Sibel NCEO LU NSAN HAKLARI AVRUPA MAHKEMES KARARLARINDA AD L YARGILANMA HAKKI KAMU VE ÖZEL HUKUK ALANLARINDA ORTAK YARGISAL HAK VE LKELER T pk Üçüncü Bas
Yay n No : 2063 Hukuk Dizisi : 965 1. Bas - May s 2002 - STANBUL 2. Bas - Nisan 2005 - STANBUL T pk 3. Bas - Kas m 2008 - STANBUL ISBN 978-975 - 295-960 - 6 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da- t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : B e t a B a s m A. fi. Bask - Cilt : Seda Ozalit K s kl Cd. No: 49 Altunizade / Üsküdar stanbul (0216) 651 13 73 Kapak Tasar m : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05-511 36 50 www.betayayincilik.com
Kitab n haz rlan fl sürecinde kaybetti im sevgili babam Nurettin nceo lu nun an s na...
Ç NDEK LER K NC BASIYA ÖNSÖZ...XI ÖNSÖZ...XIII KISALTMALAR...XV G R fi...1 BÖLÜM I KORUMA ALANI I- MEDEN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERE L fik N UYUfiMAZLIK...12 A- Hak ve Yükümlülü ün Medeni Niteli i...13 1) Medeni Kavram nda Yorum Problemi...13 a) Deyimsel yorumun ç kmaz : terminoloji farkl l klar...14 b) Tarihsel yorum: Haz rl k Çal flmalar...16 c) Amaçsal yorum: özerk Avrupa yorumu...18 2) HAM çtihad nda Temel Yorum Kriterleri...22 3) HAM çtihad nda Medeni Kavram Belirlenirken Dikkate Al nan Özellikler...24 a) Mevcut özel hukuk sözleflmesini etkileyen idari kararlar...25 b) Ticari ve mesleki bir faaliyetin icras na iliflkin haklar...27 c) Mülkiyet hakk ndan yararlanma ve mülkiyet hakk n n kullan m ile do rudan iliflkili uyuflmazl klar...30 d) Maddi nitelikli menfaatlere iliflkin uyuflmazl klar...31 e) Suçtan zarar gören kiflilerin ceza davas ndaki menfaatleri...37 f) Sosyal Güvenlik Sistemine iliflkin hak ve yükümlülükler...38 g) Kamu personeline iliflkin kararlar...42 aa) Mahkemenin eski yaklafl m...42 bb) Mahkemenin yeni yaklafl m : Pellegrin kriterleri...45 h) Aile yaflam na sayg hakk n etkileyen kararlar...52
VI 4) HAM çtihad nda Kapsam çi ve D fl Görülen, Kamu Hukuku Özellikli Uyuflmazl k Konular...53 a) Kapsam içindeki konular...53 b) Kapsam d fl ndaki konular...58 B- Hak ve Yükümlülü e liflkin Uyuflmazl k...63 1) Hak ve Yükümlülü ün ç Hukuktaki Temelleri...63 2) Uyuflmazl k...71 C- Bir Medeni Hak ve Yükümlülü e liflkin Uyuflmazl n Karara Ba lanmas...74 1) Genel Özellikleri...74 2) Medeni Hak ve Yükümlülü ün dare Taraf ndan Karara Ba lanmas...79 II- SUÇ SNADI...83 A- Suç snad Kavram n n Özerk Yorumu...83 B- Suç ve Cezaya liflkin Yorum Kriterleri...85 1) Suçun Niteli i...86 2) Cezan n Niteli i ve A rl...95 C- snat Kavram...100 BÖLÜM II BA IMSIZ VE TARAFSIZ B R MAHKEMEYE BAfiVURMA HAKKI I- MAHKEMEYE BAfiVURMA HAKKI...105 A- Uygulanabilirli i...110 1) Medeni Hak ve Yükümlülüklere liflkin Uyuflmazl klarda...110 2) Suç snad na liflkin Davalarda...113 B- Kapsam...115 C- Devletin Takdir Alan n n S n rlar : Ashingdane kriterleri...118 D- HAM Prati i...120 1) Dava Açma Hakk na Yönelik S n rlamalar...120 a) Do rudan s n rlamalar...120 b) Dolayl s n rlamalar...122 aa) Avukatla görüflme hakk n n tan nmamas...122 bb) Adli yard m verilmemesi...123 cc) Dava açma ve temyiz sürelerine iliflkin sorunlar olmas...131
