Türkiye Bilimler Akademisi Üstün Başarılı Genç Bilim İnsanlarını Ödüllendirme Programı (TÜBA GEBİP) (2005 2008) Danış ışman TÜBA T Üyesi: Prof. Dr. İsmail Hakkı Ulus Doç.. Dr. Ümit Yaşar ar Hacettepe Üniversitesi Tıp T p Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı uyasar@hacettepe.edu.tr TÜBA GEBİP 2001 yılından itibaren verilmeye başlanan üç yıllık bir destek programıdır. Farklı bilim dallarından 37 yaş öncesi genç araştırmacılara verilmektedir.
TÜBA GEBİP Günümüze kadar 31 i i Tıp T p alanında nda olmak üzere toplam 220 araştırmac rmacı bu ödülü almış ıştır. Farmakoloji alanında nda 3 araştırmac rmacı programı tamamlamış ve halen 4 araştırmac rmacı programa devam etmektedir. TÜBA-GEBİP döneminde yapılan çalışmalar Losartan oksidasyonu ile ABCB 1 (P-glikoprotein geni) C3435T polimorfizmi arasındaki ilişkinin incelenmesi Tamoksifen in in CYP2C9 metabolik aktivitesi üzerine etkisi Kalp cerrahisi ve kardiyo-pulmoner baypasın n ilaç metabolizmasına etkisinin incelenmesi
LOSARTAN OKSİDASYONU İLE ABCB 1 (P-GLİKOPROTEİN GENİ) C3435T POLİMORFİZMİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ
Farklı CYP2C9 genotipli sağlıklı gönüllülerde plazma losartan ve metabolit düzeyleri CYP2C9*1/*1 CYP2C9*2/*2 CYP2C9*3/*3 Plazma konsantrasyonu (nm) 1000 100 10 1 losartan E-3174 metabolit 0 5 10 15 20 25 0 5 10 0 5 10 Zaman (saat) Yaşar ve diğ., Clin Pharmacol Ther, 2002 İdrar ve plazma losartan/metabolit oranları arasındaki ilişki Yaşar ve diğ., Clin Pharmacol Ther 2002
CYP2C9 aktivitesinin öngörülmesinde losartan kullanılması İdrarda losartan / E-3174 oranı CYP2C9 un metabolize ettiği ilaçlar Oral antikoagulanlar agulanlar S-varfarin Asenokumarol Fenprokumon NSAİİ Selekoksib, Diklofena lofenak Flurbiprofen, İbuprofen İndometazin, Lornoks ksikam Meloks Fenitoin ksikam, Naproks ksen Piroks ksikam, Suprofen Tenoks ksikam Oral antidiabetikler Tolbutamid Glipizid Gliburid Glimepirid Antihipertansifler Losartan İrbesertan Valsartan
P-glikoprotein İn vitro bir çalışmada losartan ve E- 3174 ün P-glikoprotein için bir substrat olabileceği gösterilmiştir. P-glikoprotein (MDR1, ABCB1) pek çok ilacın taşınmasından sorumlu olan bir proteindir. ABCB1 fonksiyonu: Detoksifikasyon Ksenobiyotiklerin hücre dışına atılması, hücrede/dokuda birikmenin önlenmesi Membran Sitozol Ksenobiyotik
ABCB1 polimorfizmleri > 50 tek nükleotid polimorfizmi (SNP) C3435T polimorfizmi Azalmış protein ekspresyonu ile ilişkili ABCB1 üzerinde gösterilen ilk fonksiyonel tek nükleotid polimorfizmi
PCR metodu MboI : 158 +39 bp...gatc... CT TT CC nk...gatt... %3 agaroz jel Losartan ve metabolitinin HPLC analizi Losartan E-3174
ABCB-1 CC 0.17 (n=9) ABCB-1 CT 0.50 (n=27 27) ABCB-1 TT 0.33 (n=18 18) Losartan fenotiplemesi ile elde edilen metabolik oranlar (median-sd) SD): CC 0.9 (0.7) CT 0.88 (0.7) TT 0.88 (0.9( 0.9) İdrarda losartan / E3174 oranı 4 3 2 1 0 CC CT TT ABCB1 3435 genotipi
Sonuç İnsanda ABCB-1 C3435T polimorfizmi losartanın n CYP2C9 aracılı metabolizmasını etkilemez. Bu bulgu, losartanın n CYP2C9 aktivitesinin ölçülmesinde güvenilir g bir belirteç ilaç olarak kullanılabilece labileceği i yönündeki y ndeki bilgileri destekler. Tamoksifen in CYP2C9 metabolik aktivitesi üzerine etkisi
Tamoksifen bir nonsteroidal antiestrojen ilaçtır. Tamoksifenin estrojen reseptörü pozitif olan meme kanserli hastalarda yanıt t durumuna göre g beş yıl l süre s ile kullanılmas lması önerilmektedir. Tamoksifenin klinikte rastlanan en önemli ilaç- ilaç etkileşmesi oral antikoagülan olarak yaygın bir şekilde kullanılan lan varfarin ile olmaktadır. Bu etkileşmenin mekanizması tam olarak bilinmemektedir. Varfarin karaciğerde CYP2C9 enzimi tarafından parçalanmaktad alanmaktadır. CYP2C9 enzim aktivitesinin azaldığı durumlarda varfarin metabolizmasının da anlamlı oranda azaldığı gösterilmiştir. tir. Bu çalışmada tamoksifen tedavisi alacak olan meme kanseri hastalarda tedavi öncesi ve tedavi sırass rasında losartan verilerek CYP2C9 aktivitelerinin karşı şılaştırılması amaçlanm lanmıştır.
