Nazari ve Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku Ders Kitabı
Editör: Prof. Dr. Bahri Öztürk NAZARİ VE UYGULAMALI CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU Ders Kitabı Editör: Prof.Dr.Bahri Öztürk 2. Baskı Yazarlar: Prof. Dr. Bahri Öztürk Prof. Dr. Durmuş Tezcan Doç. Dr. Mustafa Ruhan Erdem Özge Sırma Yasemin F. Saygılar Esra Alan Ankara 2010
Nazari ve Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku Editör: Prof. Dr. Bahri ÖZTÜRK Hukuk Kitapları Dizisi: 949 ISBN 978-975-02-1202-4 İkinci Baskı: Mart - 2010 Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayımcılık San. ve Tic. A.Ş. ye aittir. Yayınevinin yazılı izni olmadan, tanıtım amaçlı toplam bir sayfayı geçmeyecek alıntılar hariç olmak üzere, hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı herhangi bir ortamda yayımlanamaz ve çoğaltılamaz. Sayfa Tasarımı: Ömer Candan Kapak Tasarımı: İsmail Çam Yayın ve Dağıtım: Merkez: Seçkin Yayıncılık, Sağlık Sokak No: 21 06410 Sıhhiye, ANKARA Tel: (0 312) 435 30 30 (Pbx), Faks: (0 312) 435 24 72 Şube: Ankara Adliye Sarayı K Blok Zemin Kat Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) 309 52 48 Şube: Strazburg Cd. No: 23 Sıhhiye, ANKARA Tel: (0-312) 230 52 62 Şube: Abidei Hürriyet Caddesi 179/E (Şişli Ceza Adliyesi Altı) Şişli- İSTANBUL Tel: (0-212) 234 34 77 Web Adresi: www.seckin.com.tr, E posta: yayin@seckin.com.tr Baskı: Seçkin Yayıncılık, Tel: (0 312) 435 30 30
Önsöz Yeni CMK, çok sayıda akademisyen ve uygulamacı tarafından 1997 den 4 Aralık 2004 e kadar, oldukça uzun bir süre içinde ve gerçekten çok büyük emekler verilerek, güvenliği özgürlük içinde sağlayabilmek amacıyla; hukukun evrensel ilkelerine, mukayeseli hukuka, yüksek yargı yerlerinin içtihatlarına ve özellikle de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kararlarına uygun olarak özenle hazırlanmış ve 1 Haziran 2005 te yürürlüğe konulmuştur. Bunu bilmeyen yoktur. Ne var ki, dört yıla yaklaşan CMK uygulaması bir gerçeği ortaya çıkarmıştır. Yasada değil kafada devrim gerçekleştirilmedikçe halkımız layık olduğu bir sisteme kavuşamayacaktır. Ancak kafalarda devrim, kafaları karıştırmakla sağlanamaz. Var olanı yok, yok olanı var saymak; beyazı kara, karayı beyaz görmek ne ise; yeni CMK nın özgürlükçü yapısını görmemek de odur. Bunu bir türlü göremeyen veya görmek istemeyenlere, insan hakları ile doğrudan ilgili olduğu için günlük siyasetten, ideolojik yaklaşımlardan ve kişisel çekişmelerden uzak tutulması gereken yeni CMK öncesi örneğin soruşturma evresinde nelerin olmadığını göstermek gerekir. Gerçekten bu tarihten önce, soruşturma evresinde örneğin: 1. Savcı açısından adil yargılama ve şüphelinin haklarını koruma yükümlülüğü (m. 160/2 CMK), 2. Soruşturma evresinde tüm kararların polis veya jandarma tarafından değil, bir hukukçu olan savcı tarafından verilmesi (m. 161 CMK), 3. Adli kolluk (m. 164 vd. CMK), 4. Lekelenmeme hakkı (m. 157 CMK), 5. Gözaltına alma yetkisinin sadece savcıda olması (m. 91 CMK), 6. Toplu işlenen suçlarda gözaltı süresinin, ihtiyaca göre ancak birer gün süre ile uzaması, 7. Kamu davasının ertelenmesi (m. 171 CMK), 8. İddianamede şüphelinin lehine olan hususları gösterme yükümlülüğü (m. 170 CMK), 9. İddianamenin iadesi (m. 174 CMK), 10. Uzlaştırma (m. 253 CMK), 11. Kelepçe yasağı (m. 93 CMK) 12. Küçüklerde 3 yıla, diğer hallerde bir yıla kadar hapis cezasını veya miktarı ne olursa olsun, sadece para cezasını gerektiren durumlarda tutuklama yasağı,
Önsöz 6 13. Tutuklamaya mutlak üst sınır (m. 102 CMK), 14. Tutuklunun, her zaman tahliye talebinde bulunma hakkı, 15. Adli kontrol (m. 109 CMK), 16. Sadece haksız yakalama ve tutuklamada değil haksız arama ve el koymaya da tazminat öngörülmesi (m. 141 CMK), 17. Küçücük bir devlet memurunun açıklamasının bile devlet sırrı sayıldığı anlayış terk edilerek, medeni dünyada var olandan daha dar tutulan bir Devlet sırrı tanımının yapılmış olması (m. 47 CMK), 18. Devlet sırrının ne olduğunun, siyasetçiler veya herhangi bir devlet memuru tarafından değil, bağımsız ve tarafsız mahkemece belirlenmesi (m. 47 CMK), 19. Devlet sırrının sadece avukata değil savcıya da kapalı tutulması (m. 47 CMK), 20. Koruma tedbirlerinde katalog sistemi (örneğin m. 100, 135, 139, 140 CMK) 21. Tanıkların korunması (m. 58 CMK), 22. Uzman yardımından yararlanma ve uzmanın duruşmada dinlettirilmesi hakkı (m. 67/son, 178 CMK), 23. Mecburi müdafi sistemi (m. 101/3, 148/4, 150/3 CMK), 24. Medeni dünyada kabul edilenden daha sağlam bir delil yasakları sistemi (Örneğin, m. 148/4, 170, 206, 217/2, 230, 289 CMK) Var mıydı? Örnekleri çoğaltabiliriz. Akademisyenin görevi, sadece uygulamada yaşanan hataların notunu tutmak ve bu hataları, kafa karıştırarak ve kolaycılığa kaçarak kanuna yamamaya çalışmak değil; yukarıda örnek olarak belirtilen yeni ve temel hakların uygulanabilmesi için bilimsel katkıda bulunmaktır; varsa, zamanı geldiğinde yararlanılacağından, kişisel tecrübesi nedeniyle emin olduğu kanun değişikliği taleplerini ve önerilerini ortaya koymaktır. Bu, aynı zamanda, bilimsel ahlakın ve toplumsal mesuliyetin de bir gereğidir. Avukatın görevi, yukarıda sayılan hakları talep etmek, uygulatıncaya kadar peşini bırakmamaktır. Medeni dünyada reformlar avukatların bu tür çabalarının ürünü olarak ortaya çıkmaktadır. Görevinin gereklerine uygun hareket etmeyenlerin gözlerini başka yerlere çevirmeye ve başka sorumlular aramaya hakları yoktur. Ne hazindir ki, yeni CMK da var olan en önemli savunma haklarından olan mecburi müdafi sistemi savunma organlarınca zayıflatılmaya kalkışılmıştır.
