T.C. MALİYE BAKANLIĞI 2009 YILI BÜTÇE GEREKÇESİ

T.C. MALİYE BAKANLIĞI 2009 YILI BÜTÇE GEREKÇESİ EKİM 2008, ANKARA

İÇİNDEKİLER Sayfa BÖLÜM I GENEL EKONOMİK DURUM... 1 BÖLÜM II BÜTÇE PERFORMANSI... 19 BÖLÜM III ORTA VADELİ MALİ PLAN... 45 BÖLÜM IV 2009 YILI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE KANUNU TASARISI... 65 BÖLÜM V GELİR POLİTİKASI VE UYGULAMALARI... 103 BÖLÜM VI GİDER POLİTİKASI VE UYGULAMALARI... 153 BÖLÜM VII BORÇLANMA POLİTİKASI VE UYGULAMALARI... 171 BÖLÜM VIII KAMU PERSONEL SİSTEMİ... 186 BÖLÜM IX SAĞLIK VE SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİ... 219 BÖLÜM X KAMU İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİ... 259 BÖLÜM XI ÖZELLEŞTİRME... 275 BÖLÜM XII MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE KANUNUNA EKLENECEK BELGELER... 287 BÖLÜM XIII DİĞER HUSUSLAR... 295

Genel Ekonomik Durum BÖLÜM I GENEL EKONOMİK DURUM 1

2 2009 Yılı Bütçe Gerekçesi

Genel Ekonomik Durum BÖLÜM I GENEL EKONOM K DURUM A. DÜNYA EKONOM S NDEK GEL MELER Dünya ekonomisi 2000 li y llar n ba ndan 2007 y l n n ortalar na kadar dü ük enflasyon-yüksek büyüme ortam n n görüldü ü, likidite bollu unun ve risk i tah n n yüksek oldu u bir dönemi ya am t r. Ancak 2007 y l ortalar nda ABD konut piyasas nda ba layan krizin ard ndan dünya ekonomisinde belirsizlik giderek artm, piyasalara istikrars zl k ve ekonomik durgunluk hakim olmu tur. 2007 y l n n ikinci yar s nda ABD deki dü ük gelir grubuna yönelik konut kredilerine ili kin sorunlar artarak bir finansal krize dönü mü tür. Krizin etkilerinin giderek artmas ve uluslararas piyasalara s çramas sonucu, küresel büyüme 2007 y l n n son çeyre inde duraklam, y l n bütününde dünya ekonomisinde ortalama büyüme yüzde 5 olarak gerçekle mi tir. Kriz, ba ta ABD olmak üzere geli mi ülke ekonomilerinde daha iddetli hissedilmi tir. ABD ekonomisindeki sorunlar n k sa sürede a lamayaca ve ekonomide belirgin bir yava lama olaca beklentileri a rl k kazanm t r. Kredi piyasalar ndaki sorunlar n konut sektörünü derinden etkileyerek ekonominin geneline yay lmas n önlemek amac yla ABD Merkez Bankas (FED), gösterge faizlerini 2007 y l Eylül, Ekim ve Aral k aylar nda yapt toplam 100 baz puanl k indirimle yüzde 4,25 e indirmi tir. Al nan önlemlere ra men 2007 y l nda ABD ekonomisinin büyüme h z yüzde 2 ye gerilemi, Japonya ve Euro Bölgesinde büyüme yava lam ve büyüme h z s ras yla yüzde 2,1 ve 2,6 olmu tur. Geli mi ülkelerin ortalama büyüme h z ise yüzde 3 ten yüzde 2,6 ya gerilemi tir. Mali piyasalarda ya anan dalgalanmaya ve geli mi ülkelerin büyüme h zlar ndaki yava lamaya ra men geli mekte olan ülkeler ve yükselen piyasa ekonomileri güçlü performanslar n sürdürmü ler ve 2007 y l nda yüzde 8 gibi yüksek oranl bir büyüme kaydetmi lerdir. Söz konusu büyümede yüzde 11,9 ile Çin ve yüzde 9,3 ile Hindistan ba çekmi tir. 3

2009 Yılı Bütçe Gerekçesi 2007 y l nda enflasyon geli mi ekonomilerde kontrol alt nda tutulmu, ABD, Japonya ve Euro Bölgesinde enflasyon oran nda k smi iyile meler görülmü tür. Geli mekte olan ülkelerde ise g da ve petrol fiyatlar nda gözlenen yükseli ler neticesinde enflasyon artm t r. 2007 y l nda emtia fiyatlar önemli oranda artm t r. Mali piyasalardaki dalgalanmalar ve geli mi ekonomilerin büyümelerindeki yava lamaya ra men, petrol ve g da fiyatlar yükselmi tir. Petrol fiyatlar nda 2006 y l sonlar na do ru ba layan dü ü, üretim kesintilerinin etkisi, 2007 y l n n ilk çeyre inde artan petrol talebi ve dolardaki de er kayb nedeniyle yerini 2007 y l nda yükseli e b rakm t r. Arz ve talep dengesizli i kar s nda dalgal bir seyir izleyen petrol fiyatlar, 2007 y l n n son aylar nda 100 dolar s n r na dayanm t r. 2008 y l na gelindi inde ise finansal dalgalanman n etkisi daha da artm, bölgesel olarak ba layan kriz küresel bir boyut kazanm t r. Uluslararas yat r m bankalar ndan ard ard na gelen zarar haberleri üzerine ABD Merkez Bankas (FED) ve ABD Hazinesi, piyasalara büyük çapl müdahalelerde bulunurken bir yandan da FED gösterge faiz oran nda indirime devam etmi ve söz konusu oran yüzde 1,5 e indirmi tir. Finans piyasalar ndaki güvensizli in derinle mesi krizin iddetini art rm ve bu durum ABD Hükümetini 850 milyar dolarl k kurtarma paketi haz rlamaya yöneltmi tir. Avrupa n n en büyük ekonomilerinin liderleri bir araya gelerek zor durumdaki finans kurulu lar n desteklemek için birlikte çal ma karar alm t r. Bu kapsamda Avrupa Merkez Bankalar piyasalara para enjekte ederken, birçok ülkede mevduat garanti s n rlar yükseltilmi ya da tüm mevduatlar garanti alt na al nm t r. Dünyan n önde gelen merkez bankalar da acil olarak faiz indirimine gitmek zorunda kalm lard r. Finansal piyasalarda ya anan sorunlar reel ekonomiyi de etkilemi, 2008 y l nda dünya ekonomisi yava lam t r. Y l n ikinci yar s ndan itibaren ba ta Almanya, ngiltere, Fransa ve talya olmak üzere özellikle geli mi Avrupa ekonomilerinin büyümesine yönelik endi eler artm t r. Geli mi ülkelerde gözlenen bu durum, geli mekte olan ülkelerin büyüme h zlar nda da bir miktar yava lamaya neden olmu tur. Uluslararas kurulu lar da 2008 y l na ili kin büyüme beklentilerini dü ürmü tür. Buna göre IMF, 2008 y l nda dünya ekonomisinin yüzde 3,9, geli mi ülkelerin yüzde 1,5, geli mekte olan ülkeler ve yükselen piyasa ekonomilerinin yüzde 6,9 büyüyece ini tahmin etmektedir. 4

Genel Ekonomik Durum Reel GSYH Büyümesi (Yüzde) 6 5 4,9 4,5 5,1 5 4 3 2,8 3,6 3,9 3 2 1 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Kaynak: IMF, World Economic Outlook, Ekim 2008 2008 y l nda enflasyonda art kaydedilmi, enflasyon, g da ve petrol fiyatlar nda devam eden art lar neticesinde ba ta geli mekte olan ülkeler olmak üzere tüm dünyada ciddi bir problem halini alm t r. Küresel s nman n getirdi i olumsuz tar msal ko ullar ile birlikte bu day, m s r, ekerpancar gibi ürünlerin biyoyak t üretiminde kullan lmas g da fiyatlar nda önemli art lara yol açm t r. Hindistan ve Çin de giderek artan g da tüketimi de g da fiyatlar ndaki art n en önemli nedenleri aras nda yer alm t r. Petrol fiyatlar ise 2008 y l nda dalgal bir seyir izlemi tir. Temmuz ay nda petrol fiyatlar 150 dolara yakla arak, y l n en yüksek seviyesine ula m ; bu tarihten itibaren ise küresel durgunlu un petrol talebini azaltaca yönündeki beklentiler ile dü ü göstererek 70 dolar seviyesine gerilemi tir. Toplam maliyetinin 5 trilyon dolar a aca tahmin edilen küresel finans krizinin önlenmesi için al nan tedbirler, piyasalar n bir miktar sakinle mesini sa lam t r. Bu k sa vadeli olumlu geli meye ra men dünya ekonomisinin büyümesine ili kin olumsuz beklentilerin ve piyasalardaki belirsizliklerin devam etmesi nedeniyle küresel ekonominin ancak orta vadede iyile me gösterece i beklenmektedir. 5

