AMPİRİK BAĞLAMDA TOPLAM VE ALT KALEMLER BAZINDA KAMU HARCAMALARI VE KAMU GELİRLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ: TÜRKİYE ÖRNEĞİ

H.Ü. İkisadi ve İdari Bilimler Fakülesi Dergisi, Cil 30, Sayı, 202, s. 73-92 AMPİRİK BAĞLAMDA TOPLAM VE ALT KALEMLER BAZINDA KAMU HARCAMALARI VE KAMU GELİRLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİ: TÜRKİYE Öz ÖRNEĞİ Rahmi YAMAK Zehra ABDİOĞLU Sürekli büçe açığı sorunu yaşayan ülkeler açısından kamu gelirleri ile kamu ları arasındaki ilişki önem arz emekedir. Bu çalışmada Türkiye için 995 2003 döneminde kamu geliri ile kamu ları arasındaki eşbüünleşme ve nedensellik ilişkileri hem oplam hem de al kalemler iibariyle incelenmişir. Elde edilen sonuçlar oplam ile oplam gelir arasında, al kalemler iibariyle ise vergi dışı normal gelir ile ransfer ları arasında uzun dönem ilişki olduğunu oraya koymuşur. Granger nedensellik esi -vergi hipoezinin hem oplam hem de dör al kalem iibariyle geçerli olduğunu gösermişir. Anahar Sözcükler: Harcama-vergi hipoezi, vergi- hipoezi, mali senkronizasyon hipoezi. Absrac Empirical Relaionship beween Governmen Expendiure and Governmen Revenue Based on Aggregaed and Disaggregaed Daa: Case of Turkey The relaionship beween governmen revenue and governmen expendiure is imporan for counries which are suffering from persisen budge defici. In his sudy, we invesigae evidence for coinegraion and causaliy relaionship beween governmen revenue and governmen expendiure for Turkey based on aggregaed and disaggregaed daa a he period of 995 2003. The resuls show ha long run relaionship exiss beween aggregaed governmen revenue and governmen expendiure, disaggregaed nonax normal revenue and ransfer Prof.Dr., Karadeniz Teknik Üniversiesi, Ekonomeri Bölümü, TRABZON, yamak@ku.edu.r Yrd.Doç.Dr., Karadeniz Teknik Üniversiesi, Ekonomeri Bölümü, TRABZON, maras@ku.edu.r

74 Rahmi YAMAK, Zehra ABDİOĞLU expendiure. Granger causaliy es indicae evidence he spend-ax hypohesis for boh aggregaed and four disaggregaed daa. Keywords: Spend-ax, ax-spend, fiscal synchronizaion hypohesis. GİRİŞ Birçok ülkenin önde gelen sorunlarından biri olan büçe açıklarının sürekliliği; yüksek faiz oranı, düşük sermaye oluşumu ve yüksek işsizlik oranı gibi olumsuz ekiler yaramakadır. Büçe açıklarının hazine bonoları ile finanse edilmesi kamu borç sorununu gündeme geirerek açıkların daha da armasına neden olmakadır. Ülkelerin kronik büçe açıkları ile karşı karşıya gelmesi, büçe dengesinin sağlanmasına yönelik olarak hükümelerin vergi arırıcı ya da kısıcı poliikalardan hangisine ağırlık vermesi gerekiği konusunda arışmaları gündeme geirmişir. Lieraürdeki söz konusu bu arışmalar kamu ları ve kamu gelirleri arasındaki ilişkinin vergi-, -vergi ve mali senkronizasyon olmak üzere üç emel hipoez çerçevesinde incelenmesine neden olmuşur. Vergi- hipoezi, Friedman (978) ve Buchanan ve Wagner (977, 978) arafından savunulmuşur. Friedman (978), vergi gelirlerinin arırılması sonucu büçe açıklarının azalılabileceği yönündeki geleneksel görüşe karşı çıkarak vergi gelirlerindeki arışın ları arırarak büçe açığını kapaamayacağı fikrini oraya koymuşur. Friedman (978) a göre vergi kesinisi nedeniyle oraya çıkan yüksek düzeyde büçe açıkları, kamuoyunun ları azalması konusunda hüküme üzerine baskı kurmasına neden olarak büçe açığının azalmasını sağlamakadır. Vergilerdeki arış ise ları arırarak büçe açığının kamuoyunun razı olabileceği en yüksek düzeyde kalmasına neden olmakadır. Friedman, vergi gelirlerinden düzeyine doğru poziif bir nedensellik ilişkisi olduğunu savunmakadır. Buchanan ve Wagner (977, 978), Friedman dan farklı olarak vergi gelirlerinden düzeyine doğru negaif bir nedensellik ilişkisi olduğunu savunmakadır. Buchanan ve Wagner (977, 978) a göre, büçe açığının dolaysız vergiler dışında borçlanma ve para basımı ile karşılanması kamusal mal ve hizmelerin algılanan fiyaını düşürerek mali yanılsama yaramakadır. Böylece vergi mükellefleri daha fazla kamusal mal ve hizmei alep eme eğilimi sergilemekedir. Mali yanılsama daha yüksek düzeyde kamu sına neden olmakadır. Friedman (978) ve Buchanan ve Wagner (977, 978) in bulguları, vergi gelirlerinden düzeyine doğru nedensellik ilişkisi olduğu yönünde birleşirken nedenselliğin işarei konusunda farklılıklar sergilemekedir.