Önsöz 7 Savcının görevi, soruşturma evresinin tek karar merkezi olduğunu unutmadan, alt yapı eksikliği bahanelerine sığınmadan, şüphelinin haklarını korumakla yükümlü bulunduğunu unutmadan emrindeki adli kollukla adil yargılamanın peşine düşmek ve insan hakları ihlallerine yol açmadan maddi gerçeğe ulaşmaktır. Mahkemelere düşen görev, eski alışkanlıklara göre değil yeni CMK ya uygun işlem yapmaktır. Burada alt yapı eksikliği bahane olarak gösterilmemelidir. Bu eksikliklerle alakası olmayan, örneğin tutuklama kararı gibi işlerde dahi yasaya uyulmaması düşündürücüdür. Öte yandan iş yükünden yakınan yargının, CMK da iş yükünü azaltmak ve tek celse esasını yerleştirmek amacıyla getirilen düzenlemeleri uygulamamaları hayret edilecek bir durumdur. Kaldı ki bunların çoğunun altyapı ile de alakası yoktur; derhal uygulanabilecek durumdadır. İddianamenin iadesi (m. 174 CMK), kamu davasının açılmasının ertelenmesi (m. 171 CMK), hükmün açıklanmasının geri bırakılması (m. 231 CMK), uzlaşma (m. 253 CMK) bunlardan bazılarıdır. CMK seminerleri sebebiyle gittiğim 50 den fazla ilimizde gördüm ki, halkımız, bu görevlerin yerine getirilmesini özlemle beklemektedir. Çünkü o, kendi onurunun Avrupa da yaşayanlarınkinden farklı olmadığına inanmaktadır. Ya Siz? Bu vesile ile yeni kitabımızın, başta öğrencilerimiz olmak üzere, tüm okurlarımıza yararlı olmasını dilerken, eserin basımını gerçekleştiren başta sayın Aytaç ve Koray Seçkin olmak üzere değerli Seçkin Yayıncılık mensuplarına teşekkür ederim. Prof. Dr. Bahri Öztürk Yakaköy
İçindekiler Önsöz... 5 Kısaltmalar... 25 1. Bölüm CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNUN TANIMI, TARİHÇESİ, KAYNAKLARI 1. CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNUN TANIMI... 29 I. Terim, Kavram... 29 II. Amacı... 33 III. Hukuk Sistematiğindeki Yeri... 33 2. CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNUN TARİHÇESİ... 33 3. CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNUN KAYNAKLARI... 36 2. Bölüm CEZA MUHAKEMESİ KURALLARININ YORUMU, UYGULAMA ALANI, CEZA MUHAKEMESİNİN YÜRÜYÜŞ ŞEMASI VE ŞARTLARI 1. CEZA MUHAKEMESİ KURALLARININ YORUMU... 39 2. CEZA MUHAKEMESİ KURALLARININ UYGULAMA ALANI... 41 I. Yer Bakımından Uygulama... 41 II. Zaman Bakımından Uygulama... 41 3. CEZA MUHAKEMESİNİN YÜRÜYÜŞ ŞEMASI... 43 4. CEZA MUHAKEMESİNİN ŞARTLARI... 46 I. Genel Olarak... 46 II. Dava Şartları... 48 1. Çeşitleri... 48 A. Şikâyet... 48 B. Dava Süresi... 51 C. İzin... 52 D. Talep... 53 E. Yargı Bulunmaması... 55 F. Açık Dava Bulunmaması... 55 G. Önödeme... 56 H. Uzlaşma... 57 2. Dava Şartlarının Gerçekleşmemesinin Sonuçları... 61
İçindekiler 10 III. Yargılama Şartları... 63 1. Çeşitleri... 63 A. Sanığın Hazır Bulunması... 63 a. Gaiplik... 63 b. Sanığın Yokluğu Halleri... 65 aa. Kavram... 65 bb. Sanığın Mahkemeden Uzaklaşması... 66 cc. Sanığın Yokluğunda Duruşma... 68 dd. Sanığın Duruşmadan Bağışık (Vareste) Tutulması... 68 ee. Sanığın Duruşmadan Çıkarılabileceği Haller... 70 c. Kaçaklık... 71 aa. Kavram... 71 bb. Kaçaklara Özgü Koruma Tedbirleri... 72 aaa. Kaçaklar Hakkında Tutuklama... 72 bbb. Güvence (Teminat) Belgesi... 72 ccc. Özel Elkoyma... 74 ddd. Sanığın Müdafi Gönderme Hakkı... 75 d. Eski Hale Getirme... 75 B. Sanığın Akıl Hastası Olmaması... 75 C. Bekletici Sorunun Çözümü... 76 D. Geçici Yasama Dokunulmazlığının Bulunmaması... 76 2. Yargılama Şartlarının Gerçekleşmemesinin Sonuçları... 77 3. Bölüm CEZA MUHAKEMESİNDE İNSAN HAKLARI VE CEZA MUHAKEMESİNİN İLKELERİ 1. KAVRAM... 79 I. İnsan Hakları... 79 II. İnsan Hakları Düşüncesinin Gelişimi... 81 1. Batı da... 81 2. Türkiye de... 83 3. Yirminci Yüzyılda İnsan Haklarının Gelişimi... 