VII dd) Dava açmay geciktirici koflullar öngörülmesi...134 ee) Hukuki kesinlik olmamas...134 2) Mahkemenin Yarg Yetkisine Yönelik S n rlamalar...136 a) Tam bir yarg yetkisinin bulunmamas...137 b) darenin baz ifllem ve eylemlerinin yarg denetimi d fl nda olmas...142 c) Dokunulmazl k ve muafiyetler tan nmas...145 d) Yasaman n müdahalesi ile davan n durdurulmas...151 3) Yarg Karar n n Uygulanmamas...151 E- Dava Hakk ndan Feragat Tahkim...154 II- YASAYLA KURULMUfi, BA IMSIZ VE TARAFSIZ MAHKEMEDE YARGILANMA HAKKI...158 A- Yasayla Kurulmufl Mahkeme...158 1) Özerk Bir Kavram Olarak Mahkeme...158 2) Mahkemenin Dava Konusunu Kesin Karara Ba lama Yetkisi...161 3) Mahkemenin Yasa Yoluyla Kurulmas...163 B- Ba ms z Mahkeme...166 1) Mahkeme Üyelerinin Niteli i...168 2) Mahkeme Üyelerinin Atanma Biçimleri ve Güvenceleri...171 a) Atanma biçimleri...171 b) Görev süreleri ve görevden al namamalar...174 c) D fl müdahalelerden korunma tedbirleri...176 3) Mahkemenin Görünümü...178 C- Tarafs z Mahkeme...188 1) Dava Yarg c n n Farkl Roller Üstlenmesi...191 2) Mahkemenin Çifte Rol Üstlenmesi...201 3) Uzmanl k Mahkemeleri...203 4) Yarg çlar n Kiflisel Menfaatleri ve Davayla Ba lar n n Bulunmas...204 5) Tarafs zl k Konusunda ç Hukukta Aç k Bir Düzenleme Olmas...207 6) Karar n Bozulmas Üzerine Dava Hakk nda Yeniden Karar Verilmesi...209 D- Hakk n hlalini Ortadan Kald rma Olas l klar...210 1) Feragat...210 2) Kanun Yollar ile Düzeltme...213
VIII BÖLÜM III HAKKAN YETE UYGUN YARGILANMA HAKKI I- S LAHLARIN Efi TL VE ÇEL fimel YARGILAMA LKELER...220 A- Silahlar n Eflitli i lkesi...220 1) Delil Sunma mkan Yönünden Eflitlik...222 a) Genel olarak karfl delil sunma imkan...222 b) Tan k dinlenmesinde hak eflitli i...223 aa) Suç isnad na iliflkin davalarda...223 bb) Medeni hak ve yükümlülüklere iliflkin davalarda...226 2) Bilirkifli Yönünden Eflitlik...228 3) Davan n taraflar Aras ndaki Usuli Eflitsizlikler...235 4) Bilgi ve Belgelere Ulaflmada Eflit mkanlar...236 5) Davan n Taraf Haline Gelen Yasal Görevlilerin Üstlendi i Rol...241 6) Yasaman n Müdahalesi...245 B- Çeliflmeli Yarg lama lkesi...249 II- DURUfiMADA HAZIR BULUNMA, SUSMA VE KEND N SUÇLAMAMA HAKKI...257 A- Duruflmada Haz r Bulunma Hakk...257 1) Kapsam...257 a) Suç isnad na iliflkin davalarda duruflmada haz r bulunma hakk...257 b) Medeni hak ve yükümlülü e iliflkin davalarda duruflmada haz r bulunma hakk...259 c) Yarg lamaya etkili kat lma...261 2) Feragat...263 3) Duruflmada Haz r Bulunmaya Gerek Olmayan Haller...269 B- Susma ve Kendini Suçlamama Hakk...271 1) Kendini Suçlay c Belgeler veya fadeler Elde Etmek çin Kifliyi Zorlama...273 2) San n Sessiz Kalmas ndan Sonuç Ç kartma...281 III- DEL LLERE L fik N TEMEL KURALLAR...283 A- Delillerin Duruflmada Sunuluflu ve Tart fl lmas...285 B- Delillerin Kabul Edilebilirli i...287 1) Hukuka Ayk r Bir Biçimde Elde Edilen Deliller...287 a) Özel yaflam n gizlili i ihlal edilerek elde edilen deliller...289
