Yönetiim, Bölgesel Kalkınma ve Kalkınma Ajansları: Çukurova Kalkınma Ajansı Uygulaması A. Celil Öz 1 1- Giri Son çeyrek yüzyılda küresellemenin ve uluslar arası ve uluslar üstü kurumların da etkisiyle kamu yönetimi kamu iletmeciliine dönümeye balamı, yönetiim, stratejik planlama, yerelleme, yerindenlik, performans denetimi, açıklık, çok düzlemlilik gibi yeni kavramlar gelitirilerek bu ilke ve kavramlar dorultusunda yeni kurumlar oluturulmaya balanmıtır. Her ülkede farklı yapılarda ve fonksiyonlarda olmakla birlikte Kalkınma Ajansları da bu ilke ve esaslarla çalıabilecek esnek ve genel yönetim dıında çalıan kurumlar olarak olumutur. Bölgesel eitsizlikleri gidermek, dengeli ve sürdürülebilir büyümeyi salamak için bata Avrupa Birlii ülkeleri olmak üzere pek çok ülkede politika ve araçlar gelitirilmi ve bunlar büyük fonlarla desteklenmitir. Bölgesel gelimeyle ilgili, bir kısmı ülkemizde de uygulanan, sanayi bölgeleri, giriim sermayesi, teknoloji gelitirme bölgeleri, i gelitirme merkezleri, kümelenmeler gibi araçlar söz konusudur. Kalkınma Ajansları da bu araçlardan biri gibi görülse de bütün araçları yönlendirecek, temel strateji ve politikaları belirleyecek ve ibirliini salayacak, koordinasyon merkezi niteliindedir. Kalkınma Ajansları bu araçlarını yerini almayacak, bölgede kurumsal kapasiteyi gelitirerek bunlar arasında da uyumu salayacaktır. 2- Çukurova Kalkınma Ajansının Kuruluu Bölgesel kalkınmanın tarihsel altyapısı incelendiinde, Türkiye Cumhuriyeti ekonomipolitiinin çeitli kalkınma yöntemlerinin denenmesine sahne olan, güçlü merkezi yönetim birimlerinin oluturduu kompleks bir görünüm arz ettii görülebilir. Bir yandan ulusal kalkınma planlarının bölgesel gelime ve bölgeler arası dengesizlikleri giderme konusundaki ilevselliinin gözden geçirildii, dier yandan bölgesel gelime politikalarının Avrupa Birliine katılım sürecine eklemlendii bir dönemde, bölgesel kalkınmada yeni bir eksenin benimsenmesi ihtiyacının ortaya çıktıı ileri sürülebilir. Bu ihtiyaç, çeitli parametrelerde kurgulanan bölgesel gelime araçlarının 1 Çukurova Kalkınma Ajansı Genel Sekreteri 1
deerlendirilmesiyle yeni bir çerçeve kazanmaktadır. Kukusuz, bu yeni çerçevenin mimarları, yeni kamu yönetim anlayıına ek olarak geleneksel bölgecilik anlayıından yeni bölgecilik yaklaımına doru yaanan geçi sürecidir. Bölgesel kalkınma planları ve kırsal kalkınmaya ilikin gerçekletirilen projeler ve finansal nitelikli desteklerin yansıra, bu çerçevenin içerisine yerletirilebilecek araçların en önemlilerinden biri kalkınma ajanslarıdır. Kalkınma ajansları ile Türkiye Cumhuriyeti, planlı dönemin baladıı yıllardan bu yana bölgesel kalkınmaya ilikin oluturduu politikaları ve bu politikaların uygulanmasında kullandıı araçları köklü bir yenilie tabi tutmaktadır. Buradan hareketle ülkemizde oluturulan kalkınma ajansı modelinin aaıdaki ilevleri sergilemesi beklenebilir: Kamu, yerel yönetimler, özel sektör ve sivil toplum ibirlii ile yerel potansiyeli harekete geçirecek ve yerel kalkınmanın salanmasında önderlik yapacaktır. Bölgedeki paydalarla birlikte Ulusal Planlarla uyumlu olarak kalkınma stratejisinin oluturulmasını ve uygulanmasıyla birlikte izleme ve deerlendirmesini üstleneceklerdir. Oluturulacak Bölgesel Kalkınma Stratejisine uygun olarak, yerel aktörlerce hazırlanacak proje ve faaliyetler, hibe eklinde desteklenerek; bölgemizin potansiyelleri harekete geçirilecektir. Bölgeye yerli ve yabancı yatırım çekmek için çalımalar yapacak; giriimcilii gelitirmek için yatırımcıların izin ve ruhsat ilemlerini tek elden takip ve koordine edecektir. Çukurova Kalkınma Ajansı, 25.01.2006 tarihli ve 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun a dayanarak, 06.07.2006 tarih ve 26220 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2006/10550 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulmutur. 