Editörler: Prof. Dr. Özcan DEMİREL ve Doç. Dr. Eralp ALTUN Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı ISBN: 978-9944-919-70-8 Kitaptaki bölümlerin sorumlulukları yazarlarına aittir. 2007, Pegem A Yayıncılık Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem A Yayıncılık Tic. Ltd. Şti.'ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında Yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Eylül 2007 2. Baskı: Kasım 2007 Yayın Yönetmeni: Gürsel Avcı Kapak Tasarımı: zulfin.eua Dizgi: Fikret Kaplan Baskı: Öncü Basımevi Ankara Tel: (0312) 384 31 20 Pegem A Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. Adakale Sokak 4/1 Yenişehir ANKARA Tel: (312) 430 67 50 430 67 51 Belgeç: (312) 431 37 38 Dağıtım Tel: (312) 434 54 34 İnternet: www.pegema.com.tr E-posta: pegema@pegema.com.tr ii

ÖNSÖZ ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ VE MATERYAL TASARIMI (ÖT-MT) dersi, eğitim fakültelerinin ders programlarında yapılan son düzenlemelere göre öğretmenlik sertifikası programında tüm bilim dalları için zorunlu ders olarak programda yerini almıştır. 21. yüzyılda bilimde ve teknolojideki hızlı değişmeler eğitim alanını da etkilemiş ve yeni teknolojilerin eğitimde kullanılmasına başlanmıştır. Bilgisayarın, özellikle de internetin devreye girmesiyle bilgiye ulaşım çok daha hızlı olmakta, öğrenme kaynakları zenginleşmektedir. Sınıf içi uygulamalarda geleneksel araçgereç kullanımının yanı sıra yeni teknolojilerin kullanımı da giderek önem kazanmakta; öğretmenlerimiz bu teknolojileri tanıdıkça ve kullandıkça eğitim uygulamalarında bunlara daha çok önem vermektedirler. Sınıf içi eğitim uygulamalarında geleneksel yaklaşımın yeni teknolojilerle desteklenmesinin öğretme-öğrenme ortamını zenginleştirmesi beklenmektedir. Bu zenginliği öğretmenlerimizin de yaşaması ve yaşatması için materyal tasarımı yapma önemli bir uğraş alanı olmaya başlamıştır. Öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı, öğretim hizmetlerinin nitelikli hale getirilmesinde en belirleyici ögeler olarak görülmektedir. ÖT-MT, hem nitelikli eğitim hizmeti sunmak hem de eğitimdeki teknolojik gelişmelere ayak uydurmak ve en son gelişmiş öğretim teknolojilerini sınıf ortamında kullanmak isteyen aday öğretmenlere bir el kitabı olarak hazırlanmıştır. Bu yapıtta, özellikle eğitimde kullanılan yeni teknolojiler tanıtılmaya çalışılmıştır. Ancak, mevcut uygulama içinde okullar arasındaki farklılıklar dikkate alınarak yeni teknolojilerin olmadığı ortamlarda, okullarda var olan ders materyallerinin nasıl kullanılacağı ve alternatif materyal geliştirme işleminin nasıl yapılacağı konusunda da bazı bilgiler ve ipuçları verilmeye çalışılmıştır. Eğitim alanındaki yeniliklerin ve çağdaş düşüncelerin yansımaları olarak ortaya çıkan bu tür yapıtların ülke genelinde yaygınlaşması ve kabul görmesi sizin ilginiz ve tercihinizle sağlanacaktır. Umarız bu kitap bir ders kitabı olmaktan çok, materyal tasarımı için bir kılavuz kaynak kitap olma özelliği taşır. Bu özelliği ile öğretmen adaylarına ve halen öğretmen olarak çalışanlara az da olsa katkı getirmesi yazar kadrosunu mutlu kılacaktır. Ankara, Temmuz 2007 Özcan DEMİREL Eralp ALTUN iii

Bölümler ve Yazarları 1. Bölüm: Eğitim, Öğretim Teknolojisi ve İletişim Prof. Dr. Özcan Demirel: Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Esed Yağcı: Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 2. Bölüm: Öğretim Materyallerinin Hazırlanması ve Seçimi Yrd. Doç. Dr. Levent Çelik: Afyon Kocatepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 3. Bölüm: Öğretim Sürecinde Kullanılan Araçlar ve Görsel-İşitsel Araçlar Yrd. Doç. Dr. Uğur Başboğaoğlu: İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü 4. Bölüm: İletişim Teknolojileri Doç. Dr. Eralp Altun: Ege Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü Öğr. Gör. Alev Ateş: Ege Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü 5. Bölüm: Eğitimde Bilgisayar Kullanımı Yrd. Doç. Dr. Yavuz Erişen: Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Yrd. Doç. Dr. Nadir Çeliköz: Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü 6. Bölüm: Eğitimde İnternet Kullanımı Yrd. Doç Dr. Erkan Tekinarslan: Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü 7. Bölüm: Uzaktan Eğitim Yrd. Doç. Dr. Behçet Oral: Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü 8. Bölüm: Öğretim Materyallerinin Değerlendirilmesi Prof. Dr. Özcan Demirel: Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Esed Yağcı: Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 9. Bölüm: Alternatif Ders Materyali Geliştirme Prof. Dr. Özcan Demirel: Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi 10. Bölüm: Çeşitli Materyaller ve Eğitimdeki Yeri Öğr. Gör. Havva Taşlı: Dicle Üniversitesi, Eğitim Fakültesi v

İÇİNDEKİLER Önsöz... iii Bölümler ve Yazarları...v İçindekiler... vii Şekiller Listesi... xii Tablolar Listesi... xiv 1. Bölüm EĞİTİM, ÖĞRETİM TEKNOLOJİSİ VE İLETİŞİM (ss: 1-27) Eğitim...2 Program Geliştirme...4 Eğitim Programının Ögeleri...6 Hedef ve Davranışlar...6 Öğretme-Öğrenme Süreci (Eğitim Durumu)...8 Ölçme-Değerlendirme Süreci...10 Teknoloji...10 Eğitim Teknolojisi...11 Öğretim Teknolojisi...12 Öğretim Teknolojisi İletişim ve Öğrenme Arasındaki İlişkiler...13 İletişim Süreci...14 Kaynak...17 Mesaj...17 Kanal...18 Alıcı...18 Dönüt...18 İletişim Süreci ve Yaşantı Alanı...19 Araçların Sınıflandırılması ve Öğrenme ile Bağlantısı...21 Özet...24 Değerlendirme Soruları...25 Kaynakça...25 vii

2. Bölüm ÖĞRETİM MATERYALLERİNİN HAZIRLANMASI VE SEÇİMİ (ss: 29-68) Öğretim Materyallerinin Seçimini Etkileyen Etmenler... 32 Öğretim Hedefleri... 33 Öğretim Yöntemi... 34 Öğrenci Özellikleri... 35 Öğretmen Özellikleri... 35 Öğretim Ortamının Özellikleri... 36 Araç-Gereçlerin Özellikleri...38 Kısıtlamalar...38 Öğretim Materyallerinin Türleri...39 Gerçek Eşyalar ve Modeller...40 Görsel ve İşitsel Araçlar...43 Görsel Araçlar...44 İşitsel Araçlar...54 Öğretim Materyallerinin Hazırlanması...55 Öğretim Materyali Tasarım İlkeleri...56 Öğretim Materyali Hazırlama İlkeleri...61 Öğretim Materyallerini Hazırlamada Dikkat Edilecek Hususlar...63 Öğretim Materyallerinin Kullanım Alanları...65 Özet...66 Değerlendirme Soruları...67 Kaynakça...67 3. Bölüm ÖĞRETİM SÜRECİNDE KULLANILAN ARAÇLAR VE GÖRSEL-İŞİTSEL ARAÇLAR (ss: 69-87) Konunun Önemi...70 Elektronik Ortam Türleri...75 Ders Kitabı...75 Öğretmen Kitabı...75 Alıştırma Kitabı...75 Gerçek Varlıklar ve Modeller...76 Modeller...76 viii