Ampirik Bağlamda Toplam ve Al Kalemler Bazında Kamu Harcamaları 75 ve Kamu Gelirleri Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği Harcama-vergi hipoezi, Barro (974, 979, 986) ve Peacock ve Wiseman (979) arafından ele alınmışır. Barro nun vergi düzleşirme hipoezine göre kamu ları dışsal bir değişkendir ve zamanlar arası büçe kısıı cari lardaki bir arışın geleceke daha yüksek düzeyde vergiye neden olacağını gösermekedir. Barro, vergi mükelleflerinin mali yanılsamadan olumsuz ekileneceği görüşünü reddemişir ve Ricardocu denklik eorisi kapsamında bireylerin ileriyi görebileceğini ve rasyonel olduklarını savunmuşur. Peacock ve Wiseman a göre öncelikle düzeyi belirlenmeke ve daha sonra vergi düzeyi arzu edilen düzeyine göre ayarlanmakadır. Onlara göre savaş, doğal afe ve derin resesyon dönemlerinde larda meydana gelen geçici arışlar vergilerdeki arışı sürekli hale geirmekedir. Barro (974, 979, 986) ve Peacock ve Wiseman (979) in bulguları düzeyinden vergi gelirlerine doğru poziif bir nedensellik ilişkisi olduğu yönünde birleşmekedirler. Mali senkronizasyon hipoezi, Musgrave (966) ve Melzer ve Richard (98) arafından savunulmuşur. Hipoez, ve vergilerdeki arışın eş anlı olarak yapıldığını gösermekedir. Musgrave (966) ve Melzer ve Richard (98) a göre kamu ları ve vergilerin arzulanan düzeyi, vergi mükelleflerince kamusal hizmelerden elde edilen marjinal fayda ile kamusal hizmelerin neden olduğu marjinal maliye karşılaşırılarak eş zamanlı olarak belirlenir. Musgrave (966) ve Melzer ve Richard (98) ın bulguları düzeyi ile vergi gelirleri arasında çif yönlü nedensellik ilişkisi olduğunu gösermekedir. Kamu gelirleri ile kamu ları arasındaki ilişki vergi-, -vergi ve mali senkronizasyon hipoezleri kapsamında ikisa lieraüründe sıkça incelenen konular arasında yer almakadır. Birçok ikisaçı farklı ülke, veri sei ve ekonomerik yönem kullanarak söz konusu hipoezleri es emişlerdir. Ancak lieraür incelendiğinde çalışmaların çok büyük bir kısmının sadece oplulaşırılmış verileri dikkae aldığı görülmekedir. Oysa Granger (987, 988), Pesaran, vd., (989) ve Granger ve Siklos (995) un oplulaşırılmış verilerle yapılan analizlerin oplulaşırılmamış verilerle yapılan analizlerden farklı sonuçlar sergileyeceği yönündeki bulguları oplulaşırılmış serilere dayalı analiz sonuçlarının doğruluğu konusunda birakım şüpheleri gündeme geirmekedir. Lieraürde dikkaleri çeken söz konusu eksiklik nedeniyle bu çalışmada Türkiye için kamu gelir ve ları arasındaki olası ilişkinin hem oplulaşırılmış veriler hem de al kalemler bazında 995: 2003:2 dönemi iibariyle analiz edilmesi amaçlanmışır. Çalışmada hem oplam hem da al kalemler bazında yapılan analizler yardımı ile Türkiye de büçe yöneiminin davranışı oraya konulmaya çalışılmışır. Türkiye için vergi, -vergi ve mali senkronizasyon hipoezlerinden hangisinin geçerli olduğu Engle-Granger eşbüünleşme ve Granger nedensellik esleri ile

76 Rahmi YAMAK, Zehra ABDİOĞLU es edilmişir. Çalışmanın bundan sonraki bölümlerinde öncelikle konuya ilişkin lieraür incelenmişir. Daha sonra ekonomerik yönem ve veri sei anıılmışır. Son olarak analiz sonuçları irdelenerek genel bir değerlendirme yapılmışır.. LİTERATÜR ÖZETİ Harcamalar ile gelirler arasındaki ilişki birçok ikisaçı arafından es edilmişir. Bu bölümde söz konusu çalışmalar; oplulaşırılmış verileri kullanan çalışmalar ve al kalem verilerini kullanan çalışmalar olmak üzere iki bölüme ayrılarak incelenmekedir. Kamu ve gelirleriyle ilgili lieraür incelendiğinde çalışmaların çok önemli bir kısmının oplulaşırılmış verileri kullandıkları görülmekedir. Manage ve Marlow (986), ABD için 929-982 dönemi iibariyle oplam gelir ve lar arasında çif yönlü nedensellik ilişkisi olduğu, diğer bir deyişle mali senkronizasyon hipoezinin geçerli olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Anderson, vd., (986), ABD de 946-983 dönemi iibariyle oplam ların oplam gelirlerin nedeni olduğunu espi emişlerdir. Owoye (995), G7 ülkelerine ilişkin 96-990 dönemi verilerini kullanarak vergi gelirleri ile lar arasındaki nedensellik ilişkisini incelemişir. Japonya ve İalya için vergi- hipoezinin, diğer 5 ülke için ise mali senkronizasyon hipoezinin geçerli olduğunu belirlemişir. Karakilidis (997), 974-99 dönemi iibariyle Yunanisan için vergi gelirleri ile lar arasındaki ilişki üzerinde durmuşur. Kamu ları ile kamu gelirlerinin eş zamanlı olarak belirlendiğini espi eden Karakilidis (997), Yunanisan için mali senkronizasyon hipoezinin geçerli olduğunu oraya koymuşur. Türkiye de 967-994 dönemi için vergi- hipoezinin geçerli olduğunu belirleyen Darra (998), Buchanan ve Wagner in hipoezini desekler nielike sonuçlar elde emişir. Payne (998), 48 eyale için 942-992 dönemi iibariyle oplam gelir ile arasındaki nedensellik ilişkisi üzerinde durarak analize dahil eiği eyalelerden 24 ü için vergi-, 8 i için -vergi ve i için mali senkronizasyon hipoezinin geçerli olduğu sonucuna ulaşmışır.

Ampirik Bağlamda Toplam ve Al Kalemler Bazında Kamu Harcamaları 77 ve Kamu Gelirleri Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği Cheng (999), 8 Lain Amerika ülkesi için gerçekleşirmiş olduğu çalışmasında Çin, Panama, Brezilya ve Peru için ve gelirlerin eş zamanlı belirlendiği, Kolombiya, Dominik Cumhuriyei, Honduras ve Paraguay için vergilerden lara doğru nedensellik ilişkisi olduğu yönünde bulgular edinmişir. Akçoraoğlu (999), Türkiye ekonomisine ilişkin 955-995 dönemi için lardan vergilere doğru nedensellik ilişkisinin varlığını espi emişir. Li (200), Çin için 950-997 dönemi iibariyle oplam ve gelir arasında çif yönlü nedensellik ilişkisi olduğunu belirlemişir. Narayan (2005), 9 Asya ülkesinin 960-2000 dönemine ilişkin veri sei ile Endonezya, Singapur ve Sri Lanka için kısa dönemde, Nepal için hem kısa hem de uzun dönemde vergi- hipoezinin, Endonezya ve Sri Lanka için uzun dönemde -vergi hipoezinin geçerli olduğu sonucuna ulaşmışır. Narayan ve Narayan (2006), 2 gelişmeke olan ülkeyi inceleyerek gerçekleşirmiş oldukları çalışmalarında Moriyus, El Salvador, Şili ve Venezüella için vergi- hipoezinin, Haii için -vergi hipoezinin, Peru, Güney Afrika, Guaemala, Uruguay ve Ekvaor için ise mali senkronizasyon hipoezinin geçerli olduğunu belirlemişlerdir. Terzi ve Olulular (2006), 984-2003 dönemine ilişkin veri sei ile Türkiye de önce ların belirlendiği daha sonra ise bu ların finanse edilmesi amacıyla vergilerin ayarlandığı yönünde bulgulara ulaşmışlardır. Wahid (2008), Türkiye nin 975-2003 dönemi için -vergi hipoezinin geçerli olduğunu espi emişir. Aynı şekilde Çavuşoğlu (2008), Türkiye de 987-2003 dönemi iibariyle kamu kesiminin gelir-gider dengesinde meydana gelen sapmalara kamu gelirlerinde kaydedilen değişimlerle uyum sağlandığı yönünde bulgulara ulaşarak -vergi hipoezinin geçerli olduğunu sapamışır. Aslan ve Taşdemir (2009), 950-2007 dönemi iibariyle yapısal kırılmaları da dikkae alarak Türkiye de kamu gelirleri ile kamu ları arasında karşılıklı nedensellik ilişkisinin olduğunu espi emişlerdir. Söz konusu dönem için Türkiye nin büçe oluşurma sürecinde mali senkronizasyon hipoezinin geçerli olduğunu vurgulamışlardır. Harcama ve gelir arasındaki ilişkiyi al kalemler bazında inceleyen çalışmalarda en dikka çekici unsur, hem gelir hem de ların al kalemler