2009 Yılı Bütçe Gerekçesi B. TÜRK YE EKONOM S NDEK GEL MELER 2000 ve 2001 y llar nda ya anan ekonomik kriz Türkiye ekonomisinde dengeleri derinden etkilemi, makroekonomik göstergelerde ciddi bir kötüle me ya anm t r. 2003 y l ndan itibaren uygulamaya konulan do ru bütçe politikalar, yap sal reformlar ve özelle tirmelerle sa lanan istikrar sayesinde ekonomide yüksek oranda büyüme ve yap sal dönü üm süreci ba lam t r. Bu kapsamda, Kamu gelir, harcama ve borçlanma politikalar nda birbirleriyle uyumlu bir bütünlük sa lanmas, mali disipline titizlikle riayet edilmesi ve bütçe performans nda sa lanan iyile me sonucunda ekonomik ve mali istikrar ortam olu mu ve kal c hale gelmi tir. Bütçe politikas n n uygulamas nda sa lanan etkinlik sayesinde faiz giderlerinin bütçe içindeki pay azalt lm ; bütçe aç nda kayda de er bir dü ü sa lanm t r. Vergi sisteminin yeniden yap land r lmas çerçevesinde vergi taban n n geni letilmesi, kay t d l n azalt lmas, vergi oranlar n n dü ürülmesi, vergi sisteminin basitle tirilmesi bak m ndan önemli ad mlar at lm t r. Merkez Bankas n n ba ms zl güçlendirilerek Bankan n, temel hedefi olan fiyat istikrar na odaklanmas sa lanm t r. 2001 y l ndan beri uygulanmakta olan dalgal kur rejimi ve 2006 y l ndan itibaren uygulanmakta olan enflasyon hedeflemesi rejimi ile para politikas n n temelleri sa lamla t r larak ülkemiz küresel krizlere kar daha korunakl hale gelmi tir. Uzun süredir yüksek seviyelerde seyreden enflasyonun tek haneli seviyelere indirilmesi ve fiyat istikrar n n sa lanmas konular nda önemli ba ar lar elde edilmi tir. Ancak son dönemde enerji, tar m ve di er emtia fiyatlar nda kaydedilen yükseli ve küresel finans piyasalar ndaki sorunlar n devam etmesi enflasyondaki dü ü ü engellemi, enflasyon hedefleri yukar yönlü revize edilmi tir. Enflasyonun tek haneli seviyelere indirilmesi hedefine paralel olarak küresel boyutta görülen enflasyonist bask lar en aza indirmek amac yla maliye ve para politikalar n n ihtiyatl ve uyumlu bir ekilde uygulanmas devam etmektedir. Kararl l kla sürdürülen mali disiplin ve etkin borç yönetimi sonucunda borç stoku sürdürülebilir bir yap ya kavu mu, her y l istikrarl bir ekilde elde edilen faiz d fazla sayesinde kamu finansman nda önemli iyile meler sa lanm t r. 6

Genel Ekonomik Durum Daha güçlü hale gelen ve risk yap s iyile en mali sektör, bir taraftan d oklar n olumsuz etkilerini azalt rken di er taraftan ekonomik büyümeye olumlu katk sa lam t r. Aktif kalitesi ve risk yönetimi iyile en sektörün ürün ve hizmet yelpazesi geni lemi, rekabet artm ve denetim çok daha etkin hale gelmi tir. Bankac l k sisteminin güçlü yap s n n korunmas neticesinde kulland r lan kredilerde art kaydedilmi tir. Ekonomideki yap sal reformlar n gerekli ve önemli bir boyutu olan özelle tirme uygulamalar nda kamuya kaynak sa lamaktan daha çok üretim maliyetlerini dü ürerek, verimlili i yükseltmek ve bu sayede rekabet gücünü ve istihdam art rmak en önemli amaç olmu tur. 2003 y l ndan itibaren gerçekle tirilen özelle tirmelerle hem kamu üzerinde yük olu turan sektörlerin daha verimli hale getirilmesi hem de devletin asli görevlerine yo unla abilmesi sa lanm t r. Gerçekle tirilen yap sal reformlar ve özelle tirmeler ile bir yandan kamunun ekonomi içindeki düzenleyici ve denetleyici i levi kuvvetlendirilirken, di er yandan özel sektörün ekonomi içindeki a rl art r lm t r. Küresel ekonomide ortaya ç kan geli meler kar s nda ekonomide kaydedilen bu ba ar lar n sürdürülebilmesi, bir taraftan makro ve mikro seviyede yap sal reformlara devam edilmesine, di er taraftan tesis edilen mali disiplinin kararl l kla yürütülmesine ba l d r. Bu nedenle 2009-2011 dönemini kapsayan Orta Vadeli Program ve Orta Vadeli Mali Plan ile ekonomide sürdürülebilir büyüme ortam n n devam ettirilmesi ve ekonomik istikrar n güçlendirilmesi, kamu harcamalar n n kalitesinin art r lmas ve bu suretle halk m z n hayat standard n n yükseltilmesi hedeflenmi tir. 1. Büyüme 2003 y l ndan itibaren uygulanan ba ar l makro ekonomik politikalar ve yap sal reformlarla birlikte temin edilen güven ortam nda Türkiye ekonomisi son be y lda yakalad büyüme trendini 2008 y l n n ilk alt ayl k döneminde de sürdürmü, böylece ekonomi ilk kez 26 çeyrek arka arkaya büyümü tür. Büyümenin aral ks z olmas, sürdürülebilir bir büyümeye geçi in sinyallerini vermektedir. 7

2009 Yılı Bütçe Gerekçesi 15 Dönemler tibar yla GSYH Büyüme H zlar (Yüzde) 12 11,9 9 6 3 8,1 4,0 4,3 10,0 5,2 8,1 8,0 8,5 7,7 7,6 9,8 5,9 9,7 6,3 5,7 8,1 4,1 3,3 6,7 3,6 1,9 0 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II Kaynak: TÜ K 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2002-2007 döneminde büyüme ortalama yüzde 6,8 olarak gerçekle mi tir. GSYH 2007 y l nda cari fiyatlarla 657 milyar dolara ula m t r. Ki i ba na milli gelir ise 9.305 dolar olmu tur. 2007 y l nda dünya piyasalar ndan kaynaklanan sorunlar, mevsim normallerinin üzerinde seyreden hava s cakl klar ve kurakl k, de erli Yeni Türk Liras ve önceki y llara oranla verimlilik art h z ndaki yava laman n rekabet gücü üzerinde olu turdu u olumsuz etki nedeniyle ekonomik büyüme, yüzde 4,6 olarak gerçekle erek sabit fiyatlarla 101 milyar YTL ye ula m t r. Türkiye ekonomisinde ya anan kesintisiz büyüme süreci 2008 y l n n ba nda da devam etmi, y l n ilk alt ayl k döneminde sabit fiyatlarla büyüme yüzde 4,2 oran nda artarak 49,5 milyar YTL olarak gerçekle mi tir. Cari fiyatlarla GSYH ise yüzde 16,3 oran nda artarak 463,6 milyar YTL olmu tur. 2007 y l nda ekonomik büyümeyi üretim yönünden büyük ölçüde sanayi, ticaret, in aat, ula t rma-haberle me ve mali arac kurulu lar sektörleri katma de erinde meydana gelen art lar etkilerken, harcamalar yönünden ise özel tüketim, kamu tüketimi ve kamu sektörü gayri safi sabit sermaye olu umundaki art etkilemi tir. Üretim aç s ndan de erlendirildi inde sabit fiyatlarla GSYH büyüme h z 2007 y l nda, sanayi sektöründe yüzde 5,8, tar m sektöründe yüzde -6,9 olarak gerçekle mi tir. Alt sektörler itibar yla ise büyüme oranlar, imalat sanayi sektöründe yüzde 5,6, ticaret sektöründe 8