85 A. Birleşmiş Milletler Teşkilatı Tarafından Yapılan Çalışmalar... 85 a. Birleşmiş Milletler Sözleşmesi... 85 b. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi (Beyannamesi)... 86 c. Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi... 87 d. İşkenceye Karşı Birleşmiş Milletler Sözleşmesi... 89 B. Avrupa Konseyi Tarafından Yapılan Çalışmalar... 89 a. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi... 89 b. İşkenceye Karşı Avrupa Sözleşmesi (İKAS)... 93 C. AGİK Süreci... 93 2. GENEL İNSAN HAKLARI... 94 I. Kişi Dokunulmazlığı... 94 1. Kavram... 94 2. Kişi Dokunulmazlığına İlişkin Bazı Sorunlar... 97
İçindekiler 11 A. Ölüm Oruçları... 97 B. Göz Altında Ölümler... 98 C. Silah Kullanma ve Silahlı Çatışma... 99 D. Kayıp Kişiler... 102 E. Faili Meçhul Öldürme ve Öldürmeye Teşebbüs Olayları... 103 II. Kişi Hürriyeti ve Güvenliği... 103 III. Kanun Önünde Eşitlik... 104 IV. Din ve Vicdan Hürriyeti... 104 V. Düşünce ve Kanaat Hürriyeti... 104 VI. Mülkiyet Hakkı... 105 3. CEZA MUHAKEMESİNİN İLKELERİ... 105 I. Hukuk Devleti İlkesi... 105 1. İnsan Haklarının Gerçekleştirilmesi... 106 2. Adaletin Sağlanması... 106 3. Güvenliğin Temin Edilmesi... 107 II. İnsan Haysiyetinin Korunması (Dokunulmazlığı) İlkesi... 109 III. İşkence Yasağı... 111 IV. Dürüst İşlem İlkesi (Adil Yargılama Yükümlülüğü, Adil Yargılanma Hakkı)... 115 1. Genel Olarak... 115 2. CMK da Adil Yargılama Yükümlülüğü, Adil Yargılanma Hakkı... 117 A. CMK da Adil Yargılamanın Unsurları... 117 a. Bağımsızlık ve tarafsızlık... 117 b. Kanunla Kurulmuş Mahkeme... 118 c. Makul Sürede Yargılama... 118 d. Aleniyet... 122 e. Denetim... 122 f. Silahların Eşitliği... 124 B. Eski CMK m. 156 Adil Yargılama İçin Kaldırılmıştır... 127 3. İlkeye İlişkin Diğer Düzenlemeler... 129 V. Bağımsız ve Tarafsız Hakim İlkesi... 130 VI. Meram Anlatma İlkesi... 131 VII. Şüpheden Sanık Yararlanır İlkesi... 132 VIII. Halka Açıklık İlkesi... 133 IX. Özel Hayatın Gizliliği İlkesi... 134 X. Maddî Gerçeğin Araştırılması İlkesi... 137 XI. Davasız Yargılama Olmaz İlkesi... 139 XII. Vasıtasızlık İlkesi... 140 XIII. Sözlülük İlkesi-Yazılılık İlkesi... 142 XIV. Kovuşturma Mecburiyeti İlkesi - Maksada (Maslahata) Uygunluk İlkesi... 142 XV. Öteki İlkeler... 145 4. MUHAKEMENİN YÜRÜYÜŞÜNE İLİŞKİN İNSAN HAKLARI... 146 I. Hak Arama Hakkı... 146 II. İsnadı ve Hakları Öğrenme Hakkı... 146
İçindekiler 12 1. İsnadı Öğrenme Hakkı... 146 2. Hakları Öğrenme Hakkı... 146 III. Muhakemenin Sonuna Kadar Suçsuz Sayılma Hakkı (Masumluk Karinesi)... 146 IV. Kimse Kendisini ve Yakınlarını Suçlandırıcı Beyanlarda Bulunmaya Zorlanamaz İlkesi (Nemo Tenetur İlkesi)... 147 V. Kimsenin Başkasının Fiilinden Dolayı Yargılanmaması Hakkı (Ceza Sorumluluğunun Şahsîliği İlkesi)... 147 VI. Kanunda Suç Olarak Gösterilmemiş Bir Fiilden Dolayı Takibata Uğramama ve Kanunda Öngörülmemiş Bir Cezaya Çarptırılmama Hakkı (Suçların ve Cezaların Kanunîliği İlkesi)... 147 VII. Savunma Hakkı... 148 VIII. Kanunî (Olağan) Hâkim Tarafından Yargılanma Hakkı... 149 IX. Tercüman Hakkı... 149 X. Makul Süre İçinde Yargılanma Hakkı... 149 XI. Sağlıklı Bir Ortamda Yargılama Hakkı... 152 XII. Denetim Muhakemesine Başvurma Hakkı... 152 XIII. Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması Hakkı... 153 5. CEZA MUHAKEMESİNDE İNSAN HAKLARININ, TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN İHLÂLİNİN SONUÇLARI... 153 6. DELİL YASAKLARI, YASAK KANITLAR (DELİLLER)... 153 4. Bölüm CEZA MUHAKEMESİ TEŞKİLÂTI 1. MAHKEMELER... 155 2. CUMHURİYET BAŞSAVCILIĞI... 156 3. BÖLGE ADLİYE MAHKEMELERİ... 156 4. YARGITAY... 158 5. TÜRKİYE CUMHURİYETİ BAŞSAVCILIĞI... 158 5. Bölüm CEZA MUHAKEMESİNE KATILAN KİŞİLER 1. HÂKİM... 163 I. Hâkimlerde Bulunması Gereken Nitelikler... 163 1. Tarafsızlık... 164 A. Hâkimin Davaya Bakamayacağı Durumlar (Red Sebepleri)... 167 a. Görev Yasakları... 167 b. Tarafsızlığı Şüpheye Düşüren Durumlar... 170 B. Hâkimin Reddi Muhakemesi... 171 a. İddia... 171
