ORJNAL ARATIRMA / ORIGINAL RESEARCH. Hormon Replasman Tedavisi lk Kez Kırehir Doumevi nde Balanan Kadınların Tedaviye likin Algılama ve Bilgilendirilme Özelliklerinin Deerlendirilmesi EVALUATION OF PERCEPTION AND INFORMATION AMONG FIRST-TIME RECIPIENTS OF HORMONE REPLACEMENT THERAPY AT KIREHR MATERNAL HOSPITAL Filiz AHN DOAN a a Gazi Üniversitesi Kırehir Salık Yüksek Okulu, KIREHR Özet Amaç: Çalıma, Kırehir li Doumevi polikliniine menopoz nedeni ile bavuran ve hormon replasman tedavisi (HRT) balanan kadınların, tedavilerine ilikin algılama ve bilgilendirilme özelliklerinin deerlendirilmesi amacıyla yürütülmütür. Gereç ve Yöntemler: Örneklem seçilmeksizin üç ay süre ile Doumevi polikliniine menopoz nedeni ile bavuran kadınların (n=150) aratırma grubuna dahil edildii tanımlayıcı bir aratırmadır. Veri toplama formunun yüz yüze görüme yöntemiyle uygulanması ile elde edilen veriler, SPSS ile analiz edilmitir. Bulgular: Aratırma grubunun çounluunu 46-50 yaında, ilkokul mezunu, evli ve çalımayan kadınlar oluturmaktadır. Ate basması, terleme, gerginlik ve iç sıkıntısı, aırı ve çabuk sinirlenme, unutkanlık, adet düzeninde deime balıca bavuru nedenleri olarak belirlenmitir. Sonuç: Aratırma grubunun büyük bir kısmı menopoz döneminde hormon replasman tedavisi uygulandıını bildiklerini ve bu bilgiyi arkada, akraba ve kitle iletiim araçlarından aldıklarını ifade etmilerdir. Aratırma grubunun çounluunun hekim önerdii sürece tedaviye devam etmeyi düündüü, salık sorunlarının azalması için spor, egzersiz ve yürüyüün önemini bildiklerini ifade etmiler ve bu konularda poliklinikte hekimden bilgi aldıkları belirlenmitir. Anahtar Kelimeler: Danımanlık, hormon replasman tedavisi, menopoz, kadın salıı :350-356 Abstract Objective: The study was undertaken to evaluate the perceptions and level of information in women presenting in the obstetric polyclinic with menopausal complaints and for whom hormone replacement therapy ( HRT) was prescribed. Material and Methods: Women presenting in the obstetric polyclinic for menopause during a three-month period were randomly included in the study group (n=150). The data was collected via questionnaire form using the face-to-face interview technique, and analyzed with SPSS. Results: The majority of the women in the study group were between 46-50 years of age, primary school educated, married and unemployed. The main symptoms at presentation were feeling hot, sweating, tension, boredom, extreme irritability, and forgetfulness during the course of the menstrual period. Conclusion: Most of the study group indicated that they had known that HRT was applied during menopause and that they had received this information from their friends and relatives as well as through media communications. It was revealed that the majority of the study group had been planning to continue HRT according to doctor s advice. Most of the study group reported that they were aware of the importance of sports, exercise and walking, and that they had received related information from physicians in the polyclinic. Key Words: Consultancy, hormone replacement therapy, menopause, women s health O rtalama yaam süresinin uzamasına balı olarak kadınların yaam beklentisinin de artması, menopozda geçirilen ortalama Geli Tarihi/Received: 2.08.2003 Kabul Tarihi/Accepted: 18.03.2004 Ankara Üniversitesi SBE nde yürütülmü YL tezi özetidir. Yazıma Adresi/Correspondence: Dr.Filiz AHN DOAN Gazi Üniversitesi Kırehir Salık Yüksek Okulu, KIREHR fisahin@gazi.edu.tr Copyright 2004 by Türkiye Klinikleri 350 sürenin uzamasına yol açmıtır. Menopozal yakınmaların ve salık sorunlarının, yaam kalitesini ve yaam süresini olumsuz etkilemesi, HRT nin gereklilii konusundaki tartımaları beraberinde getirmektedir. 