Araştırma ve # Bilimsel Yöntem! Levent AKGÜN Suat ÇELİK İçerik! Bilim ve İşlevi Bilimsel Araştırma Araştırma Tipleri Bilimin Önemli Kavramları Eğitim Araştırmaları ve Önemi 2! Bilim ve İşlevi! Bilim? Nesnel sağlamlığı olan bilgi bütünü Neden sonuç ilişkilerinin ifade edildiği sistematik bilgiler birikimi İnsanoğlunun biriktirdiği, sistematik bilgi Bilim yaratıcılık gerektiren bir sosyal etkinliktir!! Bilimin temel işlevi? anlama, açıklama ve kontrol 3! 4! Bilim DK sözlüğünde bilim şöyle tanımlanıyor: Bilim: "Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgi. Bilim, her türlü düzenden yoksun duyu verileri (algılar) ile mantıksal olarak düzenli düşünme arasında uygunluk sağlama çabasıdır (Albert Einstein)
Bilim, gözlem ve gözleme dayalı uslama (akıl yürütme) yoluyla önce dünyaya ilişkin olguları, sonra bu olguları birbirine bağlayan yasaları bulma çabasıdır (Russell). Bilim, doğal dünyayla ilgili soruları cevaplamak üzere bilimsel araştırma yöntemlerini kullanarak herkesin irdelemesine açık geçerli ve güvenilir genellemeler ve açıklamalar ortaya koyma etkinliğidir (William F. McComas). Bilim, olgu dünyası ile kuram arasında gidip gelen bir açıklama ve tahmin yöntemidir (Cemal Yıldırım). Bilim, doğayı, özellikle doğaya ilişkin kuram ya da beklentilerimizi sürekli sınma etkinliğidir (Cemal Yıldırım). Bilim, sağlam ve güvenilir bilgidir (Aydın Sayılı). Bilim örgün bilgiler bütünüdür (Yaygın bir tanım)!
Bilim, insan deneyim ve yaşantısını betimleme, yaratma ve anlama yöntemidir (R. B. Lindsay). Bilim, üzerinde herkesin birleşebileceği yargıları konu alan bir çalışmadır (N. Campbell) Uzun yaşamımda öğrendiğim bir şey var: gerçeklikle kıyaslandığında tüm bilimimiz ilkel ve çocukça kalmaktadır, buna rağmen sahip olduğumuz en değerli şey de bilimdir (Albert Einstein). Sıradan bir kimsenin yeni bulunan bir hormonu ya da everene ilişkin en son kuramı bilmesi o kadar gerekli değildir. Onun için ve hepimiz için asıl gerekli olan bilimin amaç ve yönteminin mümkün olan açıklıkla anlamaktır. Bu anlayışı sağlama, yalnız üniversitelerimize değil, her düzeydeki okullarımıza düşen bir görevdir (George Sarton). Hayatta en hakiki mürşit ilimdir, fendir (Atatürk). Bilimin amacı, insanda doğal olarak var olan bilmek arzusunu doyurmaktır (Aristo)
Bilimsel buluşta şans ya da tesadüfün rolü buna hazır bir kafa için vardır (Pateur). Çağdaş bilimin dört önemli niteliği bulunmaktadır: Çeşitlilik: İlgilendiği konular çeşitlidir Süreklilik: Bilimsel bilgi üretme süreci hiçbir zaman durmaz Yenilik: Bilime yeni bilgiler eklenir Ayıklanma: Yanlış olduğu anlaşılan bilgiler kendiliğinden ayıklanır; yerine yenisi konulur. BİLİM FORMAL BİLİM İNFORMAL BİLİM (OLGUSAL) MANTIK MATEMATİK DOĞAL BİLİMLER KÜLTÜR BİLİMLERİ FİZİK SOSYOLOJİ KİMYA SOSYAL PSİKOLOJİ BİYOLOJİ DÜŞÜNCE TARİHİ PSİKOLOJİ BİLİMİN SINIFLANDIRILMASI Araştırma Nedir?