BÜYÜME Vücudun ya da vücut bölümlerinin boyut olarak artması Yaşamın ilk 20 yılında görülen en önemli biyolojik süreçtir. 2
BÜYÜME Örneğin doku büyümesi gerçekleşerek vücut ağırlığı ve boy uzunluğunda ölçülebilir artışlar meydana gelmektedir. Bu değişimler hiperplazi ve hipertrofi ile kendini göstererek Hücre sayısı, boyutu ve hücresel materyallerde artışa neden olmaktadır. 3
OLGUNLAŞMA Kalıtım ve çevre koşulları arasındaki etkileşim sonucu bireyin belirli bir olgunluk düzeyine ulaşmasını sağlayan biyolojik bir değişim süreci Yetişkin ve işlevsel olma süreci 4
OLGUNLAŞMA Olgunlaşmanın zamanlaması ve hızı biyolojik sistemlere göre farklılaşmaktadır. Örneğin Cinsel olgunlaşma üreme sisteminin işlevsel gelişimini tamamlaması olarak tanımlanırken İskeletsel olgunlaşma iskelet sisteminin gelişimini tamamlamasıdır Her ikisinin de zamanlaması ve süresi farklıdır 5
OLGUNLAŞMA Kronolojik yaş İskelet yaşı Cinsel olgunlaşma evrelerinden etkilenmektedir. 6
GELİŞME Büyüme sırasında vücutta oluşan fonksiyonel değişimler 7
GELİŞME Büyüme ve olgunlaşmadan daha geniş bir kavramdır Nitelikseldir, hem biyolojik ve hem de davranışsal olarak görülebilir 8
GELİŞME Biyolojik gelişme, hücrelerden, dokulara, organlara ve sistemlere doğru devam eden ve vücut gelişimini tamamlayınca sonra eren bir süreçtir Davranışsal gelişme, psikomotor (beceri, fitness), bilişsel (bilgi, anlama) ve duygusal (sosyal, ilişkiler) alanlarında kendini göstermektedir. 9
Bir çocuğun doğumundan itibaren geçen süreyi tanımlamak için kullanılmaktadır. Evreler Bebeklik Çocukluk Erken çocukluk Orta çocukluk Geç çocukluk Adelosan Evre Kronolojik yaş Yaşamın ilk yılı Bir yaş ile puberte arası Okul öncesi evre 1-4,99 yaş arası 5-7,99 yaş arası 8,0 yaş ile adolesan evre başlangıcı arası Pubertenin başlangıcı ile büyüme ve gelişmenin tamamlanmasına kadar olan evre (kızlarda 8-19 yaş arası, erkeklerde 10-22 yaş arası) 10
Kronolojik yaşa göre daha problemli, daha zor tahmin edilebilen ve değerlendirilebilen bir yaştır. Adolesan büyümenin zamanlaması ve hızı bireysel farklılıklar göstermektedir. Ayrıca olgunlaşma düzeyini belirleyen birçok yöntem vardır ve hiçbirii mutlak ve standart değildir. 11
Biyolojik olgunlaşma belirlenerek biyolojik yaş belirlenebilir Genel olarak kullanılan yöntemler: Kemik olgunlaşması Cinsel olgunlaşma Somatik olgunlaşma 12
Kemik Olgunlaşması (Yaşı) Kıkırdak hücreler büyümesini tamamladığında ve epifizal tabakalar yerine kemik dokusu oluştuğu zaman tamamlanır (20 li yaşların başı) Büyüme için gerekli besinlerin zengin kan dolaşımı ile sağlanması gerekir Kemiklerin güçlenmesi için kalsiyuma ihtiyaç vardır Egzersiz yoluyla da kuvvetlenmektedir. 13
Kemik Olgunlaşması (Yaşı) Olgunlaşma düzeyinin en iyi ölçütü kemiklerin (iskeletin) röntgen filminin çekilmesidir. Tüm sağlıklı bireylerde kemiklerin kıkırdaktan kemiğe geçişi olmaktadır. Özellikle el-bilek röntgeni anatomik bölgenin osifikasyonu hakkında bilgi verebilir DEXA ve bilgisayarlı analiz yöntem olarak kullanılabilir. 14
