SUÇA YÖNLEND R LEN VE YÖNLEND R LMEYEN ÇOCUKLARIN A LE L fik LER LE SALDIRGANLIK DAVRANIfiLARININ KARfiILAfiTIRILMASI

SUÇA YÖNLEND R LEN VE YÖNLEND R LMEYEN ÇOCUKLARIN A LE L fik LER LE SALDIRGANLIK DAVRANIfiLARININ KARfiILAfiTIRILMASI M. Yüksel ERDOĞDU* ÖZET Amaç: Bu araflt rman n temel amac ; suça yönlendirilmifl ve yönlendirilmemifl çocuklar n aile iliflkileri ile sald rganl k davran fllar n n karfl laflt r lmas d r. Bu temel amaç çerçevesinde suça yönlendirilmifl çocuklarla suça yönlendirilmemifl çocuklar n aile iliflkileri ile sald rganl k davran fllar karfl laflt r larak çocu u suça iten nedenler ortaya konulmufltur. Yöntem: Araflt rman n evreni Diyarbak r ilindeki 12-16 yafl çocuklar d r. Araflt rmada Diyarbak r 75.Y l Sosyal Hizmetler Gençlik Merkezine gelen suça yönlendirilmifl 12-16 yafl 50 çocuk ile, suça yönlendirilmemifl 12-16 yafl aras ndaki 50 çocuk olmak üzere toplam 100 çocuk bu araflt rman n örneklemini oluflturmufltur. Araflt rmada çocuklar n sald rganl k davran fllar n ve Aile liflkilerini ortaya koymak için Sald rganl k Ölçe i ve Aile De erlendirme Ölçe i kullan lm flt r. Sonuçlar: Suça yönlendirilmifl çocuklarla, suça yönlendirilmemifl çocuklar n sald rganl k ve aile iliflkileri aç s ndan gruplara göre anlaml farkl l klar vard r. Suça yönlendirilmifl çocuklar, suça yönlendirilmemifl çocuklara göre sald rganl k ölçe inden daha yüksek puanlar alm fllard r. Suça yönlendirilmifl çocuklar n, suça yönlendirilmemifl çocuklara göre aile iliflkileri daha sa l ks zd r. Tart flma: Çocuklar suça iten nedenler sa l kl olarak ortaya konulmad sürece bu çocuklar topluma kazand rma ve sa l kl bir kiflilik geliflimlerini sa lamada yap lacak çal flmalar amac na ulaflamaz. Araflt rma bulgular na genel olarak bak ld nda suça yönlendirilmifl çocuklar n, suça yönlendirilmemifl çocuklara göre daha sald rgan davran fllara e ilimlidir ve aile iliflkileri daha sa l ks zd r. Anahtar sözcükler: Suç, sald rganl k, aile iliflkileri. SUMMARY: COMPARISON OF THE FAMILY RELATIONSHIPS AND AGGRESSIVE BEHAVIORS OF CHILDREN ENCOURAGED FOR CRIME AND CHILDREN WITHOUT SUCH A HISTORY. Objective: The primary objective of this research was to compare the family relationships and aggressive behaviors of children who have been encouraged for crime with children without such a history. In the frame of this primary aim, reasons leading children to commit a crime were determined. Method: The sample of the study consisted of children between ages 12-16 who live in Diyarbak r. The sample consisted of 100 children who were attending Diyarbak r 75th Year Social Services Youth Center; 50 of them had committed or were involved in a crime and the other 50 were not involved in such an event. 'Aggression Scale' and 'Family Evaluation Scale' were used in order to assess the aggressive behaviors and familial relationships of children in the study. Results: There was a significant difference in terms of aggressive behaviors and family relationships between children who have committed or were involved in a crime and those who have not. Those who have committed a crime scored higher on the 'Aggression Scale' compared to the other group and they also had more troublesome family relationships compared to the others. Discussion: Unless the reasons leading children to crime are revealed in a professional manner, the practices aiming to reunite these children back to the society and provide a healthy personality development can not be successful. Key words: Crime, agression, family relationships. GİRİŞ Suç, tarihin ilk ça lar ndan itibaren yüzy llar boyunca toplumlar n korku ile kar fl k ilgilerini yönelttikleri, toplumsal bir sorun olarak alg lanm flt r. Suç, evrensel bir olgu olarak kabul edilir, tarihin en eski devirlerinden beri vard r ve toplumlar var oldu u sürece devam edecektir. suçlulukla ilgili çok say da yaklafl m biçiminin oluflmas na neden olmufltur. Suçluluk olgusunu araflt ran uzmanlar n bir bölümü, kal tsal, biyolojik ve fizyolojik nedenler üzerinde dururken, bir bölümü de duygusal, toplumsal ve yak n çevresel faktörlere a rl k vermektedirler (Yavuzer 1994). Suç, biyoloji, psikiyatri, din, hukuk ve sosyoloji gibi birçok farkl disiplin taraf ndan tan mlanmaktad r. Suç olgusunun birden fazla disiplin taraf ndan bir inceleme konusu olarak ele al nmas, *Psk. Dr., Dicle Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Psikoloji Bölümü, Diyarbak r Çocuk ve Gençlik Ruh Sa l Dergisi : 12 (3) 2005 106 Suç gibi sosyal problemler, büyük ölçüde toplumsal yap ile iliflkili olarak ortaya ç kmaktad r. Bununla birlikte sosyal problemlerin niteli i ve yo unluk düzeyi toplumsal yap lara göre farkl l k göstermektedir. Örne in geliflmifl bat

