ADAY ÖRETMENLERDE ÖFKE * Emine BABAOLAN ** ÖZET

Transkript

1 ADAY ÖRETMENLERDE ÖFKE * Emine BABAOLAN ** ÖZET Aday öretmenlerin yeni bir i ve sosyal çevreye uyum salama sürecinde, karılatıkları sorunlardan dolayı engellenmeleri ve bunların sonucunda öfke duygusunu yaamaları olaan bir durumdur. Aday öretmenlerin, öfke duygusunu yaamalarında belirleyici olan deikenlerin ortaya konması, öfke düzeylerinin kontrol edilmesi ve performanslarının artırılması açısından önemli görülmektedir. Aratırmada Düzce de Öretim Yılında il, ilçe ve köylerdeki ilköretim ve ortaöretim okullarında çalıan 226 aday öretmene Spielberger (1983) in gelitirdii ve Özer (1994) in Türkçeye uyarladıı 34 maddelik Sürekli öfke Tarzı Ölçei uygulanmıtır. Aratırma sonucunda medeni durum ve e destei deikenlerine göre sürekli öfke puanları arasında anlamlı farklılık olduu, evlilerin bekârlardan, einden destek görenlerin görmeyenlerden anlamlı olarak daha fazla öfke yaadıkları görülmütür. Cinsiyet, ya, eitim, durumu ve bran deikenlerine göre anlamlı farklılık olmadıı ortaya çıkmıtır. Anahtar Sözcükler:, aday öretmen. ANGER IN TEACHERS CANDDATE ABSTRACT It is quite normal that the teachers candidate experience anger as a result of the problems they encounter and their being prevented due to these problems while adapting to a new social and job environment. It is considered of vital importance that the variables leading the teacher candidates to experiencing anger should be revealed so that their anger level could be brought under control and their performances enhanced. In the research, The State-Trait Anger, developed by Spielberger (1983) and adapted to Turkish by Özer (1994), that is composed of 34 articles was applied on 226 teachers candidate working in primary schools and high schools located in urban and rural areas in Duzce in As a consequence of the research, it was found that there was a remerkable difference between the anger grades in the light of marital status and spouse support, moreover, married teacher candidates experienced much more anger than the single ones, and the candidates who got support from their spouses experienced much more anger than the ones who didn t. It became evident that there was not much difference according to sex, age, education level and branch variables. Key Words: Anger, teacher candidate. 1.GR evrensel bir duygudur. Günlük yaamda her yataki birey kaçınılmaz bir ekilde öfke duygusunu yaar. Buna ramen evrensel olmayan ey; çocuk, genç ve yetikinlerin öfke duygularını yönetme ve ifade etme tarzlarıdır (Tangney, vd., 1996). duygusu engellenemez (Özmen, 2006). günlük yaamı olumlu ve olumsuz etkileyen duygulardan biridir., engellenme ve korku karısında ortaya çıkan, karılaılan engeli ama, ho olmayan durumdan kurtulma olanaı veren bir duygudur (Köknel, 1986). Bireyin istek ve * Kocaeli Üniversitesi tarafından Haziran 2007 tarihlerinde Kocaeli nde düzenlenen Ulusal Teknik Eitim Mühendislik ve Eitim Bilimleri Genç Aratırmacılar Sempozyumunda sunulan Aday Öretmenlerin Düzeylerinin Bazı Deikenler Açısından ncelemesi adlı bildiriye dayanılarak hazırlanmıtır. ** Yrd.Doç. Dr. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eitim Fakültesi, Öretim Üyesi, e-posta: ebabaoglan@mehmetakif.edu.tr 30