1 Menopoz klimakteryum içerisinde bir kilometre taı gibi kabul edilir. Bu çaa gelen bir kadının geri kalan yaam süresi içerisinde sistem ve organlarda
Family Practice ani östrojenin kesilmesine balı deiimlerin meydana gelmesi ile karakterize bir geçi dönemidir. 2,3 Günümüzde hala tartıılan bir tedavi yöntemi olmakla birlikte, menopoza giren ve belirgin bir kontrendikasyonu olmayan bütün kadınlara HRT yapılması önerilmektedir. 4 Menopozlu olgularda HRT kullanımı %3-32 arasında deimektedir. Kaliforniya da %32, Almanya da %25, Danimarka da %22, Amerika da %1, Fransa, Belçika ve ngiltere de %10, talya da %3 oranında HRT uygulanmaktadır. 5 Ülkemizde HRT kullanımı boyutuna ilikin herhangi bir veriye rastlanmamıtır. HRT, menopoz ve sonrası dönemde kadının salık sorunlarının kontrol altına alınmasında tıbbi tedavinin önemli bir kısmını oluturur. HRT hala tartıılan bir yöntem olmakla birlikte, bir çok otorite kontrendikasyonu olmayan bütün kadınlara bu tedavinin yapılması gerektiini savunmaktadır. Kadınların çou için östrojen tedavisinin yararları zararlarından çoktur. Özellikle osteoporoz riski olan kadınlara HRT nin uygulanması gerektii bildirilmitir. 6 HRT alan kadınların menopoz kliniklerinde düzenli olarak izlenmeleri gereklidir. zlemler, ilk bir yılda 3 ayda bir, ikinci yılda 6 ayda bir, sonra yılda bir olacak ekilde yapılmalıdır. Bu kiilerde sistemik muayeneye ek olarak meme ve pelvis muayenesi, PAP smear ve mamografi taramaları yapılması önerilmektedir. Replasman öncesi kadında meme, endometriyum ya da over kanserinin ekarte edilmesi gerekmektedir. Elektrokardiyografi (EKG), kemik dansitometri,yüksek dansiteli lipoprotein (HDL), düük dansiteli lipoprotein (LDL), total kolesterol, trigliseridler deerlendirilmeli, diyabetes mellitus aratırması yapılmalıdır. HRT nin yan etkileri izlenmeli, osteoporoza karı diyet düzenlemesi, egzersiz ve hareket ile malignensi konularında örenim ve danımanlık verilmelidir. 1, ahin Doan et al HRT öncesi kadın çok yönlü olarak jinekolog, ortopedist, fizik tedavi uzmanı, kardiyolog, endokrinolog ve psikolog ile diyetisyenden oluan bir ekip tarafından deerlendirilmelidir. HRT nin gerekli olup olmadıına bu deerlendirme sonucunda karar verilmelidir. HRT ile amaçlanan kadının yaamını uzatmak deil, premenopozalmenopozal-postmenopozal dönemde yaam kalitesini artırmaktır 1,3 Menopozdaki kadınların bu dönemi daha rahat ve konforlu geçirmeleri için salık ekibinin (hekim, hemire, diyetisyen, salık eitimcisi, psikolog) temel görevi eitim ve danımanlıktır. Salık eitimcisi menopozal dönemdeki kadınlara yönelik olarak eitim, danımanlık vererek destekleyici rol üstlenmelidir. Kadınların menopoza ilikin algıları; ya, örenim, sosyoekonomik koullar, yaanılan salık sorununu önemseme düzeyi ile ilikilidir. Bu da tedaviyi alma ve tedaviye devam etme oranlarını etkilemektedir. HRT hakkında hastanın alabilecei düzeyde yeterli ve uygun açıklamaların yapılması gereklidir. 