Suça yönlendirilen çocuklarda aile ilişkileri ve saldırganlık ülkeleri ile Türkiye'deki suç olgusu hem niteliksel hem de nicelik olarak farkl laflmaktad r. Bu farkl l k ülkeler aras nda oldu u gibi, bölgeler aras nda da vard r. flsizlik, yoksulluk, aile kurumundaki de iflmeler, sa l k, siyasal, dinsel vb. (K zmaz 2002). Suç ile ilgili araflt rmalara bir bütün olarak bak ld - nda, üzerinde önemle durulan farkl iki konu oldu u görülür. Birincisi suçu önlemeye yönelik tedbir ve erken tan çabalar, ikincisi suçun ortaya ç k fl ndaki ilk belirtilerin çocuklukta görüldü ü düflüncesiyle, çocuk suçlulu u araflt rmalar d r (Hanc 1999). Çocuk suçlulu unun nedenleri ile ilgili yaklafl mlar genel olarak 3 grupta toplan r; biyolojik, psikolojik ve sosyolojik yaklafl mlar. Biyolojik yaklafl mlar yasalar ihlal eden çocuklar n suç nedenlerini, kal t msal özelliklerle iliflkilendirirken, psikolojik yaklafl mlar temelde sapm fl bireyin psikolojik patolojisi ile, sosyolojik teoriler ise sosyal yap ile aç klamaya çal fl rlar (Gibbons 1970, Gençtan 1999). Biyolojik teoriye göre ise suçu oluflturan bir çok neden bulunmaktad r. Co rafi faktörler (iklim, do al kaynaklar, yerleflimler) sald rganl k ve suç davran fl üzerinde etkili olmaktad r. Bu ba lamda iklim, bireylerin suç iflleme davran fllar n ve biçimlerini etkilemektedir. Bunun d fl nda bir çok bilim adam beden yap s ndaki farkl l n bireyin sald rgan davran fllar sergilemesine ve suç iflleme davran fllar na neden oldu unu belirtmektedirler. Genetik teoriye göre, iç salg bezlerindeki anormalliklerin insan davran fllar nda kiflilik bozukluklar na neden oldu u, kiflilik oluflumunda çevre ve e itimin etkileri ile bireylerin suç iflledikleri ileri sürülmektedir. Ayr ca yanl fl beslenmenin de (çocuklar ve gençlerin günlük besinlerde çokça bulunan fosfat ile fazla beslenmesi) davran fl bozuklu una ve sonunda suçlulu a götürdü ü belirtilmektedir. Etoloji alan nda çal flan bilim adamlar na göre de erkeklik hormonu olan androjen ile suç ve sald rganl k davran fllar aras nda iliflkiler bulunmaktad r (Erol 2005). Çocuk suçlulu u ile ilgili ço u araflt rmac lar n ortak de erlendirmeleri; suç iflleyen çocuklar n daha çok suça itilmifl çocuk olarak kabul edilmeleridir (Zulliger 2000, çli 1992, 2004). Yukar da ifade edildi i gibi çocu u suça yönelten bir çok neden belirtilmekle birlikte, bu çal flma da çocu u suça iten nedenler aile aç s ndan incelenmifltir. Aile, ailenin sosyo-ekonomik ve kültürel düzeyi, çocu un ilk sosyal deneyimlerini oluflturmas ve kiflili inin geliflimi aç s ndan özel bir yere sahiptir. Çocuk içinde büyüdü ü ailenin sosyal yap s ndan etkilenir. Ailenin birlik içinde veya da n k olmas ya da anne-babadan birisinin ölümü çocu un duygusal geliflimini olumsuz yönde etkiler. Bununla birlikte ebeveynin çocu a yönelik demokratik ya da otoriter tav rlar, tutumlar, ona de er verip vermemesi, ergenlik ça nda ona yard mc olup olmamas çocu un kiflilik ve duygusal gelifliminde son derece önemli rol oynamaktad r (Ohlin 1958, Arriaga 1999). Aile yap s n n bozuk olmas çocu un suça yönelmesindeki nedenlerden biridir.y k lm fl ya da parçalanm fl aile yap s, fliddetli geçimsizlik, ailede suçlu bireylerin bulunmas bunlar n yan s ra ailede ki madde ba ml l ve ekonomik faktörler de çocu u suça yöneltebilmektedir. Çünkü suçluluk ö renilen bir davran flt r. Anne-baba yoksunlu u veya düzensiz anne-baba çocuk iliflkisi de çocu un suç iflleme davran fllar na neden olabilmektedir. Bebeklikte özellikle anne bak m ndan yoksun çocuklarda hem fiziksel hem de ruhsal geliflim gerili i görülür. Çocuklar anne sevgisini ve ilgisini kaybetmemek için uslu durmay, annenin istedi i gibi davranmay ö renirler. Yani toplumsal davran fllar n ö renilmesinin temelinde anneye duyulan sevgi ve ba lanma vard r. Bu sevgi ve ba lanma geliflmemiflse çocuk toplumsal davran fllar da ö renemez. Bafllang çta anneye ba ml olan çocuk, daha sonra özellikle de kiflilik geliflimi için koruyucu ve gözetici bir babaya muhtaçt r. Baba, otorite ve toplumsal de erlerin temsilcisidir. Baba yoklu u, otorite bofllu u veya model al nabilecek ebeveyn eksikli i, çocu un gelifliminde olumsuz etkiler meydana getirebilmektedir. Aile, toplum içindeki öneminden dolay, her toplumda sürekli analiz edilen ve önemli veriler elde edilmeye çal fl lan bir kurum olmufltur. Aile, toplumu, üyeleri kanal yla etkileyip flekillendirmektedir. nsanlar n üzerinde ortakl kla anlaflt klar bir konu vard r ki; bu da çocuklar n toplumun gelece i oldu u gerçe idir. Çocu un geliflimi de, ailenin kendisine verece i yönlendirmelerle, 107