Televizyon...76 Barkovizyon / Sinevizyon...78 Taşınabilir Sayısal Video Kayıt Cihazı...78 Dijital (Sayısal) Fotoğraf Makinesi...78 Tepegöz...79 Slayt Projeksiyon Cihazı...80 Video Projeksiyon Cihazı...80 Tepegöz, Slayt Projektörü ve Video Projeksiyon Şematik Karşılaştırması...81 Elektronik Öğretim Gereçlerinin Korunması...83 Özet...84 Değerlendirme Soruları...85 Kaynakça...87 4. Bölüm İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ (ss: 89-109) İnternet Tabanlı Öğretici TV ve Video Uygulamaları...90 Öğretici TV ve Video Kullanımı...90 Eğitimde İnternet Tabanlı TV ve Video Uygulamaları...92 Mobil Öğrenme ve Araçları...97 Mobil Öğrenme (M-Öğrenme) Nedir?...97 Mobil Öğrenme Araçları ve Teknolojileri Nelerdir?...97 Karma Öğrenme ve Araçları...103 Karma Öğrenme (K-öğrenme) Nedir?...103 Karma Öğrenmenin Türleri Nelerdir?...104 Eğitimde Karma Öğrenme Tasarımları ve Uygulamaları...105 Özet...105 Değerlendirme Soruları...106 Kaynaklar...107 5. Bölüm EĞİTİMDE BİLGİSAYAR KULLANIMI (ss: 111-144) Giriş...112 Bilgisayarların Günlük Yaşamdaki Yeri...112 Bilgisayarın Tarihsel Gelişimi...113 Birinci Nesil Bilgisayarlar...114 ix

İkinci Nesil Bilgisayarlar...114 Üçüncü Nesil Bilgisayarlar...115 Dördüncü Nesil Bilgisayarlar...115 Beşinci Nesil Bilgisayarlar...115 Bilgisayarların Türleri, Yapısı, İşleyişi ve Ögeleri...116 Bilgisayar Türleri...116 Bilgisayarların Yapısı ve İşleyişi...117 Bilgisayarın Temel Birimleri...117 Bilgisayarların Eğitimde Kullanılması...122 Bilgisayarların Eğitimde Kullanım Alanları...123 Bilgisayar Destekli Öğretim...125 Bilgisayar Destekli Öğretimin Yararları ve Sınırlılıkları...126 Bilgisayar Destekli Öğretimin Gerçekleşme Biçimleri...127 Ders Yazılımını Geliştirmede İzlenen Aşamalar...133 BDÖ Yazılımlarının Niteliklerini Değerlendirme Göstergeleri...133 Ders Yazılımlarının Niteliklerinin Değerlendirilmesi...135 Özet...137 Değerlendirme Soruları...139 Kaynakça...143 6. Bölüm EĞİTİMDE İNTERNET KULLANIMI (ss: 145-169) İnternet: İlgili Kavramlar ve Uygulamalar...146 İnternet...146 İntranet...147 World Wide Web (www)...147 Telnet...148 FTP (File Transfer Protocol)...148 Portal...149 Blog (Günce)...150 Viki (Wiki)...151 İletişim Aracı Olarak İnternet...152 Eşzamanlı İletişim...152 Anında Mesajlaşma...152 Araştırma Aracı Olarak İnternet...156 Arama Motorları...156 Elektronik Veri-tabanları...156 x

Öğrenme-Öğretme Aracı Olarak İnternet...157 İnternet-Tabanlı Öğrenme...157 Harmanlanmış / Karma Öğrenme (Blended Learning)...159 Öğretmenler ve İnternet...162 Öğretmenler ve İnternet-Tabanlı Araştırma...163 Öğretim Aracı Olarak İnternet...164 Öğrenciler ve İnternet...164 Öğrenciler ve İnternet-Tabanlı İletişim...165 Öğrenciler ve İnternet-Tabanlı Araştırma...165 Öğrenme Aracı Olarak İnternet...166 Özet...167 Değerlendirme Soruları...167 Kaynakça...168 7. Bölüm UZAKTAN EĞİTİM (ss: 171-205) Uzaktan Eğitim Kavramı...172 Uzaktan Eğitimin Amacı...173 Uzaktan Eğitim ile İlgili Gelişmeler...177 Uzaktan Eğitimden Yararlanma Biçimleri (Modelleri)...178 Uzaktan Eğitimde Yararlanılan Araçlar...179 Uzaktan Eğitim ve İnternet...180 Uzaktan Eğitimde Öğretim Tasarımları...182 Uzaktan Eğitimin Yönetimi...189 Uzaktan Eğitim Materyallerinin Değerlendirilmesi...190 Türkiye de Uzaktan Eğitimin Gelişimi ve Uygulamaları...191 Özet...195 Değerlendirme Soruları...196 Kaynakça...201 xi

8. Bölüm ÖĞRETİM MATERYALLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ (ss: 207-231) Öğretme Etkinliğini Ölçme ve Değerlendirme...208 Ölçme Teknikleri...208 Değerlendirme...212 Değerlendirme Türleri...214 Değerlendirme Teknikleri...214 Not Verme...217 Eğitim Amaçlı Bilgisayar Programlarını Değerlendirme...218 Özet...229 Değerlendirme Soruları...229 Kaynakça...229 9. Bölüm ALTERNATİF DERS MATERYALİ GELİŞTİRME (ss: 233-249) Giriş...234 Alternatif Ders Materyali Geliştirme...235 Alternatif Ders Materyallerinin Özellikleri...236 Alternatif Ders Materyali Geliştirmenin Önemi...237 Alternatif Ders Materyali Örnekleri...238 Kavram Karikatürleri...238 Şimşek Kartlar (Flash Cards)...240 Çizimler...241 Diğer Örnekler...243 Değerlendirme Soruları...248 Kaynakça...248 xii

10. Bölüm ÇEŞİTLİ MATERYALLER VE EĞİTİMDEKİ YERİ (ss: 251-298) Çeşitli Materyaller ve Eğitimdeki Yeri...251 Materyalin Hazırlanış Amacı, Eğitimsel Özelliği...253 Çeşitli Dersler İçin Hazırlanmış Öğretim Materyallerinin Hazırlanması, Değerlendirilmesi ve Geliştirilmesi...269 Materyalin Hazırlanışı, Eğitimsel Özelliği...269 Örnek Ders Planı...275 Resimli Materyal Örnekleri...282 Özet...292 Uygulama Çalışması...292 Kaynakça...293 Sözlük...295 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1.1: Eğitim Programının Ögeleri...4 Şekil 1.2: Eğitim Programı Geliştirme Süreci Ögeleri...5 Şekil 1.3: İletişim Süreci...14 Şekil 1.4: İletişim Sürecinin Temel Ögeleri...15 Şekil 1.5: Öğretme - Öğrenme Süreci ile İletişim Süreci Arasındaki Benzerlik...16 Şekil 1.6: Yaşantı alanı ve iletişim Süreci...20 Şekil 1.7: Dale'in Yaşantı Konisi...23 Şekil 2.1: Öğrenilenlerin Hatırlanma Yüzdeleri...30 Şekil 2.2: Beş Duyu Organın Öğrenmedeki Payları...31 Şekil 4.1: Tek Yönlü Video Dağıtım Sistemleri...91 Şekil 4.2: Ses ve Görüntü İletiminin Üç Konfigürasyonu...92 Şekil 4.3: Açıköğretimin E-Televizyon Uygulaması Örneği...93 Şekil 4.4: MEB İnternet TV Web Sitesi...94 Şekil 4.5: Los Angeles Kolejleri TV Web Sitesi...94 Şekil 4.6: Utah Öğretici TV Programları Web Sitesi...96 Şekil 4.7: Bir Dizüstü Bilgisayar Örneği...97 Şekil 4.8: Bir Tablet Bilgisayar Örneği...98 Şekil 4.9: Taşınabilir Bir Medya Oynatıcısı...99 Şekil 4.10. Bir MP3 Çalar Örneği...100 Şekil 4.11: Bir Akıllı Telefon ve Kişiselleştirilmiş Ekran Örneği...100 Şekil 6.1: Microsoft Telnet İstemcisinin Çalıştırılması...148 xiii