IX b) flkence, insanl k d fl veya onur k r c muamele ile elde edilen ifade...293 2) Suç Ortaklar ndan Elde Edilen Deliller...297 3) Duruflmada Dinlenmeyen Tan k Delili...297 C- Delile Ulaflma, Yorum Yapma Hakk ve Sonradan Ortaya Ç kan Deliller...305 1) Suç snad na liflkin Davalarda Savunman n Delile Ulaflma ve Yorum Yapma Hakk...305 2) Medeni Hak ve Yükümlülüklere liflkin Davalarda Delile Ulaflma ve Yorum Yapma Hakk...311 3) Sonradan Elde Edilmifl Deliller...315 D- Tan k veya Bilirkifli Dinlenmesi Yönündeki Talebin Reddi...316 E- Delile Verilen A rl k ve Delilin De erlendirilmesi...317 IV- GEREKÇEL KARAR HAKKI...322 A- Gerekçenin Ö renilememesi...324 B- Gerekçede Taraflar n Savlar na Cevap Verilmemesi...325 C- Yetersiz Gerekçe...327 D- Yasaya Dayanmayan Gerekçe...329 V- AVUKAT LE TEMS L HAKKI...330 VI- HAKKAN YETE UYGUN YARGILANMA HAKKININ D ER YÖNLER..333 A- Yarg y Etki Alt nda B rakabilecek Müdahaleler...333 1) Medya Müdahalesi...333 2) Devlet Yetkililerinin Müdahalesi...335 3) Di er Müdahaleler...336 B- Yarg c n Tutumu...336 C- Non Bis in Idem...337 BÖLÜM IV ALEN YET LKES VE MAKUL SÜREDE YARGILANMA HAKKI I- ALEN YET LKES...341 A- Aleni Yarg lama...343 1) Duruflma...343 2) Aç k Duruflma...352 3) lk Derece Mahkemesindeki Hatalar n Üst Yarg lama Makamlar Önünde Düzeltilmesi...361
X 4) Feragat...363 B- Aleni Hüküm...366 II- MAKUL SÜREDE YARGILANMA HAKKI...370 A- Kapsam...370 B- Baflvurucunun Ma durluk Statüsü...375 C- Makul Sürenin De erlendirilmesi...377 1) Dikkate Al nan Süre...377 2) De erlendirme Kriterleri...380 a) Davan n karmafl kl...381 b) Baflvurucunun tutumu...383 c) Yetkili makamlar n tutumu...386 aa) Yetkili makamlar n kusuru ve ihmali...387 bb) Yap sal sorunlar...390 SONUÇ...395 KAYNAKÇA...399 NSAN HAKLARI AVRUPA MAHKEMES KARARLAR L STES...404 NSAN HAKLARI AVRUPA KOM SYONU KARARLAR L STES...416
K NC BASIYA ÖNSÖZ Birinci bas dan bu yana üç y la yak n bir süre geçti. Üç y l esas nda bir kitab n güncellenmesi aç s ndan çok uzun bir süre olmamas na ra men HAM kararlar n n yo unlu u düflünüldü ünde oldukça uzun bir süredir. Bu zaman diliminde HAS n 6. md si ile ilgili yüzlerce karar ç kt. Kitab n yeni bas s n n haz rlanmas nda üç yüzün üzerinde karar okundu. Do al olarak bu kararlar n tamam na kitapta yer verilmedi çünkü, eski kararlar n tekrar niteli indeydiler. Özellikle yeni bir yaklafl m getiren, 6. md nin kapsam n geniflleten ya da içtihat de iflikli ine yol açan kararlara yer verildi. Bu nedenle baz alt bafll klar eklenerek veya içerik geniflletilerek kitap güncellendi. Bu uzun soluklu çal flman n yap lmas nda Anabilim Dal m za yeni kat lan ve bilimsel heyecan ile bizi etkileyen Arfl. Gör. Oya Boyar n da de erli yard mlar oldu, kendisine teflekkür ederim. Ayr ca ikinci bas n n yap lmas n destekleyen ve nazik tav rlar ile iyi bir iletiflim sa layan Beta yay nevinin yeni yönetim Kurulu Baflkan Seyhan Satar a da teflekkür etmek isterim. 1 fiubat 2005 Doç. Dr. Sibel nceo lu
ÖNSÖZ Kitab n haz rlanmas uzun ve yo un bir süreçte gerçekleflmifl ve çeflitli zorluklarla karfl lafl lm flt r. Türkiye flartlar nda kaynaklara ulaflma konusunda genel olarak yaflanan zorluklar n afl lmas Londra Üniversitesinin kaynaklar n dünya akademisyenlerine açmaktan kaç nmamas ve çal flanlar n n yabanc akademisyenlere yo un destek vermeleri ile mümkün olabilmifltir. Bu nedenle, University of London, Institute of Advanced Legal Studies çal flanlar na yard mlar ndan dolay teflekkür ederim. Kaynaklara