78 Rahmi YAMAK, Zehra ABDİOĞLU iibariyle farklılık arz emesidir. Fursenberg, vd., (986), 954-982 dönemi iibariyle ABD için kamu ları ile kamu gelirleri arasındaki zamanlar arası ilişkiyi es emişlerdir. Kamu larını; ransfer ödemeleri, yaırım sı, savunma sı, savunma dışı ükeim sı ve bağışlar olmak üzere 5 al kalem bazında incelerken gelirleri sadece vergi gelirleri bazında ele alarak ABD için -vergi hipoezinin geçerli olduğunu belirlemişlerdir. Gounder, vd., (2007), Fiji için 968-2003 döneminde hem oplam hem de al kalemler bazında kamu ları ile kamu gelirleri arasındaki ilişki üzerinde durmuşlardır. Kamu gelirlerini gelir vergisi ve özel vergiler olmak üzere ikiye ayırıp kamu larını şube giderleri olarak ele almışlardır. Hem oplam hem de al kalemler bazında uzun dönemde mali senkronizasyon hipoezinin kısa dönemde ise -vergi hipoezinin geçerli olduğunu espi emişlerdir. Mahdavi ve Weserlund (2008), ABD nin 50 eyalei için 963-997 dönemi panel veri sei ile ve gelirler arasındaki ilişkiyi es emişlerdir. Kamu gelirinin; vergi, vergi dışı gelir ve federal bağışlar olmak üzere 3 al kalem bazında ele alındığı çalışmada uzun dönemde mali senkronizasyon hipoezinin kısa dönemde ise vergi- hipoezinin geçerli olduğu yönünde bulgulara ulaşmışlardır. Chen (2008), Tayvan için 955-2005 dönemi iibariyle ve vergiler arasındaki nedensellik ilişkisini incelemişir. Kamu ları serisini dör al kalem çerçevesinde ele alan Chen (2008), kamu gelirinden savunma sına, genel yöneim sına ve eğiim, bilim ve külür larına doğru ek yönlü bir nedensellik ilişkisi bulunduğunu, diğer bir deyişle vergi- hipoezinin geçerli olduğunu espi emişir. Tablo ve Tablo 2, vergi- (VH), -vergi (HV) ve mali senkronizasyon (MS) hipoezlerine ilişkin sırasıyla oplulaşırılmış veriler ve al kalemler iibariyle gerçekleşirilen çalışmaların özelerini gösermekedir. Kullanılan değişken, dönem, yönem, ülke ve elde edilen sonucun sunulduğu ablolar incelendiğinde aynı ülke için farklı değişkenlerin ve dönemin ele alınması durumunda farklı hipoezlerin geçerliliğinin kabul edildiği görülmekedir.

Ampirik Bağlamda Toplam ve Al Kalemler Bazında Kamu Harcamaları 79 ve Kamu Gelirleri Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği Tablo : Lieraür Özei/Toplulaşırılmış Veriler Yazar Değişkenler Dönem Yönem Ülke Sonuç Manage ve Marlow (986) Anderson vd. (986) Owoye (995) Karakilidis (997) Payne (998) Toplam gelir ve Toplam gelir, oplam, sosyal güvenlik dışında kalan gelir ve Vergi geliri ve oplam Toplam gelir ve Toplam gelir ve 929-982 Granger nedensellik ABD MS 946-983 Granger nedensellik ABD HV 96-990 974-99 üçer aylık 942-992 Engle-Granger eşbüünleşme Johansen eşbüünleşme Engle-Granger eşbüünleşme, haa düzelme G7 ülkeleri Yunanisan 48 eyale İalya ve Japonya için VH,5 ülke için MS MS 24 eyale için VH, 8 eyale için HV ve eyale için MS Darra (998) Cheng (999) Akçoraoğlu (999) Li (200) Narayan (2005) Narayan ve Narayan (2006) Terzi ve Olulular (2006) Çavuşoğlu (2008) Wahid (2008) Aslan ve Taşdemir (2009) Toplam gelir, oplam, GSMH ve faiz oranı Toplam gelir ve Toplam gelir ve Toplam gelir ve Toplam gelir/gsyih, oplam /GSYİH Toplam gelir ve Toplam vergi geliri, dolaylı vergi, dolaysız vergi, oplam ve GSMH Toplam gelir ve Toplam gelir ve Toplam gelir ve 967-994 Engle-Granger, Johansen eşbüünleşme, Granger nedensellik 949-995 Hsiao nedensellik Türkiye 8 Lain Amerika ülkesi VH Çin, Panama, Brezilya ve Peru için MS,Kolombiya, Dominik Cumhuriyei, Honduras ve Paraguay için VH 955-995 Granger nedensellik Türkiye HV 950-997 960-2000 Hsiao nedensellik, Engle-Granger eşbüünleşme Pesaran, Shin ve Smih (PSS) eşbüünleşme, Granger nedensellik 950-2000 Granger nedensellik 984-2003 986-2003 aylık 987-2003 üçer aylık Granger ve Hsiao nedensellik, Engle- Granger ve Johansen eşbüünleşme, 2AEKK Johansen ve PSS eşbüünleşme 975-2003 Granger nedensellik 950-2007 Engle-Granger ve Gregory-Hansen eşbüünleşme, Granger nedensellik Çin 9 Asya ülkesi 2 gelişmeke olan ülke Türkiye Türkiye Türkiye Türkiye MS Kısa dönemde Endonezya, Singapur ve Sri Lanka için VH, uzun dönemde Endonezya ve Sri Lanka için HV, hem kısa hem uzun dönemde Nepal için VH 4 ülkede VH, ülkede HV, 5 ülkede MS HV HV HV MS