1 Aratırmanın yürütüldüü Doumevi polikliniine menopoz yakınmaları ile gelen hastalara kan tetkikleri yapılmakta olup bunun dıında herhangi bir inceleme ve muayene sonrası standartları kesin olarak belirlenmi bir bilgilendirme yapılmamaktadır. Bu aratırmanın amacı, Kırehir li Doumevi polikliniine menopoz nedeni ile bavuran, hekim tarafından menopoz tanısı konulan ve hormon replasman tedavisi balanan kadınların, tedavilerine ilikin algılama ve bilgilendirilme özelliklerinin deerlendirilmesidir. Gereç ve Yöntemler Aratırmanın yürütüldüü üç ay boyunca Kır- ehir Doumevi ne menopoz nedeni ile bavuran 150 kadın aratırma grubuna dahil edilmitir. Veriler, ilk kez HRT balanarak tedavileri planlanmı kadınların tedavilerine ilikin görüleri ve bilgilendirilme durumlarını belirlemeye yönelik olarak gelitirilen anket formunun uygulanması ile elde edilmitir. Bu ankette, kadınlara ilikin tanıtıcı sorular ve HRT ile ilgili algı ve bilgilerinin deerlendirilmesine yönelik sorular yer almaktadır. Anketin son ekli, ön deneme uygulamasının ardından, soruların anlaılabilirlii belirlendikten sonra verilmitir. Toplam 52 sorudan oluan form, poliklinie gelen kadınlara yüz yüze görüme yöntemiyle uygulanmıtır. 351
statistiksel Analiz Tanımlayıcı (descriptive) bir aratırma olan çalımanın verileri 2002 yılında toplanmı, minimum-maksimum tutarlılık hata denetimleri yapıldıktan sonra, Statistical Program for Social Sciences (SPSS) ile deerlendirilmitir. 352 Bulgular Balıca bulgular aaıda sunulmutur. 1. Aratırma Grubunun Sosyodemografik Özellikleri Aratırma grubunun çounluunu, 46-50 ya grubunda bulunanlar (%38,), ilköretim mezunu olanlar (%58,), evliler (%89,3), ev hanımı (%,3), il merkezinde oturanlar (%86,) ve sosyal güvencesi bulunanlar (%92,0) oluturmutur (Tablo 1). 2. Aratırma Grubunun Dourganlık Özellikleri Menar yaı 13-15 olanlar aratırma grubunun %84,6 sını oluturmaktadır. Menopozdan önceki yıllarda aratırma grubunun %52 sinin adetinin düzenli olduu, %,3 ünün adet sırasında arısının olmadıı saptanmıtır.aratırma grubunun kullandıkları aile planlaması yöntemleri sorulduunda; %32, sinin rahim içi araç, %19,3 ünün einin geri çekme, %9,3 ünün einin prezervatif, %6, sinin oral kontraseptif kullandıı ve %32 sinin de hiçbir yöntem kullanmadıı bildirilmitir. Aratırma grubunun %48, sinin 12 ay ve daha kısa süredir menopoz döneminde olduu, %38 nin 3 ay ve üzeri, %13,3 ünün de 13-36 aydır menopoz döneminde olduu, %66, sinin 46 ya ve daha geç menopoza girdii saptanmıtır (Tablo 2). 3. Aratırma Grubunun Doumevi Polikliniine Bavurma Nedenleri Tablo 1. Aratırma Grubunun Sosyodemografik Özelliklerine Göre Daılımı Ya SAYI % 40 ya ve altı 41-45 ya 46-50 ya 51-55 ya 56 ya ve üzeri 15 35 58 35 10,0 23,3 38, 23,3 Örenim durumu Okur yazar lköretim Lise ve dengi Üniversite Medeni durumu Evli Dul Boanmı Einin örenim durumu Okuryazar lköretim Lise ve dengi okul Üniversite Çalıma durumu Çalıan Çalımayan ( Ev Hanımı) Oturduu yer l merkezi lçe Köy Sosyal güvence durumu Sosyal güvencesi olan Sosyal güvencesi olmayan 21 88 18 23 134 12 4 59 40 44 34 116 130 14 6 14,0 58, 12,0 15,3 89,3 8,0 2, 39,3 26, 29,3 22,,3 86, 9,3 4,0 138 92,0 12 8,0 Aratırma grubunun, doumevi polikliniine bavurma nedenlerine göre daılımlarına bakıldı- ında, en fazla gerginlik, unutkanlık, iç sıkıntısı, aırı ve çabuk sinirlenme (%2,), ikinci olarak ate basması ve terleme (%0), daha sonra da menstrüel düzensizlikler (%69,3) nedeniyle bavurdukları saptanmıtır. Kadınların %18, si kemik ve eklem arısı, sızı, %10 u cinsel isteksizlik, %8, si ba arısı, ba dönmesi, çarpıntı, % si uykusuzluk, % si sık idrara çıkma, idrar kaçırma gibi nedenlerle poliklinie bavurduklarını belirtmilerdir (Tablo 3). 