T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI SU YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ HAVZA YÖNETİMİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI SEYHAN HAVZASI SEKTÖREL SU TAHSİS PLANI
PROJE EKİBİ T.C. ORMAN ve SU İŞLERİ BAKANLIĞI Prof. Dr. Cumali KINACI Genel Müdür ckinaci@ormansu.gov.tr Abdurrahman ULUIRMAK Genel Müdür Yrd. auluirmak@ormansu.gov.tr Taner KİMENÇE Havza Yönetimi Daire Bşk. taner.kimence@ormansu.gov.tr Saliha DEĞİRMENCİOĞLU Tahsisler Şube Müdürü sdegirmencioglu@ormansu.gov.tr Nuray AYTEN Uzman nayten@ormansu.gov.tr Güney CAN Uzman gcan@ormansu.gov.tr Aysel KÖSE Uzman ayseler@ormansu.gov.tr Fatma SAĞDIÇ Uzman fatmaerol@ormansu.gov.tr Fatma EKER Mühendis feker@ormansu.gov.tr Ercan BAYRAK Mühendis ercanb@ormansu.gov.tr Gökhan Berker AKBIYIK Mühendis gbakbiyik@ormansu.gov.tr DANIŞMANLIK ve HİZMET ALIMLARI Adı Soyadı Kurum E-Posta Adresi Projedeki Sorumluluğu Prof. Dr. Sezai GÖKSU DEÜ sezaigoksu@gmail.com Danışmanlık Prof. Dr. Melike GÜREL İTÜ gurelme@itu.edu.tr Danışmanlık Prof. Dr. Süleyman KODAL Ankara Üni. suleyman.kodal@agrı.ankara.edu.tr Danışmanlık Prof.Dr. Recep YURTAL Çukurova Üni. ryurtal@cu.edu.tr Danışmanlık Doç. Dr. Alpaslan EKDAL İTÜ ekdala@itu.edu.tr Danışmanlık Doç. Dr. Serkan GÜRLÜK Uludağ Üni. serkan@uludag.edu.tr Danışmanlık Doç. Dr. Zübeyde HATİPOĞLU Mersin Üni. zubeyde11@gmail.com Danışmanlık Dr. Gökhan CÜCELOĞLU İTÜ cuceloglu@itu.edu.tr Danışmanlık Dr. Kaan TUNÇOK SOLARİS Müh. ktuncok@solarisweb.com Hizmet Alımı Özgen YILDIZ ENVA Müh. ozgenyildiz@envamühendislik.com Hizmet Alımı Arzu KARAAĞAÇ arzukaraagac@gmail.com Hizmet Alımı PROJE MERKEZİ Adı Soyadı Kurum E-Posta Adresi Projedeki Sorumluluğu Hamza ÖZGÜLER ALFAR hamza@alfarproje.com.tr Proje Yöneticisi Nezih BAŞDURAK ALFAR nezih@alfarproje.com.tr CBS Tabanlı Harita Çalışmaları Özgen YILDIZ ENVA Müh. ozgenyildiz@envamuhendislik.com MeDAR; Editör, Redaksiyon Engin ÖZDEN ALFAR engin@alfarproje.com.tr TAR; Editör, Redaksiyon Dr. Kaan TUNÇOK SOLARIS Müh. ktuncok@solarisweb.com SSTP Raporu; Editör, Redaksiyon Umur ÖZTAŞDELEN ALFAR umur@alfarproje.com.tr Çeviri Çalışmaları Orhan ÖKSÜZ ALFAR orhan@alfarproje.com.tr İdari ve Lojistik Çalışmaları
KISALTMALAR AGİ AR5 ASKİ CBS DSİ GEFC HES IPCC İÇSY MGİ OSB SPI SPSS SYGM TÜİK YSKY WEAP WTP : Akım Gözlem İstasyonu : Beşinci Değerlendirme : Adana Su Kanalizasyon İdaresi : Coğrafi Bilgi Sistemi : Devlet Su İşleri : Küresel Çevresel Akış Hesaplama Modeli : Hidro-Elektrik Santrali : İklim Değişikliği Hükümetlerarası Paneli : İçme Suyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların Kalitesine Dair Yönetmelik : Meteoroloji Gözlem İstasyonu : Organize Sanayi Bölgesi : Standart Yağış İndeksi : İstatiksel Paket Programı : Su Yönetimi Genel Müdürlüğü : Türkiye İstatistik Kurumu : Yerüstü Su Kalitesi Yönetmeliği : Su Kaynakları Değerlendirme Modeli : Ekonomik Değerlendirmeye Göre Ödeme İstekliliği
İÇİNDEKİLER 1. YÖNETİCİ ÖZETİ... 1 1.1 Planın Amacı... 1 1.2 Planın Kapsamı... 1 1.3 Planın Temel Prensipleri... 3 1.4 Seyhan Havzası... 5 1.4.1 Genel Bilgi... 6 1.4.2 Su Kaynakları... 9 1.4.3 Kuraklık ve İklim Değişikliği Çalışmaları... 10 1.4.4 Sektörel Su Kullanımları... 14 1.4.4.1 İçme-Kullanma Suyu sektörü... 14 1.4.4.2 Çevre Sektörü... 15 1.4.4.3 Tarım sektörü... 22 1.4.4.4 Sanayi sektörü... 24 1.4.4.5 Enerji sektörü... 25 1.4.5 Sektörel Su Tahsisleri... 26 1.4.5.1 Mevcut Koşullar Analizi... 26 1.4.5.2 Senaryo 1 Analizi... 28 1.4.5.3 Senaryo 2 Analizi... 31 1.4.5.4 Senaryo 3 Analizi... 34 1.4.5.5 Senaryo 4 Analizi... 38 1.4.6 Sonuç ve Değerlendirmeler... 41 1.4.6.1 Sektörel su tahsisi miktarları... 41 1.4.6.2 Sektörel su tahsisi ekonomik değer... 47 1.4.6.3 Sektörel su tahsisi etkilenebilirlik... 51 1.4.6.4 Sektörel su tahsisi planı çıktıları......55 1.4.6.5 Sonuçların Coğrafi Bilgi Sistemleri ne aktarımı... 56 1.4.6.6 Paydaşların Sürece Katılımı...57 1.4.6.7 Proje Özgün Değerleri......59 2. SU KAYNAKLARI...87 2.1 Mevcut Durum Su Kaynakları Potansiyeli......87 2.1.1 Yerüstü Su Kaynakları Potansiyeli...87
2.1.2 Yeraltı Su Kaynakları Potansiyeli... 97 2.2 Gelecek Koşullar Su Kaynakları... 99 2.2.1 Yerüstü ve Yeraltı Su Kaynakları... 103 3. SEKTÖREL SU KULLANIMLARI... 109 3.1 Mevcut Durum Sektörel Su Kullanımları (2016 yılı)... 109 3.1.1 İçme-Kullanma Suyu Sektörü... 112 3.1.1.1 Zamantı Sektörel Alt Havzası nda İçme Kullanma Suyu Sektörü... 113 3.1.1.2 Göksu Sektörel Alt Havzası nda İçme Kullanma Suyu Sektörü... 113 3.1.1.3 Seyhan Sektörel Alt Havzası nda İçme Kullanma Suyu Sektörü... 113 3.1.2 Çevre Sektörü... 114 3.1.2.1 Çevresel Akış... 115 3.1.2.2 Balıkçılık ve Su Ürünleri... 117 3.1.2.3 Akyatan ve Tuzla Sulak Alanları......121 3.1.2.4 Su Kalitesi Değerlendirmesi... 122 3.1.3 Tarım sektörü... 132 3.1.4 Sanayi sektörü... 137 3.1.4.1 Zamantı Sektörel Alt Havzası nda Sanayi Sektörü... 137 3.1.4.2 Göksu Sektörel Alt Havzası nda Sanayi Sektörü... 138 3.1.4.3 Seyhan Sektörel Alt Havzası nda Sanayi Sektörü... 138 3.1.5 Enerji sektörü... 138 3.1.5.1 Zamantı Sektörel Alt Havzası nda Enerji Sektörü... 138 3.1.5.2 Göksu Sektörel Alt Havzası nda Enerji Sektörü... 139 3.1.5.3 Seyhan Sektörel Alt Havzası nda Enerji Sektörü... 141 3.2 Gelecek Dönemler Sektörel Su Kullanımları... 144 3.2.1 İçme-Kullanma Suyu sektörü... 144 3.2.2 Çevresel Akış... 145 3.2.3 Tarım sektörü... 149 3.2.4 Sanayi sektörü... 150 3.2.5 Enerji sektörü... 151 4. SEKTÖREL SU TAHSİS PLANI......152 4.1 Mevcut Koşullar Analizi...153 4.1.1 Sektörel Su Kullanımları......154 4.1.2 Sektörel Su Tahsisleri...155 4.1.3 Sektörel Su Tahsisleri Değerlendirmesi......156
4.1.4 Sektörel Su Tahsisinin Ekonomik Değerlendirmesi...158 4.2 Senaryo 1 Analizi...158 4.2.1 Sektörel Su Kullanımları......159 4.2.2 Sektörel Su Tahsisleri...160 4.2.3 Sektörel Su Tahsisleri Değerlendirmesi......163 4.2.4 Sektörel Su Tahsisinin Ekonomik Değerlendirmesi... 165 4.3 Senaryo 2 Analizi...166 4.3.1 Sektörel Su Kullanımları......167 4.3.2 Sektörel Su Tahsisleri... 167 4.3.3 Sektörel Su Tahsisleri Değerlendirmesi... 170 4.3.4 Sektörel Su Tahsisinin Ekonomik Değerlendirmesi...172 4.4 Senaryo 3 Analizi... 172 4.4.1 Sektörel Su Kullanımları... 173 4.4.2 Sektörel Su Tahsisleri... 174 4.4.3 Sektörel Su Tahsisleri Değerlendirmesi... 176 4.4.4 Sektörel Su Tahsisinin Ekonomik Değerlendirmesi... 178 4.5 Senaryo 4 Analizi... 179 4.5.1 Sektörel Su Kullanımları... 180 4.5.2 Sektörel Su Tahsisleri... 181 4.5.3 Sektörel Su Tahsisleri Değerlendirmesi... 184 4.5.4 Sektörel Su Tahsisinin Ekonomik Değerlendirmesi...186 4.6 Sonuç ve Değerlendirmeler... 186 4.6.1 Sektörel Su Tahsisi Miktarları......187 4.6.2 Sektörel Su Tahsisi Ekonomik Değerleri... 201 4.6.3 Sektörel Su Tahsisi Etkilenebilirlik... 207 Kaynaklar...211
TABLOLAR Tablo 1. Seyhan Havzası Yerüstü Su Kaynakları Potansiyeli: Mevcut Koşullar...87 Tablo 2. Zamantı Sektörel Alt Havzası Su Potansiyeli...91 Tablo 3. Göksu Sektörel Alt Havzası Su Potansiyeli...93 Tablo 4. Seyhan Sektörel Alt Havzası Su Potansiyeli...95 Tablo 5. YAS Alt Havza Özellikleri... 97 Tablo 6. SPI İndeks değerleri ve sınıflandırma... 99 Tablo 7. Seyhan Havzası Yeraltı Su Kaynakları Potansiyeli... 103 Tablo 8. Normal Koşullar Su Kaynakları... 105 Tablo 9. Hafif Kurak Koşullar Su Kaynakları... 105 Tablo 10. Orta Kurak Koşullar Su Kaynakları... 105 Tablo 11. Şiddetli Kurak Koşullar Su Kaynakları... 106 Tablo 12. Adana İli Çatalan Barajı ndan Verilen Su Miktarları... 114 Tablo 13. Akyatan ve Tuzla Lagünleri Aylık Su İhtiyaçları... 121 Tablo 14. Seyhan Havzası DSİ Su Kalite İzleme İstasyonları... 123 Tablo 15. Seyhan Havzası Yerüstü Su Kaynakları Su Kalitesi Sınıfları... 126 Tablo 16. Seyhan Havzası İçmesuyu Amaçlı Kullanılan Yeraltı Su Kaynakları... 129 Tablo 17. Seyhan Havzası ve illerde sulama alanları... 132 Tablo 18. Seyhan Havzası Sulama Suyu İhtiyaçları... 134 Tablo 19. Seyhan Havzası Optimal Sulama Suyu İhtiyacı: Mevcut Koşullar...136 Tablo 20. Zamantı Sektörel Alt Havzası ndaki HES ler... 139 Tablo 21. Göksu Sektörel Alt Havzası ndaki HES ler... 140 Tablo 22. Seyhan Sektörel Alt Havzası ndaki HES ler... 141 Tablo 23. İçme ve Kullanma Suyu Kaynakları Kullanım: Mevcut ve Gelecek Koşullar 145 Tablo 24. Zamantı Sektörel Alt Havzası Çevresel Akış Hesapları (m 3 /sn)... 146 Tablo 25. Göksu Sektörel Alt Havzası Çevresel Akış Hesapları (m 3 /sn)...147 Tablo 26. Seyhan Sektörel Alt Havzası Çevresel Akış Hesapları (m 3 /sn)...147 Tablo 27. Seyhan Havzası Sulama Suyu İhtiyaçları...149 Tablo 28. Sanayi Sektörü Suyu Kaynakları Kullanımları: Mevcut ve Gelecek Koşullar 150 Tablo 29. Seyhan Havzası Hidroelektrik Santralleri......151 Tablo 30. Mevcut Koşullar Sektörel Su Kullanımları....155 Tablo 31. Mevcut Koşullar Sektörel Su İhtiyaçları......155 Tablo 32. Mevcut Koşullar Sektörel Su Tahsisleri...156 Tablo 33. Mevcut Koşullar Sektörel Su Temini...156 Tablo 34. Sektörel Su Kullanım ve Sektörel Su Tahsis Analiz Mevcut Koşullar...157 Tablo 35. Sektörel Su Tahsisi Ekonomik Değer: Mevcut Koşullar......158
Tablo 36. Senaryo 1 Sektörel Su Kullanımları...160 Tablo 37. Senaryo 1 Sektörel Su İhtiyaçları...160 Tablo 38. Senaryo 1 Sektörel Su Tahsisleri...161 Tablo 39. Senaryo 1 Sektörel Su Temini...162 Tablo 40. Sektörel Su Kullanım ve Sektörel Su Tahsis Analiz Senaryo 1...164 Tablo 41. Sektörel Su Tahsisi Ekonomik Değerler - Senaryo 1...165 Tablo 42. Senaryo 2 Sektörel Su Kullanımları...167 Tablo 43. Senaryo 2 Sektörel Su İhtiyaçları... 167 Tablo 44. Senaryo 2 Sektörel Su Tahsisleri...168 Tablo 45. Senaryo 2 Sektörel Su Temini... 169 Tablo 46. Sektörel Su Kullanım ve Sektörel Su Tahsis Analiz Senaryo 2...171 Tablo 47. Sektörel Su Tahsisi Ekonomik Değerler - Senaryo 2...172 Tablo 48. Senaryo 3 Sektörel Su Kullanımları...174 Tablo 49. Senaryo 3 Sektörel Su İhtiyaçları... 174 Tablo 50. Senaryo 3 Sektörel Su Tahsisleri...175 Tablo 51. Senaryo 3 Sektörel Su Temini...176 Tablo 52. Sektörel Su Kullanım ve Sektörel Su Tahsis Analiz Senaryo 3... 177 Tablo 53. Sektörel Su Tahsisi Ekonomik Değer: Senaryo 3...179 Tablo 54. Senaryo 4 Sektörel Su Kullanımları...181 Tablo 55. Senaryo 4 Sektörel Su İhtiyaçları... 181 Tablo 56. Senaryo 4 Sektörel Su Tahsisleri...182 Tablo 57. Senaryo 4 Sektörel Su Temini... 183 Tablo 58. Sektörel Su Kullanım ve Sektörel Su Tahsis Analiz Senaryo 4...185 Tablo 59. Sektörel Su Tahsisi Ekonomik Değer: Senaryo 4... 186 Tablo 60. Seyhan Havzası Su Kaynakları Kullanımları...189 Tablo 61. Gelecek Koşullar Su Kaynakları Tahsis Miktarları...191 Tablo 62. Gelecek Koşullar Su Kaynakları Tahsis Miktarları Ekonomik Değerleri...204 Tablo 63. WEI+ Eşik Değerleri Tarım sektörü...208 Tablo 64. WEI+ Eşik Değerleri İçme Kullanma ve Sanayi sektörleri...208 Tablo 65. Mevcut ve Gelecek Koşullar WEI+ Su Kaynakları Tahsisi...210
ŞEKİLLER Şekil 1. Seyhan Havzası Toplam Yağış Değişimi......89 Şekil 2. Seyhan Havzası Yerüstü Su Kaynakları Değerlendirme İstasyonları......90 Şekil 3. Seyhan Havzası Yeraltı Su Kaynakları Alt Havzaları... 98 Şekil 4. Kuraklık Analizi Meteoroloji Gözlem İstasyonları... 101 Şekil 5. SPI Kuraklık Analizi Sonuçları... 102 Şekil 6. Yerüstü Su Kaynakları Potansiyeli Sektörel Alt Havzalar ve Seyhan Havzası 104 Şekil 7. Su Kaynaklarının Sektörel Alt Havzalarda Dağılımı: Normal Koşullar... 106 Şekil 8. Su Kaynaklarının Sektörel Alt Havzalarda Dağılımı: Hafif Kurak Koşullar... 107 Şekil 9. Su Kaynaklarının Sektörel Alt Havzalarda Dağılımı: Orta Kurak Koşullar... 107 Şekil 10. Su Kaynaklarının Sektörel Alt Havzalarda Dağılımı: Şiddetli Kurak Koşullar 108 Şekil 11. Seyhan Havzası Havzalararası Su Transferleri... 111 Şekil 12. Çevresel İhtiyaç Debisi için Seçilen AGİ ler... 116 Şekil 13. Çevre Sektörü Su Kaynakları İhtiyaç Analizi... 120 Şekil 14. Akyatan ve Tuzla Lagünleri... 121 Şekil 15. Seyhan Havzası DSİ Su Kalite İzleme İstasyonları konumları... 125 Şekil 16. Seyhan Havzası Yerüstü Su Kaynakları Su Kalite Sınıflarının Gösterimi... 127 Şekil 17. Seyhan Havzası Sulama Alanları Sınıfları... 133 Şekil 18. Seyhan Havzasında Sulama Alanları... 135 Şekil 19. Seyhan Havzasında Yeralan HES ve TES Projeleri... 143 Şekil 20. Sektörel Alt Havza Enerji Üretimi Mevcut Koşullar......154 Şekil 21. Sektörel Alt Havza Enerji Üretimi Senaryo 1 (2017 yılı)......159 Şekil 22. Sektörel Alt Havza Enerji Üretimi Senaryo 2 (2022 yılı)... 166 Şekil 23. Sektörel Alt Havza Enerji Üretimi Senaryo 3 (2027 yılı)... 173 Şekil 24. Sektörel Alt Havza Enerji Üretimi Senaryo 4 (2037 yılı)... 180 Şekil 25. Seyhan Havzası Toplam Su Kaynakları Potansiyeli... 187 Şekil 26. Sektörel Su Tahsis Miktarları...195 Şekil 27. Tarım Sektörü Su Kaynakları Tahsis ve Kullanım Oranları...197 Şekil 28. Enerji Sektörü Su Kaynakları Tahsis ve Kullanım Oranları...199 Şekil 29. Tarım ve Enerji Sektörü Su Kaynakları Tahsis ve Kullanım Oranları...201 Şekil 30. Su Tahsisleri Ekonomik Değerleri...206
1. YÖNETİCİ ÖZETİ Su kaynaklarının havza ölçeğinde paylaşımının sağlanması, geleceğe yönelik planlanması ve her sektörün ihtiyacı olan suyun adil bir şekilde karşılanması için Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı hazırlanmıştır. 1.1 Planın Amacı Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı, 04/07/2011 tarihli ve 645 sayılı Orman ve Su İşleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri hakkında Hakkında Kanun Hükmünde Karaname (KHK) ile Orman ve Su İşleri Bakanlığı bünyesinde kurulan Su Yönetimi Genel Müdürlüğü ne, KHK nın 9 uncu maddesinin f bendinde Nehir havza yönetim planlarına uygun olarak sektörel bazda su kaynaklarının tahsislerine ilişkin gerekli koordinasyonu yapmak kapsamında verilmiş olan görevlendirme kapsamında gerçekleştirilmiştir. Sektörel Su Tahsis Planı nın amacı, Seyhan Havzası nda yeraltı ve yerüstü su kaynakları için hidrolojik, çevresel, ekonomik ve sosyal analizler yapılarak toplam su potansiyeline uygun talep yönetimini içeren sektörel su tahsis planının hazırlanmasıdır. 2016 yılının son çeyreğinde tamamlanan bu proje ile ülkemizde yer alan diğer havzalarda gerçekleştirilecek sektörel tahsis planları için örnek teşkil edecek bir sektörel su tahsis planı ortaya konulmuştur. Bu çalışmaların sonucunda öngörülen koşullara bağlı olarak Seyhan Havzası ndaki yerüstü ve yeraltı su kaynakları, sektörlerin su tüketim ve ihtiyaçları ile zamansal ve mekansal değişimleri dikkate alınarak her bir sektör için tahsis edilmesi öngörülen su kaynakları miktarı belirlenmiştir. 1.2 Planın Kapsamı Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı; su kaynaklarının insani, çevresel ve diğer ihtiyaçlara göre paylaşımı açısından adil bir çerçeve oluşturan, su kaynaklarının sürdürülebilir kullanılması amacıyla sosyal ve ekonomik kararları bir arada değerlendiren, su kaynaklarının çevresel değerleri açısından ulaşılması hedeflenen koruma seviyesini belirleyen, su kaynaklarının kullanımı ve sürdürülebilir çevresel değerler arasındaki sorunların çözümünü sağlayabilecek, bu hususta adil bir denge oluşturabilmek için geniş bir toplum katılımının yanı sıra kalite ve miktar ilişkisini de gözeten ayrıntılı bilimsel ve teknik değerlendirmeleri içeren bir yapıda hazırlanmıştır. 1
Proje çalışmaları, Çevresel akış ihtiyacı, sosyal amaçlar ve sosyo-ekonomik fayda analizleri dikkate alınarak, 3 aşamada gerçekleştirilmiştir. - Birinci aşamada Mevcut Durum Analiz Raporu,, - İkinci aşamada Tematik Analizler Raporu ve - Üçüncü aşamada Sektörel Su Tahsis Plan Raporu hazırlanmıştır. Birinci aşamadaki Mevcut Durum Analiz Raporu kapsamında gerçekleştirilen çalışmalarda; - Mevcut koşullardaki yerüstü ve yeraltı su kaynakları ile sektörel su kullanımlarının havza içerisindeki mekansal dağılımı belirlenmiştir. İkinci aşamadaki Tematik Analizler Raporu kapsamında mevcut durum analizinde ele alınan konuların birbirleriyle ilişkileri kurulmuştur. Bu kapsamda; - Nüfus, çevresel akış, sektörel gelişim, sektörlerin su talep projeksiyonu ile tüm bulguların ekonomik analizleri yapılmıştır. - Bunu takiben hem su kaynaklarının hem de sektörel su kullanımlarının gelecek koşullarda zamansal ve mekansal dağılımı belirlenmiştir. - Gelecek koşulların tanımlanmasında; mevcut durum (2016 yılı), 2017, 2022, 2027 ve 2037 yıllarındaki koşullar esas alınmıştır. Üçüncü aşamadaki Sektörel Su Tahsis Planlama Raporu kapsamında ekonomik ve sosyal açıdan en uygun düzey gözetilerek havzanın sektörel su tahsis planına yönelik sentezler ve buna bağlı değerlendirmeler yapılmıştır. Bu kapsamda; - Sektörel su tahsis kararlarının açıklandığı, genel ve özel hükümlerin yer aldığı sektörel su tahsis planı hazırlanmıştır. - Çevresel, ekonomik, sosyal hedefler ve bu hedeflerin gerçekleştirilmesine esas teşkil eden stratejiler planlama yaklaşımı esasları dikkate alınarak açıklanmıştır. - Su kaynakları potansiyeli, değişimi ve sektörel gelişmeler tespit edilerek en faydalı sektörel su kullanım koşulları belirlenmiştir. Proje sürecinde, tahsis planına altlık teşkil eden çevresel, sosyal ve ekonomik değerlendirmeler yapılmıştır. Sözkonusu değerlendirmelerin yapılabilmesi için çeşitli teknik sayısal modelleme araçları kullanılmıştır. Bu kapsamda; 2