80 Rahmi YAMAK, Zehra ABDİOĞLU Tablo 2: Lieraür Özei / Al Kalemler Yazar Değişkenler Dönem Yönem Ülke Sonuç Fursenberg vd., (986) Gounder vd., (2007) Mahdavi vd., Weserlund (2008) Chen (2008) Vergi geliri, ransfer, yaırım, savunma, savunma dışı ükeim sı, bağışlar Toplam gelir, oplam, gelir vergisi, özel vergiler, şube giderleri ve kamu borç yükü Kişi başına düşen reel, vergi geliri, federal bağışlar, vergi dışı gelir, borç düzeyi Toplam kamu geliri, savunma, genel yöneim, eğiimbilim-külür sı 954-982 üçer aylık 968-2003 üçer aylık 963-997 955-2005 Vekör Ooregresif Model (VAR) Johansen eşbüünleşme, Granger nedensellik Panel eşbüünleşme Toda ve Yamamoo nedensellik ABD Fiji ABD nin 50 eyalei Tayvan HV Hem oplam hem de al kalemler iibariyle uzun dönemde MS, kısa dönemde HV Uzun dönemde MS, kısa dönemde VH Al kalemleri iibariyle VH 2. VERİ SETİ VE EKONOMETRİK YÖNTEM Türkiye ekonomisine ilişkin 995:-2003:2 dönemi aylık veri seinin kullanıldığı bu çalışmada oplam (LRTOPH) serisi; cari lar (LRCH), yaırım ları (LRYH) ve ransfer ları (LRTH) olmak üzere üç al kalem iibariyle, oplam gelir (LRTOPG) serisi ise vergi gelirleri (LRVG), vergi dışı normal gelirler (LRVDG) ve özel gelir ve fonlar (LROGF) olmak üzere üç al kalem iibariyle analize dahil edilmişir. Maliye Bakanlığı nın 2004 yılında konsolide büçe al kalemleri iibariyle anım değişikliği yapmış olması nedeniyle söz konusu dönem ele alınmışır. Çalışmada kullanılan veri sei Türkiye Cumhuriyei Merkez Bankası Elekronik Veri Dağıım Sisemi nden elde edilmişir. Serilerin ümü TÜFE (994=00) ile reel hale geirilerek logarimik ransformasyona abi uulmuşur. Aylık zaman serilerinin kullanıldığı bu çalışmada zaman serilerindeki mevsimsel değişimlerin yanılıcı ekisini oradan kaldırmak amacıyla mevsimselliken arındırma işleminde Tramo/Seas yönemi kullanılmışır. Serilerin durağan oldukları seviye ya da farkların espiinde Augmened Dickey Fuller (ADF), Phillips-Perron (PP) ve yapısal kırılmayı dikkae alan Zivo ve Andrews in (ZA) birim kök esleri birlike ele alınmışır. ADF esi için () ve (2) numaralı denklemler ahmin edilmişir. () numaralı denklem sabili, (2) numaralı denklem ise sabili ve rendli ADF denklemlerini gösermekedir. ADF denklemlerinde bağımlı değişkenin gecikme uzunluklarının belirlenmesi için Akaike Bilgi Krieri (AIC) kullanılmışır.

Ampirik Bağlamda Toplam ve Al Kalemler Bazında Kamu Harcamaları 8 ve Kamu Gelirleri Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği p + φi y i v () y = β + δy + p + φi y i + γrend v (2) y = β + δy + () ve (2) numaralı denklemlerde ; fark operaörünü, y; durağanlığı incelenen değişkeni, β, δ, φ ve γ; kasayıları, v; haa erimini ve p ise opimal gecikme uzunluğunu gösermekedir. δ kasayısının isaisiğinin mulak değeri MacKinnon ablo kriik değerinin mulak değerinden büyükse serinin seviyesinde durağan olduğu kabul edilir. PP esinde bağımlı değişken gecikmeleri söz konusu değildir. Çünkü PP esinde Newey-Wes bağımlı değişken gecikmelerini espi eden bir krier değil, bir uyarlama ahmincisidir. PP esi için (3) ve (4) numaralı denklemler kullanılmışır. y = β + δ + µ (3) y y = β + δy + γrend + µ (4) (3) ve (4) numaralı denklemlerde y; durağanlığı incelenen değişkeni, β, δ ve γ ; kasayıları, µ ise haa erimini ifade emekedir. δ kasayısının isaisiği MacKinnon ablo kriik değeriyle karşılaşırılarak serinin durağan olup olmadığına karar verilir. Zivo ve Andrews (992), zaman serilerindeki yapısal kırılmayı dikkae almayan geleneksel birim kök eslerinin seride birim kök olduğunu ifade eden hipoezin kabulüne eğilimli olacaklarını iddia emişlerdir. Kırılmanın dışsal olarak belirlenmesine karşı çıkarak kırılmanın içsel olarak belirlenebileceği bir birim kök esi oluşurmuşlardır. Zivo ve Andrews (992), gelişirdikleri birim kök esini 3 model kapsamında açıklamakadırlar. Model (A): k A A A A A = µ ˆ + θˆ DU ( λˆ ) + βˆ + αˆ y + ĉ j y j ê (5) j= y + Model (B): k B B * B B B = µ ˆ + γˆ DT ( λˆ ) + βˆ + αˆ y + ĉ j y j ê (6) j= y +

82 Rahmi YAMAK, Zehra ABDİOĞLU Model (C): k C C C C * C C = µ ˆ + θˆ DU ( λˆ ) + βˆ + γˆ DT ˆ ( λˆ ) + α y + ĉ j y j ê (7) j= y + Yukarıdaki modellerde DU ( ˆ λ ) ; eğer > T λ ise, değilse 0, DT * ( ˆ λ ) ; eğer > T λ ise Tλ, değilse 0 değerleri verilerek oluşurulan kukla değişkenlerdir. T gözlem sayısını gösermek üzere =,2,3,,T ve T λ =T B dir. λ (T B /T) kırılma nokasını, T B ise kırılma zamanını gösermekedir. Model A, sabieki kırılmayı, Model B, renddeki kırılmayı, Model C ise hem sabi hem de renddeki kırılmayı incelemekedir. Bu yönemde ele alınan her seri yukarıdaki modeller dahilinde j=2/t den j=(t-)/t ye kadar EKK ile ahmin edilmekedir. i α = i es emek amacıyla isaisikleri hesaplanarak isaisiğin en küçük olduğu dönem kırılma dönemi olarak belirlenmekedir (Zivo ve Andrews, 992: 254-255). Hesaplanan minimum isaisikleri Zivo ve Andrews (992) ablo kriik değerleri ile karşılaşırılarak karar verilmekedir. Eğer hesaplanan isaisiğinin mulak değeri ablo kriik değerinin mulak değerinden büyük ise serinin birim kök içerdiğini ifade eden sıfır hipoezi reddedilir ve serinin yapısal kırılma dolayısıyla durağan olduğuna karar verilir. Çalışmada seriler arasındaki olası uzun dönem ilişkinin espi edilmesi amacıyla Engle-Granger (987) iki aşamalı eşbüünleşme yönemi kullanılmışır. Engle-Granger eşbüünleşme esinin ilk aşamasında (8) ve (9) numaralı uzun dönem denklemleri ahmin edilerek haa erimleri elde edilir. y = + (8) β0 + βx res x = + (9) δ0 + δy res2 (8) ve (9) numaralı denklemlerde y ve x; aralarında uzun dönem ilişkisi olup olmadığı sınanan değişkenleri, β 0 ve δ 0 ; sabi erimleri, β ve δ ; kasayıları, res ve res2; haa erimlerini gösermekedir. İkinci aşamada (8) ve (9) numaralı denklemlerdeki haa erimlerinin (res ve res2) durağan olup olmadıkları ADF esi ile es edilerek seriler arasında uzun dönem ilişki olup olmadığına karar verilir. Haa erimlerinin durağanlığını es emek için (0) numaralı ADF denklemi kullanılmakadır. δ kasayısının -isaisiği MacKinnon (99) ablo kriik değeriyle karşılaşırılarak serilerin uzun dönem ilişkiye sahip olup olmadıkları espi edilir. p + φi res i v (0) res = δres +