3- Ajansın Yapısı ve Organları Ajansın karar organı kamu kesimi, yerel yönetimler, özel kesim ve sivil toplum temsilcilerinden oluan Yönetim Kuruludur. Yönetim Kurulu il valileri bakanlıında bir araya gelmektedirler. Amacı ajansı yönlendirmek olarak ifade edilen Kalkınma Kurulu, özel sektör, sivil toplum kuruluları, kamu kurum ve kuruluları, yerel yönetimler ve üniversitelerden gelen temsilcilerden oluturulmutur. Çukurova Kalkınma Ajansının teknik birimi, yüksek nitelikli uzman personelden oluturulan Genel Sekreterliktir. Ajans personeli Kanunu hükümlerine göre istihdam edilmektedir ve bu durum performans esaslı ödeme ve esneklik salama açısından önemlidir. Halen 19 uzman ve 5 destek personel istihdam edilmektedir. Uzman personel kamudan gelebildii gibi özel sektörden ve yeni mezun olarak açıktan da gelebilmektedir. Mevcut uzman personelin 8 i lisans 13 ü yüksek lisans 3 ü 2
de doktora derecesine sahip veya örenimi devam etmekte olup; 3 ü yeni mezun, 4 üniversite kadrolarından, 9 u özel sektör ve 8 i kamu kurumlarından gelmitir. 4- Ajansın Faaliyetleri Gerçekletirilen örgüt analizi çalımaları, ajansta gerek fonksiyonel uzmanlamayı ve gerekse sektörel uzmanlamayı olanaklı kılan, esnek bir örgüt tasarımı gerçekletirilmesini iaret etmitir. Bu dorultuda, yatay ve dikey uzmanlık hedefleyen bir matris organizasyon yapısı modeli tercih edilmi ve baarıyla uygulanmaktadır. Bu çerçevede Ajans, planlama ve programlama, proje yürütme, izleme deerlendirme ve yatırım destek gibi uzmanlık birimleri çerçevesinde çalımalarını sürdürmektedir. Rekabetin arttıı günümüz koullarında, yerli ve yabancı sermayeyi çekmek, giriimcilii gelitirmek için kullanılan önemli araçlardan biri olarak kurulan yatırım destek ofislerinin (tek durak ofisler) temel görevleri unlardır: Bölge illerinde, yatırımcıların izin ve ruhsat ilemlerini tek elden takip ve koordine etmek, yatırımları izlemek, lgili mevzuattaki bavuru koulları ve istenen belgeler dorultusunda yatırımcıya bilgi vermek ve yol göstermek. Planlama ve programlama faaliyetleri ise bölgesel kalkınma için younlaılacak temel öncelikli alanların belirlenmesi hedefine yönelmitir.öncelikli alanlarda yürütülecek faaliyet ve proje konuları ile bu alanlara tahsis edilen ödenekler bu kapsamda belirlenmektedir. Proje çarısı, projelerin deerlendirme ve seçim sürecini takiben projenin uygulanması ve izleme-deerlendirme faaliyetlerinin gerçekletirilmesi, proje yürütme ve izleme-deerlendirme birimlerinin görev tanımı içerisinde yer almaktadır. Çukurova Kalkınma Ajansının kuruluundan bu yana geçen süre içerisinde, yukarıda belirtilen örgütlenme ilkeleri çerçevesinde temel olarak aaıdaki faaliyetler gerçekletirilmitir. A Planlama Programlama Birimi: -Ön Bölgesel Gelime Planı hazırlandı, revize edildi, -Plan çerçevesinde Yıllık Program ve Bütçe hazırlandı, -Bölgesel Gelime Planı hazırlık çalımaları balatıldı, -Bölgesel ve ulusal aktörlerle temas, ibirlii ve koordinasyon gelitirilmektedir, -Bölge istatistik envanteri oluturulmaya balandı, -Sektörel analiz çalımaları sürdürülmektedir, -Ajansın uluslararası ilikileri ve üyelikleri gerçekletirilmektedir, -Personel eitim ihtiyaçları sürekli deerlendirilmektedir, -lgili çerçevede dier kamu kurumlarının teknik ibirlii ihtiyaçları karılanmaktadır, 3
B. Proje Yürütme Birimi: -Proje destekleme rehberleri hazırlıı büyük oranda tamamlanmı olup, proje çarılarına çıkmak için yasal sürecin netlemesi beklenmektedir, -Bilgilendirme ve eitim faaliyetleri için kurum içi çalımalar gerçekletirilmektedir. C. Yatırım Destek Ofisleri: -Bölge yatırım ikliminin deerlendirilmesi yapılmaktadır, -Yatırımlar için gerekli bürokratik ilemlere ilikin kurumsal hafıza güçlendirilerek kurumlarla temasa geçilmitir. -Bölgeye gelecek yatırımcı için yatırımcı rehberleri oluturulmaktadır. Dier yandan, proje grupları oluturularak uzman personelin bölgeye ilikin bilgilerini gelitirmesi ve güncellenmesi hedeflenmitir. Bu çerçevede uzman personel, ilk etapta bölgeyi tanımaya, mevcut