4. Aratırma Grubunun Menopoz Döneminde HRT Uygulanması le ilgili Bilgileri Aratırma grubunun çounluunun (%2,) menopoz döneminde HRT yapıldıını bildii saptanmıtır. Menopoz döneminde HRT yapıldıını poliklinie gelmeden önce bilen kadınların %32, sinin bu bilgiyi arkadalarından, akrabalarından, %25,3 ünün kitle iletiim araçlarından, %1 sinin de baka hekimlerden örendii saptanmıtır (Tablo 4). 5. Aratırma Grubunun HRT ye Devam Etmeyi Düündükleri ve Devam Etmeleri Gereken Süreye likin Bulgular Aratırma grubunun çounluu (%51,3) hekim önerdii sürece tedaviye devam edeceini ifade
Family Practice Tablo 2. Aratırma Grubunun Menstrüel ve Kontrasepsiyon Özelliklerine Göre Daılımı Menar yaı Sayı % 10-12 ya 13-15 ya 16-18 ya Menopozdan önce adet düzensizli 16 12 10, 84,6 Düzenli Düzensiz 8 2 52,0 48,0 Adet sırasında arı Var Yok 34 116 22,,3 Menopoz öncesinde kullanılan aile planlaması yöntemleri RA Oral kontraseptif (hap) Prezervatif Koitus interraptus (geri çekme) Hiçbir yöntem kullanmayan 49 10 14 29 48 32, 6, 9,3 19,3 32,0 Menopoza girdikten sonra geçen süre 12 ay ve 13-36 ay 3 ay ve 3 20 5 48, 13,3 38,0 Menopoz yaı 45 46 50 100 33,3 66, etmitir. Tedaviye sıkıntıları geçene kadar devam etmeyi düünenlerin oranı ise %29,3 tür. Sürekli HRT kullanmayı düünenlerin oranı ise %13,3 tür.aratırma grubunun %60. si tedaviye hekim önerdii sürece devam edilmesi gerektiini, %24. si sıkıntıları geçene kadar devam edilmesi gerektiini, %12.6 sı sürekli, %2 si ise bilmediini ifade etmitir (Tablo 5). Aratırma grubuna bu sorunun yöneltilmesinin nedeni, HRT nin yan etkilerine ilikin bilgilerinin tedaviye devam etme süresine yansımalarını saptayabilmektir. 6. Aratırma Grubunun Salık Sorunlarının Azalması çin Yapmaları Gereken Düzenlemeler Aratırma grubuna yöneltilen ankette, seçenekler halinde kapalı uçlu olarak sunulan sorunun yanıtında, aratırma grubunun %54 ü menopozda salık sorunlarının azalması için spor yapılması, düzenli egzersiz ve yürüyü yapılması, %52, si kalsiyum alınması gerektiini ve %35,3 ü dengeli ahin Doan et al ve düzenli beslenme ile salık sorunlarının azaltılabileceini belirtmitir. Aratırma grubunun %1,3 ünün ise menopozda salık sorunlarının azalması için neler yapılması gerektiini bilmedii saptanmıtır (Tablo 6). Aratırma grubunun %1.3 ünün menopozda salık sorunlarının azaltılması için neler yapılması gerektiini bilmiyor olması, HRT nin yanı sıra yapılması gereken dier düzenlemeler hakkında yeterince bilgilendirilmedikleri eklinde yorumlanabilir.. Aratırma Grubunun Bavurdukları Poliklinikte HRT Dıında Dikkat Etmeleri Gereken Konular Hakkında Bilgi Alma Durumları Aratırma grubunun %6 sinin Doumevi polikliniinde HRT dıında dikkat etmeleri gereken konular hakkında bilgi aldıı saptanmıtır. Aratırma grubunun bilgi aldıkları konulara bakıl- Tablo 3. Aratırma Grubunun Doumevi Polikliniine Bavurma Nedenlerine Göre Daılımı Bavurma Nedenleri SAYI * % ** Aırı ve çabuk sinirlenme, iç sıkıntısı, unutkanlık, gerginlik, Ate basması, terleme Adet