2 Emine BABAOLAN ihtiyaçları engellendiinde, beklentileri gerçeklemediinde, varlıına veya kiiliine yönelik bir tehdit ya da hakaret algılandıında yaanabilen temel bir duygudur (Demirci Danıık, 2005). duygusunun gerisinde yatan nedenlerin en yaygın ve önemlisinin engellenme, baka bir ifadeyle amaca yönelik faaliyete müdahale edilmesidir (Balta ve Balta, 1996 ve Bilge, 1997). Ayrıca yetikinlikteki rekabet artları, sorumlulukların getirdii zorunluluklar, bireyi engeller ve öfkeye neden olur (Balta ve Balta, 1996). Kendilerine yabancı bir çevrede ve yeni bir ite çalımaya balayan aday öretmenler, yapmaları gerekenleri nasıl yapacaklarını bilememektedirler. Aday öretmenler, örenci velilerinin beklentilerini ve kendi sorumluluklarını en iyi ekilde yerine getirme çabası içerisindeyken, okul çalıanlarının gözlerinin kendi üzerlerinde olduunu düünmeleri, nasıl öretecekleri ve nasıl davranacakları konusunda deneyimsiz olmaları engellenmelerine ve kaçınılmaz olarak öfke duygusunu yaamalarına yol açabilmektedir. Aday öretmenler, temel, hazırlayıcı ve uygulamalı eitim devrelerini içine alan adaylık eitimi alırlar. Adaylık eitiminde aday öretmenlerin hizmetin gerektirdii bilgi ve becerileri kazanarak zaman ve kaynak israfına meydan vermeden hizmetlerin en verimli ekilde yerine getirilmesini salayacak yönde yetitirilmeleri amaçlanmaktadır (MEB Aday Memurların Yetitirilmesine Dair Yönetmelik). MEB Aday Memurların Yetitirilmesine Dair Yönetmelie göre aday öretmen, rehber öretmen nezaretinde derse girer müstakil ders veremez. Ayrıca, aday öretmenler baımsız nöbet görevi üstlenemezler, ancak nöbetçi öretmenin yanında çalıma programını aksatmamak kaydıyla yardımcı olarak nöbet görevi yaparlar ve nöbet sırasında öretmeni olmayan sınıfların derslerine girerler. Ancak öretmen politikasının en etkili ve verimli olarak hayata geçirilebilmesi bakımından, Personel Genel Müdürlüünün teklifi, Merkezi Eitim Yönetme Kurulunun uygun görüü ve Bakan onayı ile gerekli görülen hizmet alanlarındaki aday öretmenlerin adaylık eitimleri rehber öretmen gözetiminde müstakil derse girerek tamamlattırılır (MEB Aday Memurların Yetitirilmesine Dair Yönetmelik). Halen aday öretmenler baımsız olarak sınıflarda ders vermekte, gereksinim duyduunda bilgi alabilecei bir rehber öretmen atanmaktadır. Personel Genel Müdürlüünün 1995/55 sayılı genelgesine göre ise; adaylık eitimi sürecinde ilköretim müfettilerinin aday öretmenlere en az ayda bir defa rehberlik yapacak ekilde planlama yapması ve aday öretmenin okuluna giderek rehberlikte bulunması gerektii belirtilmektedir. Aday öretmenlerin eitim sürecinde öfke duygusunu yaamaları öretim performanslarını olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Sztejnberg, Hurek ve Astleitner (2006) in aratırmalarında; öretmen ve örenciler eitimde öfkenin önemli olduunu belirtmilerdir. Ulaılabildii kadar yapılan yurt içi ve yurt dıı alan yazın taraması sonucunda, aday öretmenlerde öfke duygusunun incelendii aratırmaya rastlanmamıtır. Bu nedenle, aratırmanın özgün bir çalıma olacaı, bu yöndeki eksiklie katkı salayacaı düünülmektedir. Aday öretmenlerin öfke duygusunu yaamalarında belirleyici olan deikenlerin ortaya konması, aday öretmenlerin öfke düzeylerinin kontrol edilmesi ve öretmenlik performanslarının gelitirilmesi açılarından önemli görülmektedir. Bu balamda aratırmanın amacı, aday öretmenlerin öfke düzeylerinin cinsiyet, medeni durum, e destei, bran, ya ve eitim durumu deikenlerine göre farklılık gösterip göstermediini belirlemektir. Bu amaç dorultusunda u soruya yanıt aranmıtır: Aday öretmenlerin öfke düzeyleri cinsiyet, medeni durum, e destei, ya, eitim ve bran deikenlerine göre farklılık göstermekte midir? 31