- Su tahsis modeli çalışmaları için Su Kaynakları Değerlendirme ve Planlama Modeli, WEAP (Water Evaluation and Planning System) (Huber-Lee ve ark., 2003); - Çevresel akış ihtiyacının hesaplanmasında Küresel Çevresel Akış Hesaplama Modeli (GEFC) (Smakhtin, 2006), Tennant (Tennant, 1976); - Nüfus analizlerinin değerlendirilmesi kapsamında Sosyal Bilimler için İstatistiksel Paket Programı (Statistical Package for the Social Sciences) (SPSS, 2007); - Sulama suyu ihtiyaçlarının belirlenmesinde Penman-Monteith yöntemi (FAO, 1998) ve Rainbow programı (Raes ve ark., 1996); ve - Sosyo-ekonomik değerlendirmeye yönelik olarak da İstatistiksel yaklaşım ve Ödeme İstekliliği (WTP) metodu kullanılmıştır. Havzanın hidrolojik ve sosyo-ekonomik özelliklerine bağlı olarak kaynakları koruma ve geliştirme ilkeleri esas alınarak; 2017, 2022, 2027, ve 2037 yıllarındaki sektörel gelişim, değişim ve dağılıma göre sektörel su kullanımları, iklim değişikliği ve kuraklık koşulları da dikkate alınarak sektörel su tahsis stratejisi ve planı hazırlanmıştır. Bunu takiben Sektörel Su Tahsis Planı haritaları hazırlanmıştır. 1.3 Planın Temel Prensipleri Ulusal Havza Yönetimi Strateji Belgesinde (2014-2023) belirlenmiş olduğu gibi; sektörel su tahsis senaryolarının temelinde havzalarımızın yönetiminin geliştirilmesine yönelik olarak izlenecek ana stratejilerin belirlenmesi yer almaktadır. Su tahsis planının oluşturulmasında yer alan temel ilke ve prensipler aşağıda tanımlanmaktadır. Su havzası yönetiminde eşgüdüm ve katılımcılığın güçlendirilmesine yönelik kurumsal ve yasal düzenlemelerin sonuçlandırılması kapsamında; (i) Farklı kurum ve kuruluşlarca su havzalarında yürütülen havza yönetim planlaması ve uygulamaları için mevcut 25 nehir havzası ile bunların alt havzaları ile mikro havzalarınından oluşan hidrolojik temelli havza tanımlamasının kullanılması konusunda uzlaşı sağlanması; (ii) Havza alanları ve yatırımlarının uygun bilimsel kriter ve yöntemlere dayalı olarak önceliklendirilmesi; 3
(iii) (iv) Havza bilgi tabanının, izleme ve değerlendirme kapasitelerinin güçlendirilmesi ve havza yönetimi için ortak bir izleme ve değerlendirme sisteminin oluşturulması; Alternatif projeler ve uygulamaların ekolojik, ekonomik ve sosyal maliyetlerinin ve faydalarının (içsel ve dışsal etkilerin) değerlendirilmesi yer almaktadır. Bu kapsamda, taslak Su Kanunu nda tanımlanmakta olan aşağıdaki temel hedefler de esas alınmalıdır: Sürdürülebilirlik: Bugünün ve geleceğin yaşamını ve kalkınmasını insan ile doğa arasında denge kurarak, doğal kaynakları ve varlıkları tüketmeden ve kalkınmanın sosyal, ekolojik, ekonomik, kültürel ve mekansal boyutlarını dikkate almak. Katılımcılık: Karar alma, uygulama, yararlanma ve sorumlulukta paydaşların katılımı. Eşgüdüm: İlgili kurumların politika ve stratejileri, plan, proje, uygulama, izleme ve değerlendirme faaliyetleri arasında eşgüdüm sağlamak. Verimlilik: Kaynakları en iyi biçimde değerlendirerek üretmek. Etkinlik: Amaçlanan hedefe istenen düzeyde ulaşmasını temin etmek. Çevreye duyarlılık: Doğal çevreye zarar verici uygulamalardan kaçınmaya gerekli özen göstermek. Şeffaflık: Tüm faaliyetlerin süreç ve sonuç aşamalarında kamunun bilgisine sunmak. Hesap verebilirlik: Tüm faaliyetlerinin sonuçlarından sorumluluk duymak. Bilimsellik: Karar verme, uygulama ve değerlendirmelerin bilimsel ölçütlere ve yöntemlere dayalı olmasını temin etmek. Kalite: Mal veya hizmetlerden yararlananların veya ilgililerin beklentilerinin karşılanmasında ulaşılan düzey. Ulaşılabilirlik: Ulusal kalkınma politikaları ve diğer ulusal strateji belgeleri ile uyum içerisinde ve Kamunun hizmet ve faydalara ulaşabilirliliğini etkin olarak sağlamak. Uluslararası sözleşmelerden doğan yükümlülükleri yerine getirme: Su kaynaklarının havza ölçeğinde bütüncül yönetimi çerçevesinde herkesin sağlıklı ve yeterli suya erişiminin sağlanması. Maliyet ve faydaların adil paylaşımı: Suyun birden fazla maksada yönelik ihtiyacının olması halinde öncelik sırasının belirlenmesi, su kaynaklarının kirlenmeye karşı korunması ve kalitesinin iyileştirilmesi ve su temin maliyetinin kullanan tarafından ödenmesi. 4
1.4 Seyhan Havzası Seyhan Havzası yukarı bölümünde İç Anadolu, orta ve aşağı bölümünde ise Akdeniz Bölgesi nde yer alır. Havza içerisindeki en önemli yerleşimler; Kayseri, Niğde, Sivas ve İçel e bağlı ilçeler ile Adana merkez ve ilçeleridir. Havza, batıdan Kızılırmak, Konya, Doğu Akdeniz; doğudan Ceyhan ve Fırat Havzaları ile komşudur (Şekil Y1). Şekil Y1. Seyhan Havzası 5
1.4.1 Genel Bilgi Seyhan Havzası içerisindeki Seyhan Nehri, Türkiye'nin Akdeniz'e dökülen en önemli ırmaklarından birisidir. Uzunluğu 560 km olan nehrin iki önemli kolu vardır; - Zamantı kolu, Kayseri-Pınarbaşı ilçesinden, 1500 metre yükseklikteki Uzun Yayla'dan doğup Kayseri'nin Pınarbaşı, Tomarza, Develi ve Yahyalı ilçelerinden geçer. Orta Toroslar'ın (Tahtalı Dağları) uzanış doğrultusunda akan bu su, Çukurova'ya inmeden önce Adana'nın 80 km kuzeyinde Aladağ ilçesinin Akinek Dağı yamaçlarında diğer önemli kolu olan Göksu ile birleşir. - Göksu Kolu Kaynağı Kayseri-Pınarbaşı'ndaki Tahtalı Dağları'ndan çıkar. Adana'ya 80 km kala Aladağ İlçesi nin Akinek Dağı yamaçlarında Zamantı suyuyla birleşerek Seyhan Nehri'ni oluşturur. Seyhan Nehri nin temel özellikleri aşağıda özetlenmektedir. - Göksu ve Zamantı kollarının su toplama alanlarını içine alır. - Göksu ve Zamantı kollarının arasındaki ana sırtların doğu ve batısındaki ikincil sırtlar havzayı diğer havzalardan ayırır. - Doğu da Uzunyayla dan güneye doğru sıralanan Tahtalı, Binboğa, Toklu, Tekeç Dağları Ceyhan Havzası arasındaki sınırı oluşturur. - Batıdaki Sarıçiçek, Hınzır, Koramaz, Turasan, Pozantı ve Bolkar Dağları ise alanı Kızılırmak, Konya ve Doğu Akdeniz havzalarından ayırır. - Adana Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde Seyhan ve Yüreğir ilçelerinin sınırlarını çizerek Çukurova'nın en batı kesiminde, Adana-İçel sınırında Deli Burnu'nda Akdeniz'e dökülür. Seyhan Havzası nda, akarsu sistemleri ile tanımlı 3 sektörel alt havza bulunmaktadır (Şekil Y2): - Zamantı Irmağı kolunun belirlediği, Zamantı Sektörel Alt Havzası (8.769 km 2 ) - Göksu Irmağı kolunun belirlediği, Göksu Sektörel Alt Havzası (4.393 km 2 ) - Zamantı ve Göksu Irmaklarının birleşme noktasından itibaren Seyhan Irmağı nın belirlediği, Seyhan Sektörel Alt Havzası dır (8.873 km 2 ). 6
2014 yılında DSİ tarafından tamamlanan Havza Master Planı çalışmalarına göre ortalama yağış miktarı 615 mm dir. Zamantı Irmağı nın yıllık su potansiyeli 2.049 hm 3, Göksu Irmağı nın yıllık su potansiyeli 1.828 hm 3, Seyhan Irmağı na sağ sahilden katılan Eğlence 7
Şekil Y2. Seyhan Havzası Sektörel Alt Havzaları ve Havzalararası Su Transferleri 8
Deresi nin yıllık su potansiyeli 288 hm 3, Körkün Suyu nun yıllık su potansiyeli 426 hm 3, Çakıt Çayı nın yıllık su potansiyeli 458 hm 3 tür. Seyhan Nehri nin yıllık doğal su potansiyeli Çatalan Barajı aks yerinde 5.145 hm 3, Seyhan Barajı aks yerinde 6.183 hm 3 tür. DSİ Havza Master Planı kapsamında Seyhan Havzası nda yapılan hidrojeoloji ve yeraltısuları çalışmaları sonucunda Seyhan Havzası nın yıllık yeraltısuyu emniyetli rezervi 1.259,6 hm³/yıl olarak hesaplanmıştır. Seyhan Havzası nda toplam 1980 adet ruhsatlı ve 1232 adet ruhsatı bulunmayan kuyu tespit edilmiştir. Seyhan Havzası ndan havza dışarısına su aktarımı da yapılmaktadır. Havza dışarısına yapılan su transferleri Şekil Y2 de sunulmaktadır. Bunlar arasında en önemlileri; - Zamantı Sektörel Alt Havzası ndan; Bahçelik Barajı ndan (Sarıoğlan, Sarımsaklı ve Ağırnas Sulamaları); ve Gümüşören Barajı ndan (Develi sulamaları) Kızılırmak Havzası na yapılan transferler; ve - Seyhan Sektörel Alt Havzası ndan; Yedigöze Barajı ndan (İmamoğlu sulamaları) Ceyhan Havzası na yapılan sulamalardır. Seyhan Havzası 1/25.000 ölçekli topoğrafik haritalar üzerinde yapılan çalışmalar ile belirlenen sınırlar içinde 2.203.544 ha alana sahiptir. DSİ Master plan kapsamında belirtildiği gibi, havzadaki sulama altyapısının 2020-2025 yılları itibariyle sonuçlandırması hedeflenmektedir. 1.4.2 Su Kaynakları Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı kapsamındaki çalışmalar her bir sektör için ve her bir sektörel alt havzada gerçekleştirilmiştir. Öncelikle, su kaynakları potansiyelinin mevcut koşullardaki (2016 yılı) mekansal (sektörel alt havzalar) değişimi belirlenmiştir (Tablo Y1). Bunu takiben kuraklık çalışmalarının sonuçları esas alınarak havzadaki normal, hafif kurak, orta kurak ve şiddetli kurak koşulları belirlenmiştir. Bu kapsamda, 2016 yılı normal, 2017 yılı hafif kurak, 2027 yılı orta kurak, ve 2037 yılı şiddetli kurak olarak tanımlanmıştır. İklim değişikliği çalışmaları ile su kaynakları potansiyelinin zamansal (2017, 2022, 2027 ve 2037 yılları) ve mekansal (sektörel alt havzalar) değişimi belirlenmiştir (Tablo Y1). 9
Tablo Y1. Seyhan Havzası Su Kaynakları Miktarları Sektörel Alt Havza Mevcut 2017 2022 2027 2037 (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) Yerüstü Su Kaynakları Zamantı a 1.983 1.783 2.007 1.808 1.719 Göksu b 1.768 1.589 1.789 1.612 1.533 Seyhan 2.240 2.014 2.267 2.042 1.942 Seyhan Barajı c 5.991 5.386 6.063 5.462 5.194 Yeraltı Su Kaynakları Zamantı 404 Göksu 419 Seyhan 321 Seyhan Barajı 1.145 TOPLAM Su Kaynakları Zamantı 2.387 2.187 2.411 2.212 2.123 Göksu 2.187 2.008 2.208 2.031 1.952 Seyhan 2.561 2.335 2.588 2.363 2.263 Seyhan Barajı 7.135 6.530 7.207 6.606 6.338 a. Zamantı Nehri (1826 AGİ mevkii) b. Göksu Nehri (1805 AGİ mevkii) c. Seyhan Barajı aks yerinde, Seyhan Havzası toplamını temsil etmektedir. 1.4.3 Kuraklık ve İklim Değişikliği Çalışmaları Gelecek koşulların kuraklık açısından sınıflandırılması için Kuraklık Analizi çalışmalarının sonuçlarından faydalanılmıştır. Kuraklık sınıfları belirlenmiş olan bu yıllarda oluşması öngörülen su potansiyeli miktarları da, SYGM tarafından gerçekleştirilmiş olan İklim Değişikliği nin Su Kaynakları na Etkisi projesinin sonuçları kullanılarak belirlenmiştir. 10
Kuraklık analizi: Kuraklık koşullarının değerlendirilmesi kapsamında Standart Yağış İndeksi (SPI) yöntemi kullanılmıştır. SPI değerleri dikkate alınarak yapılan kuraklık değerlendirmesinde indeksin sürekli olarak negatif olduğu zaman periyodu Kurak dönem olarak tanımlanır. İndeksin sıfırın altına ilk düştüğü ay kuraklığın başlangıcı olarak kabul edilirken indeksin pozitif değere yükseldiği ay kuraklığın bitimi olarak değerlendirilir. SPI analizlerinde 3-ay, 6-ay, 9-ay, 12-ay ve 24-ay bazında kuraklık indis değerleri hesaplanabilir. 3-aylık indis değerleri Meteorolojik kuraklık, 6-aylık ve 9-aylık indis değerleri Tarımsal kuraklık, 12-aylık ve 24-aylık indis değerleri de Hidrolojik kuraklık değerlendirmeleri kapsamında kullanılabilir (WMO, 2012). Meteorolojik kuraklık kapsamında, SPI analizinin sonuçları (Şekil Y3) kullanılarak tüm sektörel alt havzalarda, normal durum, hafif kuraklık, orta kuraklık ve şiddetli kuraklık sınıfları belirlenmiştir. Bu kapsamda; - Normal durumun mevcut koşullarda 2016 yılı, - Hafif kuraklık koşullarının 2017 yılında, - Orta kuraklık koşullarının 2027 yılında, - Şiddetli kuraklık koşullarının 2037 yılında oluştuğu belirlenmiştir. İklim Değişikliği; SYGM tarafından sonuçlandırılmış olan iklim değişikliğinin su kaynaklarına etkisi projesinin sonuçlarından faydalanılmıştır. Bu kapsamda mevcut koşullar (2016 yılı) normal durum olarak tanımlanmış ve bunu takip eden yıllarda (2017, 2022, 2027 ve 2037) oluşması tahmin edilen değişimlere bağlı olarak gelecek koşullar su kaynakları değerleri belirlenmiştir. Gelecek yıllarda (2017, 2022, 2027 ve 2037 yılları) oluşması öngörülen su kaynakları potansiyeli ile mevcut koşullar (2016 yılı) arasındaki fark yüzde değişim olarak gösterilmektedir (Şekil Y4). Bu kapsamda; - 2017 yılında Zamantı, Göksu ve Seyhan Sektörel Alt Havzaları nda %10 mertebesinde azalma; - 2027 yılında Zamantı, Göksu ve Seyhan Sektörel Alt Havzaları nda %9 mertebesinde azalma; ve 11
- 2037 yılında Zamantı, Göksu ve Seyhan Sektörel Alt Havzaları nda %13 mertebesinde azalma ve olacağı tahmin edilmektedir. - 2022 yılı itibariyle Zamantı, Göksu ve Seyhan Sektörel Alt Havzaları nda %1 mertebesinde artma olacağı tahmin edilmektedir. Islak bir dönemi temsil ettiği için kuraklık koşulları kapsamında sınıflandırma dışında bırakılmıştır. 2037 2027 2022 2017 2037 2027 2022 2017 Zamanti Pınarbaşı RCP 8.5 3ay Zamanti Tomarza RCP 8.5 3ay Şekil Y3. SPI Kuraklık Analizi Sonuçları 12
2037 2027 2022 2017 2037 2027 2022 2017 Göksu RCP 8.5 3ay Seyhan Adana Merkez RCP 8.5 3ay Şekil Y4. Yerüstü Su Kaynakları Sektörel Alt Havzalar ve Seyhan Havzası 13
1.4.4 Sektörel Su Kullanımları Havzadaki su kullanımları beş sektör için değerlendirilmiştir: İçme-Kullanma, Çevre, Tarım, Enerji ve Sanayi. 1.4.4.1 İçme-Kullanma Suyu Sektörü Sektörel alt havza ölçeğinde değerlendirildiğinde, Seyhan Sektörel Alt Havzası, Adana merkez nüfusu ve su tüketimine bağlı olarak, içme ve kullanma suyu tüketiminin takriben %91 ini temsil etmektedir. Bu kullanımların, havzadaki mevcut ve gelecek koşullara ait su kaynakları ile karşılanmasında bir darboğaz oluşmayacağı öngörülmektedir. Nüfus projeksiyonları 2017, 2022, 2027, 2037 yılları için hesaplanmıştır. İçmekullanma suyunun tahmininde nüfus hesapları, Sosyal Bilimler için İstatistiksel Paket Programı (SPSS) kullanılarak yapılmıştır. Bu kapsamda SPSS kapsamında kullanılan doğrusal ve S- Eğrisi teknikleri ile minimum ve maksimum nüfus tahminleri yapılmıştır. Sektörel alt havza ölçeğinde mevcut ve gelecek koşullar için muhtemel oluşması öngörülen durumlar aşağıda özetlenmektedir (Tablo Y2). Yapılan nüfus projeksiyonları itibariyle içme-kullanma suyu kullanımları ayrıca maksimum ve minimum düzeyde değerlendirilmiştir. Sektörel su tahsis planı kapsamında su tüketimi değerleri, her sektörel alt havza için hesaplanan minimum su kullanımları olarak alınmıştır. Seyhan Sektörel Alt Havzası nda yıllar itibarı ile içme-kullanma suyu ihtiyacında artış, diğer iki sektörel alt havzada ise nüfustaki azalma eğilimine bağlı olarak bir azalış gözlenmektedir. Seyhan Havzası nın tamamında 2016 yılı için İçme-Kullanma suyu ihtiyacı hm3/yıl birimi cinsinden 168,54-204,58 aralığında kalırken, Zamantı Sektörel Alt Havzası için 10,46-11,20, Göksu Sektörel Alt Havzası için 6,33-6,73, Seyhan Sektörel Alt Havzası için ise 151,74-186,65 aralığında kalmaktadır. Nüfus değerlendirmeleri ile uyumlu olması açısından içmekullanma su kaynakları kullanımlarının sektörel su tahsisine yansıtılması için minimum su ihtiyaçları esas alınmıştır. 14