İçindekiler 13 b. Savunma... 171 c. Yargılama... 171 2. Bağımsızlık... 173 II. Hâkimlerin Çeşitleri... 187 III. Hâkimlerin Yetkileri... 187 1. Madde Bakımından Yetki (Görev)... 187 A. Genel Olarak... 187 B. İstisnaen Madde Bakımından Yetkili Olma Durumları... 190 a. İşin Yanlışlıkla Madde Bakımından Yetkisiz Mahkemeye Gelmesi... 190 b. Bağlantı (İrtibat)... 191 aa. Anlamı... 191 bb. Çeşitleri... 191 aaa. Sübjektif Bağlantı - Objektif Bağlantı... 191 bbb. Dar ve Geniş Bağlantı... 192 ccc. Tek Çeşit ve Karışık Bağlantı... 192 ddd. Öteki Bağlantı Çeşitleri... 192 cc. Bağlantı Bulunmasının Sonuçları... 192 aaa. Birleştirme... 192 bbb. Nisbî Muhakeme Yapma... 194 ccc. Bekletici Sorun (meselei müstehire) Sayma... 195 2. Yer Bakımından Yetki (Yetki)... 196 A. Genel Olarak... 196 B. İstisnaen Yer Bakımından Yetkili Olma Durumları... 199 a. Muhakemenin Nakli... 199 b. İstinabe... 200 c. Bağlantı... 201 3. Kişi Bakımından Yetki... 201 A. Genel Olarak... 201 B. İstisnaen Kişi Bakımından Yetkili Olma Durumu: Bağlantı... 202 4. Görev Bakımından Yetki... 202 2. SAVCI... 203 I. Kavram... 203 II. Yeni CMK nın yeni savcı modeli... 206 1. Genel Olarak... 206 2. Savcı-Adli Kolluk İlişkisi... 208 3. Dava Açma Tekeli, İddia Görevinin Birliği İlkesi... 212 4. Savcı Taraf Değildir... 213 5. Savcı Özerktir... 213 6. Yer Bakımından Yetki... 214 7. Soruşturma Mecburiyeti... 214 8. İddianamede Yer Alacak Hususlar... 214 9. Takipsizlik Kararının Denetimi... 219 3. ŞAHSİ DAVACI... 221 4. MAĞDUR, SUÇTAN ZARAR GÖREN, KATILAN (MÜDAHİL)... 222 I. Mağdur, Suçtan Zarar Gören... 222
İçindekiler 14 II. Katılan (müdahil)... 225 5. ŞAHSİ HAK DAVACISI... 229 6. ŞÜPHELİ - SANIK... 229 7. MÜDAFİ... 233 8. ADLİ KOLLUK... 244 9. ZABIT KATİBİ VE DİĞER KİŞİLER... 252 6. Bölüm CEZA MUHAKEMESİ İŞLEMLERİ 1. TANIMI... 255 2. ÇEŞİTLERİ... 255 3. SÜRELER... 256 I. Çeşitleri... 256 II. Eski Hale Getirme... 256 4. BİLDİRİLMESİ... 258 5. CEZA MUHAKEMESİ İŞLEMLERİNDEKİ HUKUKA AYKIRILIKLAR... 261 6. CEZA MUHAKEMESİ İŞLEMLERİNDEKİ HUKUKA AYKIRILIKLARIN GİDERİLMESİ... 263 7. ADLÎ TATİL... 264 7. Bölüm CEZA MUHAKEMESİNDE İSPAT 1. ESASLARI... 265 2. İSPAT ARAÇLARI (DELİLLER)... 268 I. Sanık Açıklamaları, İkrar... 268 II. Tanık Açıklamaları... 270 III. Sanık ve Tanıktan Başka Kişilerin Açıklamaları... 296 IV. Yazılı Açıklamalar (Belgeler)... 297 V. Görüntü ve (veya) Ses Kaydeden Araçlarla Açıklama... 299 VI. Belirtiler... 303 3. DELİLLERİN TOPLANMASI, MUHAFAZASI VE DEĞERLENDİRİLMESİ... 304 I. Delillerin Toplanması... 304 1. Esasları... 304 2. Kriminalistik (İz Bilimi)... 306
İçindekiler 15 A. Genel Olarak... 306 B. İz Çeşitleri... 307 a. Materyal İzleri... 307 b. Şekil (Form) İzleri... 308 c. Baskı İzleri... 308 d. Durum İzleri... 308 C. İzlerin Aranması... 308 D. İzlerin Muhafaza Altına Alınması... 309 E. Kan, Parmak İzi, Silâh, Zehir, Koku, Ses (m. 75-81 CMK)... 310 a. Kan... 311 b. Parmak İzi (Daktiloskopi, Daktyloskopi)... 312 c. Ateşli Silâh, Zehir... 313 d. Koku (m. 81 CMK)... 315 e. Ses... 317 F. Olay Yeri İncelemesi... 318 a. Balistik Bölümü... 324 b. Sahtecilik Bölümü... 324 c. Patlayıcı Maddeler Bölümü... 325 d. Kimya Bölümü... 325 e. Teknik Fotoğraf Bölümü... 326 f. Araştırma ve Geliştirme (AR-GE) Bölümü... 326 3. Sorgu (İfade Alma) Teknik ve Taktikleri... 