Şekil 6.2: Microsoft Telnet İstemcisi...148 Şekil 6.3: Explorer Adres Çubuğunu Kullanılarak Başka Bir Bilgisayarla FTP Bağlantısı Kurulması...149 Şekil 6.4: Bir Başka Bilgisayarla FTP Bağlantısı Kurulması...149 Şekil 6.5: Bir Blog Oluşturmada İzlenecek Adımlar ve Blog İçerisinde Yapılabilecek Etkinliklerin Listesi...150 Şekil 6.6. Vikipedi, Özgür Ansiklopedi Ana Sayfası ve Burada Yapılabilecek Etkinlik Başlıkları...151 Şekil 6.7: Vikipedi Ortamında Var Olan Bir İçerik Üzerinde Yapılabilecek İşlemler...151 Şekil 6.8: Bir Anında Mesajlaşma Programı ve Yapılabilecek Eylemler...153 Şekil 6.9: Microsoft Haber Gruplarında Office Programı Kategorisi Altında Yapılan Tartışmalar....154 Şekil 6.10: Adobe Acrobat Kullanıcıları İçin Oluşturulmuş Çevrimiçi Bir Forum...155 Şekil 6.11: Bir Arama Motoru Bünyesindeki Çeşitli Arama Kategorileri ve Tercihleri...156 Şekil 6.12: Çevrimiçi ve Yüz-Yüze Öğrenme Ortamlarının Güçlü Yanlarının Harmanlanması...160 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 2.1: Öğrenci özellikleri...35 Tablo 2.2: Farklı Özellik Boyutu Esasına Göre Eğitim Ortamlarının Sınıflandırılması...37 Tablo 5.1: BDÖ nün Gerçekleşme Biçimleri...132 Tablo 7.1: Temel uzaktan-eğitim Modelleri ve Bu Modellerin Özellikleri...179 Tablo 7.2: Türkiye de İnternet Temelli Uzaktan Eğitim Uygulama Örnekleri...182 Tablo 7.3: Uzaktan Eğitim Sunan Eğitim Kurumları ve İnternet Adresleri...194 Tablo 8.1: Değerlendirme ve Test Çeşitleri...212 Tablo 8.2: Yazılı Anlatımı Değerlendirme Formu...213 Tablo 8.3: Değerlendirme Yaklaşımları Arasındaki Benzerlik ve Farklılıklar...216 xiv

Öğretim Materyallerinin Tasarlanması, Hazırlanması ve Seçimi 1 1. Bölüm Prof. Dr. Özcan Demirel * Yrd. Doç. Dr. Esed Yağcı ** Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; öğretim teknolojisi ile ilgili temel kavramları tanıyabilecek, öğretim teknolojisi ile ilgili temel kavramları açıklayabilecek, öğretim teknolojisinin değişik tanımlarını yapabilecek, eğitim öğretim teknolojisi ve iletişim arasındaki ilişkileri açıklayabilecek, araçların sınıflandırılması ve öğrenme arasındaki bağlantıyı kavrayabileceksiniz. İçindekiler Eğitim Program Geliştirme Eğitim Programı Eğitim Programının Ögeleri Teknoloji İletişim Süreci Özet Değerlendirme Soruları * ** Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi

2 Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı Bu bölümde eğitim, program geliştirme, eğitim teknolojisi, öğretim teknolojisi ve iletişim süreci üzerinde durulmuştur. Eğitim Eğitim genel anlamda bireyde davranış değiştirme sürecidir. Eğitim sürecinde kişilerin davranışlarında meydana gelebilecek değişmelerin istenilen yönde olması beklenir. Bu anlamda Ertürk (1975), eğitimi, bireyin davranışında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme süreci olarak ifade eder. Bu tanımda anahtar sözcükler, birey, istendik, yaşantı, davranış ve süreç kavramlarıdır. Birey, diğer bir deyişle insan, bio-kültürel ve sosyal bir varlıktır (Ertürk, 1975:3). Bu tanımda insanın üç boyutlu özelliği ortaya konmuş ve birinci özellik olarak biyolojik boyutu, ikinci özellik olarak kültürel ve üçüncü özellik olarak da sosyal boyutu vurgulanmıştır. İnsanın biyolojik boyutu insanın insan olabilmesi için temel ya da zorunlu neden olarak kabul edilmektedir. İnsanın 23 çift kromozomdan oluşan canlı bir varlık olduğu; ancak insanı biyolojik bir varlık olarak diğer canlılardan ayıran en önemli nedeni ise düşünebilme yeteneğine sahip olmasından kaynaklandığı vurgulanmaktadır. İnsanın kültür boyutu da insanın insan olabilmesi için yeter neden olarak kabul edilmektedir. İnsan doğa ile etkileşerek kültür boyutunu geliştirmektedir. İlkel toplumlarda, kültürel içeriğin sınırlılığı ve eğitime gereksinim duyan birey sayısının fazla olmaması nedeniyle bireyler doğal toplumsal yaşantı içinde usta-çırak ilişkisi biçiminde toplumun istek ve beklentileri doğrultusunda yetiştirilebiliyordu. Ancak çeşitli kültürlerin iç içe yaşandığı günümüz toplumlarında bu süreç ancak belli bir program dahilinde yürütülebilmektedir. Çünkü bugün artık çeşitli kültürlerle karışıp kaynaşan ve yozlaşan kültürel içeriğin arılaştırılıp, düzene sokulması, ayrıca gittikçe artan eğitim ihtiyacının zorunlu sonucu olan toplu öğretim koşullarında öğrencilere, bireysel ayrılıkları ihmal etmeksizin arılaştırılıp, düzene sokulmuş kültürel içeriğin verilmesi gerekmektedir. Bu nokta da kültürlemeden farklı bir süreçle yani eğitimle karşı karşıya geliriz. O halde, bireylerin birbirleriyle ve çevreleriyle etkileşimlerinin örgütlenik ve birikik ürünleri gibi aldığımız kültürdeki özelliklerin, o kültürde yaşayan bireylere benimsetmek anlamına gelen kültürlemeyi eğitimden ayıran nokta kasıtsız yani plansız oluşudur. Burada eğitimin anlamı itibariyle bir planlama unsurunu bünyesinde taşıdığı sonucuna varılabilir.

Öğretim Materyallerinin Tasarlanması, Hazırlanması ve Seçimi 29 2. Bölüm Yrd. Doç. Dr. Levent Çelik * Öğrenme Hedefleri Bölüm amaçları aşağıdadır: Öğretim Materyali seçimini etkileyen etmenleri açıklayabilme Öğretim materyallerinin türlerini söyleyebilme Görsel tasarım ilkelerini açıklayabilme Görsel tasarım ögelerini açıklayabilme Öğretim materyallerinin alanlarını açıklayabilme İçindekiler Öğretim Materyallerinin Seçimini Etkileyen Etmenler Öğretim Materyallerinin Türleri Öğretim Materyallerinin Hazırlanması Özet Değerlendirme Soruları Kaynakça * Afyon Kocatepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

