Proje Adı: Türkiye Akademisinde Toplumsal Cinsiyet Algısı ve Yansımaları Araştırma Şirketi Araştırma Veren Veri Toplama Firması
Araştırmanın Künyesi Kullanılan yöntem(ler) Kalitatif Kantitatif Diğer (açıklayınız) Derinlemesine Görüşme (N=46) CAPI (N=505 ) Nitel veriler Maxqda 12 programı ile nicel veriler ise SPSS 20 kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmanın evreni/ hedef kitlesi Coğrafi kapsama alanı Örnekleme yöntemi Veri toplama yöntemi Türkiye de 2013 yılı ve öncesinde kurulmuş olan kamu ve vakıf üniversitelerinde çalışan akademisyenler Her coğrafi bölgeden birer şehir bulunmak üzere toplam 20 Şehir, 39 Üniversite Kalitatif: Kotalı Örneklem Kantitatif: Kotalı Örneklem Kalitatif: Derinlemesine Görüşme Kantitatif: CAPI Veri toplama tarihleri 19.02.2016 07.06.2016
İş ve Araştırma Hedefleri Türkiye de kadın istihdamı düşükken, akademide kadınların neredeyse erkekler kadar var olabilmesinin sebeplerinin neler olduğunu bulmak Akademisyenlerin meslekleriyle ve cinsiyet rolleri ile kurdukları ilişkiyi açıklamak Kadın ve erkek akademisyenlerin akademisyenliği seçme sebepleri, toplumsal cinsiyet rollerinin bu mesleği seçimleri üzerindeki etkisi ve cinsiyete dayalı iş bölümünü ne ölçüye kadar kabul ettiklerine dair açıklamalar getirmek Akademisyen kadın ve erkeklerin bu mesleği seçme sebepleri birbirlerinden farklı mıdır?, Akademisyenlik mesleğinin seçiminde toplumsal cinsiyet rollerinin etkileri var mıdır?, Kadınlar akademide yoğun olarak bulunsalar da yükselememelerinin sebepleri nelerdir? gibi sorulara cevap bulmak Bu soruların cevaplarından hareketle farklı kurumlardaki toplumsal cinsiyet eşitliği yönünde geliştirilecek politikalara ilişkin somut öneriler sunmak
Çalışmada aşağıdaki bulgulara ulaşılmıştır: Meslek Seçimi Akademisyenler meslek seçimine dair benzer cevaplar vermiş ve en çok akademik çalışma ortamının yaratıcılığa imkân vermesi ve toplum nezdinde prestijli olarak algılanması sebebiyle bu mesleği seçtiklerini belirtmişlerdir. Maddi gelir, bu mesleğin seçiminde en az etkili olan faktördür. Akademisyenliğin benzer yetenekleri ve eğitim sürecini gerektiren diğer mesleklerden daha az gelir getirici olması, erkekleri bu alandan uzaklaştırmakta, bu doğrultuda akademide kadınlara yer açılmasına zemin hazırlamaktadır. Öte yandan akademisyenliğin görece daha şeffaf süreçlerle işleyen işe alım politikaları içermesi, kadınların diğer alanlara göre akademide daha çok yer almasını beraberinde getirmektedir.
Toplumsal Cinsiyet Algısı Kadın ve erkek akademisyenlerin toplumsal cinsiyet eşitliğine dair tutumları birbirinden ayrışmaktadır. Erkek akademisyenler, cinsiyetçi önermeleri ve geleneksel toplumsal cinsiyet rollerini daha fazla benimsemektedirler. ÇOCUKLARIN YETİŞTİRİLMESİ BABADAN ÇOK ANNENİN GÖREVİDİR. EVİ GEÇİNDİRMEK ERKEĞİN TEMEL GÖREVİDİR. AİLENİN REİSİ ERKEKTİR. KADINLARIN BİRİNCİL GÖREVLERİ EV İŞLERİNİ YERİNE GETİRMEKTİR. KADINLAR EKONOMİK KOŞULLARI İYİ OLDUĞUNDA ÇALIŞMA YAŞAMINDAN ÇEKİLEBİLİRLER. EVİ GEÇİNDİRMEK ERKEĞİN TEMEL GÖREVİDİR. KADIN, ERKEK EVE GELMEDEN ÖNCE EVDE OLMALIDIR. ÇOCUKLARIN YETİŞTİRİLMESİ BABADAN ÇOK ANNENİN GÖREVİDİR. 10,5 % 11,3 % 6,8 % 8,7 % 8,3 % 8,7 % 13,9 % 26,4 % 22,9 % 20,9 % 23,1 % 13,9 % 17,6 % 20,9 % 25,1 % 33,1 % ERKEK KADIN İfadeler 5 li Likert ölçeği ile sorulmuş, tabloda Kesinlikle Katılıyorum (5) ve Katılıyorum (4) ifadeleri temel alınmıştır.