Metod: Çalışmaya meme kanseri tanısı almış ış, siklofosfamid ve adriamisin adjuvan kemoterapisini takiben 20 mg/gün n tamoksifen tedavisine başlanacak olan 13 hasta dahil edildi. Hastaların n CYP2C9 enzim aktiviteleri oral tek doz 25 mg losartan verilmesini takiben toplanan 8 saatlik idrarda analiz edilen losartan ve E3174 oranının n elde edilmesi ile değerlendirilmi erlendirilmiştir. Sonuç İki haftalık k bir tedavi sonrası tamoksifen idrarda losartan/e3174 oranını 0,73 ten 1,66 ya ortalama 2,3 kat artırm rmıştır (p=0,002). Bu ise CYP2C9 aktivitesinin belirgin şekilde inhibe olduğunu unu göstermektedir. g
6 idrarda losartan / E3174 oranı 4 2 0 TAM öncesi TAM sonrası Kalp cerrahisi ve kardiyopulmoner baypasın ilaç metabolizmasına etkisinin incelenmesi
Kardiyopulmoner baypas ilaç kinetiğini ini ve metabolizmasını etkileyen önemli faktörlerden bir tanesidir. akut hemodilüsyon, dolaşı şımın n bir cihaz üzerinden sürdürülmesi, plazma proteinlerine bağlanmadaki değişiklik, iklik, hipotansiyon ve hipotermi Klinik gözlemlere g göre g varfarin dozunun postoperatif erken dönemde d ayarlanması güçlük göstermekte ve bireyler arasında oldukça a büyük b ve öngörülemeyen değişkenlik gözlenmektedir. Amaç: Kardiyovasküler cerrahi işlemlerin i varfarin gibi bazı dar terapötik tik aralığ ığa a sahip ilaçlar ların n metabolizmasından sorumlu olan CYP2C9 enzimi üzerindeki etkilerini insanda in vivo koşullarda incelemektir.
Metod: Kardiyopulmoner baypas cerrahisi olan 23 hasta çalışmaya dahil edildi. Hastaların n CYP2C9 enzim aktiviteleri: cerrahi öncesi, yoğun bakım ünitesinde hemodinamik stabiliteyi takiben cerrahi sonrası beşinci günde g ağıa ğızdan tek doz 25 mg losartan uygulanarak değerlendirildi. erlendirildi. İlaç uygulamalarından sonraki 8 saatlik süre s boyunca hastaların n idrarları toplandı ve ayrıca hastalardan CYP2C9 genetik analizi yapılmas lması amacıyla kan örneği i alınd ndı. Sonuç: Hastaların n cerrahi öncesi, yoğun bakımda hemodinamik stabiliteleri sağland landıktan sonra ve cerrahiden 5 gün g n sonraki losartan/e3174 oranları değerlendirildi erlendirildi. Hastaların n cerrahi öncesi metabolik oranları ortalama 0,8 olarak bulunmuştur. İkinci kez losartan verilmesini takiben ortalama metabolik oran 2,8 e e yükseldi y (p=0,01). Metabolik orandaki bu artış üçünc ncü kez losartan uygulaması sonrasında nda (cerrahi sonrası 5. gün) g normal değerlere erlere geri döndd ndü.
İdrarda losartan / E3174 metabolik oranı 12 10 8 6 4 2 0 * Preop. Postop. Postop 5. gün CYP2C9 aktivitesi değerlendirme zamanı Sonuç olarak bu çalışma KPB sırass rasında CYP2C9 enzim aktivitesinin azaldığı ığını göstermektedir. KPB sırass rasında hastalarda gözlenen g varfarin yanıtı değişiklikleri iklikleri CYP2C9 enzim aktivitesinin azalmasının n bir sonucu olabilir.
Teşekkürler TÜBA-GEBİP Danışmanı: Prof. Dr. İsmail Hakkı Ulus Prof. Dr. Atila Bozkurt Doç.. Dr. Melih Ö.. Babaoğlu