TMMOB Makina Mühendisleri Odası I. Ulusal Uçak Havacılık ve Uzay Mühendisliği Kurultayı 12 Mayıs 2001 Eskişehir-Türkiye UÇAK,HAVACILIK,UZAY MÜHENDİSLİĞİ ÖĞRENCİLERİNİN DURUM DEĞERLENDİRMESİ Mehmet Nazım AKMAN ODTÜ, Havacılık Mühendisliği Bölümü Tel: (312) 231 31 59 e-posta : uhum@mmo.org.tr ÖZET ' UHUM-MEDAK, kuruluşundan bu yana, uçak ve uzay mühendislerinin günümüzdeki genel durumlarının değerlendirilmesi, havacılık sektörünün sorunları ve olası çözümleri hakkında çalışmalar ve araştırmalar yapan bir kurumdur. Bu çalışmalarda ana hatlarıyla istatistiksel veriler ve Türkiye'de havacılığın tarihinden yararlanılmıştır. Türkiye'de havacılığın bugünü ve geleceği ise halen öğrenim görmekte olan havacılık, uçak ve uzay mühendisleriyle bağdaşıktır. İşte bu yüzden havacılık öğrencilerinin -bir kısmı mezun öğrencilerin sorun ve beklentileriyle benzer olmakla beraber- sorunlarını, yaşadıkları ortam ile ilişkilerini, dersleri ve bölümleri hakkındaki düşüncelerini derlemek maksadıyla bu anket hazırlanmış ve 242 Havacılık, Uçak ve Uzay Mühendisliği öğrencisine uygulanmıştır. Anketin genel amacı ise istatistiksel olarak öğrencilerin genel düşüncelerini ve sorunlarım ortaya çıkarmak, böylelikle ulaşılabilecek olası çözümler için bir kaynak oluşturmaktır. GİRİŞ Henüz "gelişmekte olan ülke" sıfatına sahip olan Türkiye'nin eğitime yeterince yatırım yapamadığı açıktır; bilgi ve teknolojinin en üst düzeyde, hatasız bir şekilde öğretilmesini gerektiren dal olan Havacılık, Uçak ve Uzay Mühendisliği öğrencilerinin de, dolaylı yollardan da olsa, bundan etkilenenler arasında bulunmaları kaçınılmazdır. Öğrencilerin bölümleri, gelecekleri, bulundukları ortamla ilişkileri ve Türkiye'de havacılığa dair görüşlerinin istatistiksel veriler haline.getirilmesi, geleceğin havacılık sanayiinde çalışacak insanları tanımaya yönelik bir çalışmadır. Anket, genel öğrenci profilini belirlemiş, eğitim kalitesi ile şeklinin öğrencilerin bakış açısından değerlendirmiş olması, öğrencilerin beklenti ve sorunlarını içermesi ve yapılabilecek yorumlar için dayanak teşkil etmesi bakımından önemlidir. Kaynak olarak kullanılan anketteki soruların hazırlanmasında, esas olarak göz önüne alman ölçüt, soruların nesnel bir şekilde cevaplanmaya uygunluğudur. Toplamda sırasıyla 262, 298 ve 185 öğrenciye sahip olan Havacılık, Uçak ve Uzay Mühendisliği bölümlerinde 242 kişiye yapılmış olması anket sonuçlarının istatistiksel niteliğini ve güvenilirliğini ortaya koymaktadır. 80
I.ULUSAL UÇAK, HAVACILIK VE UZAY MÜHENDİSLİĞİ KURULTAYI YORUMLAR Ankete katılan 242 kişinin cinsiyetlere göre dağılımı şöyledir: Ankete katılan öğrencilerin %79'unun erkek, %21'inin bayan olduğu görülmüştür [şekil-1]. Veriler ışığında, erkek öğrencilerin bayan öğrencilerden sayıca fazla olduğu anlaşılabilir, lâkin diğer temel mühendisliklere göre havacılık, uçak ve uzay mühendisliklerinin bayanlar tarafından daha fazla rağbet gördüğü açıktır. Şekil 1. Cinsiyete göre öğrenci dağılımı Ankete katılan öğrencilerin bölümlere göre dağılımlarına bakıldığında: Havacılık Mühendisliği öğrencilerinin %55, Uçak Mühendisliği öğrencilerinin %31, Uzay Mühendisliği öğrencilerinin %14 oranlarında katıldıkları gözlemlenmiştir[şekil-2]. Genel rakamlara bakıldığmdaysa, anketin uygulandığı öğrencilerin ÎTÜ ve ODTÜ'den karşılaştırmalı olarak birbirine denk sayılabilecek rakamlarda olduğu söylenebilir. Şekil 2.Bölümlere göre öğrenci dağılımı 81