İş Yerinde Toplumsal Cinsiyet Algısı Sosyal hayatta ve aile yaşamındaki toplumsal cinsiyet eşitliği ve geleneksel toplumsal cinsiyet rollerine dair yaklaşımlar, iş hayatındaki cinsiyet temelli bakışla ilişkilidir ve bu alanda da kadınlar, erkeklere göre daha eşitlikçi bir tutum almaktadırlar. KADIN YÖNETİCİLERİN AKILCI MANTIKLI DEĞİL DUYGUSAL KARARLAR ALDIKLARINA İNANIYORUM. ERKEKLER DAHA İYİ BİLİM İNSANI OLURLAR. KADINLAR DOĞALARI GEREĞİ YÖNETİCİLİĞE UYGUN DEĞİLDİR. ÇOCUK BAKIMINA DAİR EĞİTİMİN VERİLDİĞİ BÖLÜMLER KADINLAR İÇİN DAHA UYGUNDUR. ŞANTİYE, ÜRETİM ATÖLYESİ GİBİ YERLERDE ÇALIŞMAK KADINLARA UYGUN DEĞİLDİR. ERKEK 15,8 % 11,3 % 6,4 % 15,9 % 8,7 % 10,5 % 16,6 % KADIN 23,8 % 23 % 33,5 % İfadeler 5 li Likert ölçeği ile sorulmuş, tabloda Kesinlikle Katılıyorum (5) ve Katılıyorum (4) ifadeleri temel alınmıştır
Toplumsal Cinsiyet Eşitliği ve Ayrımcılığına Dair Farkındalık Kadın ve erkek akademisyenlerin toplumsal cinsiyet eşitliği ve ayrımcılığına dair farklı fikirlere sahiptir. Kadınlar erkeklere göre daha yüksek oranda kadınlara yönelik ayrımcılık yapıldığını ve kendilerine eşit fırsatlar sunulmadığını, üniversitenin kurumsal yapısının kadınların ilerlemesini engellediğini düşünmektedir. Erkeklerdeki bu farkındalık eksikliği, kadınların özellikle yönetim kadrolarında yer alamamalarında etkilidir. Yönetimde çoğunluğu oluşturan erkeklerin, ayrımcılığa dair farkındalıklarının düşük olması dezavantajlı grupların yönetim ve karar verme mekanizmalarına eşit düzeyde katılımlarını engellemektedir.
Cinsiyetçi İş Bölümü Akademisyenlerin %32 si üniversitede ayrımcılık olduğunu düşünmektedir. Yapılan derinlemesine görüşmeler, bu ayrımcılığın üniversitenin kurumsal yapısından ziyade toplumun ataerkil değerleri ve geleneksel cinsiyet rollerinden ileri geldiğini göstermektedir. Akademisyenlerin, hanelerindeki iş bölümüne dair sorulara verdikleri yanıtlarda, toplumsal cinsiyet rollerinin sürdürüldüğü ve kadınların çalışma yaşamına etki ettiğini ortaya koymaktadır. Örneğin, Erkek Kadın 3,4% 9,1% 26,4% 41,0% 55,6% 64,5% Diğer Ev İşlerini eşleri yapıyor. Ev işlerini kendileri yapıyor. Cinsiyetlere göre evdeki iş bölümü (Diğer seçeneği «evdeki diğer aile bireyleri ve yardımcıları kapsamaktadır.) Aynı şekilde çocuk sahibi erkek akademisyenlerin %46 sı çocuk sahibi olmanın akademik kariyerlerine olumsuz etkisi olmadığını söylerken bu oran kadınlar için %27 ye düşmektedir. Dolayısıyla hane içinde kadınlara düşen görevler akademide yükselmeleri önünde önemli bir engel oluşturmaktadır.