Genel Ekonomik Durum yüzde 5,3, ula t rma ve haberle me sektöründe yüzde 6,9, mali arac kurulu lar sektöründe yüzde 9,8 olmu tur. 2008 y l n n ilk alt ayl k döneminde ise tar m sektörü yüzde 1,1 oran nda küçülürken sanayi sektörü yüzde 4,9 oran nda büyümü tür. Alt sektörlere bak ld nda, imalat sanayinde yüzde 4,7, in aat sektöründe yüzde 2, ticaret sektöründe yüzde 5,6, ula t rma ve haberle mede yüzde 5,4, konut sahipli inde yüzde 1,6 oran nda büyüme ya anm t r. 2007 y l nda büyümeye en fazla katk y imalat sanayi kalemindeki art n etkisiyle sanayi sektörü ve ard ndan ula t rma-haberle me ve mali arac kurulu lar sektörleri yapm t r. 2008 y l n n ilk alt ayl k döneminde ise büyümeye esas katk yine sanayiden gelmi tir. Yüksek sanayi üretimi ayn zamanda ticaret ve ula t rma-haberle me sektörlerinin h zl büyümesine de katk da bulunmu tur. Harcama kalemleri itibar yla bak ld nda devletin nihai tüketim harcamalar ile özel kesim sabit sermaye yat r mlar art h zlar nda dü ü ya an rken, kamu kesimi sabit sermaye yat r mlar ve stok de i imi, GSYH art n olumlu yönde etkilemi tir. Harcamalar yöntemiyle GSYH büyümesine özel tüketim 2,8 puan, kamu tüketimi 0,6 puan, kamu yat r mlar 0,2 puan, özel yat r m 1,2 puan katk yapm t r. hracat büyümeye 1,8 puan katk yaparken, ithalat n katk s -3 puan olmu, böylece net ihracat büyümeyi -1,2 puan olumsuz yönde etkilemi tir. 2007 y l nda sabit fiyatlarla, kamu sektörü sabit sermaye yat r mlar, makine-teçhizat yat r mlar ndaki yüzde 14,8 lik ve in aat yat r mlar ndaki yüzde 5,2 lik art n etkisiyle yüzde 7,3 büyürken; özel sektör sabit sermaye yat r mlar ise makine-teçhizat yat r mlar ndaki yüzde 4,7 lik ve bina in aat ndaki yüzde 6,3 lük art n etkisiyle yüzde 5,2 artm, böylece toplam sabit sermaye yat r mlar nda yüzde 5,5 art meydana gelmi tir. Bu çerçevede, 2007 y l nda toplam tüketim harcamalar yüzde 4,4, toplam yat r m harcamalar ise yüzde 5,5 oran nda artm t r. 2008 y l n n ilk alt ayl k döneminde ise güçlü özel tüketim ve yat r mlar n tersine kamu tüketimi geçen y l n ayn dönemine göre yüzde 0,5 artarken, kamu yat r mlar yüzde 13,7 azalm t r. Net ihracat n büyümeye katk s ise 2007 y l n n ilk alt ayl k döneminde 0,8 puan iken, 2008 y l n n ayn döneminde -0,2 puan olmu tur. Böylece net ihracat yüksek emtia fiyatlar ndan dolay büyümeyi olumsuz etkilemi tir. 9

2009 Yılı Bütçe Gerekçesi 2. Borçlar Ekonomimizin geli mesinin önünde büyük bir engel olan a r borç yükü, son alt y ll k dönemde yürütülen mali disiplin, faiz d fazla politikas ve etkin borç yönetimi sayesinde önemli oranda azalt lm t r. Mali disiplin ile birlikte yakalanan h zl büyüme performans, kamu borçlar n n çevrilme sorununu ortadan kald rm, kamu finansman gere ini negatife döndürmü tür. Kamu Net Borç Stoku / GSYH (Yüzde) 80 70 60 50 40 30 20 10 0 61,4 55,1 49,0 41,6 34,0 29,1 2002 2003 2004 2005 2006 2007* Kaynak: Hazine Müste arl (*) Geçici Kamu borç yükünün sürdürülebilirli ine ili kin önemli bir gösterge olan Toplam Kamu Net Borç Stokunun GSYH ye oran ise 2002 y l sonundaki yüzde 61,4 seviyesinden 2007 y l sonunda yüzde 29,1 düzeyine gerilemi tir. Ayn dönemde dövize ba l net borçlar n oran yüzde 35,4 ten yüzde 3,2 ye dü mü tür. Ayr ca, 2005 y l nda yüzde 45,4 olan sabit getirili iç borçlanma senetlerinin toplam iç borç stoku içindeki a rl 2008 y l n n A ustos ay itibariyle yüzde 51,4 düzeyine ç km t r. Böylece borç stoku kur ve faiz riskine kar daha korunakl bir yap ya kavu turulmu tur. 2008 y l nda borçlanma maliyetlerinde dalgal bir seyir görülmü tür. Türk Liras cinsinden iskontolu Devlet ç Borçlanma Senetlerinin (D BS) faiz oran, 2007 y l sonunda yüzde 16,2 iken, iç belirsizlikler ve d piyasalardaki dalgalanmalar nedeniyle Mart ay ndan itibaren art e ilimine girmi ve Haziran ay nda yüzde 21,54 seviyesine kadar ç km t r. Borçlanma faiz oranlar siyasi belirsizli in giderilmesiyle Temmuz ay ndan itibaren yeniden 10

Genel Ekonomik Durum dü ü e ilimine girmi ve yüzde 18 ler düzeyine gerilemi tir. Ancak, Eylül ay nda küresel krizin etkisiyle ikincil piyasalarda i lem gören gösterge tahvilin faiz oranlar yüzde 20 nin üzerine ç km t r. 3. Enflasyon 2006 y l May s ay nda, küresel likidite ko ullar nda meydana gelen bozulmayla birlikte geli mekte olan ülkelere yönelik risk alg lamalar nda önemli bir farkl la ma ya anm t r. Bu dönemde enflasyon üzerinde arz yönlü oklar n etkisi hissedilmeye ba lanm t r. 2006 y l Haziran ay ndan itibaren uygulanan parasal s k la t rma 2007 y l nda temel enflasyon göstergelerinde belirgin bir dü ü e yol açm t r. 2007 y l n n ilk üç çeyre inde enflasyonun, öngörüldü ü ekilde kademeli olarak gerilemesine kar n, y l n son çeyre inde kurakl k ve enerji fiyatlar ndaki art lar gibi arz yönlü oklar ile yönetilen/yönlendirilen fiyatlarda gerçekle en ayarlamalar, enflasyondaki dü ü e iliminin duraklamas na neden olmu tur. 2007 y l nda y ll k bazda tüketici fiyatlar yüzde 8,39, üretici fiyatlar ise yüzde 5,94 oran nda art göstermi tir. Y ll k TÜFE ve ÜFE Enflasyonu (yüzde) 35 30 25 20 15 10 5 0 Kaynak: T Ü K 29,7 30,8 18,4 13,9 13,84 9,32 7,72 2,66 9,65 11,58 11,13 12,49 8,39 5,94 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Eylül TÜFE ÜFE G da fiyatlar ndaki art lar 2007 y l nda enflasyondaki dü ü ü yava latan temel unsur olmu tur. Türkiye de 2007 y l nda ya anan kurakl k sonras tar m ürünleri rekoltesinde görülen dü ü ler, baz g da ürünlerinin alternatif yak t üretiminde kullan lmas ve dünyada 11

2009 Yılı Bütçe Gerekçesi artan g da talebi ve tar msal emtia fiyatlar ndaki yükseli ler g da fiyatlar n olumsuz etkilemi tir. 2007 y l nda enflasyondaki dü ü ü yava latan bir di er temel unsur, enerji fiyatlar ndaki geli melerdir. Ham petrol fiyatlar n n yakla k yüzde 50 civar nda art göstermesi ve akaryak t ürünlerinden al nan özel tüketim vergisindeki ayarlamalar 2007 y l nda akaryak t ürünlerinin fiyatlar nda yüksek art lara neden olmu tur. 2008 y l nda g da, enerji ve di er emtia fiyatlar ndaki art lar n enflasyon üzerinde olu turdu u yukar yönlü bask artarak devam etmi tir. Bunun yan nda, küresel belirsizliklere paralel olarak risk i tah n n azalmaya devam etmesi, finansal piyasalardaki oynakl art rm t r. Nisan 2008 sonras para politikas n n ilk aya n hedef revizyonu olu turmu tur. Hedef revizyonunun temel gayesi, iktisadi birimlerin referans alabilecekleri, orta vadede yüzde 4 olarak belirlenen fiyat istikrar n yak nsayacak, ula labilir bir enflasyon patikas olu turulmas d r. 2006 ve 2007 y llar nda son dönemde kar la lan arz oklar nedeniyle enflasyon hedefleri tutturulamam ve hedefe yak n dönemde ula lmas n n mümkün olmad na yönelik kanaatler a rl k kazanm t r. Bu nedenle Hükümet ve Merkez Bankas taraf ndan enflasyon hedeflerinin revize edilmesine karar verilerek enflasyon hedefleri, 2009 y l için yüzde 7,5, 2010 y l için yüzde 6,5, 2011 y l için ise yüzde 5,5 olarak belirlenmi tir. Petrol fiyatlar n n Temmuz ortas ndan itibaren gerilemeye ba lamas n n ve di er emtia fiyatlar n n dü ü e iliminde olmas n n yak n dönemde enflasyonu olumlu yönde etkileyece i öngörülmektedir. Bu çerçevede enflasyonun kademeli bir dü ü e ilimine girmesi ve gelecek dönem hedeflerine paralel bir seyir izlemesi beklenmektedir. Nitekim enflasyon Temmuz ay ndan itibaren gerileme e ilimine girmi tir. Eylül ay itibariyle tüketici fiyatlar, bir önceki aya göre yüzde 0,45, bir önceki y l n n ayn ay na göre ise yüzde 11,13 oran nda artm t r. G da ve enerji fiyatlar ndaki art lar n enflasyon üzerindeki olumsuz etkisi yava lama e ilimi göstermektedir. Eylül ay nda enflasyonun 6,9 puanl k k sm g da ve enerji fiyatlar ndaki art tan kaynaklanm t r. 4. Ödemeler Dengesi ve Cari Aç k 2007 y l nda ihracat ve ithalat h zl art n sürdürmü tür. Ancak ihracat uzun zamandan sonra ilk defa ithalattan h zl artm t r. hracat bir önceki y la göre yüzde 25,4 oran nda artarak 107,3 milyar dolara, ithalat ise yüzde 21,8 oran nda artarak 170,1 milyar dolara ula m ; böylece d ticaret hacmi 277,3 milyar dolar olarak gerçekle mi tir. 12

