11. SINIF KONU ANLATIMI 29 ENDOKRİN SİSTEM 4 BÖBREK ÜSTÜ BEZLERİ (ADRENAL BEZLER)
BÖBREK ÜSTÜ BEZLERİ (ADRENAL BEZ) Her bir böbreğin üst kısmında bulunan endokrin bezdir. Böbrekler ile doğrudan bir bağlantısı yoktur. Adrenal bezler ÖZ (MEDULLA) ve KABUK (KORTEKS) bölgesi olmak üzere iki kısımdan oluşmuştur. Adrenal Bez Korteks Hormonları Adrenal bezin korteks hormonlarının salgılanması hipofizden salgılanan ACTH hormonu tarafından kontrol edilir. Bu hormonlar steroid yapılı hormonlardır. 1. Kortizol Hormonu (Glikokortikoid): Karbonhidrat, yağ ve protein metabolizması üzerine etkilidir. Kandaki glikoz oranı düştüğünde vücuttaki yağ ve proteinlerin glikoza dönüşmesini sağlayarak kan şekerini artırır. Karaciğerdeki glikojen deposunu artırır. Glikozun oksidasyonunu önler. Protein ve aminoasitler üzerindeki yıkıcı etkiden dolayı idrardaki azot miktarını artırır. Kortizol eksikliğinde kan şekeri düşer. Bunun nedeni ise aminoasitlerden glikoz yapılamamasıdır. Glikokortikoidlerin aşırı miktarda ilaç olarak kullanılması vücudun bağışıklık elemanlarını baskılar. Bu nedenle de aşırı ağrılı veya iltihaplanmalı hastalıklarda tedavi amacıyla kullanılır. Kortizon ilacı gibi uzun süreli bu ilaçların kullanılması bağışıklık sistemini uzun süre baskılayacağından enfeksiyonlara neden olabilir.
BÖBREK ÜSTÜ BEZLERİ (ADRENAL BEZ) 2. Aldosteron Hormonu (Mineralokortikoid) : Böbreklerden sodyum ve klor emilimini artırırken potasyumun emilimini azaltır. Böylece kanda, hücre içi ve hücre dışı sıvılardaki iyon derişimini düzenler. Aldosteron az salgılanırsa; Kandaki sodyum ve klor miktarı azalırken; potasyum miktarı artar. Kanın hacmi ve basıncı azalır. Kaslarda yorgunluk ortaya çıkar. Halsizlik ve iştahsızlık artar. Enfeksiyonlara karşı direnç azalır. Deride pigmentleşme artar ve deri bronz bir renk alır. Buna ADDİSON hastalığı denir. Aldosteron fazla salgılanırsa; Kandaki sodyum ve klor miktarı artarken, potasyum miktarı azalır. Kanın hacmi basını artar. Doku sıvısı miktarı artar. (ödem oluşur.) Potasyum eksikliği sinir hücrelerindeki iletimin aksamasına ve kas zayıflamasına neden olur.
BÖBREK ÜSTÜ BEZLERİ (ADRENAL BEZ) 3. Eşey Hormonları: Testis ve yumurtalıklardan salgılanan eşey hormonları az miktarda böbrek üstü bezinin korteks bölgesinden de salgılanmaktadır. Östrojen, Testesteron (androjen) ve progesteron salgılanmasını sağlar.
ADRENAL BEZ MEDULLA BÖLGESİ HORMONLARI Böbrek üstü bezinin öz bölgesi, embriyonik dönemde sinir dokusundan gelişir bu nedenle sinir sisteminin uzantısı şeklindedir. Sempatik sinir sistemi ile birlikte çalışır. 1. ADRENALİN HORMONU (EPİNEFRİN): Aminoasit yapılı bir hormondur. Heyecan, korku ve sinirlenme gibi durumlarda kandaki adrenalin hormonu miktarı artar. Kalp atışını ve kan basıncını artırır. Karaciğer ve kaslarda glikojenin glikoza dönüşümünü hızlandırır. Kan şekerini artırır. Soluk alıp vermeyi hızlandırır. Göz bebeklerinin büyümesine neden olur. Korku halinde kılların diken diken olmasına neden olur. Bazı damarları genişletip bazı damarları daraltarak kanın beyin, kalp gibi organlara ve iskelet kaslarına yöneltir. Derideki kan damarlarının daralmasına neden olur. Bu nedenle deriye giden kan miktarı azalır. Korkan insanın renginin sararmasının nedeni budur. Kanın pıhtılaşma süresini kısaltır. Sindirim sistemi faaliyetlerini yavaşlatır.
ADRENAL BEZ MEDULLA BÖLGESİ HORMONLARI 2. NORADRENALİN HORMONU (NOREPİNEFRİN) Görevleri adrenaline benzer. Kandaki glikoz miktarını artırır. Damarların daralmasına neden olarak kan basıncını artırır. Akson uçlarından salgılanan nörotransmitter madde olarak da görev alır.