Ankete katılan öğrencilerin sınıflara göre dağılımıysa: 1. sınıflardan 20 öğrenci, 2. sınıflardan 87 öğrenci, 3. sınıflardan 81 öğrenci ve 4. sınıflardan 54 öğrenci şeklindedir[şekil-3]; bundan yola çıkılarak ankete 2. ve 3. sınıf öğrencilerinin daha fazla rağbet ettiği söylenebilir. Ankete katılan öğrencilerin geldikleri illere göre dağılımlarındaysa Havacılık, Uçak, Uzay Mühendisliklerinde belirgin farklar görülmüştür: Havacılık Mühendisliği öğrencilerinin %57'si Ankara'dan, %8'i İstanbul'dan, %10'u İzmir'den, %25'i ise diğer illerden gelmişlerdir; oysa, Uçak Mühendisliği öğrencilerinin %4 Ankara, %35 İstanbul, %4 İzmir, %57 diğer illerden, Uzay Mühendisliği'nde ankete katılan öğrencilerin %68'i İstanbul, %32'si ise diğer illerden olup İzmirli veya Ankaralı olan ve ankete katılan öğrenci olmamıştır[şekil-5]. Görüleceği üzere Havacılık Mühendisliği Ankara ilinde daha fazla tercih edilirken, Uçak ve Uzay Mühendisliklerine daha çok diğer illerden ve İstanbul'dan öğrenci girmiştir.
Öğrencilerin mezun oldukları liselerin bölümlere göre dağılımı ise şöyle oluşmuştur: Havacılık Mühendisliğinde özel okullardan %20, anadolu liselerinden %48, fen liselerinden %20, düz liselerden %18 ve meslek liselerinden %2 şeklinde bir dağılım mevcuttur, Havacılık Mühendisliğinde ankete katılan öğrenciler arasından askeri lise, süper lise veya imam hatip mezunu öğrenci yoktur.uçak mühendisliğindeki dağılım özel okullardan %8, anadolu liselerinden %31, fen liselerinden %12, düz liselerden %29, meslek liselerinden %8, askeri liselerden %2, süper liselerden %10 şeklindedir, Uçak Mühendisliğinde olup ankete katılan öğrenciler arasında imam hatip lisesi mezunu öğrenci bulunmamaktadır. Uzay Mühendisliğinde oranlar özel okul %23, anadolu liselerinden %23, fen liselerinden %5, düz liselerden %36 ve meslek liselerinden %14 şeklindedir; gene Uzay Mühendisliğinde de ankete katılan öğrenciler arasından askeri lise, süper lise ve imam hatip lisesi mezunu bulunmamaktadır. Her üç bölümün de genellikle gerek özel gerekse devlet liselerinin yabancı dil programlı olanlarından mezun olan öğrenciler tarafından tercih edildiği görülmektedir; bu sonuç bölümlerin öys ve öss sınavlarında üst kısımlardaki yüzdelik dilimlerden öğrenci almasıyla doğru orantılıdır, [seki 1-5] Şekil 5. Mezun olunan liseye göre öğrenci dağılımı Bölümlerde, sürekli olmasa da çalışan öğrenci oranları arasında da farklar mevcuttur ve bu farkların üniversitelerin bulunduğu şehirlerle yakın ilişkide olduğu görülmüştür. Havacılık mühendisliğinde öğrenci olup, anketi dolduran öğrencilerin %23'ü, buna karşılık Uçak Mühendisliğinde okuyup, anketi dolduran öğrencilerin ise %40'ı çalıştıklarını belirtmişlerdir. Bu rakamlar Uzay Mühendisliği öğrencilerinde %50'ye çıkmıştır[şeml-6]. Rakamlar arasındaki farklılığın nedeni, bölümlerin bulundukları şehirlerle ilişkilidir, istanbulda'daki hayat şartlarının Ankara'ya göre daha yüksek olması ve İstanbul'da öğrencilerin çalışabileceği iş bulabilme oranının daha yüksek oluşu yüzdelerin farklı çıkışındaki en önemli etkenlerdir.