329 A. Genel Olarak... 329 a. Terim... 329 b. Kavram... 330 B. Sorgunun Görevi (Amacı)... 332 C. Sorgunun Çeşitleri... 332 D. Sorgunun Esasları... 333 E. Beyanın Psikolojisi... 335 F. Sorgunun Psikolojisi... 337 G. Hazırlık Çalışmaları... 339 a. Dosyadaki Bilgilerin Öğrenilmesi... 339 b. Sanığın Karakteri, Suçtan Önceki Hayatı ve Çevresi Hakkında Bilgiler Toplanması... 340 H. Sorgunun Yapılacağı Yer... 341 I. Sorguya Çekilenin Tutumu... 343 İ. Sorgu Taktikleri (Stratejileri)... 344 J. Sorguda Dikkate Edilecek Diğer Hususlar... 346 4. Keşif... 349 A. Genel Olarak... 349 B. Ölü Muayenesi ve Otopsi... 350 a. Ölü Muayenesi... 351 b. Otopsi... 352 II. Delillerin Muhafazası... 353 III. Delillerin Değerlendirilmesi... 354 1. Esasları... 354 2. Bilirkişi... 357 3. Delil Yasakları... 364 A. Delil Yasakları Kavramı... 365
İçindekiler 16 B. Delil Yasakları Durumları... 365 C. Delil Yasaklarının Görevi... 365 D. Yeni CMK da Öngörülen Yeni Delil Yasakları... 366 a. Aydınlatma Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemesi (m. 147 CMK)... 366 b. Yasak Sorgu Metodları (m. 148 CMK)... 367 E. Değerlendirme Yasakları (m. 38/6 AY; m. 217/2 CMK)... 370 a. Genel Olarak... 370 b. CMK m. 217/2 de Öngörülen Mutlak Değerlendirme Yasağının İncelenmesi... 370 4. AY m. 38/6 nın Mutlak Anlaşılmasının Sonuçları... 375 5. Özel Kişiler Tarafından Elde Edilen Hukuka Aykırı Deliller ve Delil Yasakları... 378 6. Bilirkişilik ve Delil Yasakları... 378 7. Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun ve Delil Yasakları... 378 8. Askerî Ceza Mahkemeleri ve Delil Yasakları... 379 9. Yüce Divan ve Delil Yasakları... 379 8. Bölüm KORUMA TEDBİRLERİ 1. KAVRAM... 381 I. Terim, Tanım... 381 II. Koruma Tedbirlerinin Ortak Özellikleri... 382 1. Yasal Dayanak... 382 2. Suç Şüphelerinin Belli Bir Yoğunlukta Olması... 382 A. Şüphe... 382 B. Çeşitleri... 382 a. Basit Şüphe, Başlangıç Şüphesi... 382 b. Yoğun Şüphe... 383 aa. Yeterli Şüphe... 383 bb. Kuvvetli Şüphe... 383 3. Hükümden Önce Temel Bir Hakkı Sınırlaması... 383 4. Geçici Olması... 384 5. Muhakemenin Yapılabilmesini Sağlamak ve/veya Verilecek Kararın Kâğıt Üzerinde Kalmasını Önlemek ve/veya Delil Temin veya Muhafaza Etmek Amacının Bulunması... 384 6. Gecikmede Sakınca Bulunması... 384 7. Hakim, Gecikemez Hallerde, Savcı Kararı Bulunması... 384 8. Oranlılık (Ölçülülük İlkesi) Bulunması... 384 2. ÇEŞİTLERİ... 385 I. Yakalama ve Gözaltına Alma... 385 1. Tanım... 385 2. Amacı ve Hukuksal Niteliği... 386 3. Yakalamanın Koşulları... 387 A. Herkes Tarafından Yapılan Yakalamanın Koşulları... 387 B. Kolluk Görevlileri Tarafından Yapılan Yakalamanın Koşulları... 390 4. Şikayete Bağlı Suçlarda Yakalama... 391 5. Yakalanan Kişi Hakkında Yapılacak İşlemler... 392
İçindekiler 17 A. Yakalanan Kişiye Yasal Haklarının Bildirilmesi... 392 B. Yakalanan Kişinin Durumunun Yakınlarına Bildirilmesi... 393 C. Yakalanan Kişinin Durumunun C. Savcısına Bildirilmesi... 394 D. Yakalanan Kişi ile İlgili Alınacak Önlemler... 394 E. Yakalama Tutanağı Düzenlenmesi... 395 F. Yakalanan Kişinin Gözaltına Alınması... 395 a. Genel Olarak... 395 b. Koşulları... 396 c. Gözaltı Süresi... 396 G. Yakalama ve Gözaltı İşlemlerinin Denetimi... 399 H. Yeniden Yakalama Yasağı... 399 I. Yakalama Emrine Dayanarak Yakalama... 399 II. Tutuklama... 400 1. Tanım... 400 2. Hukuksal Niteliği... 402 3. Amacı... 402 4. Koşulları... 403 A. Şüpheli veya Sanığın Huzurda Olması... 403 B. Somut Olgulara Dayalı Kuvvetli Suç Şüphesinin Bulunması... 404 C. Tutuklama Nedenlerinden En Az Birinin Var Olması... 405 a. Kaçma, Saklanma ve Kaçma Şüphesini Uyandıran Somut Olguların Varlığı... 