ERDOĞDU e itimle, terbiyeyle ve motivasyonla flekillenir. Bireyden, içinde yaflad toplumda, sa l kl ve sosyal bir etkileflim örüntüsüne sahip olmas beklenir. Özellikle kifliler aras iliflkilerde ve etkileflimde belirli davran fl örüntüleri vard r. Bu davran fllar çekingenlik, sald rganl k veya at lganl k fleklinde ortaya ç kabilmektedir. Çekingenlik ; bireyin duygu, inanç, düflünce gibi kendine özgü unsurlar yans tmada yetersiz olmas, haklar baflkalar taraf ndan çi nenince buna karfl koyamamas ve kendini savunamamas olarak ifade edilir. Sald rganl k ise düflüncelerini ve inançlar n genellikle dürüst olmayan uygunsuz yollarla ve di er bireylerin haklar n çi neyerek ifade etme biçimidir. Bu iki davran fl da toplumca onaylanmayan davran fl biçimleridir. Bu aç dan bak ld nda çekingenlik ve sald rganl k uyumsuz davran fllar kapsam na girmektedir. nsan ya da herhangi bir nesneyi tahrip etme, incitme ile sonuçlanan, birbiri ard na tekrarlanan sald rgan davran fllar, çocu un çevresindeki kiflilerle olan sosyal iliflkilerinde görülebilmektedir. Çeflitli sald rganl k davran fllara; tekmeleme, yumruk atma, küçültücü söz söyleme, evden kaçma, hayvanlara eziyet etme, eflyalara zarar verme gibi örnekler vermek mümkündür (Ulu tekin 1991, Baflar 1996). Ça lar (1981)'a göre sald rganl k, düflmanl k, hücum etmek ve imha etmek anlam n tafl makta ve uygun flekilde yönlendirildi i takdirde sald rganl k e ilimi toplum için yap c bir enerji ve kuvvet kayna na dönüfltürülebilmektedir. Yörüko lu (1983) ise cinsel dürtü gibi hayvanda ve insanda do ufltan var olan bir dürtü olarak tan mlad sald rganl n, bireyin yaflam için gerekli oldu unu savunmaktad r. Çocuk ve suç ile ilgili literatürde, çocu un suça itilmesi veya suç isnat edilen davran fl gerçeklefltirmesi, birden fazla nedenle aç klanm flt r. Bu ba lamda bu araflt rman n amac ; suça yönlendirilmifl çocuklar n içinde do du u ve yetiflti i aile yap s, ailenin sosyo kültürel özellikleri, ebeveyn-çocuk iliflkileri, ve arkadafl iliflkileri vb. etkenleri göz önünde bulundurarak ailenin, çocu- un suça itilmesindeki rolünü genel hatlar yla aç klamaya çal flmakt r. Bu araflt rmadan elde edilen bulgular, çocu un suça yönlendirilmesinde, ailenin çocu u nas l etkiledi i konusuna fl k tutarak, onun topluma yararl bir birey olmas için gerekli ortam n yarat lmas na, çocu a rehberli- in sunulmas na ve bu konuda ne gibi önlemlerin al nmas gerekti i konular nda yard mc olacakt r. Bu temel amaç çerçevesinde çocu u suça iten nedenler ortaya konulmufltur. Bu sebeple bu araflt rma betimsel bir araflt rma türüdür. YÖNTEM Örneklem Araflt rman n evreni Diyarbak r ilindeki 12-16 yafl çocuklar d r. Diyarbak r 75.Y l Sosyal Hizmetler Gençlik Merkezi ne gelen suça yönlendirilmifl 12-16 yafl 50 çocuk ile, suça yönlendirilmemifl 12-16 yafl aras ndaki 50 çocuk olmak üzere toplam 100 çocuk bu araflt rman n örneklemini oluflturmufltur. Diyarbak r 75.Y l Sosyal Hizmetler Gençlik Merkezi özellikle sokakta çal flan ya da suça yönlendirilen çocuklar, topluma kazand r lmas konusunda beceri ve e itim veren bir kurumdur. Diyarbak r ilindeki her semtten ekonomik düzeyi düflük ailelerin çocuklar, bu kurumdan e itim, sosyal hizmet vb. destek almaktad rlar. Bu sebeple araflt rman n evreni Diyarbak r ili olarak kabul edilmifltir. Suça yönlendirilmifl yeterli say da k z çocu u bulunmad ndan araflt rmaya k z çocuklar dahil edilmemifltir. Veri Toplama Araçları Saldırganlık Ölçeği Araflt rmada kullan lan Sald rganl k Ölçe i Sears taraf ndan gelifltirilmifl (Öner 1993), Ulu tekin taraf ndan 1976 y l nda Türkçe'ye uyarlanm flt r. lkokul ve lise düzeyi çocuklar na uygulanabilen bu sald rganl k ölçe inin 67 maddesi ve 5 alt testi vard r. 5 alt testte 47 madde vard r, 20 madde sald rganl kla ilgisi olmayan tampon maddelerden oluflur. Yan t anahtar na göre baz maddeler için 'aynen böyle düflünüyorum', baz maddeler için ise 'hiç böyle düflünmüyorum' yan tlar na 5 puan verilir. Tampon maddeler puanlanmaz. Ölçe in güvenirlili i için iki-yar m test güvenirlili i Spearman Brown formülü ile hesaplanm flt r. ç tutarl l k katsay lar tüm alt testler için. ile.64 aras nda de iflmektedir. Ölçe in geçerlilik çal flmas için yap geçerlili i yöntemi uygulanm fl buna göre k z ve erkek çocuklar n puanlar aras nda cinsiyete göre anlaml farkl l klar bulunmufltur (Ulu tekin 1984). Aile Değerlendirme Ölçeği Araflt rmada kullan lan Aile De erlendirme Ölçe i Epstein, Bolwin ve Bishop taraf ndan gelifltirilmifl (Öner 1993), Bulut taraf ndan Türkçe'ye uyarlan- 108