azalması, kesilmesi, artması Kemik ve eklem arısı, sızı Cinsel isteksizlik Ba arısı, ba dönmesi, çarpıntı Uykusuzluk Sık idrara çıkma, idrar kaçırma 109 105 104 28 15 13 2, 0,0 69,3 18, 10,0 8, * Bir kii birden çok yakınma belirtmitir. ** Her satırın yüzdesi toplam 150 kii üzerinden alınmıtır. Tablo 4. Aratırma Grubunun Menopoz Döneminde Uygulanan HRT le lgili Bilgilerine Göre Daılımı Menopoz döneminde HRT yapıldıını bilme durumu SAYI % Biliyor Bilmiyor 109 41 2, 2,3 HRT Yapıldıını örendikleri kaynak Arkadalar, akrabalar Kitle iletiim araçları (Tv,radyo, gazete, dergi) Baka hekimler 49 38 22 32, 25,3 1 Toplam 109 2, 353
Tablo 5. Aratırma Grubunun HRT ne Devam Etmeyi Düündükleri ve Devam Etmeleri Gereken Süreye Göre Daılımı HRT ne devam etmeyi düündükleri süre SAYI % Hekim önerdii sürece Sıkıntılar geçene kadar Sürekli u an kullanmıyor (Bıraktı) dıında %6 sinin egzersiz, yürüyü, %52, sinin kalsiyum alma, %44 ünün beslenme, diyet, %22, sinin sigarayı bırakma, çay ve kahve tüketimini azaltma konusunda bilgi aldıı saptanmıtır. Bu konulardan herhangi biri hakkında bilgi almadıını ifade edenlerin oranı ise %35,3 tür (Tablo ). 354 44 20 9 51.3 29.3 13.3 6.0 Tedaviye devam edilmesi gereken süre SAYI % Hekim önerdii sürece Sıkıntılar geçene kadar Sürekli Bilmiyor 91 3 19 3 60, 2 12,6 2,0 Tablo 6. Aratırma Grubunun Salık Sorunlarının Azalması çin Yapmaları Gereken Düzenlemeler Konusundaki Görülerine Göre Daılımı Yapılması gereken düzenlemeler SAYI % Hareket etmek, düzenli egzersiz, yürüyü yapma Kalsiyum alma Dengeli ve düzenli beslenme (süt ve süt ürünleri) Bilmiyor 81 9 53 26 54,0 52, 35,3 1,3 Tablo. Aratırma Grubunun Bavurdukları Poliklinikte HRT Dıında Dikkat Etmeleri Gereken Konular Hakkında Bilgi Alma Durumlarına Göre Daılımı HRT dıındaki konularla ilgili bilgi SAYI * % ** Egzersiz, yürüyü Kalsiyum alma Beslenme, diyet Zararlı alıkanlıklar (sigara, çay, kahve) Bilgi almayan 9 9 66 34 53 6 52, 44,0 22, 35,3 * Bir kii birden fazla konuda bilgi almıtır. ** Her satırın yüzdesi 150 kii üzerinden alınmıtır. Tartıma Aratırma grubunun %, 3 nün ev hanımı olmasına ramen büyük bir çounluun baba ya da e nedeni ile sosyal güvenceye sahip olduu söylenebilir. lkokul mezunu oranının yüksek olması, üniversite mezunlarının daha çok kent merkezinde olması ile açıklanabilir. Menopozdan önceki yıllarda aratırma grubunun %52 sinin adetinin düzenli olduu, %6, sinin oral kontraseptif kullandıı belirtilirken literatür bulgularında düzenli adet gören kadınların, düzensiz adet görenlere göre daha geç menopoza girdii bildirilmektedir. Oral kontraseptif kullanımının da menopoza giri yaını geciktirdii literatür bilgilerinde yer almaktadır. 5,8 Aratırma grubunun, doumevi polikliniine bavurma nedenlerine göre daılımlarına bakıldı- ında, en fazla gerginlik, unutkanlık, iç sıkıntısı, aırı ve çabuk sinirlenme (%2,), ikinci olarak ate basması ve terleme (%0), daha sonra da menstrüel düzensizlikler (%69,3) nedeniyle bavurdukları saptanmıtır. Hotun un aratırmasında %4,5 sinirlilik- gerginlik, %2,9 sıcak basması, %1,3 uykusuzluk-yorgunluk, %68,8 ba arısıba dönmesi, %53,6 çarpıntı, %35,2 sık idrara çıkma yakınmaları belirtilmitir. 6 Akkuzu ve A- kın ın çalımasında ise postmenopozal dönemde kadınların %5-85 inde sıcak basması, %25-45 inde üriner sistem yakınmaları bulunmutur. 