Tablo Y2. İçme ve Kullanma Suyu Kaynakları Kullanım: Mevcut ve Gelecek Koşullar Sektörel Alt Havza Mevcut Gelecek Koşullar Koşullar 2016 2017 2022 a 2027 a 2037 a Su Kullanımı Su Kullanımı Su Kullanımı Su Kullanımı Su Kullanımı Min. Mak. Min. Mak. Min. Mak. Min. Mak. Min. Mak. Zamantı 10,5 11,2 10,4 11,1 43,0 43,8 42,7 43,6 42,0 43,3 Göksu 6,3 6,7 6,3 6,7 6,0 6,4 5,8 6,3 5,5 6,1 Seyhan 151,3 186,2 151,6 190,7 154,2 217,6 164,2 261,4 195,8 402,7 TOPLAM 168,1 204.1 168,3 208,5 203,2 267,8 212,7 311,3 243,3 452,1 a. Zamantı Sektörel Alt Havzası nda; Tacin kaynağı (yeraltı su kaynakları) ile Kayseri içmesuyu için, 2020 yılı itibari ile havza dışına transfer edilecek olan 33 hm 3 /yıl su kaynağı dahil edilmiştir. Kaynak: Su Yönetimi Genel Müdürlüğü (2016b) 1.4.4.2 Çevre Sektörü Çevre sektörü kapsamında 4 temel konu değerlendirilmiştir. (a) Çevresel Akış ihtiyaçları, (b) Balıkçılık ve Su Ürünleri, (c) Akyatan ve Tuzla Sulak alanları, ve (d) Su kalitesinin zamansal ve mekansal değişimi. a. Çevresel Akış Çevresel akış hesap yöntemi olarak bu çalışma kapsamında GEFC (Global Environmental Flow Calculator) seçilmiş olup bu yöntem hidrolojik çevresel akış hesaplama yöntemleri arasında yer almaktadır. Modelin en önemli avantajı çevresel akış miktarının aylık olarak hesaplanabilmesidir. Bu yöntemin uygulanması kapsamında 6 adet (A-F sınıfları arasında) Çevresel Yönetim Sınıfı için çevresel akış miktarları hesaplanmaktadır. 15
Zamantı, Göksu ve Seyhan Sektörel Alt Havzaları nda seçilen akım gözlem istasyonlarının verileri kullanılarak çevresel yönetim sınıfları için her bir istasyonda aylık olarak bırakılması gereken çevresel akış miktarları hesaplanmıştır. Yapılan analizler ve havzanın mevcut durumu göz önünde bulundurulduğunda C ve daha üstü çevresel yönetim sınıfı için belirlenen değerlerin çevresel akış miktarları olarak bırakılması önerilmektedir. Bu kapsamda, 3 sektörel alt havza için belirlenmiş olan sınıf aralıkları ve çevresel akış miktarları aşağıda tanımlanmaktadır (Tablo Y3, Y4, ve Y5). Çevresel akış değerinin hesaplanması için dünyada yaygın olarak kullanılan yöntemler arasında yer alan Tennant yöntemi de değerlendirilmiştir. Tennant yöntemi yıllık ortalama debinin bir yüzdesi (%10, % 60 gibi) alınarak hesaplanmaktadır. Bu yöntemde, 6 şar aylık dönemlerde (Ekim-Mart ve Nisan-Eylül) aylık olarak aynı miktarda çevresel akış debisinin temin edilmesi öngörülmektededir. GEFC yöntemi ile her ay için ayrı miktarı tanımlayan çevresel akış değerleri Tennant yöntemine göre daha yüksek olup çevre açısından daha koruyucudur. Her 3 sektörel alt havzada temin edilen çevresel akış miktarları, Tennant yönteminde İyi sınıfına tekabül etmektedir. b. Balıkçılık ve Su Ürünleri Balılçılık ve su ürünleri sektörü için Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü tarafından yapılan değerlendirmeler çalışmalara yansıtılmıştır. Bu çalışmaların temelinde çevresel akış ihtiyaçlarının belirlendiği kesitlerde, balıkçılık ve su ürünleri sektörünün ihtiyaçlarının da belirlenmesi hedef alınmıştır. Bu kapsamda, tanımlanmış olan bu iki su ihtiyacından en yüksek olanının tanımlı kesitlerde mevcut olması esas alınmıştır. Mevcut koşullarda, toplam 8 kesit kullanılarak yapılan değerlendirmenin sonuçları aşağıda özetlenmektedir. Bu kapsamda Balıkçılık ve Su Ürünleri sektörünün su ihtiyaçlarının belirlenmesinde; - Seyhan Nehri yan derelerinden Kasımlı Deresi üzerindeki D18A023 istasyonunda balıkçılık ve su ürünleri ihtiyacı esas alınmıştır. - Diğer tüm kesitlerde çevresel akış ihtiyaçları esas alınmıştır. 16
c. Akyatan ve Tuzla Sulak Alanları Proje sahasında yer alan önemli sulak alanlar arasında yer alan; - Akyatan Lagünü /Adana (Doğal Sit) (Seyhan-Ceyhan Havzası) - Tuzla Lagünü /Adana (Yaban Hayatı Geliştirme Sahası) için Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından 2010 yılında gerçekleştirilmiş çalışmanın sonuçları esas alınmıştır (DKMP, 2010). Akyatan ve Tuzla Lagünleri için, Mayıs-Eylül ayları arasındaki 5 aylık dönemde tanımlanmış olan aylık Eksik su ihtiyaçları göz önünde bulundurulmuştur (Tablo Y6). Sektörel su tahsis modelinde, bu su kaynakları kullanımlarının Seyhan Barajı Gölü nden tahsis edilmesi esas alınmıştır. Tablo Y6. Akyatan ve Tuzla Lagünleri Aylık Su İhtiyaçları Dönem Eksik Su (lt/s) (m 3 /s) Mayıs 3,032 3.0 Haziran 4,534 4.5 Temmuz 2,114 2.1 Ağustos 4,721 4.7 Eylül 1,721 1.7 Kaynak: DKMP (2010) 17
Tablo Y3. Zamantı Sektörel Alt Havzası Çevresel Akış Hesapları (m 3 /sn) İSTASYON ÇEVRESEL DURUM Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Doğal Akım 12,3 14,1 14,9 13,8 15,7 26 45,3 42,4 23,4 12 9,6 10,4 A 10,5 12,1 12,6 11,9 13,3 20,2 33,4 31,9 17,7 9,9 7,7 8,5 B 8,6 10,2 10,6 10,1 11,2 16,5 24,9 23,6 14,4 8,1 5,8 6,5 E18A022 C 6,8 8,4 8,7 8,2 9,4 14,1 19 18,6 12,2 6,5 4,3 4,7 D 5 6,6 7 6,3 7,6 12,3 15,9 15,3 10,6 5,2 3 3,3 E 3,5 4,9 5,3 4,8 6 10,6 13,7 13,2 9,1 3,9 2,3 2,4 F 2,5 3,4 4 3,4 4,6 8,9 11,9 11,3 7,7 2,9 1,9 1,9 Doğal Akım 40,2 44 52,1 52,7 61,3 88,7 121,9 102 69,9 52 44,6 41,7 A 36,8 39,4 45,5 46,1 52,2 71,7 95,8 81,1 58,5 45,8 40,2 38 B 34,2 36,3 40,8 41,2 45,7 59,7 76,8 66 50,4 41,1 36,8 35,2 E18A006 C 32,4 34 37,3 37,5 40,9 51 62,6 55,5 44,4 37,3 34,3 33,3 D 31 32 34,4 34,6 37,2 44,8 53,2 48,1 39,9 34,5 32,6 31,6 E 29,5 30,3 32,3 32,4 34,6 40,1 46,5 42,8 36,5 32,9 31 30 F 28,2 29 30,7 30,9 32,4 36,9 41,6 38,8 34,1 31,5 29,4 28,6 18
Tablo Y4. Göksu Sektörel Alt Havzası Çevresel Akış Hesapları (m 3 /sn) İSTASYON ÇEVRESEL DURUM Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Doğal Akım 21,2 26,8 47,2 60 74,2 116,5 139 83,9 42,8 27,3 21,9 20,4 E18A005 A 18,7 22,4 35,6 44,3 53,6 83,2 99,8 59,9 32,6 22,8 19 18 B 16,7 19,3 27,9 33,8 39,8 59,7 71,5 43,6 26,2 19,9 17 16,1 C 14,7 16,9 22,7 26,7 30,7 43,5 51,3 33,1 22,2 17,7 15,2 14,2 D 13,1 14,9 19,2 22,1 25 33,1 38,1 26,5 19,5 15,8 13,6 12,8 E 11,9 13,4 16,8 19,1 21,2 26,5 29,6 22,4 17,5 14,2 12,2 11,7 F 11,1 12,2 15,1 16,8 18,5 22,4 24,3 19,6 15,7 12,5 11,2 10,9 Tablo Y5. Seyhan Sektörel Alt Havzası Çevresel Akış Hesapları (m 3 /sn) İSTASYON ÇEVRESEL DURUM Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Doğal Akım 3,4 5,1 11,3 10,9 11,2 16,2 23,8 23,9 15,9 6,9 3,2 2,4 A 2,5 3,7 8,2 8 8,2 11,8 17,7 17,8 11,5 4,9 2,4 1,8 B 1,8 2,7 6 5,9 5,9 8,6 12,9 13 8,2 3,5 1,8 1,3 C 1,4 2 4,4 4,2 4,2 6,3 9,3 9,4 6 2,7 1,4 1 E18A028 D 1,1 1,5 3,2 3,1 3,1 4,5 6,8 6,8 4,4 2 1 0,9 E 1 1,2 2,4 2,4 2,3 3,3 4,9 4,9 3,1 1,5 0,9 0,8 F 0,9 1 1,8 1,8 1,7 2,4 3,5 3,5 2,3 1,1 0,8 0,8 19
Doğal Akım 0,04 0,15 0,7 0,58 0,59 0,91 0,69 0,41 0,15 0,02 0 0,02 D18A023 E18A025 A 0,02 0,09 0,44 0,37 0,37 0,55 0,45 0,26 0,08 0,01 0 0,01 B 0,01 0,05 0,28 0,23 0,22 0,34 0,28 0,15 0,04 0 0 0 C 0 0,02 0,17 0,13 0,12 0,21 0,17 0,08 0,02 0 0 0 D 0 0,01 0,1 0,07 0,06 0,12 0,09 0,04 0,01 0 0 0 E 0 0 0,05 0,04 0,03 0,06 0,05 0,02 0 0 0 0 F 0 0 0,02 0,02 0,01 0,03 0,02 0,01 0 0 0 0 Doğal Akım 2,7 5,3 11,5 9,8 11,7 15,7 17,7 11,6 5,6 2,9 2,3 2,2 A 2,2 3,9 8,4 7 8,5 11,6 13,4 8,3 4 2,3 1,9 1,8 B 1,8 2,9 6,1 5,2 6,1 8,5 10 6 3 2 1,6 1,5 C 1,5 2,3 4,6 3,8 4,4 6,1 7,2 4,3 2,4 1,7 1,4 1,3 D 1,3 1,9 3,4 2,9 3,3 4,5 5,2 3,2 2,1 1,4 1,2 1,1 E 1,2 1,6 2,6 2,3 2,6 3,3 3,8 2,5 1,7 1,2 1,1 1,1 F 1,1 1,4 2,1 1,9 2,1 2,6 2,8 2,1 1,4 1,1 1 1 Doğal Akım 5,7 7,4 12,9 16,3 17,6 21,3 24,2 15,7 7,8 4,7 3,7 3,7 A 4,3 5,5 9,3 12,2 12,3 14,6 17,4 11,4 5,5 3,6 3 2,9 B 3,2 4,1 7 8,2 8,9 10,5 12,9 8,2 3,9 2,9 2,4 2,3 E18A021 C 2,5 3,1 5,1 6,1 6,5 7,7 9,2 5,8 3,1 2,4 2 2 D 2,1 2,4 3,8 4,5 4,7 5,4 6,6 4,2 2,5 1,9 1,7 1,7 E 1,8 2 2,9 3,3 3,5 4 4,8 3,2 2,1 1,6 1,5 1,5 F 1,6 1,7 2,3 2,7 2,7 3,1 3,5 2,5 1,7 1,5 1,5 1,5 Doğal Akım 8,6 9,9 13,6 14 15,7 20,9 25,9 23 17,1 7,7 4,6 4,1 A 7 8,1 10,9 11,2 12,4 14,8 18,7 16,9 13,1 6 3,4 3,1 B 4,9 5,9 8 8,2 9,3 11,4 14,1 13 10,2 4,6 2,5 2,1 E18A020 C 3,3 4,1 5,8 6 6,9 8,9 11 10,1 7,9 3,5 1,6 1,3 D 2,3 3 4,3 4,6 5,3 6,9 8,7 8 6,1 2,6 1,1 0,9 E 1,5 2,1 3,3 3,5 4 5,4 6,7 6,2 4,8 1,8 0,7 0,6 F 1,1 1,4 2,4 2,6 3 4,1 5,1 4,8 3,7 1,2 0,5 0,4 Kaynak: Su Yönetimi Genel Müdürlüğü (2016b) 20
d. Su Kalitesi Seyhan Havzası nda su kullanım amacı dikkate alınarak su kalite sınıfları, kirletici kaynaklar ve etkileri ile alınabilecek tedbirler belirlenmiştir. Seyhan Havzası nda su kalite sınıfları, su kaynağının içme ve kullanma, tarım, sanayi ve enerji amaçlı kullanımına göre ilgili mevzuat çerçevesinde belirlenmiştir. İçme ve kullanma, tarım, sanayi ve enerji sektörleri açısından su kalitesi değerlendirmeleri yapılmıştır. Seyhan Havzası içerisinde yer alan DSİ tarafından İçme Suyu ve Genel Su Kalitesi izlemesi yapılan 37 adet istasyonda 1981-2014 yılları arasındaki veriler kullanılmıştır. Bu verilere dayanılarak, yerüstü suların mevcut kalite sınıflarının belirlenmesinde, Yerüstü Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği ve İçme Suyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların Kalitesine Dair Yönetmelik kullanılmıştır. Yeraltı su kaynakları da, İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik çerçevesinde değerlendirilmiştir. Bu çerçevede Seyhan Havzası yerüstü su kalitesi; - Zamantı Sektörel Alt Havzasında III. sınıf, - Göksu Sektörel Alt Havzasında III. sınıf, ve - Seyhan Sektörel Alt Havzasında IV. sınıf olarak belirlenmiştir. Seyhan Havzası Yeraltı su kalitesi ise İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik çerçevesinde tanımlanmış olan rehber değerler özelinde, Yönetmelik kriterlerini sağlamadığı tespit edilmiştir. İçme ve kullanma suyu amacıyla izlenen Tacin Suyu, Bahçelik Baraj çıkışı ve Çatalan Baraj çıkışı su kalitesi açısından değerlendirildiğinde su yüzeylerinde insan ve hayvan kaynaklı atıkların, kanalizasyon sızıntılarının etkileri gözlenmektedir. Çatalan Barajı nda surfaktan ve fosfat kirliliğine de rastlanmaktadır. Halihazırda Çatalan Barajı içmesuyu amacıyla kullanılmakta olup, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinin 16-20. Maddeleri hükümleri çerçevesinde belirlenen koruma alanları ve hükümleri uygulanmaktadır. 21
Genel olarak izleme yapılan istasyonlara ait sonuçlar incelendiğinde tüm gözlem istasyonlarındaki sularda yapılan ölçümlere göre bu suların sulama suyu olarak kullanılması durumunda ağır metallerin büyük bölümü açısından herhangi bir sorunla karşılaşılmayacağı söylenebilir (örneğin, alüminyum, arsenik, biyolojik oksijen ihtiyacı, kadmiyum, kobalt, krom, bakır, amonyum azotu, nikel, nitrat azotu, kurşun, selenyum, çinko). Ancak Demir ve Mangan yüksek konsantrasyon olarak belirlenen kaynaklar için dikkatli olunmalıdır. Tüm kaynaklarda olduğu gibi bitki ve toprağın da düzenli olarak izlenmesi ve özel iyon zehirlenmesine neden olmayacak şekilde kültürel işlemlerin devamlılığı sağlanmalıdır. 1.4.4.3 Tarım sektörü Seyhan Havzası nda mevcut durumda 208 bin ha alan sulanmaktadır. Bu alanın uzun vadede 327 bin ha a çıkarılması planlanmaktadır. Seyhan Havzası nda çeşitli kurumlar tarafından (DSİ, Mülga Köy Hizmetleri ve Halk) sulamaya açılan ve koordinatları bilinen sulama alanlarının listesi oluşturulmuş ve özellikleri belirlenmiştir. Belirlenen 517 sulamanın toplam alanı 326.634 ha dır. Bu sulamaların alan olarak çok büyük bir bölümü Seyhan Sektörel Alt Havzası nda yer almaktadır. Bitkilerin su kullanımlarınin hesaplanması ve sulama zaman planlarının hazırlanması için havza içerisinde ve yakın çevresindeki 11 meteoroloji istasyonunun verisi kullanılmıştır. Bitkilerin net gelir değerleri Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri nden temin edilmiştir. Havzadaki sulama alanları sektörel alt havzalar, iller, istasyonlar ve sulamayı işleten kurumlara göre gruplandırılmıştır. Bitkilerin sulama suyu-net gelir ilişkilerinden yararlanılarak her grupta yer alan sulamalar için optimum bitki desenleri ve sulama suyu-net gelir ilişkileri elde edilmiştir. Bu sonuçlardan yararlanılarak mevcut koşulda her sektörel alt havza ve Seyhan Havzası için tarım sektörüne ayrılacak su ile elde edilebilecek net gelir değerleri ile aylık sulama suyu ihtiyaçları elde edilmiştir. Elde edilen sonuçlar, sektörel alt havzalar ve Seyhan Havzası için aşağıda özetlenmiştir (Tablo Y9). Seyhan Havzası nda sulama suyu ihtiyacı, üretim miktarı ekonomik değerleri aşağıdaki çizelgede verilmiştir. 22
Tablo Y9. Seyhan Havzası Sulama Suyu İhtiyaçları Yıl 2016 2017 2022 2027 2037 Toplam Sulama Alanı 2,08 2,29 3,14 3,21 3,27 (milyon da) Ortalama Sulama Randımanı 0,567 0,572 0,60 0,64 0,72 Sulama Suyu Kullanımı-İhtiyacı 1,53 1,73 2,15 2,06 1,89 (milyar m 3 ) Ekonomik Değer (milyar TL) 3,9 4,3 8,2 7,8 13,1 Üretim (milyon ton) 6,3 9,0 9,5 9,7 9,8 Kaynak: Su Yönetimi Genel Müdürlüğü (2016b) 2 temel faktöre; (a) sulama alanlarındaki artış durumu ve (b) teknolojideki gelişime bağlı olarak; sulama randımanında 2016 yılından itibaren artışlar olması beklenmektedir. Proje kapsamında farklı dönemlerde sulama alanlarında ekonomik değeri maksimize edecek şekilde optimum bitki deseni çalışması yapılmış ve bu desen için ihtiyaç duyulan sulama suyu miktarları dönemlere göre belirlenmiştir. Sulama suyu ihtiyacı, sulama alanı artışına ve sulama randımanındaki yükselmeye bağlı olarak 2017 yılında artmakta, sonraki yıllarda azalmaktadır. 23
Proje kapsamında farklı dönemlerde sulama alanlarında ekonomik değeri maksimize edecek şekilde optimum bitki deseni çalışması yapıldığından dönemlere göre sulama alanı miktarı arttıkça ekonomik değer de artmaktadır. 2016 ve 2017 yıllarıında elde edilmesi beklenen ekonomik değer 4,0 milyar TL mertebesindedir. 2022 yılı itibariyle sulama alanlarında önemli düzeydeki artış ile ekonomik değer 8,2 milyar TL mertebesine çıkmaktadır. 2027 yılında 7,8 milyar mertbesinde oluşması öngörülen ekonomik değer, 2037 yılında hem ekonomik koşullarda artış hem de birim fiyat değerlerindeki artışa bağlı olarak 13,1 milyar TL olacağı öngörülmektedir. Seyhan Havzası nda optimizasyon çalışması ile belirlenen bitki desenine göre üretilmesi beklenen miktar 2016 yılında 6.28 milyon ton, 2017 yılında 8,97 milyon ton, 2022 yılında 9,51 milyon ton, 2027 yılında 9,65 milyon ton, 2037 yılında 9,77 milyon ton olması beklenmektedir. Ekonomik değer ve üretim miktarında 2022 yılı itibari ile beklenen önemli düzeydeki artışta, DSİ nin stratejik planına uygun olarak sulamalarda tam developmana 2022 yılı itibari ile ulaşılacağının esas alındığı prensibinin de etkili olacağı unutulmamalıdır. 2027 ve 2037 yıllarında radikal bir artış olmamaktadır, sadece sulama alanlarındaki çok küçük ilave artışlar ve optimizasyon nedeniyle ufak artışlar beklenmektedir. 1.4.4.4 Sanayi sektörü Zamantı Sektörel Alt Havzası nda sanayi suyu tüketimi yoktur. Seyhan Havzası toplamında 2016 yılı için sanayi suyu ihtiyacı 41,2 hm 3 /yıl yerüstü suyu, 12,9 hm 3 /yıl yeraltı suyu olmak üzere toplam 54,1 hm 3 /yıl; bunun Göksu Sektörel Alt Havzası ndaki kısmı 3,2 hm 3 /yıl yerüstü suyu, 0,1 hm 3 /yıl yeraltı suyu olmak üzere toplam 3,3 hm 3 /yıl, Seyhan Sektörel Alt Havzası ndaki kısmı ise 38,0 hm 3 /yıl yerüstü suyu, 12,8 hm 3 /yıl yeraltı suyu olmak üzere toplam 50,80 hm 3 /yıl olarak belirlenmiştir. Sektörel alt havza ölçeğinde mevcut ve gelecek koşullarda sanayi sektörü açısından oluşması öngörülen koşullar aşağıda özetlenmektedir (Tablo Y10). Seyhan Havzası nda Şişeleme, Maden, Termik Santral gibi sektörlere verilmiş su tahsisleri DSİ den temin edilerek sanayi suyu ihtiyaç tahmininde kullanılmıştır. 24
Tablo Y10. Sanayi Sektörü Suyu Kaynakları Kullanımları: Mevcut ve Gelecek Koşullar Sektörel Alt Havza Mevcut Gelecek Koşullar Koşullar 2016 2017 2022 2027 2037 Su Kullanımı Su Kullanımı Su Kullanımı Su Kullanımı Su Kullanımı Min. Mak. Min. Mak. Min. Mak. Min. Mak. Min. Mak. Zamantı - - - - - - Göksu 3,3 3,6 3,3 3,6 3,5 3,8 3,6 4,0 4,0 4,4 Seyhan 50,8 55,9 51,4 56,6 54,8 60,2 58,3 64,1 66,2 72,9 TOPLAM 54,1 59,5 54,7 60,2 58,3 64,0 61,9 68,1 70,2 77,3 Kaynak: Su Yönetimi Genel Müdürlüğü (2016b) Seyhan Havzası sanayi suyu ihtiyacı için, sanayi suyu kullanımında yıllık su tüketimi artışı beklenirken proses suyunun kullanımında yeni teknolojilerin ve tekniklerin gelişimi, atık suların yeniden kullanımı, kayıp-kaçakların azaltılması, ölçüm ve kayıtların sağlıklı yapılması durumunda verimlilikten dolayı beklenen artış hızında azalma beklenebilir. Sanayi sektörü değerlendirmeleri ile uyumlu olması açısından sanayi tesislerinin su kaynakları kullanımlarının sektörel su tahsisine yansıtılması için mimimum su ihtiyaçları esas alınmıştır. 1.4.4.5 Enerji sektörü Mevcut koşullarda Seyhan Havzası nda işletmede, inşa halinde ve fizibilite aşamasında 62 adet Hidro-Elektrik Santral (HES) bulunmaktadır. İşletmedeki HES ler kullanılarak 2015 yılında üretilen enerji miktarı, havza ölçeğindeki tüketimler dikkate alındığında planlanan HES lerle birlikte havza tüketimini karşılayabilecek durumda olduğu belirlenmiştir. Seyhan Havzası, kurulu güç olarak değerlendirildiğinde hali hazırda 32 hidroelektrik santral ile 1.838 MW ı işletmede olmak üzere toplamda 62 hidroelektrik santral ile 2.360 MW lık bir ekonomik hidroelektrik enerji potansiyeline sahiptir. İşletmedeki 32 santral ile kurulu güce göre Seyhan Havzası, 2014 yılı sonu itibariyle Türkiye deki işletmede olan santrallerin % 7,9 unu karşılamaktadır. Seyhan Havzası nda işletmede olan hidroelektrik santrallerin kurulu güçlerine göre 8 santral ile %16,4 ü Zamantı, 12 santral ile %29 u Göksu, 12 santral ile % 54,6 sı ise Seyhan Sektörel Alt Havzaları nda yer almaktadır. 25