-1! Sistematik inceleme, soruşturmadır (Hitchcock &Hughes) Sistematik bir şekilde soru/lar sorma, sistematik inceleme yöntemidir (Bell). Veri toplama ve bu verileri analiz etme sürecidir (Hitchcock and Hughes) Arama, öğrenme, bilinmeyeni bilinir hale getirme, karanlığa ışık tutma sürecidir (Cebeci) Bilginin bulunması, geliştirilmesi ve gerçeğe uygun olup olmadığının kontrol edilmesi için harcanan çabadır (Aslantürk) 23! Araştırma Nedir?-2! Amaçlı, planlı ve sistemli olarak verilerin toplanması, gruplandırılması, analizi, sentezi, açıklanması, yorumlanması ve değerlendirilmesi işlemleriyle problemlere güvenilir çözüm yolları bulma sürecidir (Kaptan) Bilimsel çözümleme yönteminin formal, sistemli ve dikkatli bir biçimde uygulanmasıdır (Kaptan) Karşılaşılan bir güçlüğün giderilmesi için bilimsel yöntemin uygulanması ya da planlı ve sistemli olarak verilerin toplanması, çözümlenişi (analiz), yorumlanarak sonucun raporlaştırılması ile problemlere güvenilir çözümler arama sürecidir (Karasar) 24!
Araştırma Nedir?-Özet! Bilimsel Araştırma Sistematik inceleme Bilimsel Araştırma Süreci! Genel bir problem belirleme Ayrıntılı tarama Literatür taraması Kısa ön tarama sonra yayma Teori (kuram) oluşturma Sonuçlar çıkarma ve raporlaştırma Veri toplama ve analiz etme Sonuçlara göre yargılara varma ve bulguları kullanılabilir hale getirme sürecidir. 25! Araştırma problemi, sorusu, ve hipotez belirleme Araştırma desenine ve yönteme karar verme Veri toplama İstatistik tabloları Verileri Analiz etme Diyagramlar Bulguları yorumlama 26! Bilimsel Araştırmanın Temel İlkeleri Nelerdir?! Bilimsel yöntemlerle incelenebilecek önemli sorular sorar, Konuyla ilgili teoriler ve mevcut kavramsal yapıyla ilişki kurar, Araştırma sorularını cevaplayabilmek için uygun yöntemleri kullanır, Tutarlı, mantıklı, ve derinlemesine akıl yürütme sağlar, Alandaki diğer çalışmalarla karşılaştırma, genelleme veya tekrarlar sunar, Araştırma Tipleri! Temel (Basic) Araştırmalar: Bazen pür olarak da adlandırılırlar. Bu araştırmalarda amaç anlama, açıklama ve tahmin etmektir. Bu araştırmaların etkileri uzun zamanda dolaylı yollarla ortaya çıkar. Araştırma sonuçları diğer araştırmacıların görüş ve eleştirilerine açılır. 27! 28! Araştırma Tipleri! Araştırma Tipleri! Uygulamalı (Applied) Araştırmalar: Tıbbi araştırmalar, mühendislik, sosyal çalışmalar ve eğitim uygulamaları bilimsel bilgileri kullanırlar ama kendileri bilim değillerdir. Bu araştırmalar da genellenebilir bilgi üretmeye yöneliktirler. Eğitim araştırmaları daha çok deneysel bilgiler ve yapılar üretme peşindedir. Değerlendirme (Evaluation) Araştırmaları: Bu araştırmalar özel alana yönelik bir uygulamanın o alanın şartları içinde değerini ölçmeye yöneliktirler. Bu yüzden sonuçları genellenebilir değildir. Eylem araştırmaları bu tip araştırmalardır. 29! 30!