Genel Ekonomik Durum D Ticaret (M ilyon Dolar) 280.000 277.334 240.000 225.111 238.065 200.000 160.707 160.000 116.593 120.000 87.613 97.540 80.000 69.340 51.554 63.167 40.000 47.253 36.059 190.251 170.063 139.576 116.774 107.272 85.535 73.476 174.520 145.577 107.225 92.489 67.295 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 hracat thalat D Ticaret Hacmi 2007 Ocak- A ustos 2008 Ocak- A ustos Kaynak: TÜ K 2008 y l nda dünya ekonomisine ili kin durgunluk ve kriz beklentilerine ra men ithalat ve ihracatta yüksek oranl art lar devam etmi tir. 2008 y l Ocak-A ustos döneminde, ihracat bir önceki y l n ayn dönemine göre yüzde 37,4 artarak 92,5 milyar dolar, ithalat ise yüzde 35,8 artarak 145,6 milyar dolara ula m t r. Enerji ve hammadde fiyatlar ile özel sektör yat r mlar ndaki art a paralel artan cari aç k 2007 y l nda 37,7 milyar dolara ula m t r. Özellikle petrol fiyatlar n n çok yükseldi i 2008 y l nda ise enerji fiyatlar n n etkisi daha fazla hissedilir olmu tur. 2008 y l Ocak- A ustos döneminde toplam enerji ithalat 34 milyar dolar olurken, 34,8 milyar dolar cari aç k verilmi tir. Bu aç k 11,2 milyar dolar do rudan yat r m, 1,7 milyar dolar portföy yat r m ve 40,1 milyar dolar di er yat r m giri leri ile finanse edilmi tir. 13

2009 Yılı Bütçe Gerekçesi (milyon dolar) Cari Aç k ve Finansman 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2007 Ocak- A ustos 2008 Ocak- A ustos Cari lemler Dengesi -626-7.515-14.431-22.137-31.893-37.684-23.777-34.838 Do rudan Yat r m (Giri ) 1.133 1.751 2.785 10.031 20.185 22.249 15.624 11.235 Portföy Yat r m (Giri ) 1.503 3.851 9.411 14.670 11.402 2.780 6.729 1.738 Di er Yat r m (Giri ) 7.968 4.411 11.139 15.486 24.981 28.679 15.483 40.115 Kaynak: TCMB 5. sizlik 2006 y l nda 2 milyon 295 bin ki i olan i siz say s, 2007 y l nda yüzde 1,6 l k art la 2 milyon 333 bin ki iye yükselirken söz konusu y llarda i sizlik oran yüzde 9,9 olarak gerçekle mi tir. Tar m d i sizlik oran da 2006 ve 2007 y llar nda yüzde 12,6 olmu tur. 2007 y l nda 2006 y l na göre istihdam edilenlerin say s yüzde 1,1 lik art la 20 milyon 954 bin ki iden 21 milyon 189 bin ki iye yükselmi tir. Toplam istihdam içinde tar m sektörünün pay yüzde 26,4, sanayi sektörünün pay yüzde 19,8, hizmetler sektörünün pay yüzde 48 ve in aat sektörünün pay yüzde 5,8 olmu tur. Hanehalk gücü Anketi'nin ''Haziran-Temmuz-A ustos'' dönemini kapsayan Temmuz 2008 sonuçlar na göre i sizlik oran Temmuz 2008 döneminde yüzde 9,4 olarak gerçekle mi tir. Tar m d i sizlik oran ise bu dönemde geçen y l n ayn dönemine göre 0,7 puan artarak yüzde 12,3 seviyesinde gerçekle mi tir. 14

Genel Ekonomik Durum sizlik Oran (Yüzde) 16 14 12 10 14,5 10,3 13,8 10,5 14,3 10,3 13,6 10,3 12,6 9,9 12,6 9,9 11,6 8,8 12,3 9,4 8 6 4 2 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2006/7 2007/7 Kaynak: TÜ K Tar m d i sizlik oran sizlik oran Kentlerdeki i sizlik oran bu dönemde y ll k bazda 0,7 puan artarak yüzde 11,9 a, k rsal kesimdeki i sizlik oran da 0,2 puan artarak yüzde 5,6 ya yükselmi tir. Ekonomideki yap sal de i imle beraber, tar m sektöründen di er sektörlere istihdam kaymas devam etmektedir. 2008 Temmuz döneminde, bir önceki y l n ayn dönemine göre tar m ve in aat sektörlerinde istihdam düzeyi azal rken, sanayi ve hizmetler sektörlerinde istihdam artm t r. Bu dönemde, önceki y l n ayn dönemi ile kar la t r ld nda, tar m sektöründe istihdam n pay n n 0,9 puan, in aat sektörünün pay n n ise 0,2 puan azald, buna kar l k sanayi sektörünün pay n n 0,6 puan, hizmetler sektörünün pay n n ise 0,4 puan artt görülmektedir. 15

2009 Yılı Bütçe Gerekçesi 25.000 stihdam (Bin Ki i) 20.000 21.354 21.147 21.791 22.046 20.954 21.189 22.249 22.622 15.000 10.000 13.896 13.982 14.391 15.553 15.241 15.588 15.874 16.325 5.000 7.458 7.165 7.400 6.493 5.713 5.601 6.375 6.297 0 Kaynak: TÜ K 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2007/7 2008/7 Tar m Tar m D Toplam stihdam Tar m sektörünün toplam istihdam içerisindeki pay geçen y l n Temmuz döneminde yüzde 28,7 iken 2008 y l n n Temmuz döneminde yüzde 27,8 e gerilemi tir. Buna kar l k ayn dönemde sanayi sektörünün toplam istihdam içerisindeki pay yüzde 18,7 den yüzde 19,3 e, hizmetler sektörünün toplam istihdam içerisindeki pay ise yüzde 46,2 den yüzde 46,6 ya yükselmi tir. 6. Özelle tirme 1980 li y llarla birlikte tüm dünyada serbest piyasa ekonomisi yönündeki geli meler, kamu sektörünün yeniden yap lanmas n zorunlu hale getirmi tir. Bu kapsamda, ekonominin daha rekabetçi bir ortamda büyüyebilmesi ve kamu finansman nda istikrarl bir dengeye ula mas için devletin, özellikle tekelci konumundaki ekonomik faaliyetlerinin h zl bir biçimde özelle tirilmesi gündeme gelmi ve bu konuda çok önemli ad mlar at lm t r. 1986 2002 y llar aras nda yap lan özelle tirmelerden yakla k 8 milyar dolar gelir elde edilmi ken, Özelle tirme daresi taraf ndan 2003 y l ndan beri yap lan özelle tirmelerle yakla k 28,5 milyar dolar gelir elde edilmi tir. Bunun yan s ra, ihalesi tamamlanm onay ve sözle mesi imza a amas nda olan özelle tirme uygulamalar ndan da 4 milyar YTL den fazla gelir elde edilmesi beklenmektedir. 16

Genel Ekonomik Durum Y llar tibar yla Özelle tirme Gelirleri (M ilyon $) 9.000 8.222 8.096 8.000 7.000 6.255 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 4.259 1.283 536 187 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Eylül Kaynak: Özelle tirme daresi Ba kanl Yap lan özelle tirmelerle devletin ekonomideki pay n n en aza indirilmesi hedeflenirken, rekabete dayal piyasa ekonomisinin olu turulmas, devlet bütçesi üzerindeki K T finansman yükünün azalt lmas, sermaye piyasas n n geli tirilmesi ve at l tasarruflar n ekonomiye kazand r lmas ve bu yolla elde edilecek kaynaklar n altyap yat r mlar na ayr lmas mümkün olacakt r. C. 2009 2011 DÖNEM MAKROEKONOM K GÖSTERGELER 2002 y l ndan itibaren kararl l kla uygulanan makroekonomik politikalar, mali disiplin ve yap sal reformlar ile ekonomide güven ve istikrar sa lanm t r. Türkiye 26 çeyrektir kesintisiz büyüyerek tarihinde bir ilke imza atm t r. Bütçe aç azalt lm, Türkiye bütçe aç bak m ndan birçok AB üyesi ülkeden daha iyi konuma gelmi tir. Kararl l kla sürdürülen mali disiplin ve etkin borç yönetimi sonucunda borç stoku sürdürülebilir bir yap ya kavu mu, her y l istikrarl bir ekilde elde edilen faiz d fazla sayesinde kamu finansman nda önemli iyile meler sa lanm t r. Ekonomideki k r lganl n azalmas yla birlikte küresel dalgalanman n Türkiye ekonomisi üzerindeki etkisi, bugüne kadar s n rl kalm t r. 2009 2011 döneminde de, küresel piyasalardaki dalgalanmalar n ekonomi üzerindeki olas olumsuz etkilerini en aza indirerek ekonomide sa lanan güvenin, istikrar n ve mali 17