30 Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı Hızla değişen ve gelişen dünyamızda, bireylerin bilgiyi tek bir kaynaktan almaları ve ezberlemeleri beklenmemekte, aksine bilgiye ulaşma yollarını bilen, bunları kullanabilen ve karşılaştığı sorunlar karşısında, bilgiyi kullanarak çözüm yöntemlerini oluşturabilen bireylerin yetiştirilmesi amaçlanmaktadır. Bireylerin bu özellikleri kazanmalarında, öğretmenlerin etkin ve etkileşimli öğrenme ortamlarını tasarlamalarında, öğretim teknolojileri ilkelerine uygun olarak hazırlanmış öğretim materyallerinin kullanımı önem taşımaktadır (Şahin ve Yıldırım, 1999). 1960 lara kadar araç ve gereç, eğitimi destekleyen ve kullanımları öğretmenlerin özel istek ve ilgilerine terkedilmiş eğitim yardımcıları olarak görülürken, günümüzde öğrenme-öğretme sistemlerinin vazgeçilmez bir öğesi olarak kabul edilmeye başlanmıştır (Alkan, Deryakulu, Şimşek, 1995). Eğitimde materyal kullanımı, etkili bir eğitim-öğretim ortamı hazırlayarak, öğrencilerin öngörülen hedeflere daha kolay ulaşmalarını sağlayarak, programın başarıya ulaşması için önemli bir rol oynar. Bu durum, etkin eğitim için önemlidir. Çünkü eğitim sürecinde öğrencilere asıl nitelik kazandıran unsur, eğitim programlarıdır. Eğitimde materyal kullanımı, algılama ve öğrenmeyi kolaylaştırır. Dikkati çekerek, ilgi uyandırır ve sınıfa canlılık getirir. Öğrenmede, zamanı kısaltır, bilgiyi pekiştirir ve kalıcılığa yardım eder. Öğrenilen bilginin hatırlanmasını kolaylaştırır. Bilgiyi işleme kuramına göre üç tür bellek vardır. Bunlar: Duyuşsal bellek, kısa süreli bellek, uzun süreli bellektir. Bilginin uzun süreli bellekte sözel ve görsel olarak saklandığını düşünürsek dolayısıyla hem sözel hem de görsel olarak sunulan bilginin hatırlanma ihtimali daha yüksek olacaktır. Yapılan araştırmalarda somut kelimelerin soyut kelimelerden ve resimlerin de kelimelerden daha fazla hatırlandığı bulunmuştur. Öğretim materyali farklı zamanlarda birbiriyle tutarlı bilginin sunulmasını sağlar ve tekrar tekrar kullanabilme olanağı sağlar. Öğrencilerin konuya katılımlarını sağlar, okuma ve araştırma arzusu uyandırır. Yanına gidilmesi veya sınıfa getirilmesi mümkün olmayan olay, olgu ve varlıkları, gerçek yüzleriyle sınıfa taşır (Yalın, 2004; Aslan ve Doğdu, 1993). Okuduklarının %10 unu İşittiklerinin %20 sini Gördüklerinin %30 unu Gördüklerinin ve İşittiklerinin %50 sini Görüp İşittiklerinin ve Söylediklerinin %70 ini Görüp, İşitip, Dokunup, Yapıp, Söylediklerinin %90 ını Şekil 2.1: Öğrenilenlerin Hatırlanma Yüzdeleri

Öğretim Sürecinde Kullanılan Araçlar ve Görsel İşitsel Araçlar 69 3. Bölüm Yrd. Doç. Dr. Uğur Başboğaoğlu * Öğrenme Hedefleri Bu ünite işlendikten sonra öğrenci; görsel-işitsel ve diğer araçları görünce tanıyabilecek, öğretim sürecine bu araçların katkısını kavrayabilecek, araç destekli öğretimin son on yıldaki etkilerini açıklayabilecek, bir eğitim aracı kullanırken dikkat edilmesi gereken noktaları açıklayabilecektir. İçindekiler Konunun Önemi Elektronik Ortam Türleri Elektronik Öğretim Gereçlerinin Korunması Özet Değerlendirme Soruları * İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü

70 Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı Konunun Önemi Bugün eğitimin en önemli sorunlarından birisi maliyetler konusudur. Doğal kaynaklara bile para aracılığı ile sahip olurken eğitim gibi kurgulu bir ortamın yüksek maliyetli olacağı açıktır. Eğitimin doğal olanaklar ile yeterince gerçekleştirilmesi mümkün değilken planlanmış etkinliklerin değil birey devlet tarafından karşılanması bile birçok güçlüklere yol açmaktadır. Bu aşamada görsel-işitsel araçların ve dolaylı olarak büyük oranda teknolojik ürünlere bağlı olan uzaktan eğitimin de temel girdisi maliyet olarak görünmektedir. Yukarıda anılan kavramlar paralelinde görsel-işitsel araçlar eğitim için bireyin olgunlaşma sürecini, dolayısı ile genel anlamda eğitim süresini, süreçten ödün vermeden nitelikli bir şekilde kısaltmaktadır. Öğrencide aranan istendik özellikler gerek kavranmış bilgi gerek özümseme ve kalıcılığı içselleştirme ve gerekse de daha üst düzeylere taşıma olsun bu eğitim durumları daha ekonomik bir şekilde kendisine taşınabilmektedir. Sürenin teknoloji desteği ile kısaltılması, kalıcılığın görsel ve işitsel algılarla daha da artırılması, yeni öğrenme-öğretme modelleri ile genişleyen eğitim kavramı, ülkelerin eğitilmiş insana ve işgücüne olan gereksiniminden doğan olanakları tabana yayma eğilimi gibi nedenlerden dolayı üçüncü binyılda eğitim olgusunun aktüel bir şekilde ön plana çıkmasını sağlamaktadır. Kişi, kurum ve ülkeler için yüksek maliyetlere neden olan birçok beceri gerektiren eğitimler bugün teknoloji aracılığı ile benzeşim ortamları aracılığıyla yürütülmektedir. Öğrenen kişinin hata yapması ve tekrarlar ile öğrenmesi benzeşim ortamları ile çok daha ucuza mal olmaktadır. Bu bağlamda genelde eğitim teknolojisinin kurulumu yüksek maliyetli görünmesine rağmen istendik davranış değişikliğini sağlamak konusundaki desteği ile bireysel maliyetleri çok daha aşağı düzeylere çekilebilmektedir. Bu durumda bir proje hazırlamak-sunmak veya bir tiyatro eseri yazmakcanlandırmak en yüksek hatırlama düzeyinde olacaktır. Ancak sınıf içi öğrenmelerde içeriğin kalıcı, daha da kalıcı olabilmesini sağlamak çoklu ortam araçları ile olanaklıdır. Çoklu ortam araçları ile ezberden uzaklaşılacak, olay ya da olguları değerlendirmek, kıyaslamak ve daha da ileri boyutlarda yorumlamak için sınıf içinde zaman kazanılacaktır. Aslında görsel-işitsel araç kavramı son on yılda diğer duyu organlarının da işe sıkça koşulmaları nedeniyle duyusal bütünlük araçları adı ile de açıklanabilir. Burada değil işitme ve görme organları, dokunma, koku, tat alma duyularından da söz etmek gerekir. Doğaldır ki çok duyu organına hitap eden öğrenmelerin kalıcılık düzeyi daha fazla olacaktır. Dersin gereği olarak birden çok uyarıcı araç kullanan bir öğretmenin öğretme hızı faktöründen söz edilebilir. El becerilerini geliştirme yönünde bir eğitimde kullanılan ve dokunma, hissetme gibi duyuların egemen olduğu bir ortamdaki eğitim teknolojisi araç türünü Tensel Araçlar

İletişim Teknolojileri 89 4. Bölüm Doç. Dr. Eralp Altun * Öğr. Gör. Alev Ateş ** Öğrenme Hedefleri İnternet tabanlı öğretici televizyon (TV) ve video uygulamalarını açıklayabilecek, Mobil öğrenmeyi kavrayabilecek, Mobil öğrenme araçlarını ve teknolojilerini tanıyabilecek, Karma öğrenmeyi kavrayabilecek, Karma öğrenmenin türlerini açıklayabilecek, Eğitimde karma öğrenme tasarımlarını tanıyabileceksiniz. İçindekiler İnternet Tabanlı Öğretici TV ve Uygulamaları Mobil Öğrenme Araçları Karma Öğrenme Araçları Özet Değerlendirme Soruları * Ege Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü ** Ege Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü

90 Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı İnternet Tabanlı Öğretici TV ve Video Uygulamaları Öğretici TV ve Video Kullanımı Televizyon, bir olguya ilişkin görüntü ve seslerin elektromanyetik dalgalarla iletilmesi sonucunda, bunların iki boyutlu, sesli, siyah-beyaz ya da renkli olarak izlenmesine olanak sağlayan bir araçtır. Olgu ve olayları görüntü ve sesleriyle birlikte, hareketli olarak izleyicilere sunma olanağı yaratan televizyon, görselişitsel araç olarak eğitimde önemli işlevleri gerçekleştirmektedir. Güncel olaylar ile belirli gün ve haftalara ilişkin anma ya da kutlama programlarının sınıfa getirilerek bunların öğrenciler tarafından dinlenilmesi ve tartışılmasına yardımcı olmaktadır. Bilgi verici programlar, çeşitli belgeseller, eğitici filmler ve kimi haberler videoya kaydedilerek gerekli durumlarda öğrencilere izletilebilir. Öğrenciler, televizyon ve video aracılığıyla, kolayca gidip göremeyecekleri birçok yeri görme; insanları ve canlı ya da cansız çeşitli varlıkları doğal ortamlarında görüp tanıma olanağı bulurlar. Ders programını destekleyici biçimde hazırlanmış eğitici nitelikte çeşitli video kasetleri Milli Eğitim Bakanlığı'nın Eğitim Araçları Donatım Merkezleri nden edinilebilmektedir (Sözer, t.y.). Eğitimdeki TV uygulamaları, çoğunlukla önceden kaydedilmiş olan videokaset ve videodisklerin kullanımı olarak görülmektedir. Televizyonun yaygın bir kullanımı ise doğrudan geribildirim olmadan, programların canlı olarak yayınlanmasıdır. Programların izleyicileriyle etkileşimli bir bağlantısı olmayan sistemlere tek yönlü televizyon denilmektedir. Bu kapsamda: a. Radyo-TV yayını, b. Uydu yayınları, c. Mikrodalga İletim, d. Kapalı devre, e. Kablo TV bulunmaktadır (Heinich, Molenda ve Russell, 1993).

Eğitimde Bilgisayar Kullanımı 111 5. Bölüm Öğrenme Hedefleri Yrd. Doç. Dr. Yavuz Erişen * Yrd. Doç. Dr. Nadir Çeliköz ** Bilgisayarların günlük yaşamdaki öneminin farkında olma, Bilgisayarların tarihsel gelişim sürecini kronolojik olarak sıralayabilme, Bilgisayarla ilgili temel kavramların anlam bilgisi, Bilgisayarların türleri, yapısı, işleyişi ve ögelerini açıklayabilme, Bilgisayarların eğitim ve öğretimde kullanımıyla ilgili temel kavramların anlam bilgisi, Bilgisayarların eğitim ve öğretimde kullanım alanları kavrayabilme, Bilgisayar destekli öğretimin yararları ve sınırlılıklarını sıralayabilme, Bilgisayar destekli öğretimin gerçekleşme biçimlerini karşılaştırabilme, Bilgisayar destekli öğretim materyali hazırlama sürecindeki aşamaların farkında olma, Bilgisayar destekli öğretim yazılımların değerlendirilmesinde kullanılan ilkelerin önemini kavrayabilme, Bilgisayar destekli öğretim materyali hazırlamaya istekli olma. İçindekiler Giriş Bilgisayarların Günlük Yaşamdaki Yeri Bilgisayarın Tarihsel Gelişimi Bilgisayarların Türleri, Yapısı, İşleyisi ve Ögeleri Bilgisayarların Eğitimde Kullanılması Özet Değerlendirme Soruları * ** Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Selçuk Üniversitesi Mesleki Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü

112 Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı Giriş İçinde bulunduğumuz 21. yüzyılda her toplumda ve neredeyse bütün alanlarda köklü değişikler yaşanmaktadır. Daha çok bilgi çağı olarak adlandırılan bu çağın en önemli özelliği, bilgi teknolojilerinin yoğun olarak kullanılmasıdır. Bilgi çağı, insanların bilgiye ulaşmak ve bilgiyi yaymak için ileri teknolojilere gereksinim duydukları bir çağdır. Bilgiye ulaşabilen, ulaştığı bilgiyi kendi yapısına uydurabilen, buna yenisini katabilen ve bu bilgiyi yayabilen toplum ya da bireyler güçlü olarak kabul edilmektedir. Bilgi ve teknolojinin bu denli önemli olması ve toplumsal alanlarda yoğun olarak kullanılması her alanda olduğu gibi eğitim sisteminde de yapısal değişimleri zorunlu kılan etmenlerin başında gelmektedir. İnsanlığın ve teknolojinin gelişmesinde en önemli süreçlerden biri olan eğitim, günün gereksinimlerine yanıt vermek için gelişen teknolojinin olanaklarıyla donanmak ve çağa göre düzenlenmek zorundadır. Günümüz teknolojisinin ilerlemesi ve eğitime verilen önemin artmasıyla, eğitim sorunlarının çözümünde teknolojiden faydalanmak kaçınılmaz olmuştur. Bu teknolojilerden biri de bilgisayardır. Bilgi çağının asıl lokomotifi bilgisayarlardır. 21. yüzyıl, dünyada, bilgisayar ve bileşenlerinin hemen her alanda kullanıldığı bir zaman dilimidir. Bilgisayarı eğitimde etkin olarak kullanma çalışmaları da bu yolda atılmış önemli bir adımdır. Ancak bireyleri bilgi toplumuna uygun olarak yetiştirmek için gerekli olan bilgisayarların eğitimde etkin olarak kullanılabilmelerinin önkoşulu, öğretmenlerin ve geleceğin öğretmen adaylarının bilgi teknolojilerini tanımaları ve onları kullanabilmelerini gerekli kılmaktadır. Bu bölümde bu amacı gerçekleştirme çabalarına katkıda bulunmak için bilgisayarlar ve bilgisayarların eğitimde kullanımıyla ilgili gerekli bilgiler sunulmuştur. Bilgisayarların Günlük Yaşamdaki Yeri Bilgisayar; kendine önceden yüklenmiş program gereğince çeşitli bilgileriverileri uygun ortamlarda saklayan ve istenildiğinde geri getiren, çeşitli aritmetik ve mantıksal işlemler yapan; çok hızlı çalışan elektronik bir aygıttır. Günümüzde bilgisayarlar birçok yerde kullanılarak yaşamımızı kolaylaştırmaktadır. Yirmi yıl önce bilgisayarların kullanıldığı yerleri tek tek sayarken, günümüzde kullanılmadığı alanları sıralamak neredeyse olanaksız hale gelmiştir. Örneğin; bir deneme uçağının uçuşu ya da bir fabrikanın işletilmesi gibi karmaşık süreçlerin benzetim yolu ile denenmesinde bilgisayar grafikleri kullanılabiliyor ve karşılaşılabilecek güçlükler önceden görülüp önlemleri alınabiliyor. Bilgisayar aracılığıyla alışveriş yapı-

