UZAKTAN EĞİTİMDE MATERYAL ORTAM VE TEKNOLOJİ TASARIMI 11 EDİTÖRLER Görkem KÖSEOĞLU Burak İNAN
İÇERİK Uzaktan eğitimde yazılı basılı materyallerin tasarımı. Uzaktan eğitimde yazılı- basılı materyalin öğretimsel etkililiği ve tasarımı. Uzaktan eğitimde ders kitaplarında görsel tasarım öğeleri. Uzaktan eğitimde görsel tasarım ilkeleri. Uzaktan eğitimde kullanılan ders kitaplarının tasarımı. Uzaktan eğitimde öğretim tasarım ilkeleri. Uzaktan eğitimde ders kitaplarının programlı öğretim yöntemi ile yazılışı. Uzaktan eğitimde ders kitaplarının modüler öğretim yöntemi ile yazılışı. Uzaktan eğitimde yayın yolu ile öğretim ortamları ve teknolojileri tasarımı. Uzaktan eğitimde görsel teknolojiler. Uzaktan eğitimde televizyonla dağıtım modelleri. Uzaktan eğitimde işitsel teknolojiler. Uzaktan eğitimde radyo ile dağıtım modelleri. Uzaktan eğitimde bilişim ortamları ve teknolojileri tasarımı. Uzaktan eğitimde VCD İle ders tasarımı. Uzaktan eğitimde etkileşimli video tasarım ve geliştirme.
Uzaktan Eğitimde Yazılı-Basılı Materyal Tasarımı -Yazılı ve Basılı Materyallerin Öğretimsel Etkililikleri ve Tasarımı: Yazılı bir materyalin öğretimsel etkililiği, özellikle 3 temel değişkene bağlıdır; a)materyallerin okunabilirlik düzeyleri b)materyalin içeriği c)materyalin tasarımı (düzenlenmesi, dış görünümü)
Yazılı Materyallerin Tasarımında Dikkate Alınması Gereken Noktalar: Tutarlılık, Sayfa düzeni, Görsel materyaller Yazı türü ve boyutu Yazı stili Metin objeleri Grafik objeleri Stil sayısı (çeşitliliği) Büyük harf, küçük harf kullanımı Harf boyutu (Punto) Renk Satırlar arası boşluk Vurgulama araçlarının kullanımı
Tutarlılık: Sayfaların biçimleri birbirleriyle tutarlı olmalıdır. Farklı yazı tip, farklı yazı boyutu, farklı boşluklar, farklı satır aralıkları ile farklı başlıklar olmamalıdır. Sayfa Düzeni: Metne göre sütun, satır ve kenar boşluklarına dikkat edilmeli. Görsel Materyaller: Görseller metine bağlı bir şekilde konulmalı ve basit tutulmalı. Fazla ayrıntıya girilmemeli. Yazı Stili: Her yeni bölüm ya da kısmı diğerlerinden ayrı bir şekilde tanıtılmalı. Basit cümleler ve yazı stilleri kullanılmalıdır.
Yazı Türü ve Boyutu: Yazı boyutu, satır uzunluğu, satırlar arasındaki boşluk miktarı, yazı ve zemin rengi gibi faktörler metnin kolay anlaşılmasını sağlar. Grafikler : Grafikler, miktar, ölçü, boyut, durum ve sıraya ilişkin, anlatımı güç konuları, açıklığa kavuşturmaları nedeniyle tablolardan daha ilgi çekici ve anlaşılırdır. Vurgulama Yazılı materyallerde yeni ve önemli kelime ya da cümlelere dikkatleri çekmek için kelimelerin veya cümlelerin boyutlarının veya renklerinin dikkat çeker şekilde değiştirilmesidir.
Ders kitaplarında görsel tasarım öğeleri Boşluk Çizgi Şekil Alan Boyut Doku Desen Renk
Boşluk: Belirli bir çerçeve içinde kullanım alanı dışında kalan yerlerdir. Ders kitabında satır ve harf arasındaki boşluklar da okumayı kolaylaştırması veya zorlaştırılması açısından önemlidir. Çizgi: Hareketi ve yönü belirleyici etkisi olan çizgi, gözü belirli bir alana ya da bir alan etrafında hareket ettirerek dikkatleri çeken ve algılama üzerinde oldukça önemli olan tek boyutlu bir araçtır. Şekil: Bir düzey üzerinde oluşturulan ve az bir çaba ile dikkati materyale çekmeyi başarmada etkili olan iki boyutlu tasarım öğesidir. Alan: Görsel öğeler ve kelimeler etrafında bırakılan boş alanlar kalabalık, karışık duygusuna engel olur. Bu nedenle, bir tasarımda boş alanların dağılımı, görsel öğelerin yerleştirilmesi kadar önemlidir.
