KADIN VE AİLE SAĞLIĞI HİZMETLERİ İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ SAĞLIK VE SOSYAL HİZMETLER DAİRE BAŞKANLIĞI SAĞLIK VE HIFZISSIHHA MÜDÜRLÜĞÜ
GEBELİK VE EMZİKLİKTE BESLENME
BU EĞİTİMDE NELER PAYLAŞACAĞIZ? Yetersiz beslenmenin olumsuzlukları Gebe ve Emzikli Kadınlar İçin Önerilen Günlük Enerji ve Besin Öğeleri Miktarları Beslenmede dikkat edilmesi gerekenler Gebelikte kilo artışı Bulantı, kusma İlaç kullanımı Gebelik ve emziklikte tüketilmemesi gerekenler Gebeler ve lohusalara öneriler
GEBE VE EMZİKLİLERİN BESLENMESİ
Gebelik ve emziklilik kadınlar için doğal fizyolojik olaylardır. Ana rahminde bebeğin büyüyüp gelişmesi, annenin aldığı besinler sayesinde gerçekleşir. Annenin aldığı besin maddeleri plasenta yoluyla fetusa taşınarak büyümesini sağlar. Gebelikte bebeğe taşınan besin maddelerinin, kadının kendi gereksinimi olan besin maddelerine ilave olarak alınması gerekir.
Gebelik ve emziklilikte kadının beslenmesinde iki amaç izlenir: Kadının kendi fizyolojik gereksinimlerini karşılayarak vücudundaki besin maddeleri yedeğini dengede tutmak. Gebelikte bebeğin normal gelişmesini, emziklilikte de salgılanan sütün gerektirdiği enerji ve besin maddelerini tam olarak karşılamak.
Yetersiz Beslenmenin Olumsuzlukları Gebe kadın; Yeterli ve dengeli beslenemediği zaman kendi vücut dokularını harcayarak bebeği geliştirmeye çalışır. Bebeğin bedenen ve zeka yönünden gelişiminde gerilikler olur. Bebeğin prematüre ve düşük doğum ağırlıklı olması ihtimali artar. Yeterli ve dengeli beslenemeyen gebelerde düşük yapma olasılığı artar. Gebelik toksemisi görülme olasılığı artar. Kansızlık Kemiklerde yumuşama (osteomalasi) Kansızlıktan dolayı doğumda kanama tehlikesi artar.
Yetersiz Beslenmenin Olumsuzlukları Emzikli kadın; Yeterli enerji ve besin maddelerini sağlayamadığı zaman kendi vücut dokularından kullanarak süt salgılamaya çalışır. Bebek için yeterli ve besleyici süt salgılanmaz Anne zayıflar Hastalıklara karşı direnci azalır Kemiklerde yumuşama ve dişlerde çürüme olur. Yetersiz protein alımına bağlı ödem oluşabilir.
Gebelikte ve emziklilikte, bebeğin gelişmesi ve süt salgılanması için; enerji, protein, demir, kalsiyum ve çeşitli vitaminlere olan gereksinimlerde artışlar olur.