Seyhan Havzası nın işletmedeki HES tesisleri ile yıllık ortalama enerji üretimi yaklaşık 6.007 GW-saat tir. İnşa veya Planlama aşamasında olan HES lerin yıllık ortalama enerji üretimi ise 1.369 GW-saat olup, işletmedeki HES ler ile birlikte Seyhan Havzası nın toplam üretim kapasitesi 7.376 GW-saat tir. 2014 yılı sonu itibariyle havza toplam ekonomik hidroelektrik enerji potansiyelinin %79 luk kısmı işletmede bulunmaktadır. Sektörel alt havzalara göre hidroelektrik santrallerin özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir (Tablo Y11). Tablo Y11. Seyhan Havzası Hidroelektrik Santralleri Sektörel Alt Depolamalı HES Nehir HES Toplam Ara Toplam Havza İşletme (MW) Planlama / İnşa (MW) İşletme (MW) Planlama / İnşa (MW) İşletme (MW) Planlama / İnşa (MW) Zamantı 98 43 206 96 304 139 443 Göksu 549 40 368 72 917 112 1.029 Seyhan 1.241 23 730 138 1.971 161 2.132 TOPLAM 1.888 106 1.304 306 3.191 411 3.604 1.4.5 Sektörel Su Tahsisleri Sektörel Su Tahsis Planı kapsamında, su kaynaklarının çevresel, ekonomik, sosyal koşullara uygun bir şekilde ve sektörlerin öncelikleri ve kullanım miktarları dikkate alınarak gerçekleştirilen çalışmalar ve stratejiler açıklanmaktadır. Tanımlı olan zamansal ve mekansal ölçekler ile sektörel su tahsis senaryoları oluşturulmuştur. - Mevcut koşullar (2016 yılı esas alınarak) - Senaryo 1: 2017 yılındaki koşullar - Senaryo 2: 2022 yılındaki koşullar - Senaryo 3: 2027 yılındaki koşullar, ve - Senaryo 4: 2037 yılındaki koşullar esas alınarak belirlenmiştir. 1.4.5.1 Mevcut Koşullar Analizi Mevcut koşullarda, 2016 yılı temsil edilmektedir ve temel özellikleri aşağıda özetlenmektedir: - Referans Yıl: 2016 - Nüfus: 1,937,732 26
- Tarım bitki deseni: Zamantı ve Göksu Sektörel Alt Havzaları nda ağırlıklı olarak şeker pancarı, patates, yonca, k.fasulye, ayçiçeği, elma; Seyhan Sektörel Alt Havzası nda ağırlıklı olarak elma, kiraz, narenciye, bostan, pamuk, sebze. - Sulama alanı: 2.1 milyon da - Çevresel yönetim sınıfı: Tüm sektörel alt havzalardaki ana nehir kollarında C sınıfı - Enerji üretimi: Havza toplamındaki enerji üretimi 6.007 GW-saat mertebesindedir. Sektörel su tahsisleri, Suyu kullanan sektörler için su tahsisi Suya ihtiyaç duyan sektörler için de su temini olarak belirlenmiştir. Proje çalışmalarında, WEAP modeli kullanılarak gerçekleştirilen işletme çalışmaları kapsamında belirlenen Sektörel su tahsis değerleri Tablo Y12 de özetlenmektedir. Çevre ve Enerji sektörleri için belirlenen Sektörel su temin miktarları Tablo Y13 de özetlenmektedir. En büyük su teminleri Seyhan Sektörel Alt Havzası nda oluşmaktadır. Tablo Y12. Mevcut Koşullar Sektörel Su Tahsisleri Sektörel Alt Havza İçme-Kullanma Tarım Sanayi Ara Toplam Zamantı 10,5 278,7-289,2 Göksu 6,3 60,3 3,3 69,9 Seyhan 151,3 930,6 50,8 1.132,7 TOPLAM 168,1 1.269,6 54,1 1.491,8 Tablo Y13. Mevcut Koşullar Sektörel Su Temini Sektörel Alt Havza Çevresel Akış a Enerji (m 3 /sn) (GW-saat) Zamantı 41,7 991 Göksu 25,7 1.370 Seyhan 82,5 3.289 TOPLAM - 5.650 a. Seyhan Sektörel Alt Havzası çıkışındaki çevresel akış miktarı havzayı temsil etmektedir. 27
1.4.5.2 Senaryo 1 Analizi Senaryo 1 de, 2017 yılı temsil edilmektedir ve temel özellikleri aşağıda özetlenmektedir: - Referans Yıl: 2017 - Nüfus: 1,960,272 (minimum nüfus esas alınmıştır) - Tarım bitki deseni: Zamantı ve Göksu Sektörel Alt Havzaları nda ağırlıklı olarak şeker pancarı, patates, yonca, k.fasulye, ayçiçeği, elma; Seyhan Sektörel Alt Havzası nda ağırlıklı olarak elma, kiraz, narenciye, bostan, pamuk, sebze. - Sulama alanı: 2.9 milyon da mertebesindedir - Çevresel yönetim sınıfı: Tüm sektörel alt havzalarda C sınıfı - Enerji üretimi: Havzadaki enerji üretimi oranları aşağıda sunulmaktadır (Şekil Y5). - Havzalararası Su Transferi: Aşağıda özetlenmektedir. Transfer edilen havza Sektör Sektörel Alt Havza Tesis veya Kaynak Tesis veya Yerleşim Toplam Su Kaynaklarına Oranı Kızılırmak Sulama Zamantı Gümüşören Develi Sulaması %1,6 Seyhan Sulama Seyhan Ceyhan nehri Çotlu Sulaması %0,1 48,8% 25,7% 25,4% Zamantı Göksu Seyhan Şekil Y5. Sektörel Alt Havza Enerji Üretimi Senaryo 1 (2017 yılı) İşletme çalışmaları kapsamında belirlenen Sektörel su tahsis (Tablo Y14) ve Sektörel su temin (Tablo Y15) miktarları aşağıda özetlenmektedir. 28
Tablo Y14. Senaryo 1 Sektörel Su Tahsisleri a. Normal Koşullar b. Hafif Kurak Koşullar c. Orta Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt-Havza/ Havza Oranı Tarım Alt-Havza/ Havza Oranı Sanayi Alt-Havza/ Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 10,4 6,2% 278,7 22,0% - - 289,1 Göksu 6,3 3,7% 60,3 4,7% 3,3 6,0% 69,9 Seyhan 151,6 90,1% 930,6 73,3% 51,4 94,0% 1.133,6 TOPLAM 168,3 100,0% 1.269,6 100,0% 54,7 100,0% 1.492.6 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt-Havza/ Havza Oranı Tarım Alt-Havza/ Havza Oranı Sanayi Alt-Havza/ Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 10,4 6,2% 277,2 21,9% - - 287,6 Göksu 6,3 3,7% 60,4 4,8% 3,3 6,0% 70,0 Seyhan 151,6 90,1% 930,5 73,4% 51,4 94,0% 1.121,1 TOPLAM 168,3 100,0% 1.268,1 100,0% 54,7 100,0% 1.478,7 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt-Havza/ Havza Oranı Tarım Alt-Havza/ Havza Oranı Sanayi Alt-Havza/ Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 10,4 6,2% 277,4 21,9% - - 287,8 Göksu 6,3 3,7% 59,9 4,7% 3,3 6,0% 69,5 Seyhan 151,6 90,1% 930,5 73,4% 51,4 94,0% 1.121,1 TOPLAM 168,3 100,0% 1.267,8 100,0% 54,7 100,0% 1.478,4 29
d. Şiddetli Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt-Havza/ Havza Oranı Tarım Alt-Havza/ Havza Oranı Sanayi Alt-Havza/ Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 10,4 6,2% 272,1 21,6% - - 282,5 Göksu 6,3 3,7% 57,8 4,6% 3,3 6,0% 67,4 Seyhan 151,6 90,1% 929,2 73,8% 51,4 94,0% 1.119,8 TOPLAM 168,3 100,0% 1.259,1 100,0% 54,7 100,0% 1.469,7 Tablo Y15. Senaryo 1 Sektörel Su Temini a. Normal Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 991 Göksu 25,7 1.371 Seyhan 82,5 3.289 Toplam - 5.651 b. Hafif Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 888 Göksu 25,7 1.375 Seyhan 82,5 3.289 Toplam - 5.552 c. Orta Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 889 Göksu 25,7 1.262 Seyhan 82,5 3.289 Toplam - 5.440 30
d. Şiddetli Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 804 Göksu 25,7 1.088 Seyhan 82,5 2.697 Toplam - 4.589 1.4.5.3 Senaryo 2 Analizi Senaryo 2 de, kuraklık açısından Hafif kurak koşullar temsil edilmektedir ve temel özellikleri aşağıda özetlenmektedir: - Referans Yıl: 2022 - Nüfus: 2,073,315 (minimum nüfus esas alınmıştır) - Tarım bitki deseni: Zamantı ve Göksu Sektörel Alt Havzaları nda ağırlıklı olarak şeker pancarı, patates, yonca, k.fasulye, ayçiçeği, elma; Seyhan Sektörel Alt Havzası nda ağırlıklı olarak elma, kiraz, narenciye, bostan, pamuk, sebze. - Sulama alanı: 3,1 milyon da - Çevresel yönetim sınıfı: Tüm sektörel alt havzalarda C sınıfı - Enerji üretimi: Havzadaki enerji üretimi oranları aşağıda sunulmaktadır (Şekil Y6). - Havzalararası Su Transferi: Aşağıda özetlenmektedir. Transfer edilen havza Sektör Sektörel Alt Havza Tesis veya Kaynak Tesis veya Yerleşim Toplam Su Kaynaklarına Oranı Kızılırmak Sulama Zamantı Gümüşören Develi Sulaması %1,6 Kızılırmak İçme-Kullanma Zamantı Tacin YAS Kayseri içme %0,5 suyu Ceyhan Sulama Seyhan Yedigöze İmamoğlu sulaması %8,6 Seyhan Sulama Seyhan Ceyhan nehri Çotlu Sulaması %0,1 31
48,8% 25,7% 25,4% Zamantı Göksu Seyhan Şekil Y6. Sektörel Alt Havza Enerji Üretimi Senaryo 2 (2022 yılı) WEAP modeli kullanılarak gerçekleştirilen işletme çalışmalarında belirlenen Sektörel su tahsis (Tablo Y16) ve Sektörel su temin (Tablo Y17) miktarları aşağıda özetlenmektedir. Tablo Y16. Senaryo 2 Sektörel Su Tahsisleri a. Normal Koşullar b. Hafif Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt-Havza/ Havza Oranı Tarım Alt-Havza/ Havza Oranı Sanayi Alt-Havza/ Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 43,0 21,1% 358,2 17,8% - - 401,2 Göksu 6,0 3,0% 51,3 2,5% 3,5 6,0% 60,8 Seyhan 154,2 75,9% 1.608,5 79,7% 54,8 94,0% 1.817,5 TOPLAM 203,2 100,0% 2.018,0 100,0% 58,3 100,0% 2.279,5 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt-Havza/ Havza Oranı Tarım Alt-Havza/ Havza Oranı Sanayi Alt-Havza/ Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 43,0 21,1% 366,4 17,1% - - 409,4 Göksu 6,0 3,0% 53,4 2,5% 3,5 6,0% 62,9 Seyhan 154,2 75,9% 1.717,1 80,4% 54,8 94,0% 1.926,1 TOPLAM 203,2 100,0% 2.136,9 100,0% 58,3 100,0% 2.398,4 32
c. Orta Kurak Koşullar d. Şiddetli Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt-Havza/ Havza Oranı Tarım Alt-Havza/ Havza Oranı Sanayi Alt-Havza/ Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 42,7 21,1% 346,8 16,4% - - 389,5 Göksu 5,8 2,9% 53,4 2,5% 3,5 6,0% 62,7 Seyhan 154,2 76,1% 1.717,2 81,1% 54,8 94,0% 1.926,2 TOPLAM 202,7 100,0% 2.117,4 100,0% 58,3 100,0% 2.378,4 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt-Havza/ Havza Oranı Tarım Alt-Havza/ Havza Oranı Sanayi Alt-Havza/ Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 42,7 21,1% 335,0 16,3% - - 377,7 Göksu 5,8 2,9% 53,6 2,6% 3,5 6,0% 62,9 Seyhan 154,2 76,1% 1.669,2 81,1% 54,8 94,0% 1.878,2 TOPLAM 202,7 100,0% 2.057,8 100,0% 58,3 100,0% 2.318,8 Tablo Y17. Senaryo 2 Sektörel Su Temini a. Normal Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.410 Göksu 25,7 1.540 Seyhan 82,5 3.370 Toplam - 6.320 33
b. Hafif Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.236 Göksu 25,7 1.552 Seyhan 82,5 3.171 Toplam - 5.959 c. Orta Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.163 Göksu 25,7 1.417 Seyhan 82,5 3.097 Toplam - 5.677 d. Şiddetli Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.130 Göksu 25,7 1.176 Seyhan 82,5 2.415 Toplam - 4.721 1.4.5.4 Senaryo 3 Analizi Senaryo 3 de, kuraklık açısından Orta kurak koşullar temsil edilmektedir ve temel özellikleri aşağıda özetlenmektedir: - Referans Yıl: 2027 - Nüfus: 2,186,848 (minimum nüfus esas alınmıştır) - Tarım bitki deseni: Zamantı ve Göksu Sektörel Alt Havzaları nda ağırlıklı olarak şeker pancarı, patates, yonca, k.fasulye, ayçiçeği, elma; Seyhan Sektörel Alt Havzası nda ağırlıklı olarak elma, kiraz, narenciye, bostan, pamuk, sebze. 34
- Sulama alanı: 3.2 milyon da - Çevresel yönetim sınıfı: Tüm sektörel alt havzalarda C sınıfı - Enerji üretimi: Havzadaki enerji üretimi oranları aşağıda sunulmaktadır (Şekil Y7). - Havzalararası Su Transferi: Aşağıda özetlenmektedir. Transfer edilen havza Sektör Sektörel Alt Havza Tesis veya Kaynak Tesis veya Yerleşim Toplam Su Kaynaklarına Oranı Kızılırmak Sulama Zamantı Gümüşören Develi Sulaması %1,6 Kızılırmak İçme-Kullanma Zamantı Tacin YAS Kayseri içme %0,5 suyu Ceyhan Sulama Seyhan Yedigöze İmamoğlu sulaması %8,6 Seyhan Sulama Seyhan Ceyhan nehri Çotlu Sulaması %0,1 WEAP modeli kullanılarak gerçekleştirilen işletme çalışmalarında belirlenen Sektörel su tahsis (Tablo Y18) ve Sektörel su temin (Tablo Y19) miktarları aşağıda özetlenmektedir. 48,6% 26,1% 25,3% Zamantı Göksu Seyhan Şekil Y7. Sektörel Alt Havza Enerji Üretimi Senaryo 3 (2027 yılı) 35
Tablo Y18. Senaryo 3 Sektörel Su Tahsisleri a. Normal Koşullar b. Hafif Kurak Koşullar c. Orta Kurak Koşullar d. Şiddetli Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt-Havza/ Havza Oranı Tarım Alt-Havza/ Havza Oranı Sanayi Alt-Havza/ Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 42,7 20,1% 410,8 19,8% - - 453,5 Göksu 5,8 2,7% 51,3 2,5% 3,6 5,8% 60,7 Seyhan 164,2 77,2% 1.608,5 77,7% 58,3 94,2% 1.831,0 TOPLAM 212,7 100,0% 2.072,5 100,0% 61,9 100,0% 2.345,2 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt-Havza/ Havza Oranı Tarım Alt-Havza/ Havza Oranı Sanayi Alt-Havza/ Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 42,7 20,1% 382,4 18,7% - - 425,1 Göksu 5,8 2,7% 51,3 2,5% 3,6 5,8% 60,7 Seyhan 164,2 77,2% 1.608,5 78,8% 58,3 94,2% 1.831,0 TOPLAM 212,7 100,0% 2.044,0 100,0% 61,9 100,0% 2.316,8 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt-Havza/ Havza Oranı Tarım Alt-Havza/ Havza Oranı Sanayi Alt-Havza/ Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 42,7 20,1% 386,5 18,9% - - 429,2 Göksu 5,8 2,7% 51,3 2,5% 3,6 5,8% 60,7 Seyhan 164,2 77,2% 1.610,3 78,6% 58,3 94,2% 1.832,8 TOPLAM 212,7 100,0% 2.048,1 100,0% 61,9 100,0% 2.322,7 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt-Havza/ Havza Oranı Tarım Alt-Havza/ Havza Oranı Sanayi Alt-Havza/ Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 42,7 20,1% 369,1 18,5% - - 411,8 Göksu 5,8 2,7% 51,3 2,6% 3,6 5,8% 60,7 Seyhan 164,2 77,2% 1.574,4 78,9% 58,3 94,2% 1.796,7 TOPLAM 212,7 100,0% 1.994,8 100,0% 61,9 100,0% 2.269,2 36
Tablo Y19. Senaryo 3 Sektörel Su Temini a. Normal Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.324 Göksu 25,7 1.517 Seyhan 82,5 3.638 Toplam - 6.479 b. Hafif Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.187 Göksu 25,7 1.551 Seyhan 82,5 3.438 Toplam - 6.176 c. Orta Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.201 Göksu 25,7 1.430 Seyhan 82,5 3.343 Toplam - 5.974 d. Şiddetli Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.079 Göksu 25,7 1.223 Seyhan 82,5 2.602 Toplam - 4.904 37
1.4.5.5 Senaryo 4 Analizi Senaryo 4 de, kuraklık açısından Şiddetli kurak koşullar temsil edilmektedir ve temel özellikleri aşağıda özetlenmektedir: - Referans Yıl: 2037 - Nüfus: 2,415,022 (minimum nüfus esas alınmıştır) - Tarım bitki deseni: Zamantı ve Göksu Sektörel Alt Havzaları nda ağırlıklı olarak şeker pancarı, patates, yonca, k.fasulye, ayçiçeği, elma; Seyhan Sektörel Alt Havzası nda ağırlıklı olarak elma, kiraz, narenciye, bostan, pamuk, sebze. - Sulama alanı: 3.3 milyon da - Çevresel yönetim sınıfı: Tüm sektörel alt havzalarda C sınıfı - Enerji üretimi: Havzadaki enerji üretimi oranları aşağıda sunulmaktadır (Şekil Y8). - Havzalararası Su Transferi: Aşağıda özetlenmektedir. Transfer edilen havza Sektör Sektörel Alt Havza Tesis veya Kaynak Tesis veya Yerleşim Toplam Su Kaynaklarına Oranı Kızılırmak Sulama Zamantı Bahçelik Sarıoğlan %1,4 Sulaması Kızılırmak Sulama Zamantı Bahçelik Sarımsaklı %0,5 Sulaması Kızılırmak Sulama Zamantı Bahçelik Ağırnas Sulaması %0,1 Kızılırmak Sulama Zamantı Gümüşören Develi Sulaması %1,6 Kızılırmak İçme-Kullanma Zamantı Tacin YAS Kayseri içme %0,5 suyu Ceyhan Sulama Seyhan Yedigöze İmamoğlu sulaması %8,6 Seyhan Sulama Seyhan Ceyhan nehri Çotlu Sulaması %0,1 38
45,4% 28,3% Zamantı Göksu Seyhan 26,3% Şekil Y8. Sektörel Alt Havza Enerji Üretimi Senaryo 4 (2037 yılı) WEAP modeli kullanılarak gerçekleştirilen işletme çalışmalarında belirlenen Sektörel su tahsis (Tablo Y20) ve Sektörel su temin (Tablo Y21) miktarları aşağıda özetlenmektedir. Tablo Y20. Senaryo 4 Sektörel Su Tahsisleri a. Normal Koşullar b. Hafif Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt-Havza/ Havza Oranı Tarım Alt-Havza/ Havza Oranı Sanayi Alt-Havza/ Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 42,0 17,3% 409,0 21,6% - - 451,0 Göksu 5,5 2,2% 48,1 2,6% 4,0 5,7% 57,6 Seyhan 195,8 80,5% 1.434,9 75,8% 65,9 94,3% 1.696,6 TOPLAM 212,7 100,0% 1.895,1 100,0% 69,9 100,0% 2.205,2 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt-Havza/ Havza Oranı Tarım Alt-Havza/ Havza Oranı Sanayi Alt-Havza/ Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 42,0 17,3% 381,2 20,4% - - 423,2 Göksu 5,5 2,2% 48,1 2,6% 4,0 5,7% 57,6 Seyhan 195,8 80,5% 1.434,9 77,0% 65,9 94,3% 1.696,6 TOPLAM 212,7 100,0% 1.867,2 100,0% 69,9 100,0% 2.177,4 39