Ampirik Bağlamda Toplam ve Al Kalemler Bazında Kamu Harcamaları 83 ve Kamu Gelirleri Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği Engle ve Granger (987) değişkenler arasında eşbüünleşme ilişkisinin varlığı durumunda en az bir yönlü nedensellik ilişkisinin olması gerekiğini vurgulamışlardır. Çalışmada Engle ve Granger (987) izlenerek eşbüünleşmeye sahip seriler arasında aşağıda göserilen haa düzelme modelleri ahmin edilmişir. p k + βi y i + δi x i v () y = α + res + 2 m n + γ i x i + ηi y i u (2) x = α + res2 + () ve (2) numaralı denklemlerde p, k, m ve n; opimal gecikme uzunluklarını, y ve x; aralarında eşbüünleşme ilişkisi olan değişkenleri, res - ve res2 - ; haa düzelme erimlerini, β, δ, γ ve η ; kasayıları, α ise sabi erimi gösermekedir. Eğer () numaralı denklemdeki δ i ler ve (2) numaralı denklemdeki η i ler bir büün olarak anlamlı ise veya res - ler negaif ve isaisiksel olarak anlamlı ise seriler arasında nedensellik ilişkisi olduğuna karar verilir (Miller and Russek, 990: 223). Çalışmada uzun dönem ilişkisi olmayan seriler arasındaki olası nedensellik ilişkisinin es edilmesi amacıyla da ayrıca Granger nedensellik esi uygulanmışır. 0 p y = α + λ y + φ x + v i i k i i (3) 0 m x = α + π x + i n i + µ i y i u (4) (3) ve (4) numaralı denklemlerde λ, φ, π ve µ ; kasayıları, α ise sabi erimleri gösermekedir. Eğer (3) numaralı denklemdeki φ i ler ve (4) numaralı denklemdeki µ i ler bir büün olarak anlamlı ise seriler arasında nedensellik ilişkisi olduğuna karar verilir. 3. BULGULAR Tablo 3, serilerin ADF ve PP birim kök es sonuçlarını gösermekedir. Tablodan da görüleceği gibi üm seriler her iki birim kök sınamasına göre

84 Rahmi YAMAK, Zehra ABDİOĞLU birinci devresel farklarında durağandır. Tablo 4, serilerdeki yapısal kırılmaları dikkae alan ve kırılma zamanını içsel olarak belirleyen ZA birim kök esi sonuçlarını gösermekedir. Tablodan da görüleceği gibi % ve %5 anlamlılık seviyesinde A, B ve C modellerine göre serilerin her biri birinci farklarında durağandır. Serilerin durağanlık seviyeleri espi edildiken sonra gelir ve serileri arasında uzun dönem ilişki olup olmadığı Engle-Granger eşbüünleşme yaklaşımı ile es edilmişir. Tablo 5, oplam gelir ve oplam serileri arasındaki eşbüünleşme esi sonuçlarını gösermekedir. Haa erimleri için hesaplanan ADF -isaisikleri mulak değer olarak MacKinnon ablo kriik değerleriyle karşılaşırılarak seriler arasında uzun dönem ilişki olduğuna karar verilmişir. Tablo 6, al kalemler iibariyle Engle-Granger eşbüünleşme esi sonuçlarını gösermekedir. ADF -isaisiklerine göre sadece vergi dışı normal gelirler ile ransfer ları arasında eşbüünleşme ilişkisi mevcuur. Seriler Tablo 3: ADF ve PP Durağanlık Tesleri ADF Sabili Sabili Trendli Sabili Sabili Trendli LRTOPG -0.6330 (0) -2.2567 (0) -0.7678-2.7042 LRTOPH -.660 (0) -3.02 (0) -.6327-3.97 LRCH -.5905 (4) -2.2004 (4) -.42 -.662 LRTH -.5820(0) -2.9334 (0) -.572-3.584 LRYH -2.4695 (5) -.2258 (4) -.9557-0.5269 LRVG -0.7284 () -2.9379 (2) -0.5482-2.6393 LRVDG -.545 (0) -2.6627 (0) -.430-2.7664 LROGF -0.7476 (0) -.30 (0) -.0983 -.43 LRTOPG -5.8904 (2) a -5.860 (2) a -9.763 a -9.350 a LRTOPH -.58 (0) a -.5057 (0) a -.5436 a -.549 a LRCH -3.2525 (3) b -4.445 (2) a -2.5389 a -2.5692 a LRTH -.699 (0) a -.424 (0) a -.452 a -.205 a LRYH -2.926 (3) b -3.470 (3) b -3.499 a -3.7778 a LRVG -9.0428 (0) a -9.0039 (0) a -9.066 a -9.0278 a LRVDG -0.5627 (0) a -0.526 (0) a -0.6399 a -0.6066 a LROGF -9.789 (0) a -9.2249 (0) a -9.752 a -9.209 a Paranez içindeki değerler AIC e göre belirlenmiş opimal gecikme uzunluklarını gösermekedir. Kriik değerler, MacKinnon (99) a aiir. Uyarlama gecikmesi (runcaion lag), q = 4(N/00) 2/9 =5 olarak hesaplanmışır (Newey-Wes, 987). a ve b sırasıyla % ve %5 seviyesinde serinin durağan olduğunu ifade emekedir. PP

Ampirik Bağlamda Toplam ve Al Kalemler Bazında Kamu Harcamaları 85 ve Kamu Gelirleri Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği Engle-Granger eşbüünleşme esi sonuçlarına göre oplam gelir ve oplam serileri arasında ve al kalemler iibariyle ise sadece vergi dışı normal gelirler ile ransfer ları arasında uzun dönem ilişki söz konusudur. Tablo 4: ZA Durağanlık Tesi Model A Model B Model C TB λ TB λ TB λ LRTOPG -3.4672 200:03 0.69-2.6277 2000:03 0.58-3.206 2000:0 0.67 LRTOPH -4.3987 2000:2 0.66-3.9042 2000:02 0.57-4.449 2000:2 0.66 LRCH -4.690 200:0 0.67-3.083 997:05 0.27-4.2085 200:0 0.67 LRTH -4.393 997:2 0.33-3.74 2000:03 0.58-4.6690 2000:0 0.56 LRYH -3.4959 996:07 0.8-3.837 996:07 0.8-3.740 996:07 0.8 LRVG -3.9954 200:02 0.68-3.0460 996: 0.2-4.73 200:02 0.68 LRVDG -3.9380 2002:08 0.85-3.8492 200:04 0.70-4.847 200:02 0.68 LROGF -3.2250 997:2 0.33-3.0207 2002:09 0.86-3.5539 997:2 0.33 LRTOPG -9.435 a 2000:04 0.59-9.0720 a 200:07 0.73-9.429 a 200:03 0.69 LRTOPH -.7375 a 200:05 0.7 -.484 a 2002:08 0.85 -.7407 a 200:05 0.7 LRCH -9.288 a 996:05 0.6-9.0482 a 996:05 0.6-9.62 a 996:05 0.6 LRTH -.3002 a 200:05 0.7 -.096 a 2002:08 0.85 -.392 a 200:05 0.7 LRYH -.4 a 996:05 0.6 -.0888 a 996:06 0.7 -.620 a 996:05 0.6 LRVG -9.4027 a 2000:04 0.59-9.90 a 200:05 0.7-9.506 a 2000:04 0.59 LRVDG -0.972 a 200:04 0.70-0.5355 a 998:02 0.35-0.9667 a 200:04 0.70 LROGF -9.8363 a 997:2 0.33-9.3782 a 998:03 0.36-0.020 a 996:2 0.22 Tablo kriik değerleri A modeli için %; -5.34, %5;-4.80, B modeli için %; -4.93, %5; -4.42 ve C modeli için %; -5.57, %5;-5.08 dir. Opimal gecikme uzunlukları AIC e göre belirlenmişir. a ve b sırasıyla serinin % ve %5 anlamlılık seviyesinde durağan olduğunu gösermekedir. Tablo 5: Eşbüünleşme Tesi / Toplulaşırılmış Veri Eşbüünleşme Denklemi R 2 p ADF - isaisiği LRTOPG = 2.0723 + 0.7226 LRTOPH (0.263) a (0.0297) a b LRTOPH =.0926 +.728 LRTOPG (0.4066) a (0.048) a Paranez içindeki değerler kasayıların sandar haalarını, p; ADF regresyonlarında bağımlı değişkenin AIC e göre belirlenmiş opimal gecikme uzunluğunu, a, b ve c sırasıyla %, %5 ve %0 da anlamlılığı ifade emekedir. Eşbüünleşme denklemlerindeki ADF -isaisiklerinin ablo kriik değerleri % de -4.008, %5 de -3.398 ve %0 da -3.087 dir. İlgili değerler MacKinnon (99) dan alınmışır.