406 b. Delilleri Karartma Tehlikesi... 407 c. Tutuklama Nedenlerinin Varsayılması... 408 D. Oranlılık (Ölçülülük)... 409 a. Genel Olarak... 409 b. Tutuklama Yasakları... 409 E. Muhakeme Koşullarının Gerçekleşmesi... 410 F. Adli kontrol Tedbirlerinden Birine Hükmedilmesinin Mümkün Bulunmaması. Bu Şartı Aşağıda (III) no.lu Başlık Altında Ele Alacağız... 410 5. Tutuklama Kararı... 410 A. Hakim Kararı... 410 B. Kararın Gerekçeli Olması... 410 6. Tutuklama Süresi... 412 7. Tutuklama Usulü... 415 8. Tutuklama Kararının Gözden Geçirilmesi... 415 9. Tutuklama Kararına İtiraz... 416 10. İtiraz... 416 11. Tutuklanan Kişinin Durumu... 417 12. Tutuklananın Durumunun Yakınlarına Bildirilmesi... 417 13. Kaçaklar Hakkında Tutuklama ve Güvence (Teminat) Belgesi... 418 A. Kaçaklar Hakkında Tutuklama... 418 B. Güvence (Teminat) Belgesi... 418 14. Tutuklama Kararının Yerine Getirilmesi... 419 A. Genel Olarak... 419 B. Tutukluların Hakları... 420 a. Müdafi Yardımından Yararlanma Hakkı... 420 b. Ziyaretçi Kabul Hakkı... 420
İçindekiler 18 c. Haberleşme Hakkı... 421 d. Çalışma Hakkı... 421 C. Tutukluların yükümlülükleri... 421 III. Adli Kontrol... 422 1. Tanım... 422 2. Amacı... 422 3. Adli Kontrolle Bağlantılı Yükümlülükler... 423 4. Uygulanma Koşulları... 424 A. Tutuklama Koşullarının Gerçekleşmiş Olması... 425 B. Üç Yıl veya Daha Az Hapis Cezasını Gerektiren Bir Suç Dolayısıyla Yürütülen Bir Soruşturma ve Kovuşturma Bulunması... 425 5. Adli Kontrol Kararı... 426 6. Sona Ermesi... 427 7. Adli Kontrol Kararlarına Uyulmaması... 428 8. Adli Kontrole Hukuka Aykırı Olarak Başvurulması... 429 IV. Zorla Getirme... 429 1. Şüpheli ve Sanığın Zorla Getirilmesi... 429 2. Tanık ve Bilirkişilerin Zorla Getirilmesi... 430 V. Arama... 432 1. Tanım... 432 2. Hukuksal Nitelik... 432 3. Aramanın Koşulları... 434 A. Makul Şüphe... 434 B. Hakim Kararı veya Yetkili Merciin Yazılı Emri... 435 C. Arama Yapılacak Kişiye İlişkin Koşullar... 437 a. Şüpheli veya Sanık Hakkında Yapılan Arama... 438 b. Diğer Kişiler Hakkında Yapılan Arama... 438 D. Aramanın Zamanına İlişkin Koşullar... 438 E. Arama Yapılacak Yere İlişkin Koşullar... 439 a. Üstte Arama... 439 b. Eşyada Arama... 439 c. Konutta Arama... 440 d. İşyerinde Arama... 440 e. Araçta Arama... 441 4. Arama Kararı veya Emri... 441 5. Aramanın Yerine Getirilmesi... 442 6. Bilgisayarlarda, Program ve Kütüklerinde Arama... 443 7. Tazminat... 444 VI. Elkoyma... 444 1. Tanım... 444 2. Amaç ve Hukuksal Nitelik... 445 3. Koşulları... 445 A. Kişi Bakımından Aranan Koşullar... 445 B. Madde Bakımından Aranan Koşullar... 445 4. Elkoyma Kararı... 446 5. Çeşitleri... 446 A. Basit Elkoyma... 447
İçindekiler 19 B. Özel Elkoyma... 448 a. Postada Elkoyma... 448 b. Taşınmaz, Hak ve Alacaklara Elkoyma... 449 c. Avukat Bürolarında Elkoyma... 450 d. Şirket Yönetimine Kayyım Atanması... 450 e. Bilgisayarlara Elkoyma... 451 f. Kaçaklara İlişkin Elkoyma... 451 6. Yargısal Denetim... 452 A. Hakim Tarafından Verilen Elkoyma Kararının Denetimi... 452 B. Cumhuriyet Savcısı ya da Adli Kolluk Amiri Tarafından Elkoyma Kararı Verilmesi Durumunda Denetim... 452 7. Sona Ermesi... 452 8. Tazminat... 453 VII. Yeni Koruma Tedbirleri... 453 1. Beden Muayenesi ve Bedenden Örnek Alınması... 453 A. Tanım... 453 B. Amaç... 454 C. Hukuksal Nitelik... 455 D. Şüpheli veya Sanığın Beden Muayenesi... 455 a. Dış Beden Muayenesi... 455 b. İç Beden Muayenesi... 456 aa. Uygulanma Koşulları... 457 bb. Tedbirin Uygulanması... 460 cc. Elde Edilen Bilgilerin Değerlendirilmesi... 461 dd. Denetim Muhakemesi... 462 E. Şüpheli veya Sanık Dışındaki Kişilerin Beden Muayenesi... 