c. Orta Kurak Koşullar d. Şiddetli Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt-Havza/ Havza Oranı Tarım Alt-Havza/ Havza Oranı Sanayi Alt-Havza/ Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 42,0 17,3% 385,1 20,6% - - 427,1 Göksu 5,5 2,2% 48,1 2,6% 4,0 5,7% 57,6 Seyhan 195,8 80,5% 1.434,9 76,8% 65,9 94,3% 1.696,6 TOPLAM 212,7 100,0% 1.871,1 100,0% 69,9 100,0% 2.181,3 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt-Havza/ Havza Oranı Tarım Alt-Havza/ Havza Oranı Sanayi Alt-Havza/ Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 42,0 17,3% 368,7 20,0% - - 419,7 Göksu 5,5 2,2% 48,1 2,6% 4,0 5,7% 57,6 Seyhan 195,8 80,5% 1.423,5 77,4% 65,9 94,3% 1.685,2 TOPLAM 212,7 100,0% 1.840,3 100,0% 69,9 100,0% 2.153,5 Tablo Y21. Senaryo 4 Sektörel Su Temini a. Normal Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.619 Göksu 25,7 1.599 Seyhan 82,5 3.672 Toplam - 6.890 b. Hafif Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.206 Göksu 25,7 1.561 Seyhan 82,5 3.213 Toplam - 5.980 40
c. Orta Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.199 Göksu 25,7 1.426 Seyhan 82,5 3.127 Toplam - 5.752 d. Şiddetli Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.069 Göksu 25,7 1.221 Seyhan 82,5 2.442 Toplam - 4.732 1.4.6 Sonuç ve Değerlendirmeler Sektörel su tahsis planı ile gerçekleştirilen çalışmalar kapsamında; - Sektörel su tahsisi miktarları, - Sektörel su tahsisine bağlı olarak oluşması öngörülen ekonomik değer ve - Sektörel su tahsis miktarlarında oluşabilecek etkilenebilirlik koşulları değerlendirilmiştir. 1.4.6.1 Sektörel su tahsisi miktarları Seyhan Havzası ndaki toplam su kaynakları potansiyeli ve su kaynakları kullanımlarına bağlı olarak sektörel su tahsis miktarları belirlenmiştir. - İçme-kullanma ve Sanayi sektörlerinin su kaynakları ihtiyaçları tüm sektörel alt havzalarda ve tüm yıllarda karşılanmaktadır. - Tarım sektörünün gelecek yıllardaki su kaynakları ihtiyaçları yıllar içerisinde % 90 (2037 yılı) ile % 94 (2017 yılı) mertebesinde karşılanmaktadır. - Çevre sektörünün temel ihtiyacı olan C sınıfı çevresel yönetim sınıfı için belirlenen su kaynakları ihtiyaçları tüm sektörel alt havzalarda ve tüm yıllarda karşılanmaktadır. 41
- Enerji sektöründe mevcut koşullarda Seyhan Havzası nın toplam enerji üretimi olan 6.007 GW-saat, işletme modeli kullanılarak 5650 GW-saat olarak % 94 seviyesinde karşılanmıştır. Enerji sektörünün gelecek yıllardaki su kaynakları ihtiyaçları % 85 (2022 yılı) ile % 94 (2017 yılı) mertebesinde karşılanmaktadır. Zamantı, Göksu ve Seyhan Sektörel Alt Havzaları nda, içme-kullanma ve sanayi sektörlerinin su kaynakları ihtiyaçları tüm sektörel alt havzalarda ve tüm yıllarda karşılanmaktadır. Bundan dolayı, su tahsis miktarlarının su kaynakları kullanımlarını karşılama oranındaki zamansal değişimi tarım ve enerji sektörler için aşağıda sunulmaktadır (Tablo Y22 - Tablo Y25). 42
Tablo Y22. Senaryo 1 Sektörel Su Kullanımı ve Su Tahsisi Oranı Sektör / Sektörel 2017-normal 2017-HK 2017-OK 2017-ŞK Alt Havza Oran Oran Kullanım Tahsis Oran Kullanım Tahsis Kullanım Tahsis Kullanım Tahsis Oran Tarım (hm3/yıl) Zamantı 352,3 278,7 79,1% 352,3 277,2 78,7% 352,3 277,4 78,7% 352,3 272,1 77,2% Göksu 61,3 60,3 98,4% 61,3 60,4 98,5% 61,3 59,9 97,7% 61,3 57,8 94,3% Seyhan 932,0 930,6 99,8% 932,0 930,5 99,8% 932,0 930,5 99,8% 932,0 929,2 99,7% Seyhan Havzası 1.345,6 1.269,6 94,4% 1.345,6 1.268,1 94,2% 1.345,6 1.267,8 94,2% 1.345,6 1.259,1 93,6% Enerji (GWh) Zamantı 1.343,0 991,2 73,8% 1.343,0 888,3 66,1% 1.343,0 889,0 66,2% 1.343,0 804,9 59,9% Göksu 1.375,0 1.371,2 99,7% 1.375,0 1.375,0 100,0% 1.375,0 1.262,6 91,8% 1.375,0 1.088,2 79,1% Seyhan 3.289,0 3.289,0 100,0% 3.289,0 3.289,0 100,0% 3.289,0 3.289,0 100,0% 3.289,0 2.697,7 82,0% Seyhan Havzası 6.007,0 5.651,4 94,1% 6.007,0 5.552,3 92,4% 6.007,0 5.440,6 90,6% 6.007,0 4.590,8 76,4% 43
Tablo Y23. Senaryo 2 Sektörel Su Kullanımı ve Su Tahsisi Oranı Sektör / Sektörel Alt 2022-Normal 2022-HK 2022-OK 2022-ŞK Havza Oran Kullanım Tahsis Oran Kullanım Tahsis Oran Kullanım Tahsis Oran Kullanım Tahsis Tarım (hm3/yıl) Zamantı 425,6 358,2 84,2% 425,6 366,4 86,1% 425,6 346,8 81,5% 425,6 335,0 78,7% Göksu 53,4 51,3 96,1% 53,4 53,4 100,0% 53,4 53,4 100,0% 53,4 53,6 100,4% Seyhan 1.716,1 1.608,5 93,7% 1.716,1 1.717,1 100,1% 1.716,1 1.717,2 100,1% 1.716,1 1.669,2 97,3% Seyhan Havzası 2.195,1 2.018,0 91,9% 2.195,1 2.136,9 97,3% 2.195,1 2.117,4 96,5% 2.195,1 2.057,8 93,7% Enerji (GWh) Zamantı 1.847,0 1.410,4 76,4% 1.847,0 1.236,0 66,9% 1.847,0 1.163,2 63,0% 1.847,0 1.130,5 61,2% Göksu 1.693,0 1.540,8 91,0% 1.693,0 1.552,1 91,7% 1.693,0 1.417,8 83,7% 1.693,0 1.176,1 69,5% Seyhan 3.836,0 3.370,1 87,9% 3.836,0 3.171,8 82,7% 3.836,0 3.097,0 80,7% 3.836,0 2.415,3 63,0% Seyhan Havzası 7.376,0 6.321,3 85,7% 7.376,0 5.959,9 80,8% 7.376,0 5.678,0 77,0% 7.376,0 4.721,9 64,0% 44
Tablo Y24. Senaryo 3 Sektörel Su Kullanımı ve Su Tahsisi Oranı Sektör / Sektörel 2027-Normal 2027-HK 2027-OK 2027-ŞK Alt Havza Oran Oran Oran Oran Kullanım Tahsis Kullanım Tahsis Kullanım Tahsis Kullanım Tahsis Tarım (hm3/yıl) Zamantı 579,8 410,8 70,9% 579,8 382,4 66,0% 579,8 386,5 66,7% 579,8 369,1 64% Göksu 51,3 51,3 100,0% 51,3 51,3 100,0% 51,3 51,3 100,0% 51,3 51,3 100% Seyhan 1.608,5 1.608,5 100,0% 1.608,5 1.608,5 100,0% 1.608,5 1.610,3 100,1% 1608,5 1574,4 98% Seyhan Havzası 2.239,6 2.070,6 92,5% 2.239,6 2.042,2 91,2% 2.239,6 2.048,1 91,4% 2239,6 1994,8 89% Enerji (GWh) Zamantı 1.847,0 1.324,3 71,7% 1.847,0 1.187,3 64,3% 1.847,0 1.201,8 65,1% 1847 1079,2 58% Göksu 1.693,0 1.517,9 89,7% 1.693,0 1.551,9 91,7% 1.693,0 1.430,9 84,5% 1693 1223,9 72% Seyhan 3.836,0 3.638,5 94,9% 3.836,0 3.438,1 89,6% 3.836,0 3.343,3 87,2% 3836 2602,6 68% Seyhan Havzası 7.376,0 6.480,7 87,9% 7.376,0 6.177,3 83,7% 7.376,0 5.976,0 81,0% 7376 4905,7 67% 45
Tablo Y25. Senaryo 4 Sektörel Su Kullanımı ve Su Tahsisi Oranı Sektör / Sektörel 2037-normal 2037-HK 2037-OK 2037-ŞK Alt Havza Oran Oran Oran Oran Kullanım Tahsis Kullanım Tahsis Kullanım Tahsis Kullanım Tahsis Tarım (hm3/yıl) Zamantı 572,2 409,0 71,5% 572,2 381,2 66,6% 572,2 385,1 67,3% 572,2 368,7 64% Göksu 48,1 48,1 100,0% 48,1 48,1 100,0% 48,1 48,1 100,0% 48,1 48,1 100% Seyhan 1.434,9 1.434,9 100,0% 1.434,9 1.434,9 100,0% 1.434,9 1.434,9 100,0% 1434,9 1423,5 99% Seyhan Havzası 2.055,2 1.892,0 92,1% 2.055,2 1.864,2 90,7% 2.055,2 1.868,1 90,9% 2055,2 1840,3 90% Enerji (GWh) Zamantı 1.847,0 1.619,5 87,7% 1.847,0 1.206,5 65,3% 1.847,0 1.199,6 64,9% 1847 1069,1 58% Göksu 1.693,0 1.599,9 94,5% 1.693,0 1.561,6 92,2% 1.693,0 1.426,2 84,2% 1693 1221,5 72% Seyhan 3.836,0 3.672,9 95,7% 3.836,0 3.213,2 83,8% 3.836,0 3.127,9 81,5% 3836 2442,9 64% Seyhan Havzası 7.376,0 6.892,3 93,4% 7.376,0 5.981,3 81,1% 7.376,0 5.753,7 78,0% 7376 4733,5 64% 46
1.4.6.2 Sektörel su tahsisi ekonomik değer Seyhan Havzası sektörel su tahsis planı kapsamında belirlenen su tahsis miktarlarının oluşturduğu ekonomik değerin belirlenmesi önemlidir. Bu kapsamda, sektörlerin oluşturması öngörülen ekonomik değer aşağıda özetlenmektedir: - Ekonomik değere sahip olan tüm sektörlerde (tarım, içme-kullanma, sanayi ve enerji) en fazla ekonomik değer Seyhan Sektörel Alt Havzası nda oluşmaktadır. Bunun temel sebebi, her bir sektördeki su kaynaklarına bağlı olarak oluşan üretim en fazla Seyhan Sektörel Alt Havzası nda oluşmaktadır. - Her bir sektörel alt havzadaki ekonomik değerin TL olarak sıralaması şu şekildedir: o Zamantı Sektörel Alt Havzası: Tarım ve Enerji. 1m 3 su başına her sektörde oluşması öngörülen katma değer; Tarım sektöründe mevcut koşullarda 2,3 TL/m 3, 2037 yılı itibariyle 3 TL/m 3 ; Enerji sektöründe mevcut koşullarda 0,3 TL/m 3, 2037 yılı itibariyle 0,9 TL/m 3 mertebesinde olacağı öngörülmektedir. o Göksu Sektörel Alt Havzası: Sanayi, Enerji ve Tarım. 1m 3 su başına her sektörde oluşması öngörülen katma değer; Sanayi sektöründe mevcut koşullarda 345 TL/m 3, 2037 yılı itibariyle 745 TL/m 3 ; Enerji sektöründe mevcut koşullarda 0,3 TL/m 3, 2037 yılı itibariyle 0,9 TL/m 3 ; Tarım sektöründe mevcut koşullarda 1,8 TL/m 3, 2037 yılı itibariyle 3,4 TL/m 3 mertebesinde olacağı öngörülmektedir. o Seyhan Sektörel Alt Havzası: Sanayi, Tarım ve Enerji. 1m 3 su başına her sektörde oluşması öngörülen katma değer; Sanayi sektöründe mevcut koşullarda 240 TL/m 3, 2037 yılı itibariyle 470 TL/m 3 ; Tarım sektöründe mevcut koşullarda 3 TL/m 3, 2037 yılı itibariyle 7 TL/m 3 ; Enerji sektöründe mevcut koşullarda 0,3 TL/m 3, 2037 yılı itibariyle 0,9 TL/m 3 mertebesinde olacağı öngörülmektedir. - Zamantı Sektörel Alt Havzası nda sanayi tesisi bulunmadığı için tarım sektörü en fazla ekonomik değeri oluşturmaktadır. Mevcut koşullarda 643 milyon TL mertebesinde oluşan ekonomik değerin, 2037 yılı itibariyle 2 milyar TL mertebesinde olacağı öngörülmektedir. - Göksu Sektörel Alt Havzası ndaki HES tesislerine bağlı olarak Enerji sektörü, Sanayi sektöründen sonra ekonomik değer oluşturan sektördür. Enerji sektöründe, mevcut koşullarda 478 milyon TL mertebesinde oluşan ekonomik değerin, 2037 yılı itibariyle 1,5 milyar TL mertebesinde olacağı öngörülmektedir. 47
- Seyhan Sektörel Alt Havzası nda ise öncelikle Sanayi sonrasında Tarım en fazla ekonomik değeri oluşturmaktadır. Sanayi sektöründe, mevcut koşullarda 12 milyar TL mertebesinde oluşan ekonomik değerin, 2037 yılı itibariyle 31 milyar TL mertebesinde olacağı öngörülmektedir. - İçme-kullanma sektöründe, Seyhan Sektörel Alt Havzası sınırları içerisindeki Adana merkez nüfusunun ihtiyaçları hem su miktarı hem de ekonomik değerin oluşmasında belirleyici olmaktadır. - Tarım sektöründe, havzanın en büyük sulamalarının Seyhan Sektörel Alt Havza içerisinde olması belirleyici olmaktadır. Fakat buna rağmen sanayi sektörünün oluşturduğu ekonomik değer seviyesine ulaşamamaktadır. - Tarım sektörünün oluşturduğu ekonomik değer, Sanayi sektörüne oranla düşüktür. Buna bağlı olarak, yoğun su kaynaklarının kullanıldığı Tarım sektöründe, ürün deseninin ekonomik değeri artıracak şekilde düzenlenmesinin önemi ortaya çıkmaktadır. Buna ilave olarak stratejik ürün politikalarının oluşturulması ve desteklenmesi de ekonomik değerin artırılmasında önemli rol oynayacaktır. - Sanayi sektörü, diğer tüm sektörlerin toplamından daha fazla ekonomik değer oluşturmaktadır. - İçme-kullanma ve Çevre sektörlerinin su ihtiyaçları oluşturacağı ekonomik değer göz önünde bulundurulmadan temin edilmektedir. - Havza genelinde mevcut durumda tüm sektörlerde üretilen toplam ekonomik gelir yaklaşık 20 milyar TL iken, yapılan analizler neticesinde elde edilen optimizasyon sonuçlarına göre 2037 yılında bu değer yaklaşık 44 milyar TL ye ulaşmaktadır. Her bir senaryoda oluşması öngörülen ekonomik değer aşağıda sunulmaktadır (Tablo Y26 Tablo Y29). Tablo Y26. Senaryo 1 Sektörel Su Tahsisi Ekonomik Değer 48
Sektör / Sektörel Alt Havza 2017-Normal 2017-HK 2017-OK 2017-ŞK Ekonomik Değer (TL) Tarım Zamantı 643.685.520 640.221.120 640.683.040 628.442.160 Göksu 112.857.480 113.044.640 112.108.840 108.178.480 Seyhan 3.208.243.500 3.207.898.750 3.207.898.750 3.203.417.000 TOPLAM 3.964.786.500 3.961.164.510 3.960.690.630 3.940.037.640 Enerji Zamantı 345.829.680 309.927.870 310.172.100 280.829.610 Göksu 478.411.680 479.737.500 440.521.140 379.672.980 Seyhan 1.147.532.100 1.147.532.100 1.147.532.100 941.227.530 TOPLAM 1.971.773.460 1.937.197.470 1.898.225.340 1.601.730.120 Sanayi Zamantı - - - - Göksu 1.141.800.000 1.141.800.000 1.141.800.000 1.141.800.000 Seyhan 12.284.600.000 12.284.600.000 12.284.600.000 12.284.600.000 TOPLAM 13.426.400.000 13.426.400.000 13.426.400.000 13.426.400.000 Tablo Y27. Senaryo 2 Sektörel Su Tahsisi Ekonomik Değer 49
Sektör / Sektörel Alt Havza 2022-Normal 2022-HK 2022-OK 2022-ŞK Ekonomik Değer (TL) Tarım Zamantı 1.055.866.140 1.080.037.280 1.022.262.360 987.479.500 Göksu 64.135.260 66.760.680 66.760.680 67.010.720 Seyhan 7.077.400.000 7.555.240.000 7.555.680.000 7.344.480.000 TOPLAM 8.197.401.400 8.702.037.960 8.644.703.040 8.398.970.220 Enerji Zamantı 628.051.120 550.390.800 517.972.960 503.411.650 Göksu 686.118.240 691.150.130 631.346.340 523.717.330 Seyhan 1.500.705.530 1.412.402.540 1.379.094.100 1.075.533.090 TOPLAM 2.814.874.890 2.653.943.470 2.528.413.400 2.102.662.070 Sanayi Zamantı - - - - Göksu 1.466.500.000 1.466.500.000 1.466.500.000 1.466.500.000 Seyhan 14.960.400.000 14.960.400.000 14.960.400.000 14.960.400.000 TOPLAM 16.426.900.000 16.426.900.000 16.426.900.000 16.426.900.000 Tablo Y28. Senaryo 3 Sektörel Su Tahsisi Ekonomik Değer Sektör / Sektörel Alt Havza 2027-Normal 2027-HK 2027-OK 2027-ŞK Ekonomik Değer (TL) Tarım Zamantı 1.231.989.200 1.146.817.600 1.159.113.500 1.106.930.900 Göksu 16.676.160 16.676.160 16.676.160 16.676.160 Seyhan 6.626.698.300 6.626.698.300 6.634.113.940 6.486.213.120 TOPLAM 7.875.363.660 7.790.192.060 7.809.903.600 7.609.820.180 Enerji Zamantı 752.732.120 674.861.320 683.103.120 613.417.280 Göksu 862.774.360 882.099.960 813.323.560 695.664.760 Seyhan 2.068.123.400 1.954.216.040 1.900.331.720 1.479.317.840 TOPLAM 3.683.629.880 3.511.177.320 3.396.758.400 2.788.399.880 Sanayi Zamantı - - - - Göksu 1.828.800.000 1.828.800.000 1.828.800.000 1.828.800.000 Seyhan 19.122.400.000 19.122.400.000 19.122.400.000 19.056.800.000 TOPLAM 20.951.200.000 20.951.200.000 20.951.200.000 20.885.600.000 50
Tablo Y29. Senaryo 4 Sektörel Su Tahsisi Ekonomik Değer Sektör / Sektörel Alt Havza 2037-normal 2037-HK 2037-OK 2037-ŞK Ekonomik Değer (TL) Tarım Zamantı 2.031.094.000 1.893.039.200 1.912.406.600 1.830.964.200 Göksu 297.666.850 297.666.850 297.666.850 297.666.850 Seyhan 10.773.659.670 10.773.659.670 10.773.659.670 10.688.065.050 TOPLAM 13.102.420.520 12.964.365.720 12.983.733.120 12.816.696.100 Enerji Zamantı 1.499.333.100 1.116.977.700 1.110.589.680 989.772.780 Göksu 1.481.187.420 1.445.729.280 1.320.375.960 1.130.864.700 Seyhan 3.400.370.820 2.974.780.560 2.895.809.820 2.261.636.820 TOPLAM 6.380.891.340 5.537.487.540 5.326.775.460 4.382.274.300 Sanayi Zamantı - - - - Göksu 2.988.000.000 2.988.000.000 2.988.000.000 2.988.000.000 Seyhan 31.170.700.000 31.170.700.000 31.170.700.000 31.170.700.000 TOPLAM 34.158.700.000 34.158.700.000 34.158.700.000 34.158.700.000 1.4.6.3 Sektörel su tahsisi etkilenebilirlik Su tahsisinin etkilenebilirliğinin değerlendirilmesinde dünyada yaygın olarak kullanılan ve Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi kapsamında da önerilen uluslararası bir yöntem olan Su Tüketimi İndisi (Water Exploitation Index Plus, WEI+) yaklaşımı kullanılarak su tahsisinin etkilenebilirliği belirlenmiştir. WEI+ förmülasyonu aşağıdaki şekilde verilmektedir. WEI+ = (Su Kaynakları Kullanımları Geri Kazanımlar) / Su Kaynakları Potansiyeli Su tahsisinin etkilenebilirliğinin belirlenmesinde su kaynaklarını Kullanan sektörler hedeflenmiştir. Bu kapsamda, içme-kullanma, tarım ve sanayi sektörleri değerlendirilmiştir. Su kaynaklarına belirlenmiş olan kesitlerde İhtiyaç duyan sektörler için etkilenebilirlik analiz çalışması yapılmamıştır. Bu kapsamda, çevre ve enerji sektörleri değerlendirme dışında bırakılmıştır. 51
İçme-kullanma, Tarım ve Sanayi sektörleri için belirlenmiş olan WEI+ eşik değerleri aşağıda sunulmaktadır (Tablo Y30 - Tablo Y31). Tablo Y30. WEI+ Eşik Değerleri Tarım sektörü WEI+ Renk Kodu Etki Seviyesi 0 20 Normal durum 20-40 Az Etki 40-70 Orta Etki > 70 Çok Etki Tablo Y31. WEI+ Eşik Değerleri İçme Kullanma ve Sanayi sektörleri WEI+ Renk Kodu Etki Seviyesi 0 15 Normal durum 15-20 Az Etki 20-25 Orta Etki > 25 Çok Etki Bu kapsamda hesaplanan WEI+ değerleri aşağıda özetlenmektedir (Tablo Y32). Bu değerlerin belirlenmesinde; - 2016 yılı için «normal» koşulları temsil eden su kaynakları potansiyeli ve tahsisi, - 2017 yılı için «hafif kurak» koşulları temsil eden su kaynakları potansiyeli ve tahsisi, - 2027 yılı için «orta kurak» koşulları temsil eden su kaynakları potansiyeli ve tahsisi, - 2037 yılı için «şiddetli kurak» koşulları temsil eden su kaynakları potansiyeli ve tahsisi esas alınmıştır. İçme-Kullanma ve Sanayi sektörlerindeki tahsislerin düşük seviyelerde olmasına bağlı olarak su tahsis etkilenebilirlik Normal seviyededir. Tarım sektöründeki su tahsis etkilenebilirlik seviyeleri aşağıda özetlenmektedir; - Zamantı ve Göksu Sektörel Alt Havzaları nda mevcut ve gelecek koşullarda sektörel etkilenebilirlik Normal seviyededir. 52