86 Rahmi YAMAK, Zehra ABDİOĞLU Tablo 6: Eşbüünleşme Tesi / Al Kalemler 0.8-2.3053 0.80 0-2.5590 0.80 0-2.9855 0.46 0 0.5565 0.46 4 -.7447 0.6 0-2.930 0.6 0 0.0473 0.68-3.5847 b 0.68-3.5226 b 0.58 0 -.9762 0.58 0-2.348 0.05 0 -.053 0.05 2 -.7744 Eşbüünleşme Denklemi R 2 p ADF -isaisiği LRVG = 2.822 +.3774LRCH 0.8-2.72 (0.488) a (0.0639) a LRCH = 2.6908 + 0.5909 LRVG (0.2249) a (0.0274) a LRVG = 3.6730 + 0.5404LRTH (0.228) a (0.0254) a LRTH = 3.954 +.4986 LRVG (0.5778) a (0.0705) a LRVG = 4.2942 + 0.7035LRYH (0.430) a (0.0744) a LRYH = 0.288 + 0.6497 LRVG (0.5637) (0.0687) a LRVDG = -9.0445 + 3.3285LRCH (.9346) a (0.2567) a LRCH = 6.4222 + 0.842 LRVDG (0.0860) a (0.042) a LRVDG = -5.5493 +.384LRTH (0.7625) a (0.090) a LRTH = 5.3794 + 0.495LRVDG (0.973) a (0.0325) a LRVDG = -6.270 + 2.2092LRYH (.0095) a (0.820) a LRYH = 3.9559 + 0.2632 LRVDG (0.33) a (0.026) a LROGF = 8.9976-0.3944LRCH (.2509) a (0.660) b LRCH = 8.3050 0.28LROGF (0.3253) a (0.0539) b LROGF = 6.870-0.0945LRTH 0.02 0-0.9475 (0.5558) a (0.0663) LRTH = 9.560 0.985 LROGF 0.02 0 -.8023 (0.8408) a (0.394) LROGF = 6.8206-0.433LRYH 0.0 0-0.75 (0.6394) a (0.52) LRYH = 6.470 0.002 LROGF 0.0 5-2.2692 (0.4863) a (0.0806) Paranez içindeki değerler kasayıların sandar haalarını, p; ADF regresyonlarında bağımlı değişkenin AIC e göre belirlenmiş opimal gecikme uzunluğunu, a ve b sırasıyla % ve %5 de anlamlılığı ifade emekedir. Eşbüünleşme denklemlerindeki ADF -isaisiklerinin ablo kriik değerleri % de -4.008, %5 de -3.398 ve %0 da -3.087 dir. İlgili değerler MacKinnon (99) dan alınmışır.

Ampirik Bağlamda Toplam ve Al Kalemler Bazında Kamu Harcamaları 87 ve Kamu Gelirleri Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği Kısa dönem dinamiklerinin oraya konulması açısından önem ihiva eden haa düzelme modeli sonuçları Tablo 7 de sunulmakadır. Elde edilen sonuçlar hem F (Wald) esi hem de haa düzelme erimine (res - ) göre değerlendirildiğinde oplam lardan oplam gelire doğru ek yönlü bir nedensellik ilişkisi olduğu görülmekedir. Söz konusu bu ilişki oplamsal veriler iibariyle hem uzun hem de kısa dönemde -vergi hipoezinin Türkiye için geçerli olduğunu gösermekedir. Al kalemler iibariyle uzun dönem ilişkiye sahip vergi dışı normal gelirler ve ransfer ları arasındaki haa düzelme modeli sonuçları iki serinin karşılıklı olarak birbirlerini ekilediklerini gösermekedir. Şöyle ki, vergi dışı normal gelirin bağımlı değişken olduğu haa düzelme modelinde hem F hem de haa düzelme kasayısına göre LRTH den LRVDG ye doğru nedensellik ilişkisi olduğu gözlemlenirken, ransfer larının bağımlı değişken olduğu haa düzelme modelinde sadece haa düzelme kasayısının işareinin negaif, değerinin den küçük ve isaisiksel olarak % anlamlılık seviyesinde anlamlı olmasından dolayı LRVDG den LRTH ye doğru nedensellik ilişkisi olduğuna karar verilmişir. Dolayısıyla vergi dışı normal gelirler ve ransfer ları arasındaki eşbüünleşme ve çif yönlü nedensellik ilişkisi hem uzun hem de kısa dönemde söz konusu al kalemler iibariyle mali senkronizasyon hipoezinin geçerli olduğunu ifade emekedir. Tablo 7: Haa Düzelme Modeli Nedenselliğin Yönü k F İşare Res - R 2 LM Karar LRTOPG LRTOPH LRTOPH LRTOPG (,) (,) 0.0866 [0.769] 7.5062 a [0.000] + + -0.0882 (-.7287) -0.0937 a (-2.7667) 0.04 0.7 0.390 [0.5734] 0.7665 [0.3834] Harcama-vergi hipoezi LRVDG LRTH (,3) LRTH LRVDG (,) 0.8890 [0.348] 33.384 a [0.0000] - - -0.083 a (-2.7456) -0.029 a (-2.5029) 0. 0.8 0.0268 [0.8703] Mali 0.4309 [0.53] senkronizasyon hipoezi Paranez içindeki değerler kasayılara ilişkin isaisiklerini, köşeli paranez içindeki değerler olasılık değerlerini, k; AIC e göre belirlenmiş gecikme uzunluklarını gösermekedir. a ve b; % ve %5 düzeyinde anlamlılığı ifade emekedir.