3 2.YÖNTEM 2.1 Aratırma Deseni Aratırma, mevcut durumu saptamaya yönelik betimsel bir çalımadır. Nicel aratırma yaklaımı kullanılmıtır. 2.2 Evren Aratırmanın çalıma evrenini Düzce de Öretim Yılında il, ilçe ve köylerdeki ilköretim ve ortaöretim okullarında çalıan 234 aday öretmen oluturmaktadır. Evrenin tamamına anketler elden ulatırılmı, örneklem alınmamıtır. Anketin tamamı geri dönmü, hatalı olanlar ayıklandıktan sonra 226 anket deerlendirmeye alınmıtır. 2.3 Verilerin Toplanması Bu aratırmada aday öretmenlerin öfke düzeyleri, Spielberger (1983) tarafından gelitirilen, Türkçe ye uyarlaması Özer (1994) tarafından yapılan ve 34 maddeden oluan Sürekli öfke Tarzı Ölçei ile ölçülmütür. Ölçek 1-4 arasında puanlanan likert tipi bir ölçek olup öfke duygusunu ve ifadesini 1-sürekli öfke (yüksek puan öfke düzeyinin yüksek olduunu), 2-öfke içte (yüksek puan öfkenin bastırılmı olduunu), 3-öfke dıta (yüksek puan öfkenin kolayca ifade ediliyor olduunu) ve 4-öfke kontrolü (yüksek puan öfkenin kontrol edildiini) olmak üzere dört alt boyutta ölçmektedir (ahin ve Savaır, 1997). Bu aratırmada dört ölçek puanı toplanarak toplam öfke puanı elde edilmitir. Böylece aratırmada öfke be boyutta incelenmitir. Ölçei nin güvenirlik katsayısı; sürekli öfke için α=.76, öfke içte için α=.70, öfke dıta için α=.70, öfke kontrolü için α=.73 ve toplam öfke için ise α=.66 olarak bulunmutur. 2.4 Verilerin Analizi Aday öretmenlerin öfke düzeylerinin cinsiyet, medeni durum, e destei, bran, ya ve eitim durumuna göre fark gösterip göstermediini ortaya koymak için baımsız t- testi ve tek yönlü varyans analizi hesaplanmıtır. 3.BULGULAR Aday öretmenlerin cinsiyet, medeni durum, e destei, ya ve eitim durumu deikenlerine göre sürekli öfke, öfke içte, öfke dıta, öfke kontrolü ve toplam öfke düzeylerinin farklı olup olmadıına ilikin baımsız t testi sonuçları Tablo 1 de yer almaktadır. 32

4 Emine BABAOLAN Tablo 1. Aday Öretmenlerin Cinsiyet, Medeni Durum, E Destei, Ya ve Eitim Durumlarına göre baımsız t testi sonuçları. E i t i m D u r u m u Y a E D e s t e i M e d en i D u r u m C i n s i y e t N X S Sd t P Kadın ,12 3, ,226 0,821 Sürekli Erkek 84 19,25 4,61 Kadın ,56 3, ,286 0,775 çte Erkek 84 15,7 3,6 Kadın ,09 3, ,808 0,072 Dıta Erkek 84 14,9 3,25 Kadın ,48 3, ,734 0,464 Kontrolü Erkek 84 23,88 40,15 Kadın ,25 7, ,412 0,159 Toplam Erkek 84 73,70 7,83 Evli 43 20,26 4, ,985 0,048 Sürekli Bekar ,89 4,06 Evli 43 15,98 4, ,778 0,437 çte Bekar ,49 3,55 Evli 43 14,61 3, ,501 0,617 Dıta Bekar ,34 3,15 Evli 43 22,86 3, ,443 0,15 Kontrolü Bekar ,83 3,99 Evli 43 73,70 7, ,914,362 Toplam Bekar ,54 7,38 Destek Alan 41 20,37 4, ,098 0,037 Sürekli Bekar ,89 4,19 Destek Alan 41 15,49 3, ,682 0,496 çte Bekar ,93 4,27 Destek Alan 41 14,34 3, ,772 0,441 Dıta Bekar ,76 3,03 Destek Alan 41 23,83 3, ,455 0,147 Kontrolü Bekar ,83 3,85 Destek Alan 41 73,88 7, ,033 0,303 Toplam Bekar ,54 7, ya ,1 4, ,379 0,705 Sürekli 26ve üzeri ya 40 19,38 4, ya ,61 3, ,164 0,87 çte 26ve üzeri ya 40 15,5 4, ya ,31 3, ,617 0,538 Dıta 26ve üzeri ya 40 14,65 3, ya ,6 3, ,369 0,713 Kontrolü 26ve üzeri ya 40 23,85 3, ya ,62 7, ,581 0,562 Toplam 26ve üzeri ya 40 73,38 8,50 Lisans ,07 4, ,627 0,531 Sürekli Yüksek Lisans 35 19,54 3,93 Lisans ,72 3, ,194 0,234 çte Yüksek Lisans 35 14,91 4,43 Lisans ,53 3, ,719 0,087 Dıta Yüksek Lisans 35 13,54 3,21 Lisans ,71 4, ,38 0,704 Kontrolü Yüksek Lisans 35 23,43 3,39 Lisans ,02 7, ,158 0,248 Toplam Yüksek Lisans 35 71,43 8,31 Tablo 1 de yer alan cinsiyet, medeni durum, e destei, ya ve eitim durumuna ilikin öfke puanlarından, sadece sürekli öfke puanlarının medeni durum ve e destei deikenlerine göre anlamlı olarak farklılatıı, cinsiyet, ya ve eitim durumu deikenlerine göre farklılamadıı görülmütür. Aday öretmenlerin branlarına göre sürekli öfke, öfke içte, öfke dıta, öfke kontrolü ve toplam öfke düzeylerine ilikin aritmetik ortalamalar Tablo 2 de yer almaktadır. 33