2009 Yılı Bütçe Gerekçesi disiplinin korunmas, yap sal reformlara ve özelle tirmelere kararl l kla devam edilmesi neticesinde temel makroekonomik göstergelerdeki iyile menin devam etmesi beklenmektedir. TEMEL EKONOM K GÖSTERGELER 2007 (2) 2008 (3) 2009 (4) 2010 (5) 2011 (5) GSYH Büyüme Oran (%) 4,6 4,0 4,0 5,5 6,0 GSYH (Milyon YTL) 853.636 994.315 1.111.438 1.245.500 1.395.351 GSYH (Milyon Dolar) 655.886 801.867 788.365 848.549 917.150 GSYH Deflatörü 7,6 12,0 7,5 6,2 5,7 ÜFE Y l Sonu (2003=100) (1) 5,9 13,8 6,4 4,9 5,5 TÜFE Y l Sonu (2003=100) (1) 8,4 10,0 7,5 6,5 5,5 hracat (FOB) (Milyar Dolar) 107,3 137,5 149,0 163,0 179,0 thalat (CIF) (Milyar Dolar) 170,1 218,0 232,5 251,7 274,4 (1) 2003=100 bazl endeks kullan lm t r. (2)Gerçekle me (3)Gerçekle me Tahmini (4)Program (5)Tahmin 18

Bütçe Performansı BÖLÜM II BÜTÇE PERFORMANSI 19

20 2009 Yılı Bütçe Gerekçesi

Bütçe Performansı BÖLÜM II BÜTÇE PERFORMANSI A. MERKEZ YÖNET M BÜTÇE PERFORMANSININ GEL M 5018 say l Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu uyar nca 2006 y l ndan itibaren konsolide bütçe uygulamas ndan uluslararas standartlarla uyumlu ve daha geni kapsaml olan merkezi yönetim bütçe uygulamas na geçilmi tir. Bu çerçevede 2006 y l merkezi yönetim bütçe performans n n geçmi y llar bütçe performanslar ile tutarl ve do ru bir ekilde kar la t r labilmesi amac yla Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlü ünce bütçe sistemine ilk defa giren kamu idarelerinden 2000-2005 y llar bütçe uygulama sonuçlar istenmi ve analitik bütçe sistemine göre dönü üm yapmak suretiyle merkezi yönetim bütçe büyüklükleri ayn bazda olu turulmu tur. Bu bölümdeki de erlendirmeler dönü türülmü veriler esas al narak yap lm t r. 1. Bütçe Aç ve Faiz D Fazlan n Geli imi Kamu maliyesinin performans n n de erlendirilmesinde kullan lan iki önemli göstergeden biri olan bütçe aç n n GSYH ye oran na bak ld nda; 2000 y l nda yüzde 7,9 olan oran n 2001 y l nda yüzde 11,9 a yükseldi i, izleyen y ldan itibaren dü ü sürecine girerek 2002 y l nda yüzde 11,5, 2003 y l nda yüzde 8,8, 2004 y l nda yüzde 5,2, 2005 y l nda yüzde 1,1, 2006 y l nda yüzde 0,6 ve 2007 y l nda ise yüzde 1,6 olarak gerçekle ti i görülmektedir. Faiz d fazlan n GSYH ye oran n n 2000-2007 y llar n kapsayan dönemdeki geli imine bak ld nda ise 2000 y l nda yüzde 4,4 olan oran n 2001 y l nda 5,2 ye ç kt, 2002 y l nda ise bu dönemin en dü ük oran olan yüzde 3,3 e dü tü ü görülmektedir. zleyen y llarda ise, söz konusu oran art göstermi ve yüksek düzeylerde seyretmi tir. Buna göre, 2003 y l nda faiz d fazlan n GSYH ye oran yüzde 4, 2004 y l nda yüzde 4,9, 2005 y l nda yüzde 6, 2006 y l nda yüzde 5,4 ve 2007 y l nda yüzde 4,1 olmu tur. 21

2009 Yılı Bütçe Gerekçesi Grafik 1: Bütçe Aç ve Faiz D Fazla 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0-2,0-4,0-6,0-8,0-10,0-12,0-14,0 4,4 5,2 6,0 4,9 5,4 4,0 3,3 4,1 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007-1,1-0,6-1,6-5,2-7,9-11,9-11,5-8,8 BÜTÇE DENGES / GSYH FA Z DI I FAZLA / GSYH 2. Bütçe Giderlerinin Geli imi Bütçe giderlerinin GSYH ye oran n n 2000-2007 y llar n kapsayan dönemdeki geli imine bak ld nda, 2000 y l nda yüzde 30,8 olan bu oran, 2001 y l nda ya anan krizin de etkisiyle yüzde 36,2 ye yükselmi, 2002 y l ndan itibaren ise dü ü e ilimine girmi tir. 2002 y l nda yüzde 34,1 olan merkezi yönetim bütçe giderlerinin GSYH ye oran 2007 y l nda yüzde 23,9 a kadar dü mü tür. Ayn ekilde, söz konusu dönemde faiz d giderlerin GSYH ye oran n n geli imine bak ld nda, 2000 y l nda yüzde 18,6, 2001 y l nda yüzde 19,1, 2002 y l nda yüzde 19,4 olarak gerçekle ti i; takip eden y llarda ise istikrarl bir ekilde azalarak, 2003 y l nda yüzde 18,2 ve 2004 y l nda yüzde 17,1 e dü tü ü görülmektedir. Söz konusu oran 2005 y l nda yüzde 17,6, 2006 y l nda yüzde 17,4 olarak gerçekle irken, 2007 y l nda ise yüzde 18,2 ye yükselmi tir. 2003-2007 döneminde sa l k, e itim ve ula t rma sektörlerinde önemli iyile meler sa lanm, ba ta tar m sektörü olmak üzere reel sektöre verilen destekler art r lm ve çok say da yeni sosyal program uygulamaya konulmu tur. Buna ra men, faiz d bütçe kaynaklar n n rasyonel ve verimli bir ekilde kullan lmas sayesinde faiz d giderler belirli bir seviyede tutulabilmi tir. 22

Bütçe Performansı Grafik 2: Merkezi Yönetim Bütçe Giderlerinin ve Faiz Hariç Bütçe Giderlerinin GSYH ye Oranlar 40,0 35,0 30,0 25,0 30,8 36,2 34,1 31,1 27,2 24,6 23,5 23,9 20,0 18,6 19,1 19,4 18,2 17,1 17,6 17,4 18,2 15,0 10,0 5,0 0,0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 BÜTÇE G DERLER / GSYH FA Z HAR Ç BÜTÇE G DERLER /GSYH Bu dönemde, faiz giderlerinin GSYH ye oran 2001 y l nda en yüksek seviyesi olan yüzde 17,1 düzeyinde gerçekle mi tir. Bunun temel nedeni, 2000 Kas m ve 2001 ubat mali krizlerinin borç servisi üzerinde meydana getirdi i bozulmad r. Bu nedenle faiz giderlerinin 2000 y l nda yüzde 39,8 olan bütçe içindeki pay 2001 y l nda yüzde 47,2 ye yükselmi tir. Elde edilen ekonomik ve siyasi istikrar ile do ru uygulanan maliye politikalar neticesinde sonraki y llarda, faiz giderlerinin GSYH ye oran nda istikrarl bir dü ü gerçekle mi tir. Söz konusu oran 2002 y l nda yüzde 14,8, 2003 y l nda yüzde 12,9, 2004 y l nda yüzde 10,1, 2005 y l nda yüzde 7, 2006 y l nda yüzde 6,1 ve 2007 y l nda yüzde 5,7 olarak gerçekle mi tir. Nitekim faiz giderlerinin bütçe içerisindeki pay 2007 y l nda yüzde 23,9 a kadar gerilemi tir. 3. Merkezi Yönetim Bütçe Gelirlerinin Geli imi Merkezi yönetim bütçe gelirlerinin GSYH ye oran 2000 y l nda yüzde 22,9, 2001 y l nda yüzde 24,3, 2002 y l nda yüzde 22,7, 2003 y l nda yüzde 22,2, 2004 y l nda yüzde 22, 2005 y l nda yüzde 23,5, 2006 y l nda yüzde 22,9 ve 2007 y l nda yüzde 22,3 olarak gerçekle mi tir. 23

2009 Yılı Bütçe Gerekçesi Grafik 3: Merkezi Yönetim Bütçe Gelirlerinin ve Vergi Gelirlerinin GSYH ye Oranlar 30,0 25,0 22,9 24,3 22,7 22,2 22,0 23,5 22,9 22,3 20,0 17,7 18,2 17,2 18,1 17,9 18,4 18,1 17,9 15,0 10,0 5,0 0,0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 BÜTÇE GEL RLER / GSYH VERG GEL RLER / GSYH Vergi gelirlerinin GSYH ye oran ise 2000 y l nda yüzde 17,7, 2001 y l nda yüzde 18,2, 2002 y l nda yüzde 17,2, 2003 y l nda yüzde 18,1, 2004 y l nda yüzde 17,9, 2005 y l nda yüzde 18,4, 2006 y l nda yüzde 18,1 ve 2007 y l nda yüzde 17,9 olarak gerçekle mi tir. 2003-2007 döneminde ekonomik kalk nman n desteklenmesi, rekabet gücünün art r lmas ve kay t d ekonominin kay t alt na al nmas n sa lamak üzere vergi oranlar nda indirimlere gidilmi olmas na ra men vergi gelirleri bu dönemde hedeflerle uyumlu gerçekle meler göstermi tir. B. 2008 YILI MERKEZ YÖNET M BÜTÇE GERÇEKLE MELER 1. Bütçe Aç ve Faiz D Fazla 2008 y l Merkezi Yönetim Bütçe Kanununda merkezi yönetim bütçe giderleri 222 milyar 553 milyon YTL, merkezi yönetim bütçe gelirleri 204 milyar 556 milyon YTL, bütçe aç 17 milyar 997 milyon YTL ve faiz d fazla 38 milyar 3 milyon YTL olarak öngörülmü tür. Bu çerçevede, bütçe aç n n GSYH ye oran yüzde 1,9, faiz d fazlan n ise yüzde 4 olarak hedeflenmi tir. 2008 y l sonu itibar yla bütçe aç n n 14 milyar 140 milyon YTL, bütçe aç n n GSYH ye oran n n ise yüzde 1,4 olarak gerçekle ece i tahmin edilmektedir. Di er taraftan faiz d fazlan n 40 milyar 360 milyon YTL, faiz d fazlan n GSYH ye oran n n ise yüzde 4,1 olarak gerçekle ece i beklenmektedir. 24