462 2. Fizik Kimliğin Tespiti *... 463 3. Yer Gösterme... 465 4. Telekomünikasyon Yoluyla Yapılan İletişimin Denetlenmesi... 467 5. Gizli Soruşturmacı Görevlendirilmesi... 478 6. Teknik Araçlarla İzleme... 481 9. Bölüm CEZA MUHAKEMESİNİN YÜRÜYÜŞÜ 1. GENEL OLARAK... 485 2. SORUŞTURMA EVRESİ... 486 I. Kavram... 486 II. Soruşturma Evresinin Başlaması... 486 III. Soruşturma Evresinde Yetkili Olanlar... 489 1. Genel Olarak... 489 2. Savcının Soruşturma Evresinde Görev ve Yetkileri... 490 3. Soruşturma Evresinde Adli Kolluğun Görev ve Yetkileri... 493 4. Soruşturma Evresinde Sulh Ceza Hakiminin Görev ve Yetkileri... 495 IV. Delillerin Toplanması ve Muhafaza Altına Alınması... 496 V. Soruşturma Evresi Gizlidir... 496
İçindekiler 20 VI. Soruşturma İşlemleri... 497 1. Kovuşturmama, Takipsizlik Kararı... 498 2. İddianame Düzenlenmesi... 502 3. ARA MUHAKEME EVRESİ... 505 I. Genel Olarak... 505 II. İddianame Düzenlenmesi... 506 III. İddianamenin İncelenmesi... 508 1. Şekli Yönden İnceleme... 508 2. Delillerle Olayların İlişkilendirilmesi Yönünden İnceleme... 510 IV. İnceleme Süresi... 513 V. İtiraz Üzerine Düzenlenen İddianamenin İadesi Mümkün müdür?... 514 VI. İade Üzerine Cumhuriyet Savcısının Görevi... 514 VII. Denetim Muhakemesi (İtiraz)... 514 VIII. İddianamenin Kabulü ve Duruşma Hazırlığı... 515 4. KOVUŞTURMA EVRESİ... 515 I. Duruşma Hazırlığı Devresi... 516 II. Duruşma Devresi... 518 III. Son Karar Devresi... 527 10. Bölüm DENETİM MUHAKEMELERİ (KANUN YOLLARI) 1. TANIMI... 536 2. ÇEŞİTLERİ... 562 I. İtiraz... 563 II. İstinaf... 566 1. Genel Olarak... 566 III. Temyiz... 631 IV. Kanun Yararına Bozma... 641 V. Olağanüstü İtiraz... 644 VI. Yargılamanın Yenilenmesi... 645 VII. Yargılamanın Tekrarlanması... 649 VIII. Bireysel Başvuru Hakkı... 649 11. Bölüm MUHAKEME MASRAFLARI MUHAKEMESİ, MÜSADERE MUHAKEMESİ, İNFAZ MUHAKEMESİ VE YASAK HAKLARIN GERİ VERİLMESİ MUHAKEMESİ 1. YARGILAMA GİDERLERİ (MUHAKEME MASRAFLARI) MUHAKEMESİ... 655
İçindekiler 21 2. MÜSADERE MUHAKEMESİ... 657 I. Genel Olarak... 657 II. Denetim Muhakemesi (Kanun Yolu)... 658 3. İNFAZ MUHAKEMESİ... 658 4. YASAK HAKLARIN GERİ VERİLMESİ MUHAKEMESİ... 659 12. Bölüm ÖZEL CEZA MUHAKEMELERİ 1. SUÇÜSTÜ (MEŞHUD) CEZA MUHAKEMESİ... 663 2. MEMURLARIN CEZA MUHAKEMESİ (SORUŞTURMASI)... 663 I. Genel Olarak... 663 II. Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun (MvDGKYK)... 664 1. MvDKGYK Hakkında Genel Bilgi... 664 2. MvDGKYK nın Uygulanma Koşulları... 667 3. MvDKGYK ye Göre Yapılacak Soruşturma... 669 4. Yetkili Mahkeme... 674 5. MvDKGYK nın İstisnaları... 674 3. YÜCE DİVANDA YAPILAN CEZA MUHAKEMESİ... 676 I. Genel Olarak... 676 II. Ceza Muhakemesi Teşkilâtı İçindeki Yeri... 680 III. Terminoloji... 680 IV. Yüce Divanda Yapılan Ceza Muhakemesine Katılan Kişiler... 681 1. İddia... 681 2. Savunma... 681 3. Yargılama... 681 A. Hâkimlerin Nitelikleri ve Tabii Hakim İlkesi... 681 B. Yetki... 683 a. Madde Bakımından... 683 aa. Görev Suçu... 683 bb. Kişisel Suç... 683 b. Yer Bakımından... 684 c. Kişi Bakımından... 684 aa. Cumhurbaşkanı... 684 bb. Başbakan ve Bakanlar... 687 cc. Yüksek Mahkeme Başkan ve Üyeleri... 688 aaa. Genel Olarak... 688 bbb. Yargıtay... 688 ccc. Askerî Yargıtay... 689 ddd. Danıştay... 689 eee. Anayasa Mahkemesi... 691 dd. Diğer Üst Kamu Görevlileri... 692 ee. Bağlantı... 692