Cinsiyetin Sosyal Ağlara Etkisi Yöneticilik deneyimi olan kadın ve erkek akademisyenlerin söylemleri, diğer yöneticilerle kurulan sosyal ağlar konusunda belirgin derecede farklılaşmaktadır: Kadın akademisyenler, cinsiyetlerinin iş dışında ağlar geliştirme ve giyimleri konusunda engel teşkil ettiğini; erkek akademisyenler ise iş dışında da görüştüklerini, deneyimlerini paylaştıklarını, iş dışı aynı sosyal ağda bulunabildiklerini belirtmişlerdir. Erkeklerin çoğunlukta olduğu sosyal ağlara girmekte zorlanırım ifadesine kadınların ve erkeklerin verdikleri yanıtlar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmakta; kadınlar bu ifadeye daha çok katılmaktadır. Bu durum erkeklerin sürdürülebilir bir biçimde yönetim mekanizmalarında yer almalarını kolaylaştırırken, kadınların ise karar verme mekanizmalarından uzaklaşmalarına, dolayısıyla yönetimde etkili olamamalarına neden olmaktadır.
Araştırmanın İş Sonuçlarına Etkileri Araştırma Sonrası Alınan Aksiyonlar ve Araştırmanın İş Sonuçlarına Etkileri Yapılan araştırma, kamu kurumları ve iş yaşamında cinsiyet temelli eşitsizliğin giderilmesi yönünde politika önerileri sunmaktadır. Öneriler ana başlıklarıyla şu şekildedir; 1. Kurumlarda üst yönetimin belirlenmesinde ve terfi süreçlerinde yenilikler yapılmalıdır; 2. İş yerlerinde, üniversitelerde kadın ağları oluşturulmalıdır; 3. Toplumsal cinsiyet verileri yıllık olarak raporlanmalıdır; 4. Erkekler eğitilmeli, kadınlar güçlendirilmelidir; 5. Farklılaşan iş motivasyonları ve çok yönlü kariyer beklentileri kurumların insan kaynakları politikalarına yansıtılmalıdır.
Araştırma Sonrası Aksiyonları Araştırma Sonrası Alınan Aksiyonlar ve Araştırmanın İş Sonuçlarına Etkileri Araştırmanın bulguları ve geliştirilen öneriler Yüksek Öğretim Kurumu Akademide Kadın Sorunları ve Çalışma Birimi ne, Kadın Statüsü Genel Müdürlüğü ne ve Devlet Personel Daire Başkanlığı na sunulacaktır. Üniversiteler için getirilen ve bütünüyle sosyal girişimcilik projesi olarak nitelenebilecek bu önerilerin, kamu kurumları başta olmak üzere diğer kurumlarca da uygulanması kurumlarda ve yönetim kadrolarında toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasına katkı sağlayacaktır. Bu çalışma kapsamında şu somut öneriler getirilecektir: 1. Üniversitelerdeki karar mekanizmalarına kadınların katılımını arttırmak için özellikle yönetimdeki kadın sayısının çok düşük olduğu üniversitelerde yönetimde cinsiyet kotası getirilmelidir. 2. Toplumsal cinsiyet eşitliğine dair akademisyen ve öğrencilere dair eğitimler/dersler oluşturulmalıdır. 3. Kadın akademisyenlerin ve yöneticilerin bir araya gelip deneyimlerini paylaşacağı kurumsal ağlar oluşturulmalıdır. 4. Üniversitelerdeki kreş ve anaokulu hizmetlerinin erişilebilirliğine yönelik araştırma yapılması; ve bu hizmetlerin erişilebilir olmadığı üniversitelere bu anlamda yatırımların gerçekleştirilmelidir.
Araştırma Sonrası Aksiyonları Araştırma Sonrası Alınan Aksiyonlar ve Araştırmanın İş Sonuçlarına Etkileri 5. Bu çalışmanın ve ÖSYM verilerinin gösterdiği üzere kadınların akademide yer alma biçimleri üniversite bölümlerine ve üniversitelerin bulundukları şehirlerin kalkınma seviyelerine göre değişiklik gösterdiği için her üniversitenin kurumsal yapısı ve toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanabilmesine yönelik gerekli ihtiyaçlar tespit edilmeli ve özelleşmiş bu ihtiyaçlara göre belirlenen hedefler doğrultusunda stratejiler geliştirilmelidir. 6. Kadınların, yönetimin farklı düzeylerinde etkin olarak yer alabilmeleri için kurumsal koçluk ve mentorluk desteklerinin sağlanma aynı zamanda akademik koçluk ve mentorluk (danışmanlık) uygulamalarının hayata geçirilebilmesi için de gerekli planlamaların yapılmalıdır. 7. İş yaşamında karar verici rolü olan bireylere, duyguların ve sezgilerin farkında olmaları ve karar verme sürecinde onları rasyonellikten uzaklaştıran faktörler olarak değil de karar verme süreçlerini destekleyen faktörler olarak yaklaşmaları yönünde farkındalık yaratıcı eğitimler verilmeli; ve karar vericilerin daha etkili kararlar vermeleri teşvik edilmelidir.