Tablo 1.Gebe ve Emzikli Kadınlar İçin Önerilen Günlük Enerji ve Besin Öğeleri Miktarları Kaynak: Baysal A, Beslenme, 2002. Enerji ve Besin Öğeleri Birim Normal Kadın Gebelik İçin Ek Emziklilik İçin Ek Enerji Kalori 2000 2100 Hiç - 350 600-800 Protein gm 50 70 10-15 10-15 Demir mg 15 20 15 20 5 Kalsiyum mg 1000 200 500 Vitamin A mcq retinol 500 100 200 Tiamin mg 0.9 1.0 0.2 0.4 Riboflavin mg 1.2 1.3 0.3 0.4 Niasin mg 13.0 14.0 3.0 4.0 Vitamin C mg 75 30 30
Tablo 2. Normal Ağırlıkta ve Normal Faaliyette Gebe ve Emzikli Kadınlar İçin Gerekli Günlük Yiyecek Tür ve Miktarları Yiyecek Grupları 1. Et, yumurta kurubaklagiller 2. Süt ve sütten yapılan yiyecekler Normal Yetişkin Gebelik İçin Ek Emziklilik İçin Ek 2 porsiyon* 1 yumurta veya 1 köfte büyüklüğünde et, balık, tavuk veya 1 porsiyon kurubaklagil) 2 porsiyon* 1 porsiyon (1 su bardağı süt veya aynı miktar yoğurt veya 2 kibrit kutusu büyüklüğünde peynir) 1 porsiyon herhangi birinden 1 porsiyon 3. Taze sebze ve meyveler En az 5 porsiyon* 1-2 porsiyon (1-2 adet muhtelif meyve veya 1 tabak salata veya 1 tabak sebze yemeği) 2 porsiyon (2 adet meyve veya 1 adet meyve, 1 tabak salata veya 1 tabak sebze yemeği) 4. Tahıllar ve tahıl mamulleri 4. Tahıllar ve tahıl mamulleri 4 porsiyon* 5. Yağlar ve şeker 25-40 gram* 25-40 gram* (3 porsiyon ekmek ve 1 porsiyon pilav, makarna veya börek vb.) 4 porsiyon* (3 porsiyon ekmek ve 1 porsiyon pilav, makarna veya börek vb.) Hiç Hiç Hiç 1.5 porsiyon (1 dilim ekmek ve 1 porsiyon pilav, makarna veya börek) 1.5 porsiyon (1 dilim ekmek ve 1 porsiyon pilav, makarna veya börek) Bir miktar (Pekmez ve sütlü tatlı olarak)
Beslenmede Dikkat Edilmesi Gerekenler Gebe kadınların et grubundan, sebze ve meyvelerden, süt ve mamullerinden gebe olmadan önceki beslenmelerine göre daha fazla yemeleri gereklidir. Tahıl, yağ ve şeker grubundan fazla alınmasına gerek yoktur. Fazla alındığı takdirde aşırı kilo artışına neden olurlar. Emzikli kadınlar da normal beslenmelerine ilave olarak et grubu, sebze-meyve, süt ve tahıllar grubundan almalıdırlar. Emziklilikte enerji, protein ve vitamin ihtiyaçlarındaki artışlar gebeliğe göre daha fazla olduğu için sebze ve meyvelerden 2, tahıllardan da 1.5 porsiyon fazladan yiyecek alınması gereklidir.
Dikkat! Halk arasında gebe kadınlara iki canlı tabir edilerek her şeyden iki katı kadar yedirme eğilimi vardır. Gebelerin her şeyden iki misli fazla değil, bazı yiyeceklerden belirli miktarda fazla yemeleri uygundur. Oysa emziklilikte fazladan yenilmesi gereken yiyecekler ve miktarları daha çok olmasına rağmen, bu durum çoğu zaman göz ardı edilmektedir.
Gebelikte Kilo Artışı Gebelikte ilk 3 ayda 1-2 kilogram (kg), daha sonra ayda ortalama 1.5 2.0 kg olmak üzere, gebelik boyunca toplam olarak 9-12 kg ağırlık artışı olur. Ağırlık artışının 9 kg dan az olması, kadının yeterli enerji alamadığını ya da fazla çalışarak aşırı enerji harcadığını 12 kg dan fazla ağırlık artışı ise gereğinden fazla enerji alımına işaret eder.
Bulantı, Kusma Durumlarında Gebeliğin ilk dönemlerinde kadında bulantı, kusma, öğürme gibi sindirim sistemi bozuklukları görülebilir. Bu durum bir süre sonra geçer. Bu gibi durumlarda gebe kadının azar azar, sık sık ve daha çok kuru yiyecekler alması gerekir. Yemeklerin az yağlı, Görünüş yönünden iştah açıcı olması, Sofrada yoğurt ve limon bulundurulması da yararlı olur. Şiddetli ve sürekli kusma durumunda vakit geçirmeden sağlık ocağı veya diğer bir sağlık kuruluşuna başvurmak gerekir.