Araştırma Tipleri ve İşlevleri! Araştırma Tipleri ve İşlevleri! Araştırmanın Konusu Araştırmanın Amacı Temel Uygulamalı Değerlendirme Fen, davranış ve sosyal bilimler 1. Teorileri, kanunları ve temel ilkeleri test etmek 2. Olaylar arasındaki deneysel ilişkileri ortaya çıkarmak ve genellemeler yapmak Tıp, mühendislik ve eğitim bilimleri 1. Çalışılan alanda teorilerin kullanılışlıklarını test etmek 2. Verilen bir alan içinde ilişkileri belirlemek ve analitik genellemeler yapmak 1. Özel alanlardaki uygulamalar 1. Özel uygulamaların iç amaca ulaşıp ulaşmadığını değerlendirmek 2. Özel uygulamaların değerini (önemini) değerlendirmek Araştırmanın Genellenebilirliği Araştırmanın Uygulanabilirliği Temel Uygulamalı Değerlendirme Somut, Özel bir alan uygulamasına Genel, bir alana özgü Soyut, genel özgü Belli bir merkezde özel uygulama 1. Özel 1. Verilen alanla uygulamaların 1. Temel kanun ve ilgili araştırmaya dayalı ilkelere yeni bilimsel araştırmalara bilgi ekler bilgiler ekler bilgi ekler 2. Özel bir uygulama 2. Gelecek araştırma 2.Verilen alanla alanına araştırma ve ve metotları ilgili yöntem bilgisi ekler geliştirir. araştırmaları geliştirir. 3. Karar vermede yardımcı olur 31! 32! Bilimin Önemli Kavramları! Olgu Terim Tanım Kavram Bilimsel Teori Bilimsel Yasa Bilimsel Hipotez Bilimin Doğasıyla İlgili Kavram Yanılgıları Olgu?! Olgu ve Özellikleri Olgu genel olarak, evrende yer alan, doğrudan ya da dolaylı olarak gözlenebilen nesne, durum veya olaylar olarak nitelendirilebilir. Olguların;! Genel geçerlilik,! Süreklilik,! Doğrudan ya da dolaylı olarak gözlenebilirlik! Tekrarlanabilirlik özellikleri bulunmaktadır. Olgu Örnekleri! Suyun kaynaması! Metallerin elektrik iletmesi! Elmasın sert olması! İnsanların öğrenmesi 33! 34! Kavram?! Terim & Tanım?! O l g u l a r ı n zihnimizdeki imajıdır. İnsan zihninde anlamlanan olay, obje, ve olguların değişebilen ortak özelliklerini temsil eden formudur. Terim Belirli bir alana has olan sözcüklere denir. Yani terimler belirli bir alanın dilini oluşturur. Tanım Bilinmeyen, yabancılık çekilen bir kavramın aşina olunan, bilinen kavramlarla açıklanmasıdır. 35! 36!
Bilimsel Teori (Kuram)-1! Teori Bilimsel yöntemin en önemli kavramı olan teori, doğal dünyanın olgularını, olgular arası ilişkilerini, yasalarını açıklayan, yasaları, çıkarsamaları ve test edilmiş hipotezleri içeren iyi yapılandırılmış kavramsal yapılardır. Teori Örnekleri " Moleküler kinetik teori " Atom teorileri " Öğrenme teorileri " Asit-baz teorileri " Belirsizlik teorisi " Hareketli kıtalar teorisi " Motivasyon teorileri Bilimsel Teori (Kuram)-2! Bilimsel teoriler, gündelik hayatta boş veya safsata anlamında kullanılan teori anlamında kullanılmamalıdır. Bilimsel teoriler hiçbir zaman ispatlanamaz ancak mevcut kanıtlara dayalı olarak yapılan açıklamalar arasında en mantıklı olanıdır. Bilimsel teorilerin, açıklama, tahmin ve kontrol olmak üzere üç önemli bileşeni vardır. İyi bir teori; gözlemleri iyi açıklama, henüz gözlenmemiş olayları tahmin etme, sınanmaya açık olma ve yeni bilgiler elde edildikçe gerektiğinde düzeltilebilme gibi özelliklere sahip olmalıdır. Teoriler sayesinde birbiriyle ilişkisiz gibi görünen bir takım olaylar arasındaki ilişkilerin varlığı tespit edilir. 