88 Rahmi YAMAK, Zehra ABDİOĞLU Tablo 8: Granger Nedensellik Tesi Nedenselliğin Yönü k F İşare R 2 LM Karar LRVG LRCH (,3) LRCH LRVG (2,) LRVG LRTH (,) LRTH LRVG (,) LRVG LRYH (,4) LRYH LRVG (,) LRVDG LRCH (,3) LRCH LRVDG (4,) LRVDG LRYH (2,4) LRYH LRVDG (4,) LROGF LRCH (,3) LRCH LROGF (,) LROGF LRTH (,) LRTH LROGF (,) LROGF LRYH (,4) LRYH LROGF (,) 0.2823 [0.5964] 3.2496 b [0.0429] 0.737 [0.6777] 2.9086 c [0.09] 0.52 [0.6983] 4.2529 b [0.047] 2.3355 [0.296] 7.454 a [0.0000] 2.8232 c [0.0644] 3.977 a [0.0054].5549 [0.254] 0.3860 [0.5358] 0.2960 [0.5876] 0.0364 [0.849].508 [0.2234] 0.2384 [0.6264] + 0.6 + 0.08 + 0.0 + 0.04 + 0.22-0.05 + 0.8 + 0.23 + 0.26 + 0.3 + 0.7-0.0-0.0 + 0.0-0.23 + 0.02 2.4543 [0.204] Harcama-vergi 0.033 hipoezi [0.9082] 0.924 [0.668] Harcama-vergi 0.2290 hipoezi [0.6333].78 [0.287] Harcama-vergi 0.08 hipoezi [0.7430] 0.730 [0.3949] Harcama-vergi 0.080 hipoezi [0.8934] 2.6229 [0.086] Mali 0.3350 [0.564].4380 [0.2334] 0.428 [0.7063] 0.000 [0.9909] 0.622 [0.4358].43 [0.2877] 0.95 [0.3420] senkronizasyon hipoezi Nedensellik yok Nedensellik yok Nedensellik yok Köşeli paranez içindeki değerler olasılık değerlerini, k; AIC e göre belirlenmiş gecikme uzunluklarını gösermekedir. a, b ve c; %, %5 ve %0 düzeyinde anlamlılığı ifade emekedir. Çalışmada uzun dönem ilişkiye sahip olmadıkları espi edilen ve gelir değişkenleri arasındaki olası nedensellik ilişkilerinin belirlenmesi amacıyla Granger nedensellik esi kullanılmışır. Granger nedensellik esine ilişkin sonuçlar Tablo 8 de sunulmuşur. Tablodan da görüleceği üzere kısa dönemde LRCH den LRVG ye, LRYH den LRVG ye, LRCH den LRVDG ye doğru güçlü, LRTH den LRVG ye doğru ise zayıf bir nedensellik ilişkisi söz konusudur. Ayrıca LRYH ile LRVDG arasında çif yönlü güçlü bir nedensellik

Ampirik Bağlamda Toplam ve Al Kalemler Bazında Kamu Harcamaları 89 ve Kamu Gelirleri Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği ilişkisi vardır. Diğer al kalemler iibariyle ve gelir değişkenleri arasında herhangi bir ilişki yokur. Eşbüünleşme analizi uzun dönemde oplulaşırılmış verilerle elde edilen sonuçların al kalemler iibariyle gözlemlenemediğini oraya koymuşur. Kısa dönem bulguları da oplulaşırılmış verilerle ulaşılan sonuçların al kalemler iibariyle edinilen sonuçlarla benzerlik sergilemediğini gösermişir. Şöyle ki kısa dönemde oplamsal olarak lardan gelirlere doğru gözlemlenen nedensellik ilişkisi sadece dör al ve gelir kalemi için söz konusudur. SONUÇ Kronik büçe açıkları ile karşı karşıya kalan ülkeler açısından son derece önemli olan vergilerin mi yoksa ların mı öncelikle belirlenmesi sorusu ikisa lieraüründe sıkça cevap aranan konuların başında gelmekedir. Dolayısıyla kamu ları ve kamu gelirleri arasındaki ilişki poliika belirleyicileri açısından büyük önem ihiva emekedir. Bu çalışmada Türkiye nin 995:0-2003:2 dönemine ilişkin aylık veri sei kullanılarak kamu gelir ve ları arasındaki ilişkinin hem oplulaşırılmış verilerle hem de al kalemler iibariyle analiz edilmesi amaçlanmışır. Çalışmada Granger (987, 988), Pesaran, vd., (989) ve Granger ve Siklos (995) un yaklaşımı izlenerek al ve gelir kalemleri arasındaki ilişkinin araşırılmasına önem verilmişir. Seriler arasındaki uzun dönem ilişkilerinin espiinde Engle-Granger eşbüünleşme esi, kısa dönem dinamikleri için haa düzelme modeli ile Granger nedensellik esi kullanılmışır. Engle-Granger eşbüünleşme esi sonuçları, oplam gelir ve oplam lar arasında uzun dönemde birlikelik olduğunu ancak oplulaşırılmış verilerle oraya çıkan bu uzun dönem ilişkinin al kalemler iibariyle sadece vergi dışı normal gelirler ile ransfer ları için söz konusu olduğunu gösermişir. Kısa dönem dinamiklerine bakıldığında oplam lardan oplam gelire doğru nedensellik ilişkisinin bulunduğu diğer bir ifadeyle -vergi hipoezinin geçerli olduğu belirlenmişir. Al kalemler iibariyle kısa dönemde cari lardan vergi gelirlerine, yaırım larından vergi gelirlerine ve cari lardan vergi dışı normal gelirlere doğru güçlü nedensellik ilişkileri söz konusu al kalemler için -vergi hipoezinin geçerliliğini gösermişir. Ayrıca ransfer ları ile vergi dışı normal gelirler ve yaırım ları ile vergi dışı normal gelirler arasındaki çif yönlü nedensellik ilişkisi seriler için mali senkronizasyon hipoezinin geçerliliğini kanılamışır. Gerek uzun gerek kısa dönem dinamikleri ile elde edilen sonuçlar oplulaşırılmış veriler açısından değerlendirildiğinde Türkiye de öncelikle düzeyinin belirlendiği daha sonra ise bu ların finanse edilmesi amacıyla vergi düzeyinin espi edildiği görülmekedir. Al kalemler iibariyle