İçindekiler 22 ff. Kişi Bakımından Yetki Uyuşmazlıkları... 693 V. Yüce Divan da Yapılan Ceza Muhakemesinin Yürüyüşü... 693 1. Soruşturma... 693 2. Ara Muhakeme... 694 3. Kovuşturma... 700 4. Denetim Muhakemesi... 702 4. ORGANİZE SUÇLAR CEZA MUHAKEMESİ... 702 I. Genel Olarak... 702 1. Aralarında Kazanç Temin Etmek İçin Fonksiyonel İşbölümü Yapılmış Olan Elemanlar Bakımından Hiyerarşik Bir Yapı Vardır... 704 2. Suç Organizasyonu İçinde Bir Yaptırım Sistemi Mevcuttur... 705 3. Karaparanın Aklanması Söz Konusudur... 706 4. Devlet Memurları veya Hizmetlileri ile Özel Sektör Görevlileri Korkutulup, Yolsuzluk Yapar Hale Getirilmeye Çalışılır... 706 5. Suç Organizasyonu, Kural Olarak, Suç İşleyerek Kazanç Temin Eder... 707 6. Suç İşlemek Süreklilik Arzeder... 707 7. Suç Organizasyonu Faaliyet Gösterdiği Alanda Kişilere Karşı Şiddete Başvurur... 707 8. Suç Organizasyonu Paravan Firmalar Kurar... 708 II. Mafyanın (Çetelerin) Ortaya Çıkmasının Nedenleri... 711 1. Otorite Boşluğu... 711 A. Cumhuriyetin Temel Niteliklerinin Göz Ardı Edilmesi... 711 a. Demokratik Devlet... 711 b. Lâik Devlet... 713 c. Sosyal Devlet... 714 d. Atatürk Milliyetçiliği... 714 e. Hukuk Devleti... 714 B. Yasama... 714 C. Yürütme ve İdare... 715 D. Yargı... 715 2. Ekonomik Otorite Boşluğu... 716 III. Ceza Muhakemesi Kanununa Göre Organize Suç Muhakemesi... 716 1. CMK ya Göre Organize Suçlar... 716 2. Koruma Tedbirleri... 717 A. Yakalama... 718 B. Tutuklama... 718 3. Soruşturma... 718 4. İhtisas Mahkemeleri... 719 5. Özel Soruşturma Kurallarından Yararlanma Yasağı... 719 6. Kovuşturma... 720 5. SIKIYÖNETİM MAHKEMELERİNDE YAPILAN CEZA MUHAKEMESİ... 721 6. ASKERÎ CEZA MUHAKEMESİ... 724 7. ÖTEKİ ÖZEL CEZA MUHAKEMELERİ... 743 I. Ceza Kararnameleri... 743 1. Sulh Hakiminin Ceza Kararnamesi... 743 2. İdarenin Ceza Kararnamesi... 744
İçindekiler 23 A. Genel Olarak... 744 B. Usul... 745 a. İdarî Yaptırım Kararı Verme Yetkisi... 745 b. İdarî Ceza Kararnamesi... 746 c. Tebliği... 746 d. Sulh Ceza Mahkemesine Başvuru Yolu... 746 e. İtiraz Yolu... 748 II. Önödeme... 748 III. Uzlaşma... 749 IV. İcra Ceza Mahkemesinde Yapılan Muhakeme... 754 1. Genel Olarak... 754 2. Şikayet... 754 3. Tedbir... 755 4. Duruşma... 755 5. Denetim Muhakemesi... 756 13. Bölüm EMNİYET TEDBİRLERİ MUHAKEMESİ 1. GENEL OLARAK... 757 2. AKIL HASTASI VE UYUŞTURUCU VE/VEYA ALKOL BAĞIMLISI (MÜPTELASI) OLANLARIN MUHAKEMESİ... 762 I. Akıl Hastalarının Muhakemesi... 762 II. Çocuk Akıl Hastalarının Muhakemesi... 764 III. Uyuşturucu ve Alkol Bağımlısı (Müptelâsı) Olanların Muhakemesi... 764 3. ÇOCUKLARIN MUHAKEMESİ... 766 I. Genel Olarak... 766 II. Koruyucu ve Destekleyici Tedbirler... 768 III. Çocuk Ceza Muhakemesinin İlkeleri (ON EMİR)... 773 IV. Çocuk Kolluğu, Çocuk Savcılığı ve Çocuk Mahkemeleri, Görevlilerin Eğitimi ve Yardımcı Personel... 774 1. Çocuk Kolluğu... 774 2. Çocuk Savcılığı... 774 3. Çocuk İhtisas Mahkemeleri... 775 A. Çocuk Mahkemeleri... 775 a. Madde Bakımından Yetki... 775 b. Yer Bakımından Yetki... 775 B. Çocuk Ağır Ceza Mahkemeleri... 775 a. Genel Olarak... 775 b. Madde Bakımından Yetki (Görev)... 776 c. Yer Bakımından Yetki... 776 4. Hakimlerde Aranacak Nitelikler... 776 5. Görevlilerin Eğitimleri... 776 6. Yardımcı Personel... 776
İçindekiler 24 A. Genel Olarak... 776 B. Sosyal Çalışma Görevlilerinin Görevleri... 778 C. Çocuğun Giderleri... 778 V. Savunma... 778 VI. Çocuklar Hakkında Özel Koruma Tedbirleri... 778 1. Yakalama... 779 A. Genel Olarak... 779 B. Kelepçe Yasağı... 779 2. Tutuklama ve Adli Kontrol... 779 A. Tutuklama... 779 B. Adli Kontrol... 779 VII. Soruşturma... 779 VIII. Kovuşturma... 780 IX. Kanun Yolu... 783 X. Uzlaşma... 783 XI. Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı... 785 XII. Yeni Çocuk Ceza Muhakemesi Sistemi Ne Zaman Çalışmaya Başlayacak?... 785 14. Bölüm CEZA HAKİMİNİN HUKUKİ SORUMLULUĞU Yararlanılan Kaynaklar... 791 Kavramlar Dizini... 825