Boyut: Biçimsel tasarım elemanlarının birbirlerine göre yerleşimidir. Boyut algısı nesne bilgimize göre değişeceği için bilindik bir boyut seçilmelidir. Doku: üç boyutlu nesne yada materyallerin bir özelliği olan; doku; renk gibi vurgulama, ayırma ya da bütünlüğü artırmak amacıyla kullanılabilen bir yapısal tasarım öğesidir. Desen: Özellikle önem fikri vermek, ayırmak ya da bütünleştirmek amacı ile, üç boyutlu cisimler oluşturmak ve dokunma fikri oluşturmak için desen kullanılmasında fayda vardır. Renk: Materyale olan ilgiyi artırma ve hatırlamayı kolaylaştırma vb. özelliklileri ile, öğretim tasarımında oldukça önemli bir rol oynayan yapısal tasarım öğesidir.
Görsel Tasarım İlkeleri İlgi çekici ve etkili bir görsel öge kullanmak için bazı faktörlere dikkat etmemiz gerekir bunlar: Bütünlük/Uyum Oran-ölçek Denge Vurgu Hizalama/Ritim Yakınlık Yapı
Bütünlük: bir görseli meydana getiren öğelerin bir bütün olarak görünmesini sağlayan, öğeler arasındaki ilişkidir. Bütünlük, görseli anlamayı ve yorumlamayı kolaylaştırır. Öğeleri üst üste bindirerek, Oklar gibi işaret araçları ve Çizgi, şekil, renk, çerçeve gibi görsel araçlar kullanarak bütünlük sağlanabilir Oran Ölçek: Objelerin büyüklüğünden doğru algılanması için, tanıdık bir başka obje ile ölçeklendirmesi gerekir. Materyal tasarlanırken çeşitli objeler birlikte ölçeklendirilerek; büyüklüklerinin doğru algılanması sağlanmalıdır. Kullanılan çizgi veya harflerle; hafiflik ağırlık yükseklik çukurluk ve derinlik gibi farklılıklar hissettirilmedir Denge: Materyalde bulunan öğelerin göz tarafından algılanan ağırlığıdır. Ders kitabındaki öğeler, dikey veya yatay eksen veya hem yatay hem dikey eksenler dikkate alınarak eşit ağırlıkta dağıtıldığında, okuyucuda denge ve eşitlik duygusu uyandırır. Simetrik olmasına dikkat edilmelidir.
Vurgu: Öğretim materyalinin can alıcı noktasıdır. Dikkat çekilecek nokta en ilgi çekici nokta olarak tasarlanıp, en önemli unsurlar oraya yerleştirilebilir. Bu amaçla değişik teknikler kullanılabilir: Ok ve benzeri yön gösteren araçlar kullanmak, Önemli öğe için diğerlerinden daha parlak bir renk kullanmak. Temel öğeyi diğerlerinden daha büyük yapmak. Hizalama: Gözün bir objeden diğerine rahatlıkla kayabilmesidir. Birbirinden kopuk olarak yerleştirilmiş tasarım elemanları arasında bağlantı zor kurulur. Algılama istenen şekilde olmaz. Düzenli bilgiler düzensizlere göre daha kolay öğrenilir ve hatırlanır. Yakınlık: Bir görsel görüntüde birbirine yakın öğeler birbirleriyle ilişkili; uzak öğeler ise ilişkisiz olarak algılanır. Materyalin yakınlık ilkesine uymaması durumunda, okuyucu bu öğeleri anlamlandırmak ve hangilerinin birlikte düşünüleceğine karar vererek gruplandırmak için zaman harcayacaktır. Yapı: Görsellik mümkün olduğunca basitleştirilmeli, aşırı detaycılıktan kaçınılmalıdır. Genelde dengeli, sıralı ve sola yanaşık bir yapı tercih edilmelidir.
DERS KİTAPLARININ SEÇİMİ, TASARIMI ve GELİŞTİRİLMESİ Ders Kitaplarının Seçimi, Tasarımı ve Geliştirilmesi: Ders Kitaplarının Seçimi: Hedef davranışlarda tutarlıktır. Hedef davranışları kazanacak olan uzaktan eğitim öğrencileri olacağından materyal seçiminde bu kitlenin iç koşulları (gelişim ve öğrenme özellikleri, ilgileri, gereksinimleri, sistemden beklentileri, sosyal, kültürel ve ekonomik durumları vb. Uzaktan eğitim kitaplarında öncelikler derslerle ilgili bilişsel, devinişsel, duyuşsal öğrenme hedeflerini geliştirmeye yardımcı olması beklenir.