Gelişen teknolojiye paralel olarak ilerleyen bilgisayar çağında Havacılık, Uçak ve Uzay Mühendislerinin bilgisayar bilgileri aıiket sorularından biri olmuştur. Ankete katılan öğrencilerden %17'si çok iyi derecede, %41'i iyi derecede, %35'i orta derecede, %8'i ise az derecede bilgisayar bilgisine sahip olduklarını ifade etmişlerdir[şekil-7]. Havacılık sanayiinde bilgisayar bilimlerinin de olmazsa olmaz bir unsur olduğu düşünülürse, Havacılık, Uçak ve Uzay mühendisliği öğrencilerinin çoğunun bilgisayar konusunda kendilerini geliştirmeye çalıştıkları ve yetkin derecede bilgisayar bilgisine sahip oldukları anlaşılabilir. Şekil 7. Bilgisayar bilgisine göre öğrenci dağılımı Alınan eğitimin çağdaşlığı konusunda Havacılık, Uçak ve Uzay Mühendisliği öğrencilerinin düşünceleri arasında belirgin bir ayrılık görülmektedir; buna göre Havacılık mühendisliği öğrencilerinin %51'i aklıkları eğitimi çağdaş bulurken, %49'u karşıt görüşü benimsemektedir; oysa Uçak mühendisliği öğrencilerinin %92'si ve Uzay Mühendisliği öğrencilerinin %77'si aldıkları eğitimi çağdaş bulmamaktadırlar[şekil-8]. Ortaya çıkan bu tablo karşısında Uçak ve Uzay mühendisliği öğrencilerinin öğretimin çağdaşlık düzeyiyle ilgili olarak daha sorgulayıcı oldukları görülebilir. Genelde ise öğretimin çağdaş bulunmaması kaynaklı belirgin bir hoşnutsuzluk göze çarpmaktadır. Öğrencilerin genelde eğitimi çağdaş bulmayışlarındaki sebeplerse %65 uygulama eksikliği ve %30 laboratuvar yetersizliğidir [şekil-9]. Şekil 8. Öğrencilerin Bölümlerini çağdaş bulma oranları 84
Havacılık, Uçak ve Uzay Mühendisliği öğrencilerinin genel olarak bölümlerinde branşlaşmayı gerekli gördükleri söylenebilir. Ankete katılan öğrencilerin %81'inin branşlaşmayı gerekli görüyor olması bu kanıyı doğrulayan bir veridir [şekil-10]. Şekil lo.eğitimde branşlaşmayı gerekli görme oranlan Ankete katılan öğrencilerin öğrenim gördükleri sektörde istihdam edilebileceklerine dair görüşlerinin bölümlere göre dağılımı şu şekildedir: Havacılık Mühendisliği öğrencilerinin %58'i, Uçak Mühendisliği öğrencilerinin %43'ü, Uzay Mühendisliği öğrencilerinin %33'ü öğrenim gördükleri sektörde çalışabileceklerini düşünmektedirler. Öğrencilerin bulundukları sınıflara göre kendi sektörlerinde iş bulabilme düşüncelerinin değişimi ise şöyledir: 1. Sınıf öğrencilerinin %75'i, 2. Sınıf öğrencilerinin %55'i, 3. Sınıf öğrencilerinin %44'ü ve 4. Sınıf öğrencilerinin %41'i mezun olduktan sonra öğrenim gördükleri sektörde iş bulabileceklerini düşünmektedirler. Öğrenim yılı sayısı arttıkça iş bulma olasılığına dair inancın kaybolduğu gözlemlenmiştir; bunun nedeni ise üst sınıftaki öğrencilerin alt sınıftaki öğrencilere göre sektörü daha yakın tanıması ve iş olanaklarıyla ilgili daha ayrıntılı bilgi edinmiş olmalarıdır [şekil-11,12]. 85