37! 38! Bilimsel Yasa?-1! Bilimsel Yasa Yasa, olgusal içerikli genellemelerdir. Bilimsel yasalar, belirtilen şartlar altındaki olgular arası ilişkilerin özlü ifadeleridir. Sabit sıcaklıkta, sabit miktardaki gazın hacmi, basıncı ile ters orantılıdır. Boyle-Mariotte yasası P α 1/V birçok yasa örneği bulunmaktadır. Yasa Örnekleri! Kütlenin korunumu yasası,! Enerjinin korunumu yasası,! Sabit oranlar yasası,! Boyle-Mariotte yasası! Ohm yasası! Coulomp yasası! Yerçekimi yasası vb. Ernest Rutherford (1871-1937) 40! Bilimsel Yasa?-2! Yasalar, teorilerden farklı olarak açıklamadan daha çok ilişkileri belirtme işlevine sahiptir. Örneğin gazlara ait yasalarda basınç, hacim, sıcaklık ve tanecik sayısı niceliklerinin birbirleri ile ilişkileri ifade edilirken, gazların kinetik teorisinde bu ilişkilerin nasıl oluştuğunun açıklamaları yer alır. Hipotez?! Hipotezler, yapılan gözlemleri açıklamaya yönelik sınanmak üzere ileri sürülen, sınırları iyi çizilmiş doğrulanmaya veya yanlışlanmaya açık önermelerdir. Bilimsel araştırmalarda hipotezler araştırılacak konuyu veya çözülecek problemi sınırlandırarak bilimin seçici olma işlevini yerine getirirler. 41! 42!
Hipotez Örnekleri! Şekerin sudaki çözünme hızı artan sıcaklıkla artar. Dünya güneşin etrafında döner Kopernik in hipotezi Öğrencilerin kümeler konusundaki başarıları açısından İşbirlikçi öğrenme yöntemi etkili bir yöntemdir 43! Hipotez, teori ve yasa arasında hiyerarşik bir ilişki yoktur!!! Hipotez Teori Yasa # Teoriler yasalara dönüşmeyip, yanlışlanamadıkları sürece, teori olarak, yasalar da yasa olarak kalırlar. # Gazların kinetik teorisinin gaz yasalarından çok sonra ortaya konmuş olması da bu durumu desteklemektedir. Bilimin doğası ile ilgili yaygın kavram yanılgıları! Bilimsel bilgiler değişmez kesin bilgilerdir. Bilim insanları tamamen objektiftirler. Bilimsel hipotezler, teorilere onlarda yeterince doğrulandıklarında yasalara dönüşürler. Bilimde evrensel olarak kabul edilen tekbir bilimsel yöntem vardır. Bilim olguların sistematik olarak gözlenmesi işleminden ibarettir. Bilim bütün sorularımıza cevap bulabilir. Bilimde sosyal ve kültürel değerlerin bir etkisi yoktur. Bilim tamamen birikimsel olarak ilerler. Neden Eğitim Araştırması?! Eğitim sürecini anlayabilme ve doğru kararlar alma ihtiyacı Eğitimle ilgili olmayan karar mekanizmalarının (ör. Yasa yapıcılar ve mahkemeler) eğitimde değişiklik yapılması gerektiği yönündeki telkinleri Sivil toplum ve eğitimle ilgili örgütlerin araştırma ve geliştirmeye katkıda bulunmaya başlamaları Mevcut araştırmaların yeniden irdelenmesi Eğitim araştırmalarına kolaylıkla ulaşılabilmesi Profesyonel olarak araştırmacı olmamalarına rağmen çok sayıda eğitimcinin sorunların çözümüne yönelik araştırma yapmaya başlamaları 45! 46! Eğitim Araştırmalarında Bilgi Üretme Süreci! Eğitim Uygulamaları Önceki Araştırmalar 1 Araştırma Problemi Süreç Basamakları 2 Deneysel Çalışma 3 Tekrarlı Çalışmalar 4 Araştırmaları Sentezleme Metodolojik Yenilikler 5 Adaptasyon ve Değerlendirme Gelişen Toplumun Eğitim Sorunlarına Ancak Bilimsel Yaklaşımlarla Çözümler Bulunabilir. 47!