- Seyhan Sektörel Alt Havzası nda mevcut ve gelecek koşullarda (2016 ve 2017 yılları) sektörel etkilenebilirlik Az etki seviyesindedir. 2022, 2027 ve 2037-yıllarında İmamoğlu ve Aşağı Seyhan Ovası sulamaları kapsamında planlama aşamasında olan projelerinin devreye girmesini takiben sektörel etkilenebilirliğin Orta etki seviyesinde olacağı tahmin edilmektedir. - Seyhan Havzası bütününde mevcut koşullarda (2016 ve 2017 yılları) sektörel etkilenebilirlik Normal seviyededir. 2022, 2027 ve 2037 yıllarında Az etki seviyesinde olacağı tahmin edilmektedir. - Su tahsis modeli kapsamında gerçekleştirilen çalışmalar ile her sektörün ihtiyaç duyduğu su kaynaklarının temini hedeflenmiştir. Fakat bu miktardaki su kaynağı tahsisinin mümkün olmadığı durumlarda, verilebilecek azami su kaynağı miktarının tahsisi hedeflenmiştir. 53
Tablo Y32. Mevcut ve Gelecek Koşullar WEI+ Su Kaynakları Tahsis Sektör / Sektörel Alt Havza 2016 2017 2022 2027 2037 Tahsis Potansiyel WEI+ Tahsis Potansiyel WEI+ Tahsis Potansiyel WEI+ Tahsis Potansiyel WEI+ Tahsis Potansiyel WEI+ İçme-Kullanma Zamantı 10,5 2.388,4 0,4% 10,4 2.187,8 0,5% 43,0 2.411,8 1,8% 42,7 2.213,0 1,9% 42,0 2.124,3 2,0% Göksu 6,3 2.187,9 0,3% 6,3 2.009,0 0,3% 6,0 2.208,7 0,3% 5,8 2.031,4 0,3% 5,5 1.952,3 0,3% Seyhan 151,3 2.562,4 5,9% 151,6 2.335,8 6,5% 154,2 2.588,8 6,0% 164,2 2.364,2 6,9% 195,8 2.264,0 8,6% Seyhan Havzası 168,1 7.138,7 2,4% 168,3 6.532,6 2,6% 203,2 7.209,2 2,8% 212,7 6.608,5 3,2% 243,3 6.340,6 3,8% Sanayi Zamantı - - - - - - - - - - - - - - - Göksu 3,3 2.187,9 0,2% 3,3 2.009,0 0,2% 3,5 2.208,7 0,2% 3,6 2.031,4 0,2% 4,0 1.952,3 0,2% Seyhan 50,8 2.562,4 2,0% 51,4 2.335,8 2,2% 54,8 2.588,8 2,1% 58,3 2.364,2 2,5% 65,9 2.264,0 2,9% Seyhan Havzası 54,1 7.138,7 0,8% 54,7 6.532,6 0,8% 58,3 7.209,2 0,8% 61,9 6.608,5 0,9% 69,9 6.340,6 1,1% Tarım Zamantı 278,7 2.388,4 11,7% 277,2 2.187,8 12,7% 358,2 2.411,8 14,9% 386,5 2.213,0 17,5% 368,7 2.124,3 17,4% Göksu 60,3 2.187,9 2,8% 60,4 2.009,0 3,0% 51,3 2.208,7 2,3% 51,3 2.031,4 2,5% 48,1 1.952,3 2,5% Seyhan 930,6 2.562,4 36,3% 930,5 2.335,8 39,8% 1.608,5 2.588,8 62,1% 1.610,3 2.364,2 68,1% 1.423,5 2.264,0 62,9% Seyhan Havzası 1.269,6 7.138,7 17,8% 1.268,1 6.532,6 19,4% 2.018,0 7.209,2 28,0% 2.048,1 6.608,5 31,0% 1.840,3 6.340,6 29,0% 54
1.4.6.4 Sektörel su tahsisi planı çıktıları Su kaynakları hesaplamalarında sektörel önceliklendirmeler dikkate alınmıştır. Bu kapsamda su kaynakları tahsisine esas teşkil eden sektörel sıralama; içme-kullanma, çevre, tarım, enerji ve sanayi şeklinde olmuştur. Ekosistemin su ihtiyaçlarının belirlenmesi ve böylelikle bu temel ihtiyaç diğer beşeri faaliyet ve gereksinimler karşısında garanti altına alınmıştır. Çevre sektörü ile kastedilen, çeşitli faaliyetler için su ihtiyacının karşılanmasına paralel olarak çevresel akışın sürdürülmesidir. Çevresel akış ise kısaca ekosistemin devamı için yeterli miktarda suyun kaynağında bırakılması olarak tanımlanmaktadır. Bilindiği üzere çevresel ihtiyaç debisi veya ekolojik akış ülkemizde münferit teşebbüsler kapsamında müstakil projelerde veya kamu eliyle inşa edilen su yapıları özelinde dar kapsamda ele alınmaktadır. Ancak bu yöntemin, ekosistem bütün olarak ele alınmadan ve havzanın karakteristik yapısı/hassasiyeti gözetilmeden, uygulanması tartışmalı bir konudur. Proje kapsamında çevresel akış havza ölçeğinde değerlendirilerek uygun bir modelleme yaklaşımıyla belirlenmiştir. Su kaynaklarının sektörel tahsisinde talepler hem miktar hem kalite ihtiyaçları açısından değerlendirilmiştir. Bilindiği gibi entegre su yönetimi su miktarı ile birlikte kalitesini de dikkate almakta, kalite ve miktara ilişkin çalışmaların paralel yürütülmesini gerektirmektedir. Nehir havzalarının ihtiva ettiği ekolojik değerlerin korunmasını hedefleyen Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi de su kaynaklarının şimdiki ve gelecek kuşaklar için erişilebilir olması maksadıyla entegrasyon kavramına odaklanmaktadır. Herhangi bir faydanın elde edilmesi için su tahsisi, kullanım amacına uygun kalitede bir su varlığına bağlıdır. Farklı amaçlar için talep edilecek su miktarı gibi su kalite ihtiyacı da farklılık göstermektedir. Bu nedenle kalite ve miktar açısından su varlığı ile talep gereklilikleri arasında zamansal ve mekânsal ilişki kurulmuştur. Tarım sektörü Bitki su ihtiyaçları, ülkemizde Blaney-Criddle yönteminden Penman-Monteith yöntemine geçişe uyumlu bir şekilde Penman-Monteith yöntemi kullanılarak gerçekleştirilmiştir. 55
İklim projeksiyonları Su Yönetimi Genel Müdürlüğü (SYGM) tarafından gerçekleştirilmiş olan iklim değişikliği çalışmaları esas alınmıştır. Bu kapsamda; 2017 yılındaki koşullar hafif kurak, 2027 yılındaki koşullar orta kurak ve 2037 yılındaki koşullar da şiddetli kuraklık kapsamında değerlendirilmiştir. Ekonomik analizler Su kaynaklarındaki kullanıma bağlı olarak oluşması öngörülen ekonomik değer belirlenmiştir. Bu kapsamda, tarım, sanayi, enerji ve içme-kullanma suyu sektörleri için ekonomik değerler hesaplanmıştır. Çevresel akışın etkileri ekonomik açıdan değil, oluşturacağı sosyal değer kapsamında değerlendirilmiştir. Su kaynaklarından elde edilecek fayda optimizasyon yaklaşımıyla ve ekonomik analizler aracılığıyla belirlenmiştir. Birim miktarda su her sektörde farklı bir amaca hizmet edeceği gibi, her durum için elde edilecek faydanın sosyal, ekonomik ve çevresel getirisi de değişmektedir. Su tahsisi konusundaki temel sorun erişilebilir su kaynaklarının uzun dönemler boyunca sabit olması, buna karşın su talebinin artan şekilde değişkenlik göstermesidir. Yapılan çalışmalar sektörel yatırımların, çevresel bir kısıt olan su potansiyelini hesaba katan bir yaklaşımla şekillendirilmesinin önemine işaret etmektedir. Bu nedenle proje kapsamında, sektörel su talep ve arz senaryoları ekonomik, sosyal ve çevresel koşulları dengeleyen, talep yönetimine odaklanan çok yönlü kurallar üzerine kurulmuştur. Bu sayede sabit kurallara göre su paylaşımından ziyade, su kullanımına bağlı faydaların paylaşımı, ekonomik tedbirleri ve verimlilik esası dikkate alınmıştır. Ekonomik gelişim için su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı hususu gözetilmiştir. 1.4.6.5 Sonuçların Coğrafi Bilgi Sistemi ne Aktarımı Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ortamında hazırlanan çalışmalar Orman ve Su İşleri Bakanlığının Bilgi İşlem Dairesi standartlarına (Bakanlık Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı 30.03.2012 tarih ve 2012/2 sayılı Genelgesine) uygun olarak ve halihazırdaki uygulamalara entegre edilebilecek bir yapıda oluşturulmuştur. 56
1.4.6.6 Paydaşların Sürece Katılımı Yukarıda bahsedilen proje çalışmaları sırasında projenin amaç ve kapsamının anlaşılabilir olması ve projede yapılan çalışma sonuçlarının proje tamamlandıktan sonra sürdürülebilir olması açısından aşağıda tarihleriyle verilen çeşitli toplantılar ve faaliyetler düzenlenmiştir. Bu faaliyetler, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Başkanlığı nda; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, DSİ Genel Müdürlüğü, Orman Genel Müdürlüğü, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü, Kalkınma Ajansları, Belediyeler, Üniversiteler ve havzada yer alan Sivil Toplum Kuruluşlarının katılımıyla gerçekleştirilmiştir. Proje kapsamında hazırlanan raporlara ve plana kurum/kuruluşların görüş ve katkıları yansıtılmıştır. Planın hazırlanması sürecindeki temel faaliyetler; Açılış, eğitim, çalıştay, yönlendirme kurulu, çalışma grubu, havza bilgilendirme toplantıları, kapanış toplantısı (yaklaşık 25 adet), yüklenici ile her hafta yapılan istişare toplantıları, eğitimler (her bir sektör ve sektörel su tahsis modeli için eğitimler), Havza Paydaş Toplantıları, Kurum Ziyaretleri, Anket Çalışmaları ve veri temini çalışmalarıdır. Açılış Toplantısı 26 Mayıs 2015-Ankara Saha Çalışmaları İlgili kurumlardan Proje kapsamında ihtiyaç duyulan veriler temin edilmiştir. Saha çalışması, kurum ziyareti (Adana, Kayseri, Niğde) : 17-18 Eylül 2015 1. Havza Bilgilendirme Toplantısı-Adana ve Kurum Ziyaretleri : 19-20 Kasım 2015 2. Havza Bilgilendirme Toplantısı- Adana : 12 Ağustos 2016 Ödeme İstekliliği Anket Çalışması : 18-26 Mart 2016 57
Raporlar İş Planı Mevcut Durum Analiz Raporu (Resmi yazı ile kurum ve kuruluşların görüşlerine sunulmuş, görüşler rapora yansıtılmıştır) Tematik Analizler Raporu (Resmi yazı ile kurum ve kuruluşların görüşlerine sunulmuş, görüşler rapora yansıtılmıştır) Sektörel Su Tahsis Planı, Haritaları ve Metodoloji Raporu Yönlendirme Kurulu Toplantıları 1.Yönlendirme Kurulu Toplantısı (30 Eylül 2015) 2.Yönlendirme Kurulu Toplantısı (12 Ocak 2016) 3.Yönlendirme Kurulu Toplantısı 13 Nisan 2016) 4.Yönlendirme Kurulu Toplantısı 28 Temmuz 2016 5. Yönlendirme Kurulu Toplantısı 17 Kasım 2016 Çalışma Grubu Toplantıları ve Eğitimler 1. Çalışma Grubu: Sektörel Su Tahsis Çalışmalarında Tarım Sektörü 23 Mart 2016 2. Çalışma Grubu: Seyhan Havzası nda Çevresel Akışın Belirlenmesi 12 Nisan 2016 3. Çalışma Grubu: Seyhan Havzası nda İçme-Kullanma, Enerji ve Sanayi Sektörlerinin Analizi 26 Mayıs 2016 4. Çalışma Grubu: Seyhan Havzası nda Nüfus Analizleri 26 Mayıs 2016 5. Çalışma Grubu: Sektörel Su Tahsisinde Sosyo-Ekonomik Analizler 17 Kasım 2016 Eğitim: Sektörel Su Tahsis Modeli Kullanımı 16 Kasım 2016 Kapanış Toplantısı: Ankara da yapılacaktır. 58
1.4.6.7 Proje Özgün Değerleri Proje çalışmalarında oluşan temel özgün değerler aşağıda özetlenmektedir; - Su kaynakları tahsis değerlerini hem su miktarı hem de su kalitesi esasına bağlı olarak hesaplanmıştır. - Kullanım maksadı ile ilgili 3 farklı mevzuata göre su kalitesi değerlendirmesi yapılmıştır. - Analiz yapılan tüm sektörlerin sayısal modeller kullanılarak su kullanım, ihtiyaç ve tahsis miktarları belirlenmiştir. - Çevre sektöründe su kalitesi, çevresel akış, balıkçılık, su ürünleri ve sulak alanlar değerlendirilmiş ve bütüncül bir yaklaşım ile çevre sektörünün ihtiyaçları garantilenmiştir. - Tarım sektöründe optimal bitki su ihtiyacı belirlenmiş ve Penman-Monteith yöntemi kullanılmıştır. - Su tahsis miktarlarınn belirlenmesinde iklim değişikliği ve kuraklığın meteorolojik koşullar üzerindeki etkileri belirlenmiştir. - Nüfus artış hesaplarında çevre düzeni planı ve imar planları dikkate alınmıştır. - Ödeme istekliliği anketi yapılmıştır. - 10x10 km havza bazlı iklim projeksiyonu sonuçları yansıtılmıştır. - 30 ar yıllık ve 50 yıllık yağış trend analizi yapılmıştır. - Su tahsisi su yılı esasında yapılmıştır. - Tüm sektörlerde faydaların optimizasyonu ve ekonomik analizleri yapılmıştır. - Sektörlerin su kullanımı, su talebi ve ekonomik getirisinin mukayesesi yapılmıştır. - Sektörel gelişim projeksiyonu sektöre özgü olarak belirlenmiştir. 59
EXECUTIVE SUMMARY Seyhan Basin Sectoral Water Allocation Plan was prepared to structure the basis for an equitable share of water resources between various sectors at the basin scale and development of future plans. 1. Objective The objective is development of sectoral water allocation plan by considering demand management for total water potential and evaluation of hydrologic, environment, economic and social conditions in the context of surface and groundwater resources. 2. Scope The project studies were implemented in 3 phases by considering Environmental flow needs, social uses and soci-economic benefit analyses. - In Phase 1, Existing Conditions Analysis Report - In Phase 2, Thematic Analysis Report, and - In Phase 3, Sectoral Water Allocation Plan was prepared In Phase 1 Existing Conditions Analysis Report; - The existing conditions surface and groundwater resources and spatial distribution of sectoral water uses in the basin were identified. In Phase 2 Thematic Analysis Report; the interrelations of the issues identified in existing conditions analysis was developed. In this context; - Water demand projections for urban settlements, environmental flow, sectoral development and sectoral demand projection and economic analysis of all findings were developed. - This was followed by identification of spatial and temporal distribution of water resources and sectoral water consumptions. - Existing conditions (year 2016) and years 2017, 2022, 2027 and 2037 were used as the basis future conditions analyses. 60
In Phase 3 Sectoral Water Allocation Plan Report; synthesis of sectoral water allocation in the basin and associated evaluations were developed by considering the most suitable setting for economic and social conditions. 3. Seyhan Basin Seyhan Basin is surrounded by Central Anatolia in the upper part and Meditarranean Region in the middle and lower parts. The most important settlements in the basin include municipalities of Kayseri, Nigde, Sivas and Icel; and central Adana and its municipalities. The basin is neighboring Kızılırmak, Konya and Easter Meditarrenean basins in the west; and Ceyhan and Euphrates basins in the east (Figure Y1). 4. General Information 3 sectoral subbasins defined by the river systems exist in Seyhan basin (Figure Y2): - Zamanti sectoral subbasin (8769 km 2 ) defined by Zamanti river - Goksu sectoral subbasin (4393 km 2 ) defined by Goksu river - Seyhan sectoral subbasin (8873 km 2 ) defined by Seyhan river starting at the junction of Zamanti and Goksu rivers. The average precipitation is 615 mm as per the Basin Master Plan completed by DSI in 2014. The yearly water potential of Zamanti river is 2049 hm 3, water potential of Goksu river is 1828 hm 3, water potential at Catalan Reservoir is 5145 hm 3 and at Seyhan Reservoir is 6183 hm 3. The safe groundwater reserve, as defined in DSI Basin Master Plan and associated hydrogeology and groundwater works, is 1259.6 hm 3 /year. The interbasin transfers take place in Seyhan basin. The outgoing transfers are presented in Figure Y2. The most important ones include; - Zamanti sectoral subbasin; Bahcelik reservoir irrigation schemes (Sarioglan, Sarimsakli and Agirnas); and Gumusoren reservoir irrigation schemes (Develi); and - Seyhan sectoral subbasin; Yedigoze reservoir irrigation schemes (Imamoglu) 61
Kızılırmak Basin Konya Closed Basin Ceyhan Basin East Mediterranean Basin Basin Mediterranean Figure Y1. Seyhan Basin 62
5. Water Resources Seyhan Basin Sectoral Water Allocation Plan was undertaken for each sectoral and sectoral subbasin. First, spatial distribution (sectoral subbasin) of existing conditions (year 2016) was identified (Table Y1). This was followed by identification of normal, low drougth, medium drought and high drought conditions by using the outcomes of drought studies. In this contex, year 2016 was defined as normal, year 2017 was defined as low drought, year 2027 was defined as medium drought, year 2037 was defined as high drought. The climate change projections were used to identify spatial (sectoral subbasin) and temporal (year 2017, 2022, 2027 and 2037) changes in water resources potential (Table Y1). 6. Drought and Climate Change Drought Analysis: Standard Precipitation Index (SPI) approach was used to evaluate drought conditions. The normal conditions, low drought, medium drought and high drought classes were identified by using the outcomes of SPI analyses (Figure Y3) associated with meteorologic drought. In this context it was determined that; - Normal conditions developed in the year 2016 (existing conditions), - Low drought conditions developed in the year 2017, - Medium drought conditions developed in the year 2027, - High drought conditions developed in the year 2037. Climate Change: The outcomes of the project, Impacts of Climate Change on Water Resources, implemented by the General Directorate of Water Management (SYGM) was used. In this context, existing conditions (year 2016) was defined as normal state and water resources in the coming years (2017, 2022, 2027 and 2037) were evaluated accordingly. 63
Figure Y2. Seyhan Basin Sectoral Subbasins and Interbasin Water Transfers 64