Eğitimde İnternet Kullanımı 145 6. Bölüm Yrd. Doç Dr. Erkan Tekinarslan * Öğrenme Hedefleri Öğrencilerin bu bölümle ilgili öğrenme etkinliklerini tamamladıktan sonra aşağıdaki hedef davranışları kazanmaları beklenmektedir. İnternet ile ilgili temel kavramları açıklama. İnternet ile ilgili temel uygulamaları açıklama. Eşzamanlı ve eşzamansız İnternet-tabanlı iletişim araçlarını açıklama. İnternet-tabanlı araştırma araçlarını açıklama. İnternet-tabanlı öğrenmeyi açıklama. Harmanlanmış öğrenmenin ne olduğunu ve amaçlarını açıklama. Öğretmenlerin bir iletişim, araştırma ve öğretim aracı olarak İnternetten nasıl yararlanabileceğini açıklama. Öğrencilerin bir iletişim, araştırma ve öğrenme aracı olarak İnternetten nasıl yararlanabileceğini açıklama. Öğrencilerin Web-tabanlı çoklu ortam nesneleri ve Viki, Blog gibi İnternet uygulamalarından nasıl yararlanabileceğini açıklama. İçindekiler İnternet: İlgili Kavramlar ve Uygulamalar İletişim Aracı Olarak İnternet Araştırma Aracı olarak İnternet Öğrenme-Öğretme Aracı Olarak İnternet Özet Değerlendirme Soruları * Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü

146 Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı İnternet: İlgili Kavramlar ve Uygulamalar İnternet İnternet, TCP/IP protokolüne bağlı olarak birçok bilgisayar ağının birbirine bağlanmasıyla oluşan bir ağ (network) sistemidir. Kısaca ağların ağı olarak da adlandırılan İnternet dünya çapındaki bilgisayar ağlarını ve bu ağlar üzerindeki bilgisayarları birbirine bağlayan bir yapıya sahiptir (Forcier, 1999). Bu olağanüstü büyüklükteki ağın gelişmesine yönelik ilk girişimler soğuk savaş sırasında Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Savunma Bakanlığı (U.S. Department of Defense) tarafından bu ülkeye yönelik bir nükleer saldırı durumunda dahi işlevselliğini yürütebilecek bir iletişim ağının oluşturulması düşüncesi ile başlatılmıştır (Forcier, 1999). Böylece İnternet in ilk temelleri ARPAnet (Advanced Research Projects Agency Network-İleri Düzey Araştırma Projeleri Kurum Ağı) olarak ABD Savunma Bakanlığı nın himayesinde 1969 yılında atılmış oldu. 1970 lerde ABD deki birçok merkezdeki bilgisayarlar ARPAnet e bağlandı. 1980 li yıllara girildiğinde Amerikan ordusu yeni bir bilgisayar ağı (MILITARY NET) kurdu ve ARPAnet ten ayrıldı. Yine 1980 lerin başında Amerikan bilimsel araştırma kurumu (National Science Foundation-NFS) ARPAnet yapısına uygun olarak üniversiteler arasında yüksek-hız kapasitesine sahip bir bağlantı geliştirdi. Bu sayede evinden bir üniversite ağına bağlanan bir öğrenci ya da öğretim üyesi bu ağ ile bağlantısı olan diğer üniversite ağlarına da bağlanabilme olanağına sahip oldu. Bu bağlantı türü ağ-geçidi (gateway connection) bağlantısı olarak adlandırıldı ve şu anda İnternet olarak bilinen ve dünya çapındaki bilgisayarları TCP/IP protokolüyle birbirine bağlayan ağın oluşmasına temel oluşturdu (Roblyer ve Edwards, 2000). 1981 de sadece 213 bilgisayarın İnternet bağlantısı vardı. Fakat 2000 yıllında bu sayı 400 milyona kadar ulaştı. Tahminlere göre 2005 yılının sonunda dünyadaki İnternet kullanıcısı sayısı 1 milyar kişiye ulaştı (Microsoft Encarta Online Encyclopedia, 2007). Günümüzde bir bilgisayar kullanıcısı İnternet aracılığı ile ağ bağlantısı olan milyonlarca bilgisayara bağlanıp bu devasa ortamdaki bilgilerden yararlanabilir. Ayrıca, ileriki bölümlerde daha detaylı bir şekilde tartışıldığı gibi İnternet tabanlı iletişim bugünün çağdaş dünyasında insanlar arasında giderek yaygınlaşmaktadır. İnternet aracılığı ile insanlar elektronik posta (e-posta) göndermenin yanı sıra çoklu-ortam (multimedya) nesneleri (örneğin, ses, görüntü) kullanarak dünyanın çeşitli bölgelerindeki insanlarla eşzamanlı (senkron) ve eşzamansız (asenkron) olarak etkili ve ekonomik bir şekilde iletişimde bulunabilmektedirler. Ayrıca, temel İnternet uygulamalarının (örneğin, İntranet, World-Wide Web, Telnet, FTP, Portal) yanı sıra İnternet alanındaki teknolojik gelişmelere paralel olarak yeni İnternet tabanlı uygulamalar da ortaya çıkmaktadır. Örneğin, Blog (Weblog) ve Viki (Wiki) gibi yeni İnternet uygulamaları insanlar ara-

Uzaktan Eğitim 171 7. Bölüm Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Yrd. Doç. Dr. Behçet Oral * Uzaktan eğitim ile ilgili temel kavramları tanımlayabilecek, Uzaktan eğitimin amacını açıklayabilecek, Uzaktan eğitimden yararlanma biçimlerini sınıflandırabilecek, Uzaktan eğitimden yararlanma biçimi ile uzaktan eğitimde kullanılan araçlar arasındaki ilişkiyi kavrayabilecek, Uzaktan eğitim materyalleri için uygun değerlendirme biçimini seçebilecek, Uzaktan eğitim ile sınıf ortamında yapılan eğitim arasındaki benzerlik ve farklılıkları kavrayabileceksiniz. İçindekiler Uzaktan Eğitim Kavramı Uzaktan Eğitimin Amacı Uzaktan Eğitim İle İlgili Gelişmeler Uzaktan Eğitimden Yararlanma Biçimleri (Modelleri) Uzaktan Eğitimde Yararlanılan Araçlar Uzaktan Eğitim ve İnternet Uzaktan Eğitimde Öğretim Tasarımları Uzaktan Eğitimin Yönetimi Uzaktan Eğitim Materyallerinin Değerlendirilmesi Türkiye de Uzaktan Eğitimin Gelişimi ve Uygulamaları Özet Değerlendirme Soruları * Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü

172 Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı Uzaktan Eğitim Kavramı Eğitim sorunlarının geleneksel çözüm arayışlarıyla çözümlenemediği görülünce ülkelerin eğitimci ve yöneticileri yeni arayışlara yönelmektedirler. Eğitim sistemlerinde yenilik yapmaya yönelik çabaların çoğu, başlıca iki kavram ya da inançtan kaynaklanmaktadır. Bunlardan birincisi, fırsat eşitliği kavramı ya da toplumdaki tüm bireylerin, eğitim yaşantı ve olanaklarından yararlanmaya hakkı olduğuna inanmadır. İkincisi ise, eğitimin bir dizi bireysel ve toplumsal amaçların gerçekleştirilmesine katkıda bulanabilecek başlıca etmenlerden biri olduğuna inanmadır 1. Bu inançtan hareketle bir yandan örgün eğitim olanaklarından yararlanamayan bireylere belli düzeyde eğitim hizmeti sunma, öte yandan eğitimi yaşamboyu bir süreç haline getirme gibi nedenlerle uzaktan eğitim uygulamalarına yönelme başlamıştır. Teknoloji Komisyonu (Instructional Technology Council) tarafından uzaktan eğitim için şu tanım verilmektedir 2 (akt.): Öğrenmeyi veya eğitimsel kaynak paylaşım özelliklerini bir sınıf, bina ya da yerleşkeden uzak bir başka sınıfa video, ses, bilgisayar, çoklu ortam araçları veya bunlar ile diğer geleneksel dağıtım metotlarının farklı kombinasyonlarını kullanarak dağıtma veya genişletme sürecidir. Uzaktan eğitim, bir örgün eğitim kurumunun mevcut ders programının ve içeriklerinin yerleşke dışına (ev, iş yeri, vb.) iletişim araçları kullanılarak taşınmasını ifade etmektedir 3. Uzaktan eğitim, bireylere kendi kendilerine öğrenme imkânı sağlayan, geleneksel eğitime göre daha esnek ve birey koşullarına uygulanabilir bir eğitimdir. Uzaktan eğitimle eğitim hizmeti götürmekteki sınırlılıkların kısmen ya da tümüyle ortadan kaldırılarak eğitim imkânlarının daha geniş kitlelere ulaştırılması amaçlanmaktadır. Çoklu ortamlı araçların ve sunu sistemlerinin işe koşulması, uzaktan eğitim tanımının yapılmasını güçleştirmektedir. Ancak, kısaca öğretmen ve öğrencinin zaman ve mekan bakımından birbirinden ayrıldığı ortamlar üzerine yapılandırılan eğitim uygulamalarının hepsi uzaktan eğitim olarak adlandırılmaktadır 4. Eğitim hizmetlerinin yer, zaman, yaş, amaç, hedef, kitle vb. yönlerden esnek olmasını sağlayan, öğrencisine, bireysel ve bağımsız, etkileşimli, nitelikli, ekonomik, yaygın, çeşitli ve hızlı eğitim-öğretim olanağı tanıyan ve farklı düzeylerde gerçekleştirilebilirlik özelliğine sahip bir eğitim-öğretim hizmeti olan uzaktan eğitim, değişik koşullar içerisinde bulunan geniş kitlelere hizmet sunabilen bir eğitim-öğretim uygulamasıdır 5. Uzaktan eğitim, bu özelliğinden dolayı özellikle internet destekli hizmetlerin de gelişmesiyle giderek önem kazanan bir eğitim alanı haline gelmektedir. Keegan, uzaktan eğitimin tanımı nasıl yapılırsa yapılsın aşağıdaki temel özelliklerinin öne çıktığını belirtmektedir 6 : Öğretmen ve öğrencinin öğrenme süreci boyunca fiziksel ayrılığı,