Suça yönlendirilen çocuklarda aile ilişkileri ve saldırganlık m flt r. Ölçek 12 yafl üstü tüm bireylere uygulanabilmektedir. Ölçe in 60 maddesi ve 7 alttesti vard r. Ölçe in test tekrar test güvenirlili i.62 ile.90 aras nda de iflmektedir. Yap lan yap geçerlili inde ise, boflanma sürecinde olan kad nlara ve normal evliliklerini sürdüren çiftlerden birine uygulanan ölçe in, puan ortalamalar aras ndaki fark t testinde, tüm alt testler için.001 ile.01 aras nda anlaml bulunmufltur (Bulut 1990). İşlem Araflt rmada suça yönlendirilmifl çocuklar n isimleri Emniyet kay tlar ndan al nm fl ve Diyarbak r 75.Y l Sosyal Hizmetler Gençlik Merkezinde bulunan suça yönlendirilmifl ve suça yönlendirilmemifl çocuklarla yüz yüze görüflmeler yap larak ölçme araçlar ve anket uygulanm flt r. İstatistiksel Analiz Çal flmada elde edilen verilerin de erlendirilmesinde SPSS Windows 10.0 paketi kullan lm flt r. Verilerin de erlendirilmesinde Ki kare testi kullan lm fl, her iki gruptaki çocuklar n ölçeklerden ald klar puanlar n ortalamalar karfl laflt r lm flt r. Bu sebeple bu araflt rmada çok de iflkenli istatistiklerden biri olan Manova tekni i uygulanm fl, ayr ca ikiden fazla ba ms z de iflkenlerle sald rganl k ve aile iliflkileri aras ndaki fark n anlaml l için Tek Yönlü Varyans analizi, iki de iflken aras ndaki ortalamalar aras ndaki fark n manidarl için de iliflkisiz t testi kullan lm flt r (Büyüköztürk 2002). SONUÇLAR Araflt rmadaki çocuklar n % 'i 12-13 yafl, % 75'i 14- yafl aral nda %10'u da 16 yafl ndad r. Suça yönlendirilen çocuklar n yafl ortalamas 13.50, suça yönlendirilmeyen çocuklar n yafl ortalamalar 14'tür. Bu çocuklar n % 20'si okur yazar de il, %68,8'i ilkö retim okulu 1. kademeden terk, % 11,2'si ise ilkö retimden mezundur. Araflt rmadaki çocuklar n %16,3'ünde madde ba ml l mevcutken, % 83,7'sinde madde ba ml l yoktur (Çocuklarda madde ba ml l anket sorular yla ortaya konulmufltur). Araflt rmaya al nan çocuklar n % 23,8'si evden kaçan, % 76,2'si ise evden kaçmayan çocuklardan oluflmaktad r. Çocuklar n %13'ü cezaevine girip ç km fllar, %87'si ise cezaevine girmemifllerdir. Suça yönlendirilmifl çocuklarla (SY), suça yönlendirilmemifl çocuklar n (K) ailelerinin demografik özellikleri ile ilgili bilgilere Tablo-1'de yer verilmifltir. Tablo-1'de görüldü ü gibi suça yönlendirilmifl çocuklarda (SY), suça yönlendirilmemifl çocuklara göre (K) ebeveyn kayb, içki, uyuflturucu kullanma ve cezaevine giren birey say s daha fazlad r. Annebaban n e itim düzeyleri suça yönlendirilmemifl çocuklarda, suça yönlendirilmifl çocuklara göre daha yüksektir. Tablo 1: Örnekleme Al nan Çocuklar n Ailelerinin Demografik Özellikleri Çocuklar SY K Özellik N % N % X 2 Annesi yaşıyor mu? 35 70.0 45 5 90.0 10.0 76.05* Baba yaşıyor mu? Anne çalışıyor mu? Baba çalışıyor mu? Annenin eğitim düzeyi Okur-yazar değil İlkokul terk/mezun Ortaokul terk/mezun Lise terk/mezun Babanın eğitim düzeyi Okur-yazar değil İlkokul terk/mezun Ortaokul terk/mezun Lise terk/mezun Anne-baba alkol uyuşturucu kullanır mı? Ailede cezaevine giren var mı? Evden kaçmış mı? 30 20 38 12 14 12 9 10 18 21 1 35 60.0 40.0 76.0 24.0 28.0 24.0 18.0 20.0 36.0 42.0 2.0 70.0 Suça yönlendirilmifl çocuklarla (SY), suça yönlendirilmemifl çocuklar n (K) sald rganl k ve aile de erlendirme ölçeklerinden ald klar puanlar n ortalamalar ve standart sapmalar ile suça yönlendirilmifl olma durumuna göre Manova sonuçlar na Tablo 2'de yer verilmifltir. Tablo-2'de görüldü ü gibi; Aile De erlendirme Ölçe i ve Sald rganl k Ölçe i nden al nan puan- 48 2 30 20 44 6 8 12 2 8 35 2 48 3 47 SY: Suça yönlendirilmifl çocuklar K: Suça yönlendirilmemifl çocuklar (kontrol grubu) * p<.01 96.0 4.0 60.0 40.0 88.0 12.0 16.0 24.0 4.0 16.0 70.0 4.0 96.0 6.0 94.0 54.45* 45.49* 51.80* 12.10* 19.60* 36.45* 55.90* 22.83* 109