90 Rahmi YAMAK, Zehra ABDİOĞLU birkaç al kalem için geçerli olan bu sonuç özellikle kısa dönem açısından Türkiye de kamu ooriesinin öncelikle yapığını ve daha sonra gelirler ile bu ları karşıladığını ifade emekedir. Ancak bazı ve gelir kalemleri arasındaki çif yönlü nedensellik ilişkisi, oplulaşırılmış verilerin iddia eiği -vergi hipoezini reddederek ve gelir düzeylerinin eşanlı olarak belirlendiğini gösermişir. Elde edilen sonuçlar ele alınan dönem iibariyle büçe yöneiminin büçe dengesini sağlarken oplamsal ve al kalem ve gelir değişkenlerinden hangisine dayalı olarak davranış sergilediğini görmek açısından oldukça önemlidir. Toplam lardan gelirlere doğru güçlü poziif nedensellik ilişkisinin al kalemler iibariyle sadece birkaç ve gelir kalemi için söz konusu olması Türk büçe yöneiminin al kalemlerden ziyade oplulaşırılmış verilerden harekele öncelikle yapığını daha sonra ise bu ları finanse edecek gelir kaynaklarını belirlediğini gösermekedir. KAYNAKÇA Akçoraoğlu, A. (999) Kamu Harcamaları, Kamu Gelirleri ve Keynesçi Poliikalar: Bir Nedensellik Analizi, Gazi Üniversiesi İİBF Dergisi, 2, 5-65. Anderson, W., M.S. Wallace and J.T. Warner (986) Governmen Spending and Taxaion: Wha Causes Wha?, Souhern Economic Associaion, 52(3), 630-639. Aslan, M. ve M. Taşdemir (2009) Is Fiscal Synchronizaion Hypohesis Relevan for Turkey? Evidence from Coinegraion and Causaliy Tess wih Endogenous Srucural Breaks, Journal of Money, Invesmen and Banking, 2, 4-25. Barro, R.J. (974) Are Governmen Bonds Ne Wealh?, Journal of Poliical Economy, 82(6), 095-7. Buchanan, J. and R. Wagner (977) Democracy in Defici, New York: Academic Press. Chen, S. (2008) Unangling he Web of Causaliies among Four Disaggregae Governmen Expendiures, Governmen Revenue and Oupu in Taiwan, Journal of Chinese Economic and Business Sudies, 6(), 99-07. Cheng, B.S. (999) Causaliy Beween Taxes and Expendiures: Evidence from Lain American Counries, Journal of Economics and Finance, 23(2), 84-92. Çavuşoğlu, A.T. (2008) Türkiye de Kamu Gelirleri ile Kamu Harcamaları Arasındaki İlişki Üzerine Ekonomerik Bir Analiz, Dokuz Eylül Üniversiesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20, 43-60. Darra, A.F. (998) Tax and Spend, or Spend and Tax? An Inquiry ino he Turkish Budgeary Process, Souhern Economic Journal, 64(4), 940-956.

Ampirik Bağlamda Toplam ve Al Kalemler Bazında Kamu Harcamaları 9 ve Kamu Gelirleri Arasındaki İlişki: Türkiye Örneği Dickey, D. and W. Fuller (979) Disribuion of he Esimaors for Auoregressive Time Series wih a Uni Roo, Journal of he American Saisical Associaion, 74, 427-43. Engle, R.F. and C.W.J. Granger (987) Co-inegraion and Error Correcion: Represanaion, Esimaion, and Tesing, Economerica, 55(2), 25-276. Friedman, M. (978) The Limiaions of Tax Limiaion, Policy Review, 7-4. Fursenberg, G.M., R.J. Green and J. Jeong (986) Tax and Spend, or Spend and Tax?, The Review of Economics and Saisics, 68(2), 79-88. Gounder, N., P.K. Narayan. and A. Prasad (2007) An Empirical Invesigaion of he Relaionship beween Governmen Revenue and Expendiure: The Case of he Fiji Islands, Inernaional Journal of Social Economics, 34(3), 47-58. Granger, C.W.J. (988) Aggregaion of Time Series Variables: A Survey, Insiue for Empirical Macroeconomics Federal Reserve Bank of Minneapolis Discussion Paper,, -25. Granger, C.W.J. and P.L. Siklos (995) Sysemaic Sampling, Temporal Aggregaion, Seasonal Adjusmen, and Coinegraion Theory and Evidence, Journal of Economerics, 66, 357-369. Li, X. (200) Governmen Revenue, Governmen Expendiure, and Temporal Causaliy: Evidence from China, Applied Economics, 33, 485-497. Karakilidis, C.P. (997) Spending and Revenues in Greece: New Evidence from Error Correcion Modelling, Applied Economics, 4, 387-39. MacKinnon, J.G. (99) Criical Values for Coinegraion Tess, in R. F. Engle and C. W.J. Granger (eds.), Long-Run Economic Relaionships-Readings in Coinegraion, Oxford Universiy Press., 267-276. Mahvadi, S. and J. Weserlund (2008) The Tax Spending Nexus: Evidence from a Panel of US Sae-Local Governmens, The Universiy of Texas a San Anonio College of Business Working Paper Series, 0045, -28. Manage, N. and M.L. Marlow (986) The Causal Relaion beween Federal Expendiures and Receips, Souhern Economic Journal, 52(3), 67-629. Melzer, A.H. and S.F. Richard (98) A Raional Theory of he Size of Governmen, Journal of Poliical Economy, 89(5), 94-927. Miller, S.M. and F.S. Russek (990) Co-inegraion and Error-Correcion Models: The Temporal Causaliy beween Governmen Taxes and Spending, Souhern Economic Journal, 57(), 22-229.

92 Rahmi YAMAK, Zehra ABDİOĞLU Musgrave, R. (966) Principles of Budge Deerminaion. in H. Cameron and W. Henderson (eds.), Public Finance: Seleced Readings, New York: Random House, 5-27. Narayan, P.K. and S. Narayan (2006) Governmen Revenue and Governmen Expendiure Nexus: Evidence from Developing Counries, Applied Economics, 38(3), 285-29. Narayan, P. K. (2005) The Governmen Revenue and Governmen Expendiure Nexus: Empirical Evidence from Nine Asian Counries, Journal of Asian Economics, 5, 203-26. Newey, W.K. and K.D. Wes (987) A Simple, Posiive Semi-Definie, Heeroskedasiciy and Auocorrelaion Consisen Covariance Marix, Economerica, 55(3), 703-708. Owoye, O. (995) The Causal Relaionship beween Taxes and Expendiures in he G7 Counries: Coinegraion and Error-Correcion Models, Applied Economics Leers, 2, 9-22. Payne, J. (998) The Tax-Spend Debae: Time Series Evidence from Sae Budges, Public Choice, 95, 307-320. Peacock, A. and J. Wiseman (979) Approaches o he Analysis of Governmen Expendiure Growh, Public Finance Review, 7, 3-23. Pesaran, M.H., R.G. Pierse and M.S. Kumar (989) Economeric Analysis of Aggregaion in he Conex of Linear Predicion Models, Economerica, 57, 86-888. Phillips, P. and P. Peron (988) Tesing for a Uni Roo in Time Series Regressions, Biomerika, 75(2), 335-346. Provopoulos, G. and A. Zambaras (989) Tesing for Causaliy beween Governmen Spending and Taxaion, Public Choice, 68, 277-282. Terzi, H. ve S. Olulular (2006) Harcama-Vergi Geliri Hipoezi: Türkiye Örneği, Aaürk Üniversiesi İİBF Dergisi, 20(2), -8. Von Fursenberg, G.M., R.J. Green and J. Jeong (986) Tax and Spend, or Spend and Tax?, The Review of Economics and Saisics, 68(2), 79-88. Wahid, N.M. (2008) An Empirical Invesigaion on he Nexus beween Tax Revenue and Governmen Spending: The Case of Turkey, Inernaional Research Journal of Finance and Economics, 6, 46-5. Zivo, E. and D.W.K. Andrews (992) Furher Evidence on he Grea Crash, he Oil Price Shock, and he Uni-Roo Hypohesis, Journal of Business and Economics Saisics, 0(3), 25-270.