5 Tablo 2. Aday Öretmenlerin Branına likin Aritmetik Ortalamalar Bran N Sürekli Okul öncesi Sınıf Ört ngilizce Bilgisayar Türkçe Matematik Dier ,19 20,93 19,53 20,69 18,74 18,95 18,57 çte 15,07 15,30 15,94 15,63 16,11 15,50 15,57 Dıta 14,26 14,07 14,88 15,88 14,48 13,05 14,25 Kontrolü 23,81 22,33 24,18 22,81 23,67 23,90 23,88 Toplam 71,32 72,63 74, ,4 72,26 Tablo 2 de yer alan bran durumuna ilikin öfke puanları incelendiinde, puanların farklılık gösterdii görülmektedir. Puan farkının anlamlı olup olmadıını test etmek için tek yönlü varyans analizi hesaplanmıtır. Analiz sonucunda aday öretmenlerin branına göre sürekli öfke, öfke içte, öfke dıta, öfke kontrolü ve toplam öfke puanlarının farklılamadıı ortaya çıkmıtır. Brana ilikin tek yönlü varyans analizi sonuçları Tablo 3 te yer almaktadır. Tablo 3. Aday öretmenlerin Branlarına likin Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları. Kaynak s.d. Kareler Kareler Top. Ort. F p Fark Gruplar Arası 7 185,991 26,57 1,611 0,134 - Grup çi ,196 16,496 Sürekli Genel ,181 Gruplar Arası 7 22,647 3,235 0,234 0,977 - Grup çi ,256 13,827 çte Genel ,903 Gruplar Arası 7 103,665 14,809 1,542 0,154 - Grup çi ,069 9,606 Dıta Genel ,735 Gruplar Arası 7 76,879 10,983 0,696 0,676 - Grup çi ,09 15,785 Kontrolü Genel ,969 Gruplar Arası 7 334,952 47,85 0,855 0,543 - Grup çi ,145 55,973 Toplam Genel ,097 4.TARTIMA, SONUÇ VE ÖNERLER Aratırma sonucunda cinsiyet bakımından sürekli öfke, öfke içte, öfke dıta, öfke kontrolü ve toplam öfke puanları arasında anlamlı fark bulunmamıtır. Bu sonuç Kopper (1993) ve Bilge (1997) nin aratırma sonuçlarıyla tutarlıdır. Aslında Türk toplumunda erkekler öfkelenmeye ve öfkeyi bakalarına karı ifade etmeye daha eilimlidirler. Ancak aldıkları eitim ile erkek aday öretmenler, öfkeyi kontrol etmeyi örenmi olabilirler. Yani öretmenlerin aldıkları eitim erkek ve kadın arasındaki farkı eitlemi olabilir. Aratırmalarını Amerika da yapan Kinney, Smith ve Donzella (20001), erkeklerin kadınlardan daha saldırgan olduu, sözel iletiimde Amerikalı erkeklerin dili kadınlardan daha saldırgan kullandıı, kadınlar ve kadınımsı olanların Amerika toplumunda öfke ifadelerini saklamaya meyilli olduu, erkeklerin ise Amerikan toplumunun onlara öfkelenme ve öfkeyi bakalarına karı ifade etme hakkını verdii sonucuna varmıtır. Demirci Danıık, (2005) aratırması sonucunda, kızların öfkelerini daha çok bastırdıkları, erkeklerin ise öfkelerini daha çok saldırganca ifade ettiklerini tespit etmi, öfke kontrolü ile cinsiyet arasında anlamlı iliki olmadıı sonucuna ulamıtır. Kopper (1993) aratırması sonucunda öfke ifade tarzları ile cinsiyet arasında anlamlı iliki bulmamasına ramen, öfke ifade tarzları ile cinsiyet rolü arasında anlamlı iliki bulmutur. Yani erkeksi roldekilerin öfkeye daha eilimli oldukları, öfkelerinin çevre ve bakaları tarafından 34