ERDOĞDU Tablo 2: Aile De erlendirme Ölçe i ile Sald rganl k Ölçe i Puanlar n n Betimsel statistikleri Ölçekler N Çocuklar x SS SD F Aile 50 SY 112,6 12,1 Değerlendirme 50 K 136,6 30,1 1-78 21.85* Ölçeği 100 Toplam 124,6,8 Saldırganlık 50 SY 82,5 11,7 Ölçeği 50 K 67,6 4,9 1-78 55.* 100 Toplam 75,1 11,6 SY: Suça yönlendirilmifl çocuklar K: Suça yönlendirilmemifl çocuklar (kontrol grubu) * p<.01 lar üzerinde yap lan Manova sonuçlar, suça yönlendirilmifl çocuklarla (SY), suça yönlendirilmemifl çocuklar n (K) aile iliflkileri aç s ndan farkl l k gösterdi ini ortaya koymaktad r [Wilks Lambada(')= 0.512, F(2, 77)=36.69, p<.01]. Bu bulgu Aile De erlendirme Ölçe inden al nan puanlar n ve sald rganl k davran fllar n n gruba ba l olarak de iflti ini göstermektedir.buna göre Aile De erlendirme Ölçe inden al nan puanlar, suça yönlendirilmifl çocuklarla, suça yönlendirilmemifl çocuklar aç s ndan anlaml farkl l klar göstermektedir. Buna göre suça yönlendirilmifl çocuklar n aile iliflkileri suça yönlendirilmemifl çocuklara göre daha sa l ks zd r. Sald rganl k Ölçe i nden al nan puanlar, suça yönlendirilmifl çocuklarla (SY), suça yönlendirilmemifl çocuklar (K) aç s ndan da anlaml farkl l klar göstermektedir. Buna göre suça yönlendirilmifl çocuklar n sald rganl k ölçe inden ald klar puanlar, suça yönlendirilmemifl çocuklara göre daha yüksektir. Di er bir anlat mla suça yönlendirilmifl çocuklar n sald rganl k e ilimleri, suça yönlendirilmemifl çocuklara göre daha fazlad r. Örnekleme al nan çocuklar n demografik özellikleri ile Aile De erlendirme Ölçe i ve Sald rganl k Ölçeklerinden ald klar puanlar n gruplara göre anlaml farkl l k gösterip göstermedi i ile ilgili t testi sonuçlar na Tablo-3'te yer verilmifltir. Tablo-3'te görüldü ü gibi Cezaevine giren çocuklarla cezaevine girmeyen çocuklar n aile iliflkilerinin karfl laflt r lmas amac yla yap lan iliflkisiz t testi sonuçlar na göre, cezaevine giren çocuklar aile iliflkilerini cezaevine girmeyen çocuklara göre daha sa l ks z alg lamaktad rlar. Sald rgan e ilime sahip olmakla ceza evine girip girmeme aras ndaki iliflkiye bakmak için yap lan iliflkisiz t testi sonuçlar na göre de cezaevine giren çocuklar, cezaevine girmeyen çocuklara göre daha sald rgan e ilimlere sahiptirler. Suç ifllemifl ailelerden gelen çocuklar n aile iliflkileri, suç ifllememifl ailelerden gelen çocuklara Tablo 3: Çocuklar n Demografik Özellikleri ile Aile De erlendirme Ölçe i ve Sald rganl k Ölçe i nden Elde Edilen Puanlar Demografik Özellikler Aile Değerlendirme Ölçeği Saldırganlık Ölçeği (SD=78) (SD=78) x t x t Cezaevine giren çocuklar (N=13) 110.2 85.9 Cezaevine girmeyen çocuklar (N=87) 126.7 1.92* 73.5 3.32** Suç işleyen aile (N=17) 114.4 81.9 Suç işlemeyen aile (N=83) 133.4 3.50** 69.2 5.77** Suç işlemiş arkadaşı olan (N=38) 116.1 83.4 Suç İşlemiş arkadaşı olmayan (N=62) 131.3 2.71** 68.5 7.30** Evden kaçan çocuklar (N=28) 111.9 85.4 Evden kaçmayan çocuklar (N=72) 128.6 2.54* 71.8 5.05** Sokakta çalışan çocuklar (N=68) 112.5 81.2 Sokakta çalışmayan çocuklar (N=32) 131.1 3.26** 71.8 3.70** * p<.05 ** p<.01 110

Suça yönlendirilen çocuklarda aile ilişkileri ve saldırganlık Tablo 4: Ailenin Demografik Özellikleri ile Aile De erlendirme Ölçe i ve Sald rganl k Ölçe i nden Elde Edilen Puanlar Demografik Özellikler Aile Değerlendirme Ölçeği Saldırganlık Ölçeği (SD=3-76) (SD=3-76) x F x F Annenin Eğitim Düzeyi Okur-yazar değil İlkokul mezunu/terk Ortaokul mezunu/terk Lise mezunu/terk Babanın Eğitim Düzeyi Okur-yazar değil İlkokul mezunu/terk Ortaokul mezunu/terk Lise mezunu/terk Anne-Babanın Kavga Etme Sıklığı Sürekli Bazen (kavga etmezler) Evde Suç İşlediğimde Dayak yerim Cezalandırmazlar Evden kovarlar Azarlanırım 112.4 118.6 127.6 138.8 117.0 118.6 118.3 114.6 112.3 111.1 110.2 124.6 121.7 1.2 3.8 5.99**.687 AD.763 AD 2.820* 83.8 76.6 69.0 68.2 82.3 81.1 76.6 68.3 88.0 78.2 70.7 84.6 79.0 73.4 71.9.07** 10.92** 7.63** 4.62** * p<.05 ** p<.01 AD Anlaml De il (p>.05) göre daha sa l ks z alg lanmaktad r. Suç ifllemifl ailelerden gelen çocuklar, suç ifllemeyen ailelerden gelen çocuklara göre daha sald rgan e ilimlere sahiptir. Suç iflleyen arkadafllara sahip çocuklar, suç ifllemeyen arkadafllara sahip olan çocuklara göre daha sald rgan e ilimlere sahiptirler. Suç iflleyen arkadafllar olan çocuklar, suç iflleyen arkadafllar olmayan çocuklara göre aile iliflkilerini daha sa l ks z alg lamaktad rlar. Çocuklar n evden kaç p kaçmama ile sald rganl k aras nda iliflkisiz t testi sonucuna göre evden kaçan çocuklar, evden kaçmayan çocuklara göre daha sald rgan e ilimlidir. Evden kaçan çocuklar aile iliflkilerini, evden kaçmayan çocuklara göre daha sa l ks z alg lamaktad rlar. Çocuklar n sokakta çal flmalar ile sald rganl k aras ndaki iliflkilere bak ld nda ise, sokakta çal flan çocuklar, sokakta çal flmayan çocuklara göre daha sald rgan e ilimlere sahiptirler. Çocuklar n sokakta çal flmalar ile aile iliflkileri aras nda da anlaml bir farkl l k vard r. Sokakta çal flan çocuklar, aile iliflkilerini, sokakta çal flmayan çocuklara göre daha sa l ks z olarak alg lanmaktad r. Anne-baban n sa olup olmamas ile Aile De erlendirme Ölçe i ve Sald rganl k Ölçe i nden al nan puanlar aras ndaki fark anlaml ç kmam flt r. Örnekleme al nan çocuklarla ilgili demografik özelliklerin gruplara göre anlaml farkl l k gösterip göstermedi i tek yönlü varyans analizi ile test edilmifltir. Elde edilen bulgular Tablo-4'te verilmifltir. Annenin e itim düzeyi ile aile iliflkileri aras nda tek yönlü varyans analizi sonuçlar na göre anlaml farkl l klar bulunmufltur. Elde edilen bulgulara göre annenin e itim düzeyi yükseldikçe çocuklar taraf ndan aile iliflkileri daha sa l kl alg lanmaktad r. Annenin e itim düzeyi ile sald rganl k aras nda gruplar aras ndaki farkl l a göre de, annenin e itim düzeyi düfltükçe çocuklarda sald rganl k e ilimleri artmaktad r. Baban n e itim düzeyi düfltükçe çocuklar n sald rgan davran fllar gösterme e ilimi artmaktayken, baban n e itim düzeyi ile çocuklar n aile iliflkilerini alg lamalar aras nda gruplara göre oluflan farkl l k ise anlaml bulunmam flt r. 111

ERDOĞDU Anne ve baban n çocu un yan nda sürekli tart flma ya da kavga etmeleri ile sald rgan davran fllar aras nda tek yönlü varyans analizine göre gruplar aras nda anlaml farkl l klar vard r. Buna göre çok s k kavga eden ailelerin çocuklar, bazen ve hay r kavga etmezler diyen çocuklara göre daha sald rgan e ilimlere sahiptirler. Araflt rma bulgular na göre anne ve baban n çocuklar n yan nda kavga etmeleri ile aile iliflkileri aç s ndan ortaya ç kan fark gruplara göre anlaml bulunmam flt r. Evde suçun ve kabahatin oldu unda nas l cezaland r l rs n sorusu ile sald rganl k davran fl aras nda yap lan tek yönlü varyans analizi sonuçlar na göre gruplar aras nda anlaml farkl l klar vard r. Buna göre en sald rgan davran fllara e ilimli çocuklar s ras yla dayak yerim diyenler, cezaland rmazlar diyenler, evden kovarlar diyenler, azarlan r m diyenler fleklinde s ralanmaktad r. Çocu a verilen ceza biçimi ile aile iliflkilerinin alg lanmas aras ndaki farkta anlaml bulunmufltur. Buna göre aile iliflkilerini sa l kl alg - layanlar s rayla; azarlan r m, dayak yerim, cezaland rmazlar, evden kovarlar diyen çocuklard r. TARTIŞMA Kifliye ve kiflili e ba l nedenlerden daha yo un olarak çevrenin, özellikle de en belirleyici olarak ailenin, çocu un suça yönelmesinde önemli bir etken oldu u bir çok çal flmada saptanm flt r. Aileyi bireyin en yak n oldu u ve toplumsallaflma süreci içinde birey üzerinde en etkili olan toplumsal gurup olarak tan mlayabiliriz. Çocuk, ilk ve en yak n çevresi olan aileden oldukça yo un bir biçimde etkilenir. Aile ortam fiziksel, psikolojik gereksinimlerin yan nda, çocuk için vazgeçilmez olan güvenlik ve sevgi gereksinimlerini de karfl lar. Bu da çocu un suça yönelmesini engeller. Bununla birlikte anne ve baban n hem evlili in getirece i sorumluluklar karfl layabilecek kadar olgun, hem de çocuklar için birer model olabilecek yetkinlikte olmas gerekir. Araflt rman n sonuçlar, ayn yafl gruplar nda yer almalar na karfl n suça yönlendirilmifl çocuklarla, suça yönlendirilmemifl çocuklar n sald rganl k davran fllar ve aile iliflkileri aç s ndan nas l farkl l klara yol açt n göstermesi aç s ndan önemlidir. Çocu u suça iten nedenlerden biri aile üyelerinden birinin özellikle de baban n suç iflleme durumudur. Suç iflleyen baban n, çocuk taraf ndan taklit edildi i ve bu sebeple çocuklarda sald rgan ve anti-sosyal davran fllar n ortaya ç kt genel bir kabuldür (Wolfgang 1967, McCord 1991, Ulu tekin 1991). Araflt rma sonuçlar göstermektedir ki, aile iliflkilerinin sa l ks z alg lanmas yla çocu un suça yönlendirilmesi aras nda iliflkiler vard r. Özellikle ailede çocu a fliddet uygulamak, aile içi iliflkilerin sa l ks z alg lanmas, ailede cezaevine girenlerin bulunmas, aile içinde sürekli kavga olmas gibi de iflkenlerin sald rganl k davran fllar ile iliflkili oldu u görülmektedir. Aile bireylerinin çocu a nas l model oldu u, ailenin tutumu, çocu un sald rgan davran fllar sergilemesine neden olabilmekte ve çocu u suça yönlendirebilmektedir. Bu ba lamda, aile içi iliflkilerin nas l alg land ile çocuklar n sald rgan davran fllar göstermesi aras nda bir iliflki oldu u görülmektedir. Bu nedenle ailenin çocu a bask c bir tutumla de il, daha demokratik, kabul edici bir tutum sergilemesi ve iyi bir model olmas, çocuklar n daha sa l kl davran fllar göstermesi aç s ndan önemlidir. Genel olarak ebeveyn kayb, çocu un suça yönelmesinde önemli faktörlerden biri olarak görülmesine ra men bu araflt rmada, anne baban n sa olup olmamas yla çocuklar n sald rganl k davran fllar aras nda bir iliflki bulunmam flt r. Araflt rmaya kat lan tüm çocuklar aile iliflkilerini, annenin e itim düzeyi yükseldikçe daha sa l kl alg lanmaktad rlar. Baban n e itim düzeyi ile çocuklar n, aile iliflkilerini sa l kl yada sa l ks z alg lamalar aras nda bir iliflki bulunmam flt r. Bunun en temel nedeni olarak çocu un gelifliminde ve e itiminde annenin babaya göre daha etkin bir rol üstlenmesini göstermek mümkündür. Araflt rma bulgular na bakt m zda da aile iliflkilerinin, çocuklar taraf ndan sa l ks z olarak alg lanmas na ba l olarak çocuklar n evden kaçt klar ve evden kaçan çocuklar n da daha sald rgan davran fllara e ilimli olduklar ortaya ç kmaktad r. Saran' n (1968) stanbul'da suça yönlendirilmifl çocuklar üzerinde yapt araflt rmada da, suça yönlendirilmifl çocuklardaki en s kl kla görülen sapma davran fl n evden kaçma oldu unu ortaya koymufltur. Araflt rmadan elde edilen en çarp c bulgulardan 112

Suça yönlendirilen çocuklarda aile ilişkileri ve saldırganlık bir tanesi, cezaevine girip ç km fl çocuklar n, cezaevine girmeyen çocuklara göre sald rganl k ölçe inden ald klar puanlar n daha yüksek ç kmas d r. Di er bir ifadeyle cezaevine giren çocuklar n cezaevine girmeyen çocuklara göre daha sald rgan davran fllar gösterme e iliminde olduklar d r.halbuki cezaevlerinin en temel amac bireyin tekrar topluma kazand r lmas olarak düflünüldü ünde elde edilen bulgu çarp c bir nitelik tafl maktad r. Bu ba lamda cezaevlerinin bireyleri tekrar topluma kazand rmadaki ifllevlerini yerine getiremedi i araflt rma bulgular yla ifade edilebilir. Araflt rma bulgular göstermektedir ki, arkadafll k iliflkileri de çocu un sald rgan davran fllar göstermesiyle iliflkilidir. Araflt rma da suç iflleyen çocuklarla arkadafll k edinen çocuklar n, suça e ilim gösterdikleri ve aile içi iliflkilerin çocuklar taraf ndan sa l ks z olarak alg lanmas durumunda da bu çocuklar n, suç iflleyen çocuklarla arkadafll k kurma e ilimlerinde olduklar görülmektedir. Bu ba lamda ana-babalar n temel görevleri çocuklar n sevgi, ilgi, e itim, bar nma gibi ihtiyaçlar n n karfl lamas d fl nda, çocuklar n n kimlerle arkadafll k ettikleri konusunda duyarl davranmalar gere ini de ortaya ç karmaktad r. Özellikle aile içi iliflkiler aç s ndan sorunlu ailelerde bu durum çocuklar n n suç ifllemeye yönelmesi aç s ndan daha kritik bir durum göstermektedir. Dolay s yla araflt rma bulgular, ana babalar n çocuklar n n arkadafl seçimlerinde çocu u bilgilendirici ve destekleyici olmalar yan nda, dikkatli ve duyarl olmalar konusunda da önemli mesajlar vermektedir. Yukar da da k saca belirtildi i gibi çocuklar n kabahatli yada suçlu oldu u durumlarda ana baban n çocu a yönelik yaklafl m çocu un sald rgan davran fllar göstermesiyle iliflkilidir. Araflt rma bulgular na bakt m zda ana babalar n çocuklar suç iflledi inde onlar döverek cezaland rmas ya da onlara yönelik ilgisiz tav rlar (bunlar olumsuz ana baba tutumlar d r) çocuklar n sald rgan davran fllar göstermesiyle iliflkili bulunmufltur. Araflt rmadan elde edilen veriler Diyarbak r 75. Y l Çocuk ve Gençlik Merkezi nden elde edilmifltir. Bu merkez çocuklara çeflitli konularda beceri ve e itim vermektedir. Türkiye'de çocuklara yönelik bu ve benzeri bir çok kurum bulunmaktad r. Bu ve benzeri kurumlar, çocuklara sadece sosyal destek ve e itim vermekle kalmamal, ayn zamanda anne-babalara, çocuklar n sa l kl yetifltirilmeleri ve e itmeleri konusunda da rehberlik hizmetleri vermelidir. Sokakta çal flan çocuklar, sokakta çal flmayan çocuklara göre daha sald rgan e ilimlere sahiptirler. Genel olarak araflt rman n yap ld Diyarbak r ilinde çocuk, özellikle de erkek çocuklar aileye ekonomik katk sa lamas gereken bir birey olarak düflünülmekte, ailelerin ekonomik düzeylerinin düflük olmas na ba l olarak da aileler çok say da çocuk sahibi olmak istemektedirler. Sokakta çal flmak çocu un sald rgan davran fllar göstermesine neden olmaktad r (Erdo du ve Oto 2004). Bu sebeple çocuklar n sokakta çal flt ran ailelere yönelik yasal düzenlemelerin yap lmas gerekmektedir. Araflt rma bulgular na göre sokakta çal flan çocuklar, sokakta çal flmayan çocuklara göre aile iliflkilerini daha sa l ks z alg lamaktad rlar. Sokakta çal flan çocuklar sokakta çal flmayan çocuklara göre daha çok kardefle sahiptirler. Bunun sonucu olarak anne-babalar tüm çocuklar na ayn düzeyde ilgi, sevgi verememekte ve geliflimleri konusunda destek olamamaktad rlar. Bu nedenle sokakta çal flan çocuklar n aile iliflkilerini daha sa l ks z alg lad klar n belirtmek mümkündür. Dolay s yla ana babalara, ilgilenebilecekleri, sevgi ve destek verebilecekleri kadar çocuk sahibi olmalar konusunda daha bilinçlendirici çal flmalar yap lmal d r. Özellikle son y llarda ülkemizde kapkaç olaylar ile gündemi meflgul eden çocuklar n topluma kazand r lmas konusunda herkesin üzerine düflen görevler vard r. Suçlu çocuk yoktur suça itilmifl çocuk vard r düflüncesinden hareketle sa l kl bir toplumun oluflturulmas aç s ndan özellikle ailelere çok büyük görev ve sorumluluklar düflmektedir. Çocuklar toplumun gelece idir. Çocu u suça iten nedenler ortaya konularak gerekli önlemlerin al nmamas durumunda, bu problemlerin daha da artarak gelecekte sosyolojik ve psikolojik sorunlara neden olaca aç kt r. Çocu u suça iten nedenleri bu ve benzeri araflt rmalarla ortaya koymak bu çocuklar kazanmak ve onlar e itimli, üretken, ülke için yararl bir birey olarak yetifltirmek aç s ndan önemlidir. Bu araflt rmadan elde edilen veriler Diyarbak r ili ile s n rl d r. Araflt rmadan elde edilen bulgular n genellenmesi bu ve benzeri çal flmalar n yap lmas ile mümkündür. 113

ERDOĞDU KAYNAKLAR Arriaga XB (1999) Violence in Intimate Relationship. Sage Publications, California. Baflar F (1996) Üvey Ebeveyne Sahip Olan ve Olmayan 10-11 Yafl Grubundaki Çocuklar n Sald rganl k E ilimleri ve Kendilerini Alg lama Biçimlerinin ncelenmesi. Yay nlanmam fl Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Büyüköztürk fi (2002) Sosyal Bilimler çin Veri Analizi El Kitab. Pegem Yay nc l k, Ankara. Bulut I (1990) Aile De erlendirme Ölçe i El Kitab. Özgüzelifl Matbaas, Ankara. Ça lar D (1981) Uyumsuz Çocuklar ve E itimi. kinci Bas m, A.Ü. E itim Fak.Yay nlar, 103. A.Ü. Bas mevi, Ankara. Erdo du MY, Oto R (2004) Sokakta Çal flan ve Çal flmayan Çocuklar n At lganl k ve Sald rganl k Davran fllar Aç s ndan Karfl laflt r lmalar. Kriz Dergisi, Ankara Üniversitesi Bas mevi, Ankara. Erol R (2005) Suçun Tarihsel Geliflimi ve Nedenleri. www.amigra.com. Gençtan E (1999) Psikodinamik Psikiatri ve Normald fl Davran fllar. Remzi Kitapevi,Ankara. Gibbons DC (1970) Delinquent Behaviour. Prentince-Hall Inc, New Jersey. Hanc H (1999) Çocuk Suçlulu una Yol Açan Sosyal Bir Yara, ç Göçler Ve Çarp k Kentleflme. www.med.ege.edu.tr. çli T (2004) Kriminoloji. Mart Yay n ve Kitapevi, Ankara. K zmaz Z (2002) Baz Sosyal De iflkenler Ba lam nda Do u Anadolu Bölgesinde Suç ve Suçluluk. Yay mlanmam fl Doktora tezi, F rat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya. McCord J (1991) Family Relationship, Juvenile Delinquency and Adult Criminality. Criminology 29: 397-417. Ohlin L, Tonry M (1958) Family Relationship and Delinquent Behaviour. John Wiley and Sons, New York. Öner N (1993) Türkiye'de Kullan lan Psikolojik Testler. Bo aziçi Yay nlar, stanbul. Saran N (1968) stanbul fiehrinde Polisle lgisi Olan Onsekiz yafl ndan Küçük Olan Çocuklar n Sosyo-Kültürel Özellikleri Hakk nda Bir Araflt rma, Taç Matbaas, stanbul. Ulu tekin S (1984) Çocuk Yetifltirme Yöntemleri aç s ndan Ana-Baba Çocuk liflkileri. H.Ü. Sosyal Hizmetler Yüksek Okulu Dergisi 2: 21-69. Ulu tekin S (1991) Hükümlü Çocuklar ve Yeniden Toplumsallaflmas. Bizim Büro Bas mevi, Ankara. Yavuzer H (1994) Çocuk ve Suç. Remzi Kitapevi, stanbul. Yörüko lu A (1983) Çocuk Ruh Sa l. Türkiye fl Bankas Kültür Yay nlar, Ankara. Wolfgang ME (1967) Studies in Homicide. Harper and Row, New York. Zulliger H (2000) Suçlu Çocuklar ve Çocuk Mahkemeleri. (Çev. Kamuran fiipal), Cem Yay nevi, stanbul. çli T (1992) Türkiye'de Suçlular, Sosyal Kültürel Ve Ekonomik Özellikleri. Bizim Büro Bas mevi, Ankara. 114