durum analizi ve potansiyelini deerlendirmeye ve kurumlarla diyalog gelitirmeye yönelik 12 proje grubu içerisinde bir araya getirilmitir. kinci etapta, Adana ve Mersin bölgesinin ekonomik potansiyelinin aratırılması, ortaya çıkarılması ve deerlendirme becerileri bakımından gelitirilmesi hedefini temel alarak 3 temel proje grubu oluturulmutur. Grupların proje hedefleri aaıdaki gibidir: Adana ve Mersin illerinin ekonomi ve sanayi perspektifinde ekonomik ve sosyal niteliklerinin incelenmesi, Adana ve Mersin illerinde rekabet edebilir, dinamik ve yüksek katma deer yaratabilen öncü sektörlerin belirlenmesi, Yapılacak muhtemel yatırımlar için yatırımcılara yönelik her türlü izin ve ruhsat ilem prosedürlerinin ortaya konulduu yatırım süreçleri ile yatırımcılara yönelik ulusal ve uluslararası yatırım destek ve tevik tedbirlerinin aratırılarak yatırımcı destek kılavuzları nın hazırlanması ve Adana ve Mersin illerinde faaliyet gösteren iletmelere yönelik finansman olanaklarının aratırılması Ayrıca, kümelenme, veri tabanı bilgi ilem altyapısının oluturulması ve bölge istatistik envanterinin oluturulması alanlarında çalımalar sürdürülmektedir. Uzmanlık ve proje gruplarıyla e zamanlı olarak, uzmanlar sürekli eitim programlarına tabi tutulmaktadır. 5- Sonuç ve Öneriler TMMOB tarafından Danıtay a açılan dava dolayısıyla verilen yürütmenin durdurulması kararı ve Anayasa Mahkemesine itiraz edilmesi belirsizlik, çalıanlar ve bölge insanı arasında ümitsizlik ve çalıma evkinin kırılmasına yol açmıtır. Dava sürecinin bir an önce sonuçlanarak, 4
gerekirse düzeltmeler yapılarak uygulamanın ülke yararına devamı salanmalıdır. Bu tür bilimsel ortamlarda konunun tartıılması akademik çevrenin ve kamuoyunun farkındalıını ve desteini artıracaktır. Kalkınma Ajansları ile ilgili uygulamalar, ajansların görev ve yetkileri bütün dünyada olduu gibi ülkemizde de zamanla ve uygulandıkça geliecek ve ihtiyaca göre ekillenecektir. Kuramsal yapı, yazın ve pratiin bu tür bilimsel ortamlarda deerlendirilmesi ileride uygulamanın ekillenmesi ve yönlendirilmesinde etkili olacaktır ve salıklı sonuçlar alınmasına katkı salayacaktır. Çünkü mevcut uygulamalar pilot uygulama niteliindedir ve buralardan alınan dersler gelecekte yönlendirici olacaktır. Kalkınma Ajansları bölge gelime planları vasıtasıyla plan ve uygulama arasında bütünlüü salayacak ve bunun için kaynak ve teknik kadroya sahip olacaktır. Mevzuatımızda bölgesel bazda planlama ve planlar arası balayıcılık konusunda net bir düzenleme ihtiyacı bulunmaktadır. Kalkınma Ajanslarının bölgede uygulanan kalkınma politika ve projeleri ile ilgili koordinatör olabilmesi için, bu amaçla oluturulan yeni yapılanmaların görev tanımlarında mutlaka ajanslarla ibirlii yer almalı ve bu yapılar ajanslarla uyumlu çalımalıdırlar. Kalkınma Ajanlarının kamu yatırımlarının programlanması, izlenmesi ve deerlendirilmesinde yetkili olması bu süreçlerin etkinliini ve verimliliini artıracaktır. Birden fazla ili kapsayan Kalkınma Ajanslarında merkez dıındaki illerde sadece yatırım destek ofisi oluturulması yerine dier uzmanlarla takviye edilmi, ajansın dier fonksiyonlarını da yürütecek birimler oluturulması ajans merkezi olmak için yarıı azaltacaktır. Çukurova Kalkınma Ajansı, halen belirtilen öneriyi uygulamakta ve gelitirmeye çalımaktadır. Kalkınma Ajansları yeni bir idari yapılanma getirmedii gibi idari birimlerin yerini ve görevlerini almayan ve Anayasamızın 166.maddesinde ifadesini bulan ekonomik ve sosyal kalkınma için devlete verilen görevin gerçekletirilmesinin bir aracı olarak kurulan yapılardır. Kalkınma Ajansları baarıyla çalıtıı takdirde iyi yönetiim anlayıına uygun olarak; kamu, yerel yönetimler, özel sektör ve sivil toplum katılımlı yapısı, bütçesi ve güçlü teknik kadrosu ile bölgesel kalkınmanın kurumsal altyapısını oluturacak; bu amaçlarla bölgesel hafıza ve deneyim oluturma ve aktarma mekanizması olarak çalıabileceklerdir. 5