ULUSAL TANI VE TEDAVİ KILAVUZU 2013 FAKTÖR XII EKSİKLİĞİ VIII. BÖLÜM TANI VE TEDAVİ KILAVUZU
KALITSAL FAKTÖR XII EKSİKLİĞİ TANI VE TEDAVİ KILAVUZU FAKTÖR XII EKSİKLİĞİ Dr. M. Cem Ar ve THD Hemofili Bilimsel Alt komitesi Çalışma Grubu Tanım FXII eksikliği pıhtılaşma testlerinde bozukluk yaratmasına karşın klinik olarak kanamaya yol ac mayan nadir bir hastalıktır. Sıklık İlk defa 1955 yılında John Hageman isimli bir hastada gösterilmiş olması nedeniyle Hagemen faktör adıyla da anılan Faktör XII nin eksikliği nadir bir durumdur. FXII eksikliği genellikle klinik belirti vermeyen bir durum olması itibarı ile gerc ek sıklığı hakkında yeterli veri bulunmamaktadır. Sıklığının milyonda bir düzeyinde olduğu tahmin edilmektedir. Genetik/Biyoloji Faktör XII ya da diğer adıyla Hageman faktörü tek zincirli beta globulinden oluşan bir serin proteazdır. Moleküler ağırlığı 80000-84000 Da civarındadır. Normal aktivite düzeyi % 60 ile 130 arasında değişir. Yüklü yüzeyler (cam, kaolin, dekstran, kollajen, v.b.), ve kallikrein tarafından parc alanarak etkin hale gelir. Kendi de prekallikrein, FXI, FVII, plazminojen ve kompleman C1 parc alayarak aktif hale getirir. FXII ile kallikrein temas sistemi ile kininleri, fibrinolitik sistemi ve kompleman sistemini birbirine bağlayan önemli iki moleküldür. Ayrıca proreninden renin oluşmasını ve nötrofillerin kemotaktik faktörlere duyarlı hale gelmesini de sağlar. C1 esteraz inhibitörü aynı zamanda FXII nin de başlıca inhibitörüdür. Ayrıca AT, antiplazmin veya alfa-2 makroglobulinin de FXII yi inhibe edebildiği bilinmektedir. FXII geni 5.kromozomun uzun kolunda bulunmaktadır. Nadiren otozomal dominant gec iş bildirilmiş olmasına rağmen FXII eksikliği temel olarak otozomal resesif kalıtılır; bu nedenle erkek ve kadınların aynı oranda etkilenmesi beklenir. 63
ULUSAL TANI VE TEDAVİ KILAVUZU 2013 Klinik Edinsel FXII eksikliği en sık nefrotik sendromda görülür. Bunun nedeni tam olarak aydınlatılamamıştır; nefrotik sendromda FXII düzeyi tek başına böbrekten kayıpla ac ıklanamayacak düzeyde düşüktür. Temas faktör sisteminin aktivasyonuna yol ac arak edinsel FXII eksikliğine yol ac an patolojik durumlar Tablo 3 de özetlenmiştir. Gebelik ve oral kontraseptif kullanımının FXII düzeylerinde artışa neden olduğu gösterilmiştir. Majör ameliyatlar da dahil olmak üzere FXII eksikliğine bağlı kanama beklenen bir bulgu değildir. Ciltte morluk ve artmış burun kanaması nadir olarak bildirilmiştir. FXII eksikliği bulunan kişilerde artmış tromboz riski olabileceğini düşündüren veriler mevcuttur. Eksikliğin ilk tanımlandığı kişi olan John Hageman pulmoner emboli sonucu ölmüştür. FXII eksikliğinde artmış inme, miyokard enfarktüsü ve derin ventrombozu riski olduğunu ileri süren gözlemler vardır. Farklı c alışmalarda FXII eksikliği bulunanlarda %1-8 oranında ciddi tromboembolik olay sıklığı bildirilmiştir. Tablo 3. Edinsel FXII eksikliğine yol açan durumlar Nefrotik sendrom Endotoksinlerin tetiklediği sepsis ve şok Yaygın damar ic i pıhtılaşma sendromu Erişkinin sıkıntılı solunum sendromu Polistemivera Hepatik siroz Laboratuar tanı Kanama öyküsü olamayan bir kişide saptanan izole aptz uzunluğunun en sık nedenidir. Faktör XII eksikliği pıhtılaşma 64
KALITSAL FAKTÖR XII EKSİKLİĞİ TANI VE TEDAVİ KILAVUZU testlerinde (aptz) uzamaya yol ac sa da klinikte kanama ile seyretmez. Tanı genellikle cerrahi işlem öncesi yapılan taramalar esnasında uzun bulunan aptz nin araştırılması ile rastlantısal olarak konur. Trombosit sayımı, kanama zamanı, protrombin zamanı, trombin zamanı normal bulunur. O zellikle homozigot faktör XII eksikliği olanlarda aptz belirgin olarak uzamıştır. Ancak karışım testinde normal plazma ilavesini takiben tamamen normale döner. Heterozigot eksikliklerde aptz de orta dereceli bir uzama görülür. Tanı FXII c alışmasında faktör aktivitesinin beklenen sınırın altında olduğunun gösterilmesiyle doğrulanır. Tedavi Herhangi bir tedavi gerektirmez. Pıhtılaşma testini düzeltmeye yönelik yapılacak plazma yerine koyma tedavilerinin tromboz riskini artırabileceğini düşündüren veriler mevcuttur. 65
ULUSAL TANI VE TEDAVİ KILAVUZU 2013 Yararlanılan Kaynaklar 1. Dragoumanis C, Vretzakis G, Vogiatzaki T: Perioperative management of a patient with severe factor XII deficiency. Eur J Anaesthesiol 2004; 21:829-830. 2. Renné T, Gailani D. Role of Factor XII in hemostasis and thrombosis: clinical implications. Exp Rev Cardiovasc Ther 2007; 5 (4): 733 41. 3. Stavrou E, Schmaier AH. Factor XII: what does it contribute to our understanding of the physiology and pathophysiology of hemostasis & thrombosis. Thromb Res 2010; 125 (3): 210 5. 66