Ankete katılan Havacılık, Uçak, Uzay Mühendisliği öğrencilerinin düşüncelerinde belirgin farklılık gösteren bir başka konu ise eğitim dilidir. Bu konuda Havacılık Mühendisliği öğrencilerinin %82'si eğitim dilinin İngilizce olmasından yanayken, Uçak Mühendisliği öğrencilerinin %88'i, Uzay Mühendisliği öğrencilerininse %82'si öğretim dilinin Türkçe olması gerektiğini savunmaktadır[şekil-13]. Bu düşünce ayrılığının temel sebepleri arasından; üniversiteler arasındaki farklılıklar ve öğrencilerin ortaöğretimlerinden itibaren alıştıkları bilim dili göz önüne alınmalıdır. Şekil 13.Eğitim dili tercihleri
I.ULUSAL UÇAK, HAVACİLİK VE UZAY MÜHENDİSLİĞİ KURULTAYI Havacılık, Uçak, Uzay Mühendisliği öğrencileri arasından ankete katılanlardan %90'ı özel sektörde, %10'u ise kamu sektöründe çalışmak istediklerini belirtmişlerdir. Kamu sektöründe çalışmak isteyen öğrencilerin gösterdikleri genel sebep ise devlet güvencesidir. Özel sektörde çalışmak isteyen öğrencilerin nedenleriyse bölümler arasında farklılıklar göstermiştir ve yüzde oranlarıyla ifade edildiğinde şöyledir: Havacılık Mühendisliği öğrencilerinin %38'i ücretin uygunluğunu, %10'u kariyer imkânlarını, %23'ü çalışma ortamı uygunluğunu, %29'u olanakların uygunluğunu neden göstermişlerdir, bu oranlar Uçak Mühendisliği öğrencilerinde şöyle değişmiştir: Uçak mühendisliği öğrencilerinin %50'si ücretin uygunluğunu, %27'si kariyer imkanlarını, %9'u çalışma ortamı uygunluğunu, % 14 ise diğer ölçütleri neden olarak göstermişlerdir [şekil-14]. Genel olarak öğrencilerin maddi ve manevi olanakların yeterliliği nedeniyle özel sektörü yeğlediği ortaya çıkmaktadır. Şekil 14. Özel sektörde çalışmayı isteme nedenleri Ankete katılan öğrencilere ileride çalışmak istedikleri alanlar sorulduğunda, Uçak ve Havacılık Mühendisliği öğrencilerinin cevaplarında belirgin bir homojenlik gözlemlenirken, Uzay mühendisliği öğrencilerinin cevaplarında yazılım büyük bir yüzdelik dilim kapsamakta ve Uzay Mühendisliği öğrencilerinin, öğrenim gördükleri alanın dışındaki sektörlerde de çalışmak istediklerini ortaya koymaktadır [şekil-15]. Şekil 15.Uzay mühendislerinin çalışmak istediği alanlar
SONUÇ Anket sonuçlarına bakıldığında göze çarpan en önemli sorun eğitimdeki pratik eksikliğidir. Ankete katılan birçok öğrenci bölümlerinde üretimle ilgili bir projeye katılmadıklarını belirtmişlerdir. Öğrenciler bu mesleki bilgi eksiklerinin teknik geziler ve kariyer günleriyle kapatılmasını beklemektedirler. Ayrıca Türkiye'de Sivil Havacılığın gelişmemiş olmasının bir sonucu olarak havacılık sanayii savunma havacılığı olarak gelişmiş ve öğrencilerin birçoğu stajlarını askeri fabrika ve üslerde yapmış, güvenlik gerekçesiyle buralardan edinebildikleri bilgi minimum düzeyde kalmıştır. Bu gizlilik ilkesinden ötürü stajlar öğrenciler için oldukça faydasız olmuş ve öğrenciler pratik eksikliklerini gidermek için yaptıkları bu stajlarda kendilerini geliştirme fırsatı bulamamışlardır. Bu sorunların çözümlenebilmesi için ilgili bölümlerin programlarını günbegün ilerlemekte olan teknolojiyi ve çağdaşlık seviyesini takip etmesi, sorumlu insanların öğrencilerle daha yapıcı ve bilgilendirici iletişim kurması ve öğrencilerin öğrenim görmekte oldukları meslek dalıyla ilgili daha geniş faaliyet alanları oluşturulması gereklidir. 88