6 Emine BABAOLAN daha fazla gözlenebildii, öfke ifadelerini daha az kontrol ettikleri, öfke tarzlarını daha az bastırmaya meyilli olduklarını belirtmitir. Dier yandan kadınsı roldekilerin ise öfkeyi görünür ekilde ifade etmeye daha az meyilli oldukları, genellikle öfkeyi bastırmaya ve öfke ifadesini kontrol etmeye eilimli olduklarını ifade etmitir. Medeni durum deikenine göre sadece sürekli öfke ölçeinde evli öretmenler bekar öretmenlerden anlamlı olarak daha fazla puan almılardır. içte, öfke dıta, öfke kontrolü ve toplam öfke ölçeklerinde medeni durum açısından anlamlı farklılık bulunmamıtır. Bu sonuçlara göre, evli aday öretmenlerin öfke düzeylerinin bekârlara göre daha yüksek olduu, fakat öfke kontrolü, öfkeyi bastırma, öfkeyi ifade etme ve toplam öfke tarzları açısından benzerlik gösterdii söylenebilir. E destei deikenine göre ise yalnızca sürekli öfke ölçeinde puanların anlamlı olarak farklılatıı görülmektedir. Yani e destei gördüünü belirten öretmenlerin bekar öretmenlere göre daha fazla sürekli öfke puanlarına sahip olduu sonucuna ulaılmıtır. Bu durum einden destek gören öretmenlerin öfke düzeylerinin yüksek olduu anlamına gelmektedir. Dier yandan öfke içte, öfke dıta, öfke kontrolü ve toplam öfke puanlarında farklılık olmadıı anlaılmaktadır. Ya, eitim durumu ve bran deikenlerine göre ise öfke ölçeklerinde anlamlı farklılık bulunmamıtır. Tüm bu sonuçlar ııında bir takım önerilerde bulunmak olanaklıdır. lköretim müfettileri her ay aday öretmenleri kurumunda ziyaret ederek rehberlik yapmaktadırlar. Aday öretmenlerin çalıtıı okuldan görevlendirilen rehber öretmen de aday öretmene çalımalarında yol göstermekle yükümlüdür. lköretim müfettileri, rehber öretmen, okul yöneticileri ve okulda çalıan bütün öretmenlerin aday öretmene yol gösterici ve destekleyici bir ortam yaratmaları ve karılatıkları zorlukların üstesinden gelmelerine yardımcı olmaları, aday öretmenlerin öfke duygusunu öretmenlik performansına katkı salayacak bir biçimde denetim altına alınabilmesi için önemli olduu söylenebilir. 35

7 KAYNAKÇA Balta, A. ve Balta, Z. (1996). Stres ve Baa Çıkma Yolları. Ankara: Remzi Kitabevi, 15.Basım. Bilge, F. (1997). Eitim Bilimleri örencilerinin Sürekli Kızgınlık Düzeyleri ve Kızgınlıklarını fade Biçimlerinin Bazı Deikenler Açısından ncelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eitim Fakültesi Dergisi, 13, Demirci Danıık, N. (2005). Ergenlerin Sürekli, fade Tarzları le Problem Çözme Becerileri Arasındaki liki. Yayınlanmamı yüksek lisans tezi, Abant.B.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Psikolojik Danıma ve Rehberlik Anabilim Dalı, Bolu. Kinney, T. A. Smith, B.A., and Donzella, B. (20001). The Influence of Sex, Gender, Self- Discrepancies, and Self-Awareness on Anger and Verbal Aggressiveness Among U.S. College Students. The Journal of Social Psychology1, 141(2), Kopper, B.A. (1993). Role of Gender, Sex Role, Identity and Type A Behavior in Anger Expression and Mental Health Functioning. Journal of Counseling psychology, 40(2) Köknel, Ö. (1986). Kaygıdan Mutlulua Kiilik. Altın Kitaplar Yayınevi, 7. Baskı. MEB Aday Memurların Yetitirilmesine Dair Yönetmelik. 30/01/1995 tarih ve 2423 sayılı Tebliler Dergisi. Özmen, A. (2006). le Baa Çıkma. (Ed.U. Öner). Nobel Yayın Daıtım. Kasım, Ankara: Ankara: Türk Psikologlar Dernei Yayınları. Sztejnberg, A., Hurek, J. ve Astleitner, H. (2006) FEASP-Related Emotions of Polish Secondary School Teachers and Students,. Journal of Instructional Psychology, 33(1), (Peer Reviewed Journal). ahin, N. H. ve Savaır, I. (1997). Bilisel Davranıçı Terapilerde Deerlendirme: Sık Kullanılan Ölçekler. Ankara: Türk Psikologlar Dernei Yayınları. Tangney, J.P., Wagner, P. E., Hill-Barlow, D., Marschall, D. E. and Gramzow, R. (1996). Relation of Shame and Guilt to Constructive Versus Destructive Responses to Anger Across the Lifespan. Journal of Personality and Social Psychology,, 70(4),