İlaç Kullanımı Gebe ve süt emziren kadınların doktor tavsiyesi olmadan ilaç kullanmaları sakıncalıdır. Emzikli kadının doktor tavsiyesi ile zorunlu ilaç kullanması durumunda, ilacın kana ve süte ulaşmaması için, annenin ilacı, emzirmeden hemen önce ya da hemen sonra alması en doğrusudur. Doğumdan sonraki birkaç ay içerisinde doğum kontrolü amacıyla doğum kontrol hapı kullanan kadınların süt miktarlarında azalma görülmüştür. Yalnız progestin (progesteron) içeren koruyucu hapların (Mini Hap) süt üzerine olumsuz etkisi olmadığı kanıtlanmıştır. Bu nedenle emziren kadınlar için, bu türden haplar ve rahim içi aracın en iyi koruyucu yöntemler olduğu söylenebilir.
Sigara Alkol Aşırı çay Kahve Gebelik ve Emziklikte Tüketilmemesi Gerekenler Kola-Gazoz gibi asitli içecekler Çiğ et (salam, sosis, sucuk gibi) Emziklilikte lahana, pırasa, karnabahar, soğan, sarımsak gibi yiyeceklerdeki bazı maddeler süte geçerek yeni doğan bebekte gaz şikayetine neden olabilir. Bu durumda anne bu tür yiyecekleri bir süre yememelidir.
Sigara Sigara dumanı ile vücuda alınan zararlı maddeler; gebelikte kan dolaşım yoluyla, emziklilikte sütle bebeğe geçerek olumsuz etkilerini gösterir. Gebelik süresinde sigara içen kadınların bebekleri, içmeyen kadınların bebeklerine göre ortalama 200 gram daha zayıf doğmaktadır. Çay ve kahve; gebe ve emzikli kadınlara protein, vitamin ve mineraller gibi yararlı besin maddelerini sağlamadığı gibi, fazla alınmaları durumunda bebekte huzursuzluk ve uykusuzluğa yol açarlar.
Gebelere ve Lohusalara Öneriler Gebelik süresince folik asit açısından zengin gıdalarla beslenilmeli (Karaciğer, koyu yeşil yapraklı sebzeler, karnıbahar, et, yumurta,süt ve türevleri ile tahıllarda bulunmaktadır) Salam, sosis, sucuk gibi katkı maddesi içeren diğer hazır besinler mümkün olduğu kadar yenmemelidir. Güneşlenmeye özen gösterilmeli. Yemeklerde mutlaka iyotlu tuz kullanılmalıdır. Hazır meyve suları, gazoz ve kolalı içecekler yerine taze sıkılmış meyve suları, ayran, limonata tercih edilmelidir.
Gebelere ve Lohusalara Öneriler Doğum sonrasında eski vücut ağırlığına dönmek için acele edilmemelidir. (Bebeklerini emziriyorlarsa süt verimi için harcadıkları enerji nedeniyle eski formlarına daha kolay dönebilirler.) Gebelik sırasında önerilenden fazla kilo alınmışsa her ay iki kilo kaybetmek normaldir. Lohusalarda zayıflama diyeti uygulanmamalıdır. Ancak unlu, yağlı ve şekerli besinleri aşırı yememeğe dikkat edilmelidir. Doğumdan sonra bebek emzirilirken gebelik öncesi döneme göre daha fazla sıvı besin alınmalıdır. Kalsiyum yönünden zengin olan süt, yoğurt ve peynir belirtilen miktarlarda düzenli olarak tüketilmelidir.
Gebelere ve Lohusalara Öneriler Lohusalık döneminde hergün 1 adet yumurta ve 1 porsiyon etli sebze yemeği veya kurubaklagil yenilmelidir. Kansızlığa neden olduğundan yemeklerle birlikte çay içilmemelidir. Çaylara limon suyu eklenmelidir. İçecek olarak ıhlamur, nane, papatya, kuşburnu gibi bitki çayları tercih edilmelidir. Pekmez kan yapıcıdır, Şeker boş enerji kaynağıdır. Şeker yerine tatlı olarak pekmez yenmesi kansızlığa karşı alınacak önlemlerden birisidir.
Gebelere ve Lohusalara Öneriler Tarım ürünlerine haşare öldürücü ilaçlar atıldığından, sebze ve meyveler iyice yıkanmalıdır. Yiyecekler hazırlanırken ellerin temiz olmasına dikkat edilmelidir. Eller sık sık sabunlu su ile yıkanmalıdır. Doktora danışılmadan ilaç kullanılmamalıdır.