Bütçe Performansı 2. Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri 2008 y l Merkezi Yönetim Bütçe Kanununda merkezi yönetim bütçe giderleri 222 milyar 553 milyon YTL, merkezi yönetim bütçe giderlerinin GSYH ye oran ise yüzde 23,6 olarak öngörülmü tür. 2008 y l nda merkezi yönetim bütçe giderleri toplam n n 229 milyar 535 milyon YTL olarak gerçekle mesi öngörülmektedir. Buna göre y lsonunda toplam bütçe giderlerinin GSYH ye oran yüzde 23,1 olacakt r. 2008 y lsonunda faiz hariç bütçe giderlerinin 175 milyar 35 milyon YTL olmas beklenmektedir. Faiz hariç bütçe giderlerinin GSYH ye oran n n ise 2008 y l sonunda yüzde 17,6 olarak gerçekle ece i beklenmektedir. 2008 y lsonunda personel giderleri ve sosyal güvenlik kurumlar na devlet primi giderlerinin 56 milyar 805 milyon YTL, mal ve hizmet al m giderlerinin 24 milyar 750 milyon YTL ve cari transferlerin 68 milyar 694 milyon YTL olaca tahmin edilmektedir. Sermaye giderlerinin y lsonu gerçekle mesinin 17 milyar 675 milyon YTL ve sermaye transferleri y lsonu gerçekle mesinin ise 2 milyar 803 milyon YTL olaca tahmin edilmektedir. 2008 y lsonunda borç verme gerçekle mesinin 4 milyar 308 milyon YTL olaca beklenmektedir. Faiz giderlerinin ise y lsonunda 54 milyar 500 milyon YTL olarak gerçekle ece i tahmin edilmektedir. 3. Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri 2008 y l merkezi yönetim bütçesinde 204 milyar 556 milyon YTL bütçe geliri öngörülmü iken y lsonunda toplam bütçe gelirlerinin 215 milyar 396 milyon YTL olarak gerçekle mesi beklenmektedir. Buna göre toplam bütçe gelirleri aç s ndan ba lang ç hedefinin 10 milyar 840 milyon YTL üstünde bir gelir gerçekle mesine ula laca görülmektedir. Vergi gelirlerinin y lsonunda 174 milyar 745 milyon YTL, vergi d gelirlerin ise 40 milyar 651 milyon YTL olmas beklenmektedir. Buna göre toplam merkezi yönetim bütçe gelirlerinin GSYH ye oran n n yüzde 21,7, vergi gelirlerinin yüzde 17,6, vergi d gelirlerin ise yüzde 4,1 olarak gerçekle mesi beklenmektedir. 2000-2007 y llar na ili kin merkezi yönetim bütçe gerçekle meleri ile 2008 y l na ili kin ayr nt l bilgilerin yer ald tablolar ekte yer almaktad r. 25

2009 Yılı Bütçe Gerekçesi TABLO 1 MERKEZ YÖNET M BÜTÇE BÜYÜKLÜKLER 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Bütçe (Milyon YTL.) 2008 Gerç. Tahmini MERKEZ YÖNET M BÜTÇE G DERLER 51.344 86.972 119.604 141.248 152.093 159.687 178.126 204.068 222.553 229.535 FA Z HAR Ç G DERLER 30.920 45.934 67.876 82.721 95.601 114.007 132.163 155.315 166.553 175.035 FA Z G DERLER 20.424 41.038 51.728 58.527 56.491 45.680 45.963 48.753 56.000 54.500 MERKEZ YÖNET M BÜTÇE GEL RLER 38.228 58.417 79.420 101.037 122.919 152.784 173.483 190.360 204.556 215.396 BÜTÇE AÇI I -13.116-28.555-40.184-40.210-29.173-6.903-4.643-13.708-17.997-14.140 FA Z DI I FAZLA 7.308 12.483 11.544 18.317 27.318 38.777 41.320 35.045 38.003 40.360 TABLO 2 MERKEZ YÖNET M BÜTÇE BÜYÜKLÜKLER N N GSYH Ç NDEK PAYI (%) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Bütçe 2008 Gerç. Tahmini MERKEZ YÖNET M BÜTÇE G DERLER 30,8 36,2 34,1 31,1 27,2 24,6 23,5 23,9 23,6 23,1 FA Z HAR Ç G DERLER 18,6 19,1 19,4 18,2 17,1 17,6 17,4 18,2 17,6 17,6 FA Z G DERLER 12,3 17,1 14,8 12,9 10,1 7,0 6,1 5,7 5,9 5,5 MERKEZ YÖNET M BÜTÇE GEL RLER 22,9 24,3 22,7 22,2 22,0 23,5 22,9 22,3 21,7 21,7 BÜTÇE AÇI I -7,9-11,9-11,5-8,8-5,2-1,1-0,6-1,6-1,9-1,4 FA Z DI I FAZLA 4,4 5,2 3,3 4,0 4,9 6,0 5,4 4,1 4,0 4,1 GEL RLER N G DERLER KAR ILAMA ORANI (%) 74,5 67,2 66,4 71,5 80,8 95,7 97,4 93,3 91,9 93,8 FA Z/BÜTÇE GEL RLER (%) 53,4 70,3 65,1 57,9 46,0 29,9 26,5 25,6 27,4 25,3 26

Bütçe Performansı TABLO 3 MERKEZ YÖNET M BÜTÇE BÜYÜKLÜKLER 2000-2008 2008 GSYH'YE ORANI (%) BÜTÇE Ç NDEK PAYI (%) (Milyon YTL) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Bütçe Gerç. Tahmini 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Bütçe 2008 Gerç. Tahmini 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Bütçe 2008 Gerç. Tahmini MERKEZ YÖNET M BÜTÇE G DERLER 51.344 86.972 119.604 141.248 152.093 159.687 178.126 204.068 222.553 229.535 30,8 36,2 34,1 31,1 27,2 24,6 23,5 23,9 23,6 23,1 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Faiz Hariç Bütçe Giderleri 30.920 45.934 67.876 82.721 95.601 114.007 132.163 155.315 166.553 175.035 18,6 19,1 19,4 18,2 17,1 17,6 17,4 18,2 17,6 17,6 60,2 52,8 56,8 58,6 62,9 71,4 74,2 76,1 74,8 76,3 Personel ve Sosyal Güvenlik Kurumlar Devlet Primi Giderleri 9.612 14.535 21.950 28.833 33.663 37.389 42.887 49.373 55.077 56.805 5,8 6,1 6,3 6,3 6,0 5,8 5,7 5,8 5,8 5,7 18,7 16,7 18,4 20,4 22,1 23,4 24,1 24,2 24,7 24,7 Mal ve Hizmet Al m Giderleri 4.543 6.823 10.681 11.874 13.604 15.186 19.001 22.258 22.905 24.750 2,7 2,8 3,0 2,6 2,4 2,3 2,5 2,6 2,4 2,5 8,8 7,8 8,9 8,4 8,9 9,5 10,7 10,9 10,3 10,8 Cari Transferler 12.749 18.073 25.412 31.429 36.306 45.871 49.851 63.292 69.207 68.694 7,6 7,5 7,3 6,9 6,5 7,1 6,6 7,4 7,3 6,9 24,8 20,8 21,2 22,3 23,9 28,7 28,0 31,0 31,1 29,9 Sermaye Giderleri 2.802 4.643 7.831 7.888 8.265 10.340 12.098 13.003 11.775 17.675 1,7 1,9 2,2 1,7 1,5 1,6 1,6 1,5 1,2 1,8 5,5 5,3 6,5 5,6 5,4 6,5 6,8 6,4 5,3 7,7 Sermaye Transferleri 1 2 49 92 465 1.384 2.637 3.542 2.084 2.803 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,2 0,3 0,0 0,0 0,0 0,1 0,3 0,9 1,5 1,7 0,9 1,2 Borç Verme 1.214 1.858 1.953 2.604 3.298 3.838 5.689 3.846 3.934 4.308 0,7 0,8 0,6 0,6 0,6 0,6 0,8 0,5 0,4 0,4 2,4 2,1 1,6 1,8 2,2 2,4 3,2 1,9 1,8 1,9 Yedek Ödenekler 1.571 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,7 0,0 Faiz Giderleri 20.424 41.038 51.728 58.527 56.491 45.680 45.963 48.753 56.000 54.500 12,3 17,1 14,8 12,9 10,1 7,0 6,1 5,7 5,9 5,5 39,8 47,2 43,2 41,4 37,1 28,6 25,8 23,9 25,2 23,7 MERKEZ YÖNET M BÜTÇE GEL RLER 38.228 58.417 79.420 101.037 122.919 152.784 173.483 190.360 204.556 215.396 22,9 24,3 22,7 22,2 22,0 23,5 22,9 22,3 21,7 21,7 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Vergi Gelirleri 29.495 43.615 60.205 82.484 100.342 119.627 137.560 152.835 171.206 174.745 17,7 18,2 17,2 18,1 17,9 18,4 18,1 17,9 18,1 17,6 77,2 74,7 75,8 81,6 81,6 78,3 79,3 80,3 83,7 81,1 Vergi D Gelirler 8.733 14.802 19.215 18.553 22.577 33.157 35.924 37.525 33.350 40.651 5,2 6,2 5,5 4,1 4,0 5,1 4,7 4,4 3,5 4,1 22,8 25,3 24,2 18,4 18,4 21,7 20,7 19,7 16,3 18,9 BÜTÇE DENGES -13.116-28.555-40.184-40.210-29.173-6.903-4.643-13.708-17.997-14.140-7,9-11,9-11,5-8,8-5,2-1,1-0,6-1,6-1,9-1,4 FA Z DI I BÜTÇE FAZLASI 7.308 12.483 11.543 18.317 27.318 38.777 41.320 35.045 38.003 40.360 4,4 5,2 3,3 4,0 4,9 6,0 5,4 4,1 4,0 4,1 27