Ders Kitaplarının Tasarımı: Tasarımda uzaktan eğitim hedef kitlesinin: İç koşulları (yaş, dil yetenekleri, okuma biçimleri vb.) göz önüne alınmalıdır. Söz konusu karakter ve tasarımlar etkili kullanılmalıdır. Yazımda bazı kurallar bulunmaktadır. Bilgileri ünitelerde ve konularda mantıklı bir şekilde bölümlere ayırmak gerekmektedir. Mesleki dil ve karmaşık bir dil kullanmaktan kaçınılmalıdır. Konu planında alt konularının temel konuları desteklenmesini sağlamak gerekir. Bilinmeyen kelimeler açıklamaları yapılmalıdır.
Basılı Malzemeler için Öğretim Tasarım İlkeleri Yazı Türü İçeriğin Yazımı Ders tanıtımı hazırlama Kararlı bir yapıda kalma Örnek ve benzetmelerin kullanımı Soruların Kullanımı Terimler Sözlüğü Kullanımı Ders Kitabının Her Bölümünde Bulunması Gereken Kısımlar Bölüm numarası ve Adı, öğrenme hedefleri, içindekiler, çalışma önerileri, örnek olay, anahtar kelimeler, giriş, asıl metin, ara sorular, özet, alıştırmalar / değerlendirme soruları, yararlanılan ve başvurulabilecek kaynaklar bulunmalıdır.
Uzaktan Eğitim Ders Kitap ve Notlarının Proglamlı ve Modüler Yöntemle Yazılımı Programlı yöntemde: Uzaktan ve programlı öğretimin her ikisi de öğretme-öğrenme sürecinde öğrencinin etkin katılımını istemektedir. Her ikisi de öğrenmede bireyin kendine uygun gelen bir hızla ilerlemesini sağlamakta ve yine her ikisi de bilinen kavramlardan bilinmeyen kavramlara doğru öğrenciye rehberlik etmektedir. Bu rehberlik, öğrenmede kolayca aşılabilecek kısa aşamalarla yapılmaktadır. Küçük adımlar ilkesi, Öğrenmeye etkin katılım ilkesi, Sonuç hakkında anında bilgi alma ilkesi, Bireysel hıza göre ilerleme ilkesi, Doğru cevaplar ilkesi gibi ilkeleri var.
Modüler Programlama Yöntemi: Öğrenci merkezli, bireyselleştirilmiş bir öğrenme öğretme yaklaşımıdır. Modüler programlar doğrultusunda modüler bir sistemi gerektirmektedir. Eğitim programının modüllerden oluşmasıdır. Modüllerin bölümleri belirli bir sıra takip eder. Her modül ile bir yeterliğe yönelik bilgi ve beceriler kazandırılır. Modüllerle öğrenme ye başlamadan önce yapılacak ilk iş, bireyin gereksinimlerine ve öğretim düzeyine uygun modülün seçilmesidir
Uzaktan Eğitimde Yayın Yoluyla Öğretim Ortamları Ve Teknolojileri Tasarımı Görsel-İşitsel Teknolojiler Öğretimsel televizyon yayınları Öğretimsel televizyon için öğretim tasarımı Öğretimsel televizyon derslerinin yönetilmesi Uzaktan eğitimde televizyonla dağıtım modelleri
Öğretimsel televizyon yayınları Tek bir ders: Program belirli tek bir konu ya da kavramı anlatır. Derse giriş ve özet sağlar. Tüm ders: Bir ya da daha fazla öğretimsel televizyon dizisinde yer alan dersler yazılı öğretim malzemeleriyle birlikte kullanılarak bir dönemlik tüm bir ders olarak verilir. Seçilmiş bir ünite: Dersin öğretim programında bulunan bir üniteyi bir dizi program ile anlatır.
Öğretimsel Televizyon İçin Öğretim Tasarımı Öğretimsel televizyon için öğretim tasarımı yaparken en önemli nokta görsel olarak düşünmektir. Görsel benzetmeler sayesinde klasik ders vermeye bağlılığı aşabilir. Söyleme yerine gösterme kullanılarak öğretimsel etki arttırılır. İlişkileri hafızaya alınması ve geri çağrılması gereken bilgiler, ana hatlar, anahtar noktalar görsel olarak belirtilirse öğrenime yardımcı olabilir. Hazırlanan malzemede; Resimler - Nesnelerin neye benzediklerini göstermek için, Şekiller - Kavramsal ilişki, düzenleme, ve içeriğin yapısını göstermek için, Haritalar - Soyut ilişkileri göstermek için, Grafik, tablo ve haritalar - Bilgiyi özetlemek için kullanılabilir. Televizyon yayının uzatan eğitim için 3 şekilde kullanımı vardır Bunlar; -tek bir ders, -tüm ders, -seçilmiş bir ünitedir
Uzaktan Eğitimde Televizyonla Dağıtım Modelleri Televizyon dağıtım modelleri tek yönlü veya çift yönlü olabilir. Tek yönlüde öğrenciler evlerinde veya farklı bir yerden TV den izleyerek konuları öğrenirlerken çift yönlüde etkileşim halindedirler. Televizyonlu konferanslı olarak da bilinir öğrenciler yüz yüze, sesli bir şekilde öğretmeniyle iletişim kurabilir.
