n n konuya iliflkin hükümleri incelenmifltir. Bu arada ilgili hükümlerin yerindeli i ve özellikle halka aç k anonim ortakl klar n ihtiyaçlar n karfl lay p karfl lamad sorunu üzerinde durulmufl, ayr ca bir kanun teklifi haz rlanm flt r. Nihayet, tezimiz, var lan sonuçlar kapsayan bir k s mla son bulmaktad r.