2009 Yılı Bütçe Gerekçesi TABLO 9 FONKS YONEL SINIFLANDIRMAYA GÖRE BÜTÇE G DERLER TUTAR (M LYON YTL) GSYH'YE ORANLARI (%) 2006 2007 2008 Bütçe 2006 2007 2008 Bütçe BÜTÇE Ç NDEK PAYLARI (%) 2006 2007 2008 Bütçe GENEL KAMU H ZMETLER 70.398 75.975 88.336 9,3 8,9 9,4 39,5 37,2 39,7 SAVUNMA H ZMETLER 11.588 11.834 13.363 1,5 1,4 1,4 6,5 5,8 6,0 KAMU DÜZEN VE GÜVENL K H ZMETLER 10.514 12.434 13.375 1,4 1,5 1,4 5,9 6,1 6,0 EKONOM K LER VE H ZMETLER 21.127 23.703 21.408 2,8 2,8 2,3 11,9 11,6 9,6 ÇEVRE KORUMA H ZMETLER 127 184 236 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 SKAN VE TOPLUM REFAHI H ZMETLER 3.855 4.715 2.464 0,5 0,6 0,3 2,2 2,3 1,1 SA LIK H ZMETLER 9.274 11.276 11.787 1,2 1,3 1,2 5,2 5,5 5,3 D NLENME, KÜLTÜR VE D N H ZMETLER 2.811 3.279 3.580 0,4 0,4 0,4 1,6 1,6 1,6 E T M H ZMETLER 22.219 25.720 28.739 2,9 3,0 3,0 12,5 12,6 12,9 SOSYAL GÜVENL K VE SOSYAL YARDIM H ZMETLER 26.213 34.949 39.264 3,5 4,1 4,2 14,7 17,1 17,6 TOPLAM 178.126 204.068 222.553 23,5 23,9 23,6 100,0 100,0 100,0 28

Bütçe Performansı GRAF K I (Milyon YTL) 100.000 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 70.398 75.975 FONKS YONEL SINIFLANDIRMAYA GÖRE BÜTÇE G DERLER N N DA ILIMI 88.336 GENEL KAMU H ZMETLER 11.588 11.834 13.363 SAVUNMA H ZMETLER 21.127 23.703 21.408 EKONOM K LER VE H ZMETLER 9.274 11.276 11.787 SA LIK H ZMETLER 22.219 25.720 28.739 E T M H ZMETLER 26.213 34.949 39.264 SOSYAL GÜVENL K VE SOSYAL YARDIM H ZMETLER 17.308 20.611 19.655 D ER 2006 2007 2008 Bütçe GRAF K II (%) FONKS YONEL SINIFLANDIRMAYA GÖRE G DERLER N BÜTÇE Ç NDEK PAYI 45,0 40,0 39,5 37,2 39,7 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 6,5 5,8 6,0 11,9 11,6 9,6 5,2 5,5 5,3 12,5 12,6 12,9 14,7 17,1 17,6 9,7 10,1 8,8 0,0 GENEL KAMU H ZMETLER SAVUNMA H ZMETLER EKONOM K LER VE H ZMETLER SA LIK H ZMETLER E T M H ZMETLER SOSYAL GÜVENL K VE SOSYAL YARDIM H ZMETLER D ER 2006 2007 2008 Bütçe 29