İşitsel Teknolojiler İşitsel teknolojiler telefon, sesli konferans, CD ve radyo ile gerçekleştirilen öğretim ortamlarıdır. Evlerde sabit telefonlarla ya da cep telefonları kullanılarak ders verme ilkesine dayanan telefon ile eğitim günümüzde teknoloji ile birlikte yerini video konferans yöntemine bırakmıştır. Uzaktan eğitimde radyo ile dağıtım modellerine bakacak olursak; Tek yönlü radyo ile dağıtım modeli, Çift yönlü etkileşimli radyolu-konferans modelidir.
Tek yönlü radyo ile dağıtım modeli: Öğrenciler derslerini evlerinde veya iş yerlerinde radyodan dinlerler. Bu modelde, önceden hazırlanan öğretim materyalleri öğrencilere posta ile gönderilir. Öğretmenler, eğitim-öğretim faaliyetlerini hazırladıkları radyo programları ile öğrencilere öğretmeye çalışır.
Çift yönlü etkileşimli radyolu-konferans modeli: Farklı ortamlarda bulunan öğrencilerin, genellikle aynı anda öğretmenleri ve arkadaşlarıyla telefon ile bağlantı kurarak derslerini öğrendiği bu modelde, öğrenciler öğretmenleri ile yüz yüze gelmeden sözlü olarak çift yönlü iletişim kurabilmektedirler
Uzaktan Eğitimde Bilişim Ortamları Ve Teknolojileri Tasarımı İnternet (Web) Tabanlı Uzaktan Eğitim Dersi: Bu hedeflere de uzaktan eğitim platformunda paylaşılan dosyalar alanı, tartışma alanları ya da sohbet alanlarının geniş çaplı kullanımı sayesinde ulaşılabilir.
İnternette uzaktan eğitim dersi tasarımı ve geliştirme modelinin beşana aşaması vardır:; Çözümleme(Analiz) Tasarım Geliştirme Değerlendirme Dağıtım(Yayinlama)
VCD İle Ders Tasarımı VCD kullanımının en büyük faydası mesajın iletilmesinde ses ve görüntüyle beraber anlam bütünlüğünü yansıtmasıdır. Bu faydaların artırılması arttırılması için; Ön hazırlık Dersin planlanması
VCD İle Dersin İşlenişi İzlemeden önce konuyla ilgili tahminlerde bulunulabilir, öğrencilere sorular dağıtılabilir ve sonrasında görüntü izletilerek soruları yanıt verilebilir. VCD nin izlenmesi sırasında öğrencileri kısa notlar tutmaları istenebilir ve grup aktiviteleri veya izlerken sonunu tahmin etmeleri istenebilir. Film de geçen olayı öğrencilerin birbirlerine özetleyerek anlatılabilir. Sınıf iki gruba ayrılarak bir grup izler ve izleyenler izlemeyenlere anlatır
Etkileşimli Video Tasarım ve Geliştirme Adımları Etkileşimli video tasarım ve geliştirme adımlarında; Program analizi ve öğretimsel tasarımı Akış şeması ve program tasarımı Alıştırma tasarımı ve değerlendirme Test yapısı ve değerlendirme Senaryolar ve geliştirme gibi adımlar vardır.
Çoklu Ortam Destekli Öğretim Materyallerinde Kullanılan Tasarım Öğeleri Çoklu ortam destekli öğretim materyallerinde kullanılan tasarım öğelerinde dikkat etmemiz gerekenler; Etkileşim olmalı Donanımsal araçlar göz önünde bulundurulmalı, konuların veriliş biçimine dikkat edilmeli Tek düzelikten kaçınılmalı video, resim, animasyon, grafik ve metinler orantılı olarak verilmeli, Kullanıcı; materyali nasıl kullanılacağı ve neler yapması gerektiği hakkında bilgilendirilmelidir.
KAYNAKÇA -Uşun, S. (2006). Uzaktan Eğitim. Ankara: Nobel yayın Dağıtım. -Kaya, Z. (2006). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme. Pegem A Yayıncılık. -Uzaktan eğitimde materyal ortam ve teknoloji tasarımı, (19.12.2015) -http://www.slideshare.net/albukawkaa/uzaktaneitim Seferoğlu, S. S. (2007). Öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı. Pegem Akademi