ulaflma sorunlar d fl nda, kitab n konusunun birden fazla hukuk disiplinini kapsamas ve içtihatlar n çoklu u da di er güçlükler olmufltur. Bu güçlüklerin afl labilmesi ise yard mlar n esirgemeyen hocalar m n ve akademisyen arkadafllar m n deste i ile mümkün olabilmifltir. Bu nedenle, burada onlara teflekkür etmek benim için önemli bir sorumluluktur. Kitap haz rlan rken Sözleflmenin Frans zca ve ngilizce metinlerinin, hatta bazen iki dildeki kararlar n karfl laflt r lmas gerekmifltir, bu konuda ve özellikle hak ve yükümlülüklere iliflkin kavramlar n oturmas nda yard mlar n esirgemeyen M.Ü. Anayasa Hukuku Anabilim Dal Baflkan m Prof. Dr. brahim Ö. Kabo lu na flükran borçluyum. Ceza hukuku alan yla ilgili sorunlar n afl lmas nda ise Bahçeflehir Üniversitesi Ceza Hukuku Anabilim Dal Baflkan Prof. Dr. Feridun Yenisey in yol gösterici tavsiyeleri ile M.Ü. Ceza Hukuku ö retim üyesi Yrd. Doç. Dr. Hamide S la Zafer in kitab n baz bölümlerini yay ndan önce okuyarak destek vermesinin önemli rolleri olmufltur. Teflekkürlerimi sunar m. Burada, Sözleflme organlar kararlar nda geçen baz medeni hukuk kavramlar na iliflkin benim sorular m sab rla dinleyen ve yard mc olan.ü. Medeni Hukuk Anabilim Dal ö retim üyesi lhan Helvac ya da teflekkür etmem kaç n lmazd r. Ayr ca, M.Ü. Kamu Hukuku Anabilim Dal Baflkan Doç. Dr. Osman Do ru ile uzun y llard r yapt m z nsan Haklar Avrupa Sözleflmesine iliflkin bilgi al flveriflinin bana önemli katk lar sa lad n da belirtmek ister ve teflekkür ederim. Anayasa Hukuku Anabilim Dal m z n a r yükünü tafl mada önemli görevler üstlenen araflt rma görevlisi meslektafl m Abdullah Sezer ise kitab n haz rlanmas nda teknik destek vere rek yard mc olmufltur, kendisine içten teflekkür ederim. Son olarak, vergi hukuku ile ilgili kararlar n Türkçe ye çevrilmesinde karfl - laflt m kavramsal sorunlara fl k tutarak ve bu kararlarla ilgili yorumlarda akademik bilgisini sunarak bana çok önemli bir deste i vermekle kalmay p kitab yay ndan önce bafltan sona okuyarak redaksiyonuna da yard mc olan M.Ü. Hukuk Fakültesi Vergi Hukuku Anabilim Dal ö retim üyesi Doç Dr. Billur Yalt ya flükran borçlu oldu umu belirtmek isterim. Nisan 2002 Dr. Sibel nceo lu
KISALTMALAR A.g.e. : Ad geçen eser A.g.k. : Ad geçen karar A.g.m. : Ad geçen makale AMKD : Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi Appl. no. : Application number AÜSBF : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi AY : Anayasa b. : Bas Bkz. : Bak n z C. : Cilt Çev. : Çeviren DR : European Commission of Human Rights Decisions and Reports ed : Edition Ed. : Editör EHRR : European Human Rights Reports Fkr. : F kra in : çinde BD : stanbul Barosu Dergisi HAK : nsan Haklar Avrupa Komisyonu HAM : nsan Haklar Avrupa Mahkemesi HAS : nsan Haklar Avrupa Sözleflmesi HKAD : nsan Haklar Kararlar Derlemesi ÜHF : stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Md. : madde M S H S : Birleflmifl Milletler Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararas Sözleflmesi No : Number, numara Örn. : Örne in para. : Pragraf R.G. : Resmi Gazete s. : Sayfa S. : Say Ser. : Serie v. : Versus Vol : Volume Yay. : Yay nevi Yrd. ed. : Yard mc editör