Table Y1. Seyhan Basin Water Resources Sectoral Subbasin Existing 2017 2022 2027 2037 (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) (hm 3 ) Surface Water Resources Zamantı a 1.983 1.783 2.007 1.808 1.719 Goksu b 1.768 1.589 1.789 1.612 1.533 Seyhan 2.240 2.014 2.267 2.042 1.942 Seyhan Reservoir c 5.991 5.386 6.063 5.462 5.194 Groundwater Resources Zamantı 404 Goksu 419 Seyhan 321 Seyhan Reservoir 1.145 TOTAL Water Resources Zamantı 2.387 2.187 2.411 2.212 2.123 Goksu 2.187 2.008 2.208 2.031 1.952 Seyhan 2.561 2.335 2.588 2.363 2.263 Seyhan Reservoir 7.135 6.530 7.207 6.606 6.338 a. Zamantı River (vicinity of Stream Flow Gage (SFG) No. 1826) b. Goksu River (vicinity of SFG No. 1805) c. Seyhan Basin in total (at the Seyhan Reservoir) The difference between existing conditions (year 2016) water resources and future years (2017, 2022, 2027 and 2037) were expressed as a percentage change (Figure Y4) and defined as below; - Approximately 10% decrease in Zamantı, Goksu and Seyhan sectoral subbasins in 2017; - Approximately 9% decrease in Zamantı, Goksu and Seyhan sectoral subbasins in 2027; - Approximately 13% decrease in Zamantı, Goksu and Seyhan sectoral subbasins in 2037; and - Approximately 1% increase in Zamantı, Goksu and Seyhan sectoral subbasins in 2022 is expected. Drought analysis was not performed in 2022, due to the wet conditions expected in this year. 65
2037 2027 2022 2017 2037 2027 2022 2017 Zamanti Pınarbasi RCP 8.5 3 months Zamanti Tomarza RCP 8.5 3 months 2037 2027 2022 2017 2037 2027 2022 2017 Goksu RCP 8.5 3 months Figure Y3. SPI Drought Analysis Seyhan Adana Central RCP 8.5 3 months 66
Figure Y4. Surface Water Resources Sectoral subbasins and Seyhan Basin 7. Sectoral Water Consumption The water consumption in the basin was evaluated for five sectors: Drinking-Potable water, Environment, Agriculture, and Industry 7.1 Drinking-Potable Water Sector Seyhan sectoral subbasin, due to the water consumption and population of Adana central, accounts for approximately 91% of drinking and potable water consumption. It is expected that there will not be a shortage to meet existing and future needs with corresponding water resources. 7.2 Environment Sector The environment sector was evaluated under 4 topics: - Environmental flow needs, - Fishery and Aquaculture products, 67
- Akyatan and Tuzla wetlands, and - Spatial and Temporal changes in water quality. - Environmental flow Environmental was calculated using Global Environmental Flow Calculator (GEFC) method, which is one of the hydrologic environmental flow calculation methods. - Fishery and Aquaculture products The evaluation was performed using 8 cross-sections by using the needs identified by the Ministry of Food, Agriculture and Livestock. In all cross-sections, environmental flow needs were higher than the needs of fishery and aquaculture products, except Kasimli creek, which is a tributary to Seyhan river - Akyatan and Tuzla Wetlands The important wetlands in the project area were identified as; - Akyatan Lagoon /Adana - Tuzla Lagoon /Adana (Wildlife Development Field) which reflect the outcomes of a project finalized by the General Directorate of Nature Conservation and National Parks of Turkey in 2010. - Spatial and Temporal changes in water quality The data sets from 37 stations in Seyhan Basin recorded during the period of 1981-2014 by DSI was used. These data sets were used to identify surface water and groundwater quality through use of relevant Environmental Quality Standards. In this context, surface water quality in Seyhan Basin was identified as; - Zamantı Sectoral subbasin Class III, - Goksu Sectoral subbasin Class II, and - Seyhan Sectoral subbasin Class IV. It was found out that groundwater quality in Seyhan basin is not meeting the guidance values documented in the By-Law on "Consumption of Water Resources for Human Use". 68
7.3 Agriculture Sector The existing irrigated area account for approximately 208 thousand ha. This area is expected to increase to 327 thousand ha in the long term. The irrigation needs, production amount and economic value in Seyhan basin are defined below (Figure Y5). Figure Y5. Agriculture Sector Characteristics 7.4 Industry Sector There is no industrial water consumption in Zamanti sectoral subbasin. In Seyhan basin total industrial water consumption is 54,1 hm 3 /year, composed of 41,2 hm 3 /year of surface and 12,9 hm 3 /year of groundwater as of 2016. Of this amount, - 3,3 hm 3 /year accounts for the industrial consumption in Goksu sectoral subbasin, composed of 3,2 hm 3 /year of surface and 0,1 hm 3 /year of groundwater. - 50,8 hm 3 /year accounts for the industrial consumption in Seyhan sectoral subbasin, composed of 38,0 hm 3 /year of surface and 12,8 hm 3 /year of groundwater. The industrial water consumption estimates are based on the water allocation records documented by General Directorate of State Hydraulics Works (DSI) for industrial activities including Bottling, Mining, Thermal Power Plant. 69
7.5 Energy Sector The annual energy production by the hydroelectric power plants account for approximately 6007 GW-hour. The hydroelectric power plants under construction and planning account for another 1369 GW-hour, which in total represents 7376 GW-hour production capacity. The sectoral water consumption for drinking-potable, agriculture and industry sectors is summarized in Figure Y6. Figure Y6. Sectoral Water Consumption 8. Sectoral Water Allocation The planning works and strategies reflecting sectoral priorities, consumption values and environmental, economic and social conditions are explained. Sectoral water allocation scenarios were developed by using associated spatial and temporal scales. - Existing conditions (year 2016) - Scenario 1: Conditions in 2017 - Scenario 2: Conditions in 2022 - Scenario 3: Conditions in 2027 - Scenario 4: Conditions in 2037 8.1 Existing Conditions Analysis The main characteristics of existing conditions, as represented with year 2016 are summarized below: 70
- Reference Year: 2016 - Population: 1.937.732 - Agriculture Crop pattern: Zamanti and Goksu sectoral subbasin are dominated by sugar beet, potato, alfalfa, dry bean, sunflower, apple; Seyhan sectoral subbasin is dominated by potato, cherry, cotton, fruit orchards and vegetables. - Irrigation area: Approximately 2.1 million da. - Environmental Management Class: All main river systems in respective sectoral subbasins class C - Energy Production: Hydroelectric power production is approximately 6007 GW-hour in the basin. 8.2 Scenario 1 Analysis The main characteristics of Scenario 1, as represented with year 2017 are summarized below: - Reference Year: 2017 - Population: 1.960.272 (based on minimum population) - Agriculture Crop pattern: Zamanti and Goksu sectoral subbasin are dominated by sugar beet, potato, alfalfa, dry bean, sunflower, apple; Seyhan sectoral subbasin is dominated by potato, cherry, cotton, fruit orchards and vegetables. - Irrigation area: Approximately 2.9 million da. - Environmental Management Class: All main river systems in respective sectoral subbasins class C - Energy Production: Hydroelectric power production pattern is presented below (Figure Y5). - Interbasin Transfer: As summarized below 71
Transfer from Sector Sectoral Subbasin Facility or Source Facility or Settlement Ratio to Total Water Resources Kızılırmak Irrigation Zamantı Gumusoren Develi Irrigation %1,6 Seyhan Irrigation Seyhan Ceyhan river Cotlu Irrigation %0,1 48,8% 25,7% 25,4% Zamantı Göksu Seyhan Figure Y5. Energy Production in Sectoral Subasins Scenario 1 (2017) 8.3 Scenario 2 Analysis The main characteristics of Scenario 2, as represented with year 2022 are summarized below: - Reference Year: 2022 - Population: 2.073.315 (based on minimum population) - Agriculture Crop pattern: Zamanti and Goksu sectoral subbasin are dominated by sugar beet, potato, alfalfa, dry bean, sunflower, apple; Seyhan sectoral subbasin is dominated by potato, cherry, cotton, fruit orchards and vegetables. - Irrigation area: Approximately 3.1 million da. - Environmental Management Class: All main river systems in respective sectoral subbasins class C - Energy Production: Hydroelectric power production pattern is presented below (Figure Y6). - Interbasin Transfer: As summarized below 72
Transfer from Sector Sectoral Subbasin Facility or Source Facility or Settlement Ratio to Total Water Resources Kızılırmak Irrigation Zamantı Gumusoren Develi Irrigation %1,6 Kızılırmak Driking-Potable Zamantı Tacin Kayseri drinking %0,5 Groundwater water Ceyhan Irrigation Seyhan Yedigoze Imamoglu Irrigation %8,6 Seyhan Irrigation Seyhan Ceyhan river Cotlu Irrigation %0,1 48,8% 25,7% 25,4% Zamantı Göksu Seyhan Figure Y6. Energy Production in Sectoral Subasins Scenario 2 (2022) 8.4 Scenario 3 Analysis The main characteristics of Scenario 3, as represented with year 2027 are summarized below: - Reference Year: 2027 - Population: 2.186.848 (based on minimum population) - Agriculture Crop pattern: Zamanti and Goksu sectoral subbasin are dominated by sugar beet, potato, alfalfa, dry bean, sunflower, apple; Seyhan sectoral subbasin is dominated by potato, cherry, cotton, fruit orchards and vegetables. - Irrigation area: Approximately 3.2 million da. - Environmental Management Class: All main river systems in respective sectoral subbasins class C - Energy Production: Hydroelectric power production pattern is presented below (Figure Y7). - Interbasin Transfer: As summarized below 73
Transfer from Sector Sectoral Subbasin Facility or Source Facility or Settlement Ratio to Total Water Resources Kızılırmak Irrigation Zamantı Gumusoren Develi Irrigation %1,6 Kızılırmak Drinking- Zamantı Tacin Kayseri drinking %0,5 Potable Groundwater water Ceyhan Irrigation Seyhan Yedigoze Imamoglu Irrigation %8,6 Seyhan Irrigation Seyhan Ceyhan river Cotlu Irrigation %0,1 48,6% 26,1% 25,3% Zamantı Göksu Seyhan Figure Y7. Energy Production in Sectoral Subasins Scenario 3 (2027) 8.5 Scenario 4 Analysis The main characteristics of Scenario 4, as represented with year 2037 are summarized below: - Reference Year: 2037 - Population: 2.415.022 (based on minimum population) - Agriculture Crop pattern: Zamanti and Goksu sectoral subbasin are dominated by sugar beet, potato, alfalfa, dry bean, sunflower, apple; Seyhan sectoral subbasin is dominated by potato, cherry, cotton, fruit orchards and vegetables. - Irrigation area: Approximately 3.3 million da. - Environmental Management Class: All main river systems in respective sectoral subbasins class C 74
- Energy Production: Hydroelectric power production pattern is presented below (Figure Y8). - Interbasin Transfer: As summarized below Transfer from Sector Sectoral Subbasin Facility or Source Facility or Settlement Ratio to Total Water Resources Kızılırmak Irrigation Zamantı Bahcelik Sarıoglan %1,4 Irrigation Kızılırmak Irrigation Zamantı Bahcelik Sarımsaklı %0,5 Irrigation Kızılırmak Irrigation Zamantı Bahcelik Agırnas %0,1 Irrigation Kızılırmak Irrigation Zamantı Gumusoren Develi Irrigation %1,6 Kızılırmak Zamantı Tacin Kayseri drinking %0,5 Domestic Groundwater water Ceyhan Irrigation Seyhan Yedigoze Imamoglu %8,6 Irrigation Seyhan Irrigation Seyhan Ceyhan river Cotlu Irrigation %0,1 45,4% 28,3% Zamantı Göksu Seyhan 26,3% Figure Y8. Energy Production in Sectoral Subasins Scenario 4 (2037) 9. Results and Conclusions In the context of sectoral water allocation plans; - Sectoral water allocation, 75
- Expected economic values associated with sectoral allocation of water resources, and - Vulnerability in the quantity of sectoral water allocation were evaluated. The existing total water resources potential in the basin is approximately 7.2 billion m 3, 6 billion m 3 is surface water and 1.2 billion m 3 is groundwater resources. The existing potential is expected to drop to 6.6 billion m 3 in low drought conditions, 6.5 billion m 3 in medium drought conditions, and 6.3 billion m 3 in high drought conditions, due to the impacts of climate change. 9.1 Sectoral water allocation The sectoral water allocation was identified by considering total water resources potential and consumption of water resources in Seyhan basin. - Drinking-potable water and Industrial sector water needs are met in all sectoral subbasins for all scenarios. - Agriculture sector water needs are met in the range of 90% level (year 2037) to 94% level (year 2017). - Environment sector s main need of class C environmental management class is met in all sectoral subbasins for all scenarios. - Energy sectors hydroelectric power production of 6007 GW-hour in total in Seyhan basin is matched at a production level of 5650 GW-hour, through use of the operation model, which represents a good level of accuracy at 94%. Energy sector water needs are met in the range of 85% level (year 2022) to 94% level (year 2017). In the context of interbasin transfer of water resources; - Yearly transfer of 543 million m 3 for the Imamoglu irrigation scheme from Yedigoze resevoir in the Seyhan sectoral subbasin, and - Existing and future yearly transfer total of 229 million m 3 from Zamanti sectoral subbasin were taken into account. The water resources needs in drinking-potable water and industry sectors are Energy sectors are met in all sectoral subbasins for all scenarios. In this context, temporal changes in water resources allocation to water resources consumption are documented for agriculture and energy sectors (Table Y2 - Table Y5). The sectoral water allocation for all 16 scenarios is summarized in Figure Y9. 76
Table Y2. Scenario 1: Sectoral Water Consumption and Water Allocation Ratio 2017-Normal 2017-Low Drought 2017-Medium Drought 2017-High Drought Sector/Sectoral Subbasin Ratio Ratio Ratio Ratio Cons. Alloc. Cons. Alloc. Cons. Alloc. Cons. Alloc. Agriculture (hm3/year) Zamantı 352,3 278,7 79,1% 352,3 277,2 78,7% 352,3 277,4 78,7% 352,3 272,1 77,2% Goksu 61,3 60,3 98,4% 61,3 60,4 98,5% 61,3 59,9 97,7% 61,3 57,8 94,3% Seyhan 932,0 930,6 99,8% 932,0 930,5 99,8% 932,0 930,5 99,8% 932,0 929,2 99,7% Seyhan Basin 1.345,6 1.269,6 94,4% 1.345,6 1.268,1 94,2% 1.345,6 1.267,8 94,2% 1.345,6 1.259,1 93,6% Energy (GW-hour) Zamantı 1.343,0 991,2 73,8% 1.343,0 888,3 66,1% 1.343,0 889,0 66,2% 1.343,0 804,9 59,9% Goksu 1.375,0 1.371,2 99,7% 1.375,0 1.375,0 100,0% 1.375,0 1.262,6 91,8% 1.375,0 1.088,2 79,1% Seyhan 3.289,0 3.289,0 100,0% 3.289,0 3.289,0 100,0% 3.289,0 3.289,0 100,0% 3.289,0 2.697,7 82,0% Seyhan Basin 6.007,0 5.651,4 94,1% 6.007,0 5.552,3 92,4% 6.007,0 5.440,6 90,6% 6.007,0 4.590,8 76,4% 77
Table Y3. Scenario 2: Sectoral Water Consumption and Water Allocation Ratio 2022-Normal 2022-Low Drought 2022-Medium Drought 2022-High Drought Sector/Sectoral Subbasin Ratio Ratio Ratio Ratio Cons. Alloc. Cons. Alloc. Cons. Alloc. Cons. Alloc. Agriculture (hm3/year) Zamantı 425,6 358,2 84,2% 425,6 366,4 86,1% 425,6 346,8 81,5% 425,6 335,0 78,7% Goksu 53,4 51,3 96,1% 53,4 53,4 100,0% 53,4 53,4 100,0% 53,4 53,6 100,4% Seyhan 1.716,1 1.608,5 93,7% 1.716,1 1.717,1 100,1% 1.716,1 1.717,2 100,1% 1.716,1 1.669,2 97,3% Seyhan Basin 2.195,1 2.018,0 91,9% 2.195,1 2.136,9 97,3% 2.195,1 2.117,4 96,5% 2.195,1 2.057,8 93,7% Energy (GW-hour) Zamantı 1.847,0 1.410,4 76,4% 1.847,0 1.236,0 66,9% 1.847,0 1.163,2 63,0% 1.847,0 1.130,5 61,2% Goksu 1.693,0 1.540,8 91,0% 1.693,0 1.552,1 91,7% 1.693,0 1.417,8 83,7% 1.693,0 1.176,1 69,5% Seyhan 3.836,0 3.370,1 87,9% 3.836,0 3.171,8 82,7% 3.836,0 3.097,0 80,7% 3.836,0 2.415,3 63,0% Seyhan Basin 7.376,0 6.321,3 85,7% 7.376,0 5.959,9 80,8% 7.376,0 5.678,0 77,0% 7.376,0 4.721,9 64,0% 78
Table Y4. Scenario 3: Sectoral Water Consumption and Water Allocation Ratio Sector/Sectoral 2027-Normal 2027-Low Drought 2027-Medium Drought 2027-High Drought Subbasin Ratio Ratio Ratio Ratio Cons. Alloc. Cons. Alloc. Cons. Alloc. Cons. Alloc. Agriculture (hm3/year) Zamantı 579,8 410,8 70,9% 579,8 382,4 66,0% 579,8 386,5 66,7% 579,8 369,1 64% Goksu 51,3 51,3 100,0% 51,3 51,3 100,0% 51,3 51,3 100,0% 51,3 51,3 100% Seyhan 1.608,5 1.608,5 100,0% 1.608,5 1.608,5 100,0% 1.608,5 1.610,3 100,1% 1608,5 1574,4 98% Seyhan Basin 2.239,6 2.070,6 92,5% 2.239,6 2.042,2 91,2% 2.239,6 2.048,1 91,4% 2239,6 1994,8 89% Energy (GW-hour) Zamantı 1.847,0 1.324,3 71,7% 1.847,0 1.187,3 64,3% 1.847,0 1.201,8 65,1% 1847 1079,2 58% Goksu 1.693,0 1.517,9 89,7% 1.693,0 1.551,9 91,7% 1.693,0 1.430,9 84,5% 1693 1223,9 72% Seyhan 3.836,0 3.638,5 94,9% 3.836,0 3.438,1 89,6% 3.836,0 3.343,3 87,2% 3836 2602,6 68% Seyhan Basin 7.376,0 6.480,7 87,9% 7.376,0 6.177,3 83,7% 7.376,0 5.976,0 81,0% 7376 4905,7 67% 79