2009 Yılı Bütçe Gerekçesi TABLO 10 MERKEZ YÖNET M BÜTÇE G DERLER (2006-2008) Bin YTL GSYH PAYLARI (%) BÜTÇE PAYLARI (%) 2006 2007 2008 Bütçe 2006 2007 2008 Bütçe 2006 2007 2008 Bütçe Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri 178.126.033 204.067.683 222.553.217 23,5 23,9 23,6 100,0 100,0 100,0 A) Faiz Hariç Bütçe Giderleri 132.163.324 155.314.792 166.553.167 17,4 18,2 17,6 74,2 76,1 74,8 1. Personel Giderleri 37.812.207 43.568.839 48.672.049 5,0 5,1 5,2 21,2 21,4 21,9 Memurlar 31.783.892 36.402.392 40.520.597 4,2 4,3 4,3 17,8 17,8 18,2 çiler 3.228.416 3.458.781 3.707.208 0,4 0,4 0,4 1,8 1,7 1,7 Sözle meli Personel 1.137.851 1.738.871 2.426.822 0,2 0,2 0,3 0,6 0,9 1,1 Geçici ve Di er Personel 1.662.048 1.968.795 2.017.422 0,2 0,2 0,2 0,9 1,0 0,9 2. Sosyal Güvenlik Kurumlar na Devlet Primi 5.075.096 5.804.535 6.405.463 0,7 0,7 0,7 2,8 2,8 2,9 Memurlar 4.204.805 4.757.303 5.249.058 0,6 0,6 0,6 2,4 2,3 2,4 çiler 557.873 605.932 649.292 0,1 0,1 0,1 0,3 0,3 0,3 Sözle meli Personel 105.055 188.954 298.964 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 Geçici ve Di er Personel 207.363 252.346 208.149 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 3. Mal ve Hizmet Al m Giderleri 19.001.460 22.257.921 22.905.423 2,5 2,6 2,4 10,7 10,9 10,3 a) Savunma-Güvenlik 7.630.456 7.599.215 8.410.568 1,0 0,9 0,9 4,3 3,7 3,8 Milli Savunma Bakanl 6.031.024 5.989.954 6.783.580 0,8 0,7 0,7 3,4 2,9 3,0 Jandarma Genel Komutanl 1.012.038 954.891 1.033.708 0,1 0,1 0,1 0,6 0,5 0,5 Emniyet Genel Müdürlü ü 587.394 654.370 593.280 0,1 0,1 0,1 0,3 0,3 0,3 b) Sa l k Giderleri 5.350.463 6.624.846 6.741.000 0,7 0,8 0,7 3,0 3,2 3,0 Genel Tedavi ve Sa l k Malzemesi Giderleri 1.634.512 1.735.922 1.801.586 0,2 0,2 0,2 0,9 0,9 0,8 Genel laç Giderleri 805.178 975.308 1.089.414 0,1 0,1 0,1 0,5 0,5 0,5 Ye il Kart Sa l k Hizmetleri 2.910.773 3.913.616 3.850.000 0,4 0,5 0,4 1,6 1,9 1,7 - laç 923.560 1.306.510 1.240.000 0,1 0,2 0,1 0,5 0,6 0,6 -Tedavi ve Sa l k Malzemeleri 1.987.213 2.607.106 2.610.000 0,3 0,3 0,3 1,1 1,3 1,2 c) Borçlanma Genel Giderleri 85.359 59.407 130.000 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 d) Di er Mal ve Hizmet Giderleri 5.935.182 7.974.453 7.623.855 0,8 0,9 0,8 3,3 3,9 3,4 4. Cari Transferler 49.851.206 63.291.858 69.206.600 6,6 7,4 7,3 28,0 31,0 31,1 a) Görev Zararlar 2.270.074 1.401.325 1.551.334 0,3 0,2 0,2 1,3 0,7 0,7 -K T' Görev Zararlar 710.760 699.891 733.000 0,1 0,1 0,1 0,4 0,3 0,3 -Di er Görev Zararlar 1.559.314 701.434 818.334 0,2 0,1 0,1 0,9 0,3 0,4 b) Hazine Yard mlar 26.735.076 36.273.271 39.912.216 3,5 4,2 4,2 15,0 17,8 17,9 sizlik Sigortas Fonu 658.061 807.545 932.000 0,1 0,1 0,1 0,4 0,4 0,4 - Sa l k, Emeklilik ve Sosyal Yard m Giderleri 23.518.214 33.063.332 37.031.000 3,1 3,9 3,9 13,2 16,2 16,6 Fatural Ödemeler 4.975.214 4.942.000 4.566.000 0,7 0,6 0,5 2,8 2,4 2,1 Sosyal Güvenlik Aç k Finansman 18.543.000 25.823.450 28.804.000 2,4 3,0 3,1 10,4 12,7 12,9 Di er 2.297.882 3.661.000 0,0 0,3 0,4 0,0 1,1 1,6 - Mahalli dareler 1.509.032 1.706.348 1.235.100 0,2 0,2 0,1 0,8 0,8 0,6 -Di er Hazine Yard mlar 1.049.769 696.046 714.116 0,1 0,1 0,1 0,6 0,3 0,3 c) Kar Amac Gütmeyen Kurulu lara Yap lan Transferler 185.369 681.627 335.898 0,0 0,1 0,0 0,1 0,3 0,2 d) Hane Halk na Yap lan Transferler 796.917 996.119 1.101.438 0,1 0,1 0,1 0,4 0,5 0,5 e) Tar msal Destekleme 4.746.708 5.555.092 5.400.000 0,6 0,7 0,6 2,7 2,7 2,4 Do rudan Gelir Deste i Ödemeleri 2.725.222 2.618.178 2.554.000 0,4 0,3 0,3 1,5 1,3 1,1 Di er Tar msal Amaçl Transferler 2.021.486 2.936.914 2.846.000 0,3 0,3 0,3 1,1 1,4 1,3 f) Hane Halk na Yap lan Di er Transferler 346.616 618.270 632.826 0,0 0,1 0,1 0,2 0,3 0,3 g) Sosyal Amaçl Transferler 25.980 67.398 227.791 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,1 h) Yurtd na Yap lan Transferler 620.400 506.703 654.057 0,1 0,1 0,1 0,3 0,2 0,3 i) Gelirden Ayr lan Paylar 14.124.066 17.192.053 19.391.040 1,9 2,0 2,1 7,9 8,4 8,7 5. Sermaye Giderleri 12.097.713 13.003.480 11.775.030 1,6 1,5 1,2 6,8 6,4 5,3 Mamul Mal Al mlar 1.235.904 1.508.084 1.761.125 0,2 0,2 0,2 0,7 0,7 0,8 Gayrimenkul Al mlar ve Kamula t r lmas 666.297 639.571 563.635 0,1 0,1 0,1 0,4 0,3 0,3 Gayrimenkul Sermaye Üretim Giderleri 9.053.549 9.563.606 7.883.101 1,2 1,1 0,8 5,1 4,7 3,5 Gayrimenkul Büyük Onar m Giderleri 796.467 881.411 837.956 0,1 0,1 0,1 0,4 0,4 0,4 Di er Sermaye Giderleri 345.496 410.808 729.213 0,0 0,0 0,1 0,2 0,2 0,3 6. Sermaye Transferleri 2.637.015 3.542.364 2.084.420 0,3 0,4 0,2 1,5 1,7 0,9 a) Yurtiçi Sermaye Transferleri 2.458.805 3.354.492 1.862.447 0,3 0,4 0,2 1,4 1,6 0,8 b) Yurtd Sermaye Transferleri 178.210 187.872 221.973 0,0 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 7. Borç Verme 5.688.627 3.845.795 3.933.510 0,8 0,5 0,4 3,2 1,9 1,8 a) Yurtiçi Borç Verme 5.420.966 3.560.795 3.708.510 0,7 0,4 0,4 3,0 1,7 1,7 K T Sermaye 3.861.932 1.904.815 1.577.500 0,5 0,2 0,2 2,2 0,9 0,7 Risk Hesab 240.024 252.441 590.000 0,0 0,0 0,1 0,1 0,1 0,3 Di er 1.319.010 1.403.539 1.541.010 0,2 0,2 0,2 0,7 0,7 0,7 b) Yurtd Borç Verme 267.661 285.000 225.000 0,0 0,0 0,0 0,2 0,1 0,1 8. Yedek Ödenekler 1.570.672 0,0 0,0 0,2 0,0 0,0 0,7 B. Faiz Giderleri 45.962.709 48.752.891 56.000.050 6,1 5,7 5,9 25,8 23,9 25,2 30

Bütçe Performansı TABLO 11* BÜTÇE ÖDENEKLER VE GSYH'YE ORANI (%) (2000-2007) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 (Bin YTL.) BA LANGIÇ ÖDENE 46.713.341 48.359.962 98.131.000 145.949.120 149.945.082 155.627.544 174.321.617 204.988.546 EK ÖDENEK 0 30.640.000 150.000-3.868.548 0 0 0 0 KAYDED LEN ÖDENEKLER 2.818.652 3.821.859 22.300.783 5.054.328 7.087.539 5.213.092 11.224.097 9.858.779 YILSONU ÖDENE 49.531.993 82.821.821 120.581.783 147.134.900 156.879.653 160.840.644 185.545.714 214.847.325 GSYH 166.658.021 240.224.083 350.476.089 454.780.659 559.033.026 648.931.712 758.391.785 853.636.732 BA LANGIÇ ÖDENE N N GSYH Ç NDEK PAYI (%) 28,0 20,1 28,0 32,1 26,8 24,0 23,0 24,0 YILSONU ÖDENE N N GSYH Ç NDEK PAYI (%) 29,7 34,5 34,4 32,4 28,1 24,8 24,5 25,2 * 2000-2005 konsolide bütçe uygulama sonuçlar n, 2006-2007 y llar ise merkezi yönetim bütçe uygulama sonuçlar n göstermektedir.gsyh ise Tüik'in aç klad yeni seriden olu maktad r. TABLO 12* YILSONU, EK VE KAYDED LEN ÖDENEKLER N BÜTÇE BA LANGIÇ ÖDENE NE ORANLARI (%) (2000-2007) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006* 2007* BA LANGIC ÖDENE 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 EK ÖDENEK 0,0 63,4 0,2-2,7 0,0 0,0 0,0 0,0 KAYDED LEN ÖDENEKLER 6,0 7,9 22,7 3,5 4,7 3,3 6,4 4,8 YILSONU ÖDENE 106,0 171,3 122,9 100,8 104,6 103,3 106,4 104,8 * 2000-2005 konsolide bütçe uygulama sonuçlar n, 2006-2007 y llar ise merkezi yönetim bütçe uygulama sonuçlar n göstermektedir. 31

2009 Yılı Bütçe Gerekçesi GRAF K III GRAF K IV (1000 YTL.) 250.000.000 200.000.000 150.000.000 100.000.000 50.000.000 0 BA LANGIÇ VE YILSONU ÖDENEKLER (2000-2007) 40 35 30 25 20 15 10 5 0 BA LANGIÇ VE YILSONU ÖDENEKLER N N GSYH Ç NDEK PAYLARI (%) (2000-2007) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 (%) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 BA LANGIÇ ÖDENE YILSONU ÖDENE BA LANGIÇ / GSYH YILSONU / GSYH GRAF K V 70 (%) 60 EK VE KAYDED LEN ÖDENEKLER N BA LANGIÇ ÖDENEKLER Ç NDEK PAYLARI (%) (2000-2007) 50 40 30 20 10 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 EK ÖDENEK KAYDED LEN ÖDENEKLER 32

Bütçe Performansı TABLO 13 MERKEZ YÖNET M BÜTÇES BA LANGIÇ - YILSONU ÖDENEKLER ve HARCAMALARI (2006-2008) 2006 2007 2008 Ba lang ç Ödene i Y lsonu Ödene i Harcama Ba lang ç Ödene i Y lsonu Ödene i Harcama Ba lang ç Ödene i GENEL BÜTÇEL DARELER (I Say l Cetvel) 170.156.782 180.162.748 175.084.118 200.902.066 209.091.012 200.206.450 218.284.732 ÖZEL BÜTÇEL DARELER (II Say l Cetvel) 11.302.981 12.517.917 10.225.121 12.720.119 14.766.644 12.661.479 13.941.950 DÜZ. ve DENET. KURUMLAR (III Say l Cetvel) 1.150.575 1.456.406 1.330.226 1.437.179 1.670.331 1.473.982 1.729.688 Hazine Yard m + Düz. ve Denet. Kur.Gelir Fazlas (HY+GF) (-) 8.288.721 8.591.357 8.513.432 10.070.818 10.680.662 10.274.228 11.403.153 MERKEZ YÖNET M BÜTÇES (MYB) 174.321.617 185.545.714 178.126.033 204.988.546 214.847.325 204.067.683 222.553.217 GENEL BÜTÇEL DARELER - (HY+GF) / MYB 92,9 92,5 93,5 93,1 92,3 93,1 93,0 ÖZEL BÜTÇEL DARELER / MYB 6,5 6,7 5,7 6,2 6,9 6,2 6,3 DÜZ. ve DENET. KURUMLAR / MYB 0,7 0,8 0,7 0,7 0,8 0,7 0,8 33