1 Aratırma grubunun %2, nin menopoz döneminde HRT yapıldıını biliyor olması ülkemizde kitle iletiim araçları ile arkada ve akraba çevresinin bilgi kaynaı olarak önemli rolü olduunu göstermektedir. Kavlak ve arkadaları aratırmasında kitle iletiim araçlarını; bir kaynaktan bir hedefe yöneltilen mesajlar yolu ile tutum ve davranıı deitirme amacının taıması olarak ifade etmitir. 9 Yapılan çou çalımada kadınların HRT ni en fazla yan etkilerinden korktukları için bıraktıkları saptanmıtır. Yapılan bir çalımada 2 postmenopozal kiiden %39 unun HRT kullandıı, %16 sının daha önce kullandıı ve bıraktıı, %45 inin ise kullanmadıı saptanmıtır. HRT ni
Family Practice bırakma nedenlerine bakıldıında ise, postmenopozal semptomlarla herhangi bir ilikisinin olmadıı, kanser korkusu ve ilacın dier yan etkilerinin balıca nedenler olduu belirtilmitir. Aratırma grubunun çounluunun (%51,3) hekim önerdii sürece tedaviye devam edeceini belirtmesi, hekim kontrolünün kadınlar tarafından önemsendii eklinde yorumlanabilir. Bu da HRT ne devam etme olasılıı açısından olumlu bir bulgudur. Aratırma grubunun %1.3 ünün menopozda salık sorunlarının azaltılması için neler yapılması gerektiini bilmiyor olması, HRT nin yanı sıra yapılması gereken dier düzenlemeler hakkında yeterince bilgilendirilmedikleri eklinde yorumlanabilir. Klimakterik dönemde ortaya çıkan sorunların azaltılmasında tek baına HRT yeterli olmamaktadır. Kadınların beslenme içeriinde deiikliklerin yapılması (kalsiyum aırlıklı, karbonhidrattan fakir, vitamin ve mineral katkılı, sebze ve meyve aırlıklı, günlük 2000-2500 ml sıvı) önerilmektedir. Bunun yanı sıra düzenli egzersiz ve spor yapılması hem osteoporozla ba etmede, hem de kalp salıını korumada oldukça önemlidir. Aratırma grubunun %35.3 ünün herhangi bir konuda bilgi almamı olması, menopoz polikliniinde HRT dıındaki dier konularda yeterince bilgilendirilmemeleri ile açıklanabilir. Sonuç ve Öneriler Aratırma grubunun %0 i HRT den sıcak basması ve terleme ikayetini geçirmesini, %2, si sinirlilik ve gerginliini azaltması, %18, si kemik ve eklem arısını geçirmesini, %10 u cinsel isteksizlii geçirmesini, %8. si ba arısı, ba dönmesi, çarpıntısını geçirmesini, % si idrar kaçırma, sık idrara çıkma yakınmalarını geçirmesini beklemektedir. Aratırma grubunun %51,3 ü doktor önerdii sürece, %29,3 ü sıkıntıları geçene kadar, %13,3 ü sürekli HRT ne devam etmeyi düünmektedir. Aratırma grubunun %2, si menopoz döneminde HRT yapıldıını bilmektedir, bu bilgileri %32, si ahin Doan et al arkada ve akrabalarından, %25,3 ü kitle iletiim araçlarından, %1 si baka hekimlerden aldıını belirtmitir. Aratırma grubunun %54 ü salık sorunlarının azalması için HRT dıında düzenli egzersiz ve yürüyü yapılması, %52, si kalsiyum alınması, %35,3 ü dengeli ve düzenli beslenmeye özen gösterilmesi gerektiini düünmektedir. Aratırma grubunun %6 sine bavurdukları doumevi polikliniinde HRT dıında dikkat etmeleri gereken konular hakkında bilgi verilmitir. Kendisine bilgi verilenlerden; %6 boyutunda spor yapma, %52, boyutunda kalsiyum alma, %44 boyutunda beslenmenin düzenlenmesi ve diyet, %22, boyutunda zararlı alıkanlıklar (sigara, kahve, çay) konusunda bilgilendirildiklerini belirtmitir. Bu konuda bilgi almayanların oranı ise %35.3 tür. HRT almasına karar verilen kadınların Doumevi polikliniinde sistematik fizik muayenelerinin yapılması, hormon düzeylerinin ve kan lipidlerinin