Öğretim Materyallerinin Değerlendirilmesi 207 8. Bölüm Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Prof. Dr. Özcan Demirel * Yrd. Doç. Dr. Esed Yağcı ** Ölçme tekniklerini tanıyabilecek, Ölçme tekniklerini açıklayabilecek, Bir ölçme aracının niteliklerini kavrayabilecek, Değerlendirme türleri ve tekniklerini tanıyabilecek, Değerlendirme türleri ve tekniklerini açıklayabilecek, Eğitim amaçlı bilgisayar programlarını değerlendirme türlerini tanıyabilecek, Eğitim amaçlı bilgisayar programlarını değerlendirme türlerini kavrayabilecek, Eğitim amaçlı bilgisayar programlarını değerlendirme formları hazırlayabileceksiniz. İçindekiler Öğretme Etkinliğini Ölçme ve Değerlendirme Ölçme Teknikleri Değerlendirme Değerlendirme Türleri Değerlendirme Teknikleri Eğitim Amaçlı Bilgisayar Programlarını Değerlendirme Görsel Tasarım Biçimsel Yapıyı Değerlendirme Formu Çoklu Ortam Setlerini Değerlendirme Formu Basılı Materyalleri Değerlendirme Formu Yansıtma Özelliği Olmayan Görselleri Değerlendirme Formu Yansıtma Özelliği Olan Görselleri Değerlendirme Formu İşitsel Materyalleri Değerlendirme Formu Video ve Filmleri Değerlendirme Formu Bilgisayar Yazılımlarını Değerlendirme Formu Özet Değerlendirme Soruları * ** Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi

208 Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı Öğretme Etkinliğini Ölçme ve Değerlendirme Bir dersin öğretiminde öğrencilerin belirlenen programın hedeflerine ulaşıp ulaşamadıkları ölçme ve değerlendirme ile ortaya çıkarılır. Ölçme, belli bir nesnenin belli bir özelliğe sahip olup olmadığının, sahipse sahip oluş derecesinin gözlenip, gözlem sonuçlarının özellikle sayısal sembollerle ifade edilmesidir. (Turgut 1977: 11). Örneğin; öğrenci başarısının test edilip puan veya A, B, C gibi sembollerle ifade edilmesi. Değerlendirme ise bir ölçüm sonucunu bir ölçütle karşılaştırarak değer yargısına varmadır (Turgut, 1977: 225). Eğitim açısından; öğrenci başarısını hedeflerle karşılaştırarak bir değer yargısına ulaşmadır. Ölçüt, bir ölçme sonucunun değer yargısına varmak amacıyla karşılaştırıldığı kriterdir. Başka bir deyişle ölçüt; bir nesnenin gözlenip ölçülebilen her bir niteliğidir (Sönmez, 2001: 54). Örneğin; hedefler, öğretmenin kanısı, diğer öğrencilerin başarısı, öğrencisinin yeteneği gibi. Ölçme Teknikleri Okullarımızda kullanılan ölçme tekniklerini genelde sözlü ve yazılı yoklamalar olmak üzere iki gruba ayırabiliriz. Sözlü Yoklama Sözlü yoklama, öğrencilerin sözlü anlatım becerilerini geliştirmek ve bu becerilere ne kadar sahip olduklarını ölçmek için kullanılan bir ölçme tekniğidir. Sözlü yoklamalarda, sorular sözlü olmakla birlikte sorular ve cevaplarının da sözlü verilmesi istenir. Bire bir etkileşim ve iletişim kurulma söz konusudur. Öğretmen soru soran, öğrenci de cevap veren durumundadır. Öğretmenin sözlü soruları değerlendirmede objektif davranması istenir, ancak uygulamada güçlük çekerler. Objektifliği sağlayabilmek için hem soruları yöneltmede hem de değerlendirmede kimi ölçütlere dikkat edilmelidir (Turgut 1977: 112). Sözlü sınavlarda soruları yöneltirken; 1. Sorular daha önceden yazılı olarak belirlenmeli. 2. Sorular, açık anlaşılır ve amaca yönelik olmalı. 3. Verilecek cevaplar için bir puanlama miktarı çıkarılmalı. 4. Komisyon sınavı yapacaksa soruları ve cevap anahtarını hazırlamalı. 5. Sözlü sınav kuralları öğrencilere daha önceden öğretilmeli. 6. Ölçülecek yetenek ve beceriler diğer sınav türleriyle ölçülebiliyorsa sözlü sınavdan kaçınılmalıdır.

Alternatif Ders Materyali Geliştirme 233 9. Bölüm Prof. Dr. Özcan Demirel * Öğrenme Hedefleri Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Alternatif ders materyallerini tanıyabilecek, Alternatif ders materyali geliştirmenin özelliklerini kavrayabilecek Alternatif ders materyali geliştirmenin önemini açıklayabilecek Alternatif ders materyalleri hazırlayabileceksiniz. İçindekiler Alternatif Ders Materyali Geliştirme Alternatif Ders Materyali Geliştirmenin Özellikleri Alternatif Ders Materyali Geliştirmenin önemi Alternatif Ders Materyali Örnekleri * Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi

234 Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı Giriş Bu bölümde, alternatif ders materyali geliştirme konusu ele alınmış ve basit ders araçlarının yapımına ilişkin örnekler verilmiştir. Eğitimin hedeflerini gerçekleştirme, olumlu öğrenme ortamının düzenlenmesi ile sağlanabilir. Öğrenme ortamı, ne kadar çok duyu organına hitap ederse öğrenme de o kadar çok kalıcı izli olacaktır. Birden çok duyu organına hitap edebilmek için görsel ve işitsel araçlara daha çok yer vermemiz gerekir; özellikle yeni teknolojileri kullanarak sınıf ortamında bu zenginliği yaratabiliriz. Ancak, olumlu öğrenme koşullarının bulunmadığı, yeni teknolojilerin kullanılmadığı, hatta tepegözün, bilgisayarın, beyaz tahtanın olmadığı ortamlarda ne yapılması gerektiği konusunda alternatif ders araçları devreye girmelidir. Türkiye'de yaklaşık 50.000 okulun bulunduğu belirtilmektedir. Bu okulların tümünde yeni teknolojilerin aynı düzeyde kullanılması söz konusu olamaz. Dahası, yeni teknolojilerin özellikle kırsal kesimdeki okullarda şu anda kullanılması olası görülmemektedir. Ne zaman Türkiye'deki 50.000 okul internet ağına kavuşur, o zaman Türk eğitim sisteminde yeni teknolojilerden söz edebiliriz. Bu nedenle, mesleğe yeni başlayacak öğretmen adayları ile halen meslekte görev yapan öğretmenlerin çevre koşullarına ve mevcut olanaklara göre kendi ders materyallerini kendileri üretmeleri bir süre için de olsa devam edecektir. Ders malzemelerinin basit de olsa öğretmen ya da öğrenciler tarafından üretilmesi onları yaratıcılığa itmesi açısından önemlidir. Ders öğretmeni, kendi ders materyallerini üretmeden önce öğrencileriyle beraber beyin fırtınası ya da buluş fırtınası tekniğine başvurabilir. Bu teknik yoluyla basit, ancak özgün ders materyalleri geliştirmeleri olası olabilir. Yeter ki bu işi yapmaya güdülenmiş olsunlar ve yaptıkları işten zevk alsınlar. Bu çalışma, öğrencilere ödev ya da proje olarak da verilebilir ve en özgün ders materyali üreten öğrenci ya da öğrenci grubuna ödül verilebilir. Sınıf öğretmenleri ile branş öğretmenleri sınıf ortamında ders materyalleri kullanmaktan çok ders kitabı, ünite dergisi ve kara tahtayı kullanmayı tercih etmektedirler. Eğitim ortamında yeni teknolojileri kullanmak ne denli etkili ve çarpıcı olsa da, bundan kaçınmaktadırlar. Kendi ürettikleri ve yaratıcılıklarını ortaya koydukları araçları kullanmak, onlara daha cazip gelecektir. Aynı durum, öğrenciler için de geçerlidir. Hatta, yarışma havasında üretilen ders materyallerinin üretimi ve sınıf ortamında kullanılır olması, onları daha çok etkileyecektir. Çevrelerindeki atık malzemelerden yararlanılarak yapılan araçlar onlara daha ilginç gelecektir. Hizmet öncesi eğitimden geçen öğretmen adayları bu dersi alırken, çevre koşullarından yararlanarak basit, ancak özgün bir materyal geliştirmeyi, dönem

Çeşitli Materyaller ve Eğitimdeki Yeri 251 10. Bölüm Öğr. Gör. Havva Taşlı Öğrenme Hedefleri Bu bölümün sonunda aşağıdaki amaçlara ulaşmanız beklenmektedir. Öğretim materyalleri hazırlama ile ilgili temel ilkeleri uygulayabilme Çeşitli dersler için hazırlanmış öğretim materyallerini geliştirebilme Çeşitli dersler için hazırlanmış öğretim materyallerine uygun ders planı hazırlayabilme Çeşitli dersler için hazırlanmış öğretim materyallerini öğretme-öğrenme ortamında kullanabilme İçindekiler Çeşitli Materyaller ve Eğitimdeki Yeri Materyalin Hazırlanış Amacı, Eğitimsel Özelliği Çeşitli Dersler için Hazırlanmış Öğretim Materyallerinin Hazırlanması, Değerlendirilmesi ve Geliştirilmesi Materyalin Hazırlanışı, Eğitimsel Özelliği Örnek Ders Planı Resimli Materyal Örnekleri Uygulama Çalışması Özet Bu materyaller Öğr. Gör. Havva Taşlı yönetiminde Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi öğrencileri ile birlikte hazırlanmıştır.

252 Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı Bu bölümde, bazı materyallerin hazırlanışı ve eğitimsel özellikleri yer almıştır. Öğretmenlerimizin kendilerinin materyal geliştirmeleri, öğrencilerin geliştirmelerine rehberlik ve fikir vermesi bakımından yararlı olacağı düşünülmektedir. Materyalin Adı: Işıklı Türkiye Haritası Kullanılan Malzemeler Yeterli miktarda uzun çivili raptiye Yeterli miktarda zil teli 60x40 cm. ebatlarında kontrplâk veya sunta Cep feneri ampulü Duy İki adet tükenmez kalem dışı Yassı pil Materyalin Hazırlanışı 1. Elinize, üzerine Türkiye haritası çizeceğiniz büyüklükte bir kontrplâk veya sunta levha alınız. Bu kontrplâğın üzerine Türkiye haritası çizerek il merkezlerini belirleyiniz. 2. Belirlediğiniz noktalara birer raptiye çakınız. Çakılan raptiyelerin ucunun, seçtiğiniz malzemenin altından çıkmasına dikkat ediniz. 3. Haritanın yan tarafına, illerin isimlerini trafik kod numaralarına göre sıralayarak yazınız. 4. Yazdığınız her ilin baş kısmına da il merkezlerine uygulandığı gibi birer raptiye çakınız.

Sözlük 295 SÖZLÜK Asenkron Öğrenme: Öğretim sürecinin öğrenenle öğreten, fiziksel olarak farklı mekânlardayken, farklı zamanlı olarak gerçekleşmesidir. Barkovision Hareketli veya hareketsiz görüntüyü perde veya duvara yansıtabilen cihaz. Ancak ışık gücü düşük ve kendisi pahalı olduğu için terk edildi. Bilgisayar Destekli Öğretim (BDÖ): Öğretim sürecinde öğrencilerin bilgisayarla etkileşimde bulunması, bilgisayarların süreçte bir öğretim aracı ve öğretim ortamı olarak iş-görmesi etkinlikleridir. Bilgisayar Donanımı: Donanım bilgisayarı oluşturan her türlü fiziksel parçaya verilen verilen addır. Donanım bir merkezi işlem biriminden (Central Processing Unit- CPU) ve bu birime bağlı çevre birimlerinden oluşur. Çevre birimleri de ayrıca giriş birimleri (input devices) ve çıkış birimleri (output devices) olmak üzere iki kısma ayrılır. Bilgisayar Yönetimli Öğretim: Herhangi bir konuda, öğrencinin öğrenme süreçlerinin bilgisayarlarca yönetilmesidir. Bilgisayar: kendine önceden yüklenmiş program gereğince çeşitli bilgileri-verileri uygun ortamlarda saklayan ve istenildiğinde geri getiren, çeşitli aritmetik ve mantıksal işlemler yapan; çok hızlı çalışan elektronik bir cihazdır. Bilgisayarlar Hakkında Öğretim: Bilgisayarların öğretim sürecinde kendisinin öğrenme konusu yapılmasıdır. Blog: Tasarım bilgisi ve becerisi gerektirmeden insanların çeşitli konularda bilgi sunmasına ve diğer insanlarla etkileşimde bulunmasına fırsat veren kişisel web sayfalarıdır (Google-Blogger, 2007). Bluetooth: Bluetooth, kablosuz kısa-mesafeli, ses ve veri haberleşmesini sağlamak için oluşturulmuş ve standard çalışmaları hala devam eden bir sisteme verilen addır (Altay, 2005). Camera Analog veya Digital Fotoğraf Makinesi. CD Compact Disc, Sayısal Disk medyası. CD Player Compact Disk Çalıcısı, Sayısal Disk çalan cihaz. CD Recorder Sayısal diske yazabilen cihaz. CD-R Bir kez yazılabilir sayısal disk. CD-RW Defalarca yazılabilen ve silinebilen sayısal disk medyası. Compact Cassette Magnetic Compact Cassette. Taşınabilir Kaset medya türü. DVD Digital Video Disc / Sayısal Görüntü Disk medyası. DVD Player Digital Video Disk Oynatıcısı DVD Recorder DVD-R Bir kez yazılabilir Sayısal Görüntü Diski DVD-RW ReWritableDigitalVideoDisc/Defalarca Yazılabilir ve Silinebilir Sayısal Görüntü Diski