Table Y5. Scenario 4: Sectoral Water Consumption and Water Allocation Ratio Sector/Sectoral 2037-Normal 2037-Low Drought 2037-Medium Drought 2037-High Drought Subbasin Ratio Ratio Ratio Ratio Cons. Alloc. Cons. Alloc. Cons. Alloc. Cons. Alloc. Agriculture (hm3/year) Zamantı 572,2 409,0 71,5% 572,2 381,2 66,6% 572,2 385,1 67,3% 572,2 368,7 64% Goksu 48,1 48,1 100,0% 48,1 48,1 100,0% 48,1 48,1 100,0% 48,1 48,1 100% Seyhan 1.434,9 1.434,9 100,0% 1.434,9 1.434,9 100,0% 1.434,9 1.434,9 100,0% 1434,9 1423,5 99% Seyhan Basin 2.055,2 1.892,0 92,1% 2.055,2 1.864,2 90,7% 2.055,2 1.868,1 90,9% 2055,2 1840,3 90% Energy (GW-hour) Zamantı 1.847,0 1.619,5 87,7% 1.847,0 1.206,5 65,3% 1.847,0 1.199,6 64,9% 1847 1069,1 58% Goksu 1.693,0 1.599,9 94,5% 1.693,0 1.561,6 92,2% 1.693,0 1.426,2 84,2% 1693 1221,5 72% Seyhan 3.836,0 3.672,9 95,7% 3.836,0 3.213,2 83,8% 3.836,0 3.127,9 81,5% 3836 2442,9 64% Seyhan Basin 7.376,0 6.892,3 93,4% 7.376,0 5.981,3 81,1% 7.376,0 5.753,7 78,0% 7376 4733,5 64% 80
Figure Y9. Sectoral Water Allocation 9.2 Economic Value of Sectoral Water Allocation It is important to identify the economic value of the water resources allocated as part of the plan developed for Seyhan basin. In this context, the economic value of respective sectors are summarized below: - Seyhan sectoral subbasin leads the economic value in all sectors (agriculture, drinkingpotable water, industry and energy). The main reason is the fact that the sectoral production using water resources is the highest in Seyhan sectoral subbasin - In Zamanti sectoral subbasin, there are no industrial acitivities and agriculture sector leads economic activities. The existing economic value of approximately 643 million TL is expected to reach approximately 2 billion TL by 2037. - In Goksu sectoral subbasin, economic value from energy sector from hydroelectric power plants, follows industrial sector. The existing economic value in energy sector of approximately 478 million TL is expected to reach approximately 1.5 billion TL by 2037. - In Seyhan sectoral basin, industrial activities followed by agricultural activities generate the highest economic value. The existing economic value in industry sector of approximately 12 billion TL is expected to reach approximately 31 billion TL by 2037. 81
- In Seyhan basin (total), total existing economic value of all sectors of approximately 20 billion TL is expected to reach approximately 44 billion TL by 2037. - Drinking-potable water sector, the city center of Adana located in Seyhan sectoral subbasin is the main driver of water consumption and associated economic value. - Agriculture sector, the largest irrigated areas located in the Seyhan sectoral subbasin is the main driver of water consumption and associated economic value, but yet is below the economic value generated by the industry sector. - The economic value generated in agriculture sector is lower than the economic value of industry sector. This highlights the importance of structuring crop patterns in agriculture sector to generate higher level of economic value. This structure needs to supported through use of strategic product policies and associated subsidies. - The economic value genearted by the industry sector is higher than the economic value of all other sectors in total. - The water needs of drinking-potable water and environment sectors are met without giving consideration to the economic value generated due to use of water resources in these sectors. The economic value generated in each sector is summarized below (Table Y6 Table Y9). The economic value of sectoral water allocation for all 16 scenarios is summarized in Figure Y10. Table Y6. Scenario 1: Economic Value of Water Allocation Sector/Sectoral Subbasin Agriculture Energy Industry 2017-Normal 2017-Low Drought 2017-Medium Drought Economic Value (TL) 2017-High Drought Zamantı 643.685.520 640.221.120 640.683.040 628.442.160 Goksu 112.857.480 113.044.640 112.108.840 108.178.480 Seyhan 3.208.243.500 3.207.898.750 3.207.898.750 3.203.417.000 TOTAL 3.964.786.500 3.961.164.510 3.960.690.630 3.940.037.640 Zamantı 345.829.680 309.927.870 310.172.100 280.829.610 Goksu 478.411.680 479.737.500 440.521.140 379.672.980 Seyhan 1.147.532.100 1.147.532.100 1.147.532.100 941.227.530 TOTAL 1.971.773.460 1.937.197.470 1.898.225.340 1.601.730.120 Zamantı - - - - Goksu 1.141.800.000 1.141.800.000 1.141.800.000 1.141.800.000 Seyhan 12.284.600.000 12.284.600.000 12.284.600.000 12.284.600.000 TOTAL 13.426.400.000 13.426.400.000 13.426.400.000 13.426.400.000 82
Table Y7. Scenario 2: Economic Value of Water Allocation Sector/Sectoral Subbasin 2022-Normal 2022-Low Drought 2022-Medium Drought Economic Value (TL) 2022-High Drought Agriculture Zamantı 1.055.866.140 1.080.037.280 1.022.262.360 987.479.500 Goksu 64.135.260 66.760.680 66.760.680 67.010.720 Seyhan 7.077.400.000 7.555.240.000 7.555.680.000 7.344.480.000 TOTAL 8.197.401.400 8.702.037.960 8.644.703.040 8.398.970.220 Energy Zamantı 628.051.120 550.390.800 517.972.960 503.411.650 Goksu 686.118.240 691.150.130 631.346.340 523.717.330 Seyhan 1.500.705.530 1.412.402.540 1.379.094.100 1.075.533.090 TOTAL 2.814.874.890 2.653.943.470 2.528.413.400 2.102.662.070 Industry Zamantı - - - - Goksu 1.424.600.000 1.424.600.000 1.424.600.000 1.424.600.000 Seyhan 14.769.300.000 14.769.300.000 14.769.300.000 14.769.300.000 TOTAL 16.193.900.000 16.193.900.000 16.193.900.000 16.193.900.000 Table Y8. Scenario 3: Economic Value of Water Allocation Sector/Sectoral Subbasin 2027-Normal 2027-Low Drought 2027-Medium Drought Economic Value (TL) 2027-High Drought Agriculture Zamantı 1.231.989.200 1.146.817.600 1.159.113.500 1.106.930.900 Goksu 16.676.160 16.676.160 16.676.160 16.676.160 Seyhan 6.626.698.300 6.626.698.300 6.634.113.940 6.486.213.120 TOTAL 7.875.363.660 7.790.192.060 7.809.903.600 7.609.820.180 Energy Zamantı 752.732.120 674.861.320 683.103.120 613.417.280 Goksu 862.774.360 882.099.960 813.323.560 695.664.760 Seyhan 2.068.123.400 1.954.216.040 1.900.331.720 1.479.317.840 TOTAL 3.683.629.880 3.511.177.320 3.396.758.400 2.788.399.880 Industry Zamantı - - - - Goksu 1.828.800.000 1.828.800.000 1.828.800.000 1.828.800.000 Seyhan 19.122.400.000 19.122.400.000 19.122.400.000 19.056.800.000 TOTAL 20.951.200.000 20.951.200.000 20.951.200.000 20.885.600.000 83
Table Y9. Scenario 4: Economic Value of Water Allocation Sector/Sectoral Subbasin 2037-Normal 2037-Low Drought 2037-Medium Drought Economic Value (TL) 2037-High Drought Agriculture Zamantı 2.031.094.000 1.893.039.200 1.912.406.600 1.830.964.200 Goksu 297.666.850 297.666.850 297.666.850 297.666.850 Seyhan 10.773.659.670 10.773.659.670 10.773.659.670 10.688.065.050 TOTAL 13.102.420.520 12.964.365.720 12.983.733.120 12.816.696.100 Energy Zamantı 1.499.333.100 1.116.977.700 1.110.589.680 989.772.780 Goksu 1.481.187.420 1.445.729.280 1.320.375.960 1.130.864.700 Seyhan 3.400.370.820 2.974.780.560 2.895.809.820 2.261.636.820 TOTAL 6.380.891.340 5.537.487.540 5.326.775.460 4.382.274.300 Industry Zamantı - - - - Goksu 2.988.000.000 2.988.000.000 2.988.000.000 2.988.000.000 Seyhan 31.312.600.000 31.312.600.000 31.312.600.000 31.312.600.000 TOTAL 34.300.600.000 34.300.600.000 34.300.600.000 34.300.600.000 Figure Y10. Economic Value of Sectoral Water Allocation 84
9.3 Sectoral Water Allocation Plan Outputs The sectoral priorities are taken into consideration in water resources processes. In this context, sectoral prioritization for water resources allocation follow; drinking-potable consumption, environment, agriculture, energy and industry. The ecosystem water needs are identified and secured The environmental flow has been evaluated at the basin scale by using a modelling approach. The quantity and quality of water resources have been evaluated in sectoral allocation of water resources. The spatial and temporal relations are identified for availability and demand of water resources in the context of both quantity and quality. Agriculture sector Crop water requirements are calculated using Penman-Monteith method. Climate projections SYGM s project outcomes on the impacts of climate change of water resources were used. In this context it was considered that; year 2017 represent low drought conditions, year 2027 represent medium drought conditions, year 2037 represent high drought conditions, Economic analysis The economic values associated with the consumption in water resources are identified. In this context, economic value of agriculture, industry, energy and drinking-potable water sectors identified. The impacts of environmental flow was evaluated as part of the social impact rather than its economic value. Benefits from water resources identified using an optimization approach and economic analysis The allocation of benefits, economic rules and efficiency are taken into consideration. The sustainable use of water resources is considered for economic development. 85
9.4 Added Values of the Project - The allocation of water resources was structured using both quantity and quality of water resources. - Water quality was evaluated using 3 different regulations controlling use of water resources. - Water consumption, demand and allocation for all sectors were calculated using numerical models. - Environment sector needs were met by considering an integrated approach and integrating water quality, environmental flow, fishery-aquatic products and wetlands. - Optimal crop water requirements were calculated using Penman-Monteith method. - The impacts of climate change and drought on meteorologic conditions were taken into consideration to identify water allocation. - Increase in population was calculated by considering environmental regulation and construction plans. - A survey was implemented to evaluate willingness to pay. - Climate change projections, at a scale of 10x10 km was included. - Trend analysis of precipitation was considered for 30 year and 50 year periods. - Water allocation was structured using water year staring in October. - Optimization of benefits and economic analyses were undertaken in each sector. - A comparative analysis of sectoral water consumption, demand and economic return was implemented. - Sectoral development projections were identified for each sector. 86
2. SU KAYNAKLARI 2.1 Mevcut Durum Su Kaynakları Potansiyeli 2.1.1 Yerüstü Su Kaynakları Potansiyeli Seyhan Havzası nda DSİ Havza Master Planında (2014) tanımlanmış olan 1960-2009 dönemine ait doğallaştırılmış su potansiyeli aşağıda özetlenmektedir (Tablo 1). Zamantı Nehri nin yıllık su potansiyeli (1826 nolu Akım Gözlem İstasyonu (AGİ) mevkiinde) 2.049 hm 3, Göksu Nehri nin yıllık su potansiyeli (1805 nolu AGİ mevkiinde) 1.828 hm 3, Seyhan nehrine sağ sahilden katılan Eğlence Deresi nin yıllık su potansiyeli (1825 AGİ mevkiinde) 288 hm 3, Körkün Suyu nun yıllık su potansiyeli (1820 nolu AGİ mevkiinde) 426 hm 3, Çakıt Çayı nın yıllık su potansiyeli (1828 nolu AGİ mevkiinde) 458 hm 3 tür. Seyhan Nehri nin yıllık doğal su potansiyeli Çatalan Barajı aks yerinde 5.145 hm 3, Seyhan Barajı aks yerinde 6.183 hm 3 tür. Belirtilmesi gereken bir hususda Zamantı ve Göksu sistemleri için belirtilmiş olan yıllık su potansiyeli değerleri ile Seyhan sisteminin katkısının toplamı, Seyhan Barajı aks yerindeki yıllık su potansiyeline eşit olmayacaktır. Bunun temel sebebi, hidrolojik döngü kapsamındaki sistem kayıpları ve hidrolojik öteleme kapsamında yaşanan hacimsel kayıplardır. Tablo 1. Seyhan Havzası Yerüstü Su Kaynakları Potansiyeli: Mevcut Koşullar Sektörel Alt Havza Yan Kol AGİ No Su Kaynakları Potansiyeli (hm 3 ) Zamantı 1806 2.049 Göksu 1805 1.828 Seyhan Eğlence Deresi 1825 288 Körkün Suyu 1820 426 Çakıt Çayı 1828 458 Çatalan Baraj Aksı 5.145 Seyhan Baraj Aksı 6.183 87
Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı çalışmaları kapsamında, tarihsel veri setleri kapsamında diğer dönemler de incelenmiştir. Bu kapsamda, 1973, 1982, 1984, 1994, 1999, 2008, 2013 yıllarında Kuru koşulların oluştuğu gözlemlenmiştir (Şekil 1). Buna bağlı olarak, mevcut koşulların tanımlaması için 1970-2008 yılları arasındaki dönem kullanılarak su kaynakları miktarı açısından daha kötümser koşullar tanımlanmıştır. DSİ Master Plan çalışması esas alınarak 1970-2008 yıllarına ait ortalama değerler için hesaplanan yıllık yerüstü su potansiyeli (doğallaştırılmış olarak) aşağıda verilmiştir. Tanımlı olan AGİ mevkiileri Şekil 2 de tanımlanmaktadır. Zamantı Nehri (1806 AGİ ve 1826 AGİ mevkii): 1.983,7 hm 3 /yıl DSİ Master Plan çalışmaları esas alınarak Tablo 2 de tanımlanmaktadır. Göksu Nehri (1805 AGİ mevkii): 1.768,6 hm 3 /yıl DSİ Master Plan çalışmaları esas alınarak Tablo 3 de tanımlanmaktadır. Seyhan Barajı aks yerinde: 5.993,0 hm 3 /yıl DSİ Master Plan çalışmaları esas alınarak Tablo 4 de tanımlanmaktadır. 88
2008: Kuru Dönem 1970: Kuru Dönem Şekil 1. Seyhan Havzası Toplam Yağış Değişimi 89
Şekil 2. Seyhan Havzası Yerüstü Su Kaynakları Değerlendirme İstasyonları 90
Tablo 2. Zamantı Sektörel Alt Havzası Su Potansiyeli AGİ veya Tesis Yıllık Ortalama Doğal Akımlar (hm 3 ) Yıllık Toplam Dönem ( hm 3 /yıl ) 1823 (1812-1834) Zamantı Nehri - Emeğil AGİ ve Bahçelik Baraj Yeri 1822 Zamantı Nehri - Fraktin Köprüsü AGİ ve Gümüşören Baraj Yeri Gıcık Regülatör Yeri STS-1 Regilatör Yeri Çamlıca-I Regülatör Yeri Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül 19,6 19,5 20,1 18,7 19,0 35,7 54,1 45,8 28,3 21,5 19,6 18,5 320,7 1960-2009 21,0 20,5 21,5 20,0 21,1 39,9 60,5 50,6 31,2 23,2 21,0 19,6 350,1 1960-1990 21,7 21,5 22,1 20,2 21,0 37,0 59,4 51,8 31,2 22,9 20,8 19,5 348,9 1970-2000 19,9 20,0 20,3 18,6 19,1 34,5 52,5 45,6 27,7 20,9 19,1 18,1 316,2 1970-2008 32,0 34,5 37,0 34,9 35,5 69,8 112,8 102,7 57,7 37,3 31,8 29,9 615,6 1960-2009 34,4 36,0 39,6 37,4 39,8 75,8 118,5 105,6 62,8 41,0 34,9 32,5 658,0 1960-1990 33,5 37,1 40,3 37,3 38,7 68,3 118,4 113,6 63,3 38,5 32,6 30,2 651,9 1970-2000 31,1 34,7 37,1 34,6 35,4 66,5 109,3 103,8 56,8 34,6 29,2 27,6 600,8 1970-2008 34,7 37,5 40,3 38,1 38,7 76,1 123,0 112,0 62,8 40,6 34,5 32,3 670,6 1960-2009 37,3 39,3 43,2 40,8 43,4 82,6 129,2 115,2 68,4 44,7 37,9 35,1 717,0 1960-1990 36,6 40,4 44,0 40,6 42,3 74,5 129,1 123,9 69,1 42,0 35,4 32,8 710,7 1970-2000 33,8 37,7 40,5 37,8 38,6 72,6 119,2 113,2 61,9 37,7 31,8 30,0 654,9 1970-2008 35,6 38,9 42,8 40,8 41,6 81,6 130,4 118,5 66,5 42,3 35,5 33,1 707,8 1960-2009 38,5 40,9 46,3 44,2 46,7 88,8 137,1 122,7 72,7 46,7 39,2 36,1 759,8 1960-1990 37,8 42,0 46,0 42,7 44,4 78,8 136,9 130,4 72,9 43,8 36,6 33,9 746,0 1970-2000 34,9 39,1 42,3 39,6 40,7 76,8 126,3 119,2 65,3 39,3 32,8 30,9 687,2 1970-2008 37,3 41,2 47,1 45,5 46,3 90,9 142,9 129,5 72,5 45,1 37,3 34,5 770,0 1960-2009 40,5 43,6 51,6 49,8 52,3 99,1 150,3 135,2 80,0 50,0 41,3 37,7 831,3 1960-1990 39,9 44,7 49,3 46,0 47,9 86,1 149,8 141,3 79,2 46,7 38,6 35,6 804,9 1970-2000 36,7 41,4 45,4 42,7 44,1 83,9 138,1 129,2 70,9 41,8 34,6 32,4 741,2 1970-2008 91
39,5 44,3 52,8 51,7 52,7 103,3 159,7 144,2 80,7 48,9 39,7 36,3 853,9 1960-2009 Çamlıca-II Regülatör Yeri 43,2 47,2 58,7 57,5 59,8 113,0 168,0 152,0 89,8 54,5 44,2 39,9 927,6 1960-1990 42,7 48,3 53,7 50,6 52,6 95,8 167,3 155,9 87,7 50,6 41,3 37,9 884,4 1970-2000 39,1 44,5 49,5 46,8 48,7 93,5 154,1 142,6 78,5 45,3 36,9 34,3 814,0 1970-2008 1827 Zamantı Nehri - 39,9 44,8 53,7 52,7 53,8 105,3 162,3 146,5 82,0 49,5 40,1 36,6 867,3 1960-2009 Değirmenocağı AGİ ve 43,6 47,7 59,8 58,7 61,0 115,2 170,8 154,7 91,4 55,2 44,6 40,2 943,0 1960-1990 Çamlıca-III Regülatör Yeri 43,2 48,8 54,4 51,3 53,4 97,4 170,0 158,2 89,1 51,2 41,7 38,3 897,0 1970-2000 ve Tatlar Regülatör Yeri 39,5 45,0 50,2 47,5 49,5 95,1 156,7 144,7 79,7 45,9 37,3 34,7 825,7 1970-2008 14,8 15,7 19,4 18,8 18,4 27,1 28,3 28,3 25,7 24,2 20,6 16,8 258,2 1960-2009 18-21 Kapuz Deresi - Kapuz 15,5 16,1 20,4 20,4 21,1 30,2 29,2