kontrol edilmesi, meme muayenesi ve mamografi çekilmesinin yanında kemik taraması ve jinekolojik muayenelerinin mutlaka yapılması gerekmektedir. Bu sonuçların ııında uygun olan hormon tedavisine balanması gerekmektedir. Oysa aratırma grubundaki bireylerin çounluuna bu tür ilemler yapılmadan HRT ne balandıı saptanmıtır. Menopoz kadının hayatında fiziksel ve psikolojik deiikliklere neden olan fizyolojik bir süreç olduu için orta ya döneminde ortaya çıkan salık sorunlarının hafifletilmesinde öncelikle salık ekibine önemli görevler dümektedir. Klimakterik dönemdeki kadınlara salık personeli tarafından bu dönemdeki duyarlılıklarının gereklerine uygun yaklaılmalıdır. Kadınların menopozda salık yakınmaları ile ba edebilmeleri için yalnızca hekim tarafından deil ortopedist, fizik tedavi uzmanı, psikolog, diyetisyen, salık eitimci ve hemireden oluan bir ekip tarafından deerlendirilme sonrası eksik ve yanlı bilgileri giderilmeli, menopoz dönemini daha rahat geçirmeleri için uygun bilgilendirilme ile salık eitimi verilmelidir. 355
Kadınların HRT hakkında bilgi alınan önemli kaynaklardan birisi de kitle iletiim araçlarıdır. Televizyon, radyo, gazete gibi görsel ve iitsel kaynaklarda konu ile ilgili yayınların artırılması ve bunların uygun kullanılması olumlu sonuçlar douracaktır. Klimakterik dönemdeki kadınların bilgiye her zaman ulaabilecekleri yazılı örenim materyallerinin (broürler, örenim kitapçıkları) oluturulması ve topluma ulatırılması gerekmektedir. Menopoz kliniklerinden tıbbi destek alanların büyük çounluunu kentsel kesimde oturanlar oluturmaktadır ve kırsal kesimden bu hizmeti alanların sayısının oldukça az olduu bilinmektedir. Kırsal kesimde oturan bireylere, kitle iletiim araçlarıyla eitim yapılarak menopoz konusunda toplum aydınlatılmalı, tıbbi destek alabilecekleri olanaklar artırılmalıdır. Ülkemiz genelinde ve aratırma yaptıımız hastanede menopoz dönemindeki kadınlara verilen hizmetin poliklinik hizmeti kapsamında ve sadece medikal yaklaımlarla sürdürüldüü gözlenmitir. Günümüzde ki gelimeler sadece medikal yaklaımın yeterli olmadıını, multidisipliner salık yakla- ımının gerekli olduunu göstermektedir. Bireylerin koruyucu hekimlik hizmetlerine yönlendirilmesi gerekmektedir. Birinci basamak salık hizmeti sunan personelin bu konuda duyarlı olması tedavi edici hekimliin i yükünü de azaltacaktır. KAYNAKLAR 1. Akkuzu G, Akın A. Menopoz Sonrası ve Yalılık Döneminde Kadının Salık Sorunları, Salık ve Toplum 1998; 3-4: 68-2. 2. Tayurt A. Perimenopozal Yıllar ve Kontrasepsiyon. Aktüel Tıp Dergisi 2000; 5(2): 65-. 3. Hotun N, Cokun A. Kadın Yaamında Klimakteryum Dönemi. Hemirelik Bülteni 1992; 6(23)3-8. 4. Gelfand MJ. Estrogen-Androgen Hormone Replacement Therapy. Europe Menopause Journal 199; 2(3): 22-6. 5. Lemaine GS, LENZ E. Perceived Uncertainty About Menopause in Women Attending an Educational Program. 1995: 39-49. 6. Moore A, Noonan MD. A Nurse s Guide to Hormone Replacement Therapy. Jognn 1996; 25(1): 24-31.. Tekin B. HRT Uygulanacak Olgularda HRT Öncesi De- erlendirme. Aktüel Tıp Dergisi 2000; 5(2): 31-5. 8. Maral I, Yıldırım U, Özkan S, Aycan S. Ankara Gölbaı Bölgesinde menopoz Yaı ve Bu Yaı Etkileyen Faktörler, VI. Ulusal Halk Salıı Kongresi,14-18 Nisan: 32, Adana, 1998. 9. Kavlak Ü, Saydam B, Demir Ü. Gazetelerde Üreme Salı- ı, Salık ve Toplum 2000; 2: 62-5. 356