5-yaş 3-yaş Kemik Olgunlaşması (Yaşı) 14-yaş 15
16
Cinsel Olgunlaşma Çocukluktan yetişkinliğe geçiş ikincil cinsel özelliklerin ortaya çıkması, üreme sisteminin olgunlaşması ve büyümede hızlı artışla karakterizedir. Ayrıca bu evre fiziksel aktivite, sağlık ve sportif performansı etkileyen psikososyal ve davranışsal değişimlerin de ortaya çıktığı bir dönemdir Kızlar genellikle erkeklerden 2-2,5 yıl önce ergenliğe girerler 17
Cinsel Olgunlaşma İkincil cinsel özellikler: Kızlar için Göğüs gelişimi Menarş yaşı Pubik kıllanma Erkekler için Seste kalınlaşma Göğüs gelişimi Pubik kıllanma 18
Cinsel Olgunlaşma Bir hekim yoluyla belirlenmesi en kesin yoldur Ancak anket yöntemi ya da resimlerle değerlendirme de kullanılmaktadır (Tanner skalası) Ancak bireysel değerlendirmelerde sıkıntılar çıkabilir 19
Somatik Olgunlaşma Vücut boyutu ve proporsiyonlarındaki ölçümler kullanılabilir Antropometri Genişlik Çevre Uzunluk Boy uzunluğu Vücut ağırlığı 20
Boy Uzunluğu ve Vücut Ağırlığında Gelişme Hızı 21
Bazı performans özelliklerinin PHV ile ilişkisi 22
Bazı performans özelliklerinin PHV ile ilişkisi 23
24
25
26
Temelde kas fibrillerinin hipertrofisi ile ortaya çıkar Kas boyu kemik büyümesiyle birlikte artış gösterir Nedeni sarkomer boyunun artması Erkeklerin kas kütlesi 18-25 yaşları arasında vücut ağırlığının %50 sinde en yükseğe ulaşır Kızlarınki 16 ile 20 yaşları arasında vücut ağırlığının %40 ında gerçekleşir 28
Yağlar doğumla birlikte depolanmaya başlar Yağlar yağ hücrelerinin sayısının ve boyutunun artmasıla depolanır Beslenme, egzersiz ve kalıtımsan etkilenir Pubertede erkeklerde %15, kızlarda ise %25 civarındadır. 29
Data from NHANES-I, National Center for Health Statistics. 30
31
32
Motor beceriler artmaktadır Kas kuvveti artmaktadır Akciğer hacmi artmaktadır Kan basıncı, kalp boyutu ve kan hacmi artmaktadır. Kalp atım hızı azalmaktadır. Aerobik ve anaerobik kapasiteler ile koşu ekonomisi artmaktadır. Sıcağa ve soğuğa karşı tolerans artmaktadır. 33
34
35
Kan Basıncı Çocuklarda daha düşük ancak ergenlikle birlikte artış gösterip yetişkinlikte olması gereken değere ulaşır Vücut boyutu arttıkça kan basıncı da artar Kardiovasküler Fonksiyonlar Daha küçük kalp boyutu ve total kan hacmi kalp atım volümünün daha düşük olmasına neden olur Submaksimal egzersizlerde kalp atım hızı yantları daha - düşüktür Kardiya debi daha düşüktür Yetişkinlere göre daha yükseka-vo 2 farkı 36
37
Anaerobik aktiviteleri yapma becerisi düşük Glikolitik kapasite düşük Daha az laktat üretimi Anaerobik ortalama ve zirve güç değerleri daha düşük 38
39
40
Ter bezleri daha az ter ürettiğinden buharlaşma yoluyla ısı kaybı daha düşük Sıcağa uyum (aklimatizasyon) daha düşük Kondüktif ısı kaybı daha yüksek, hipotermi riski yüksek Ekstrem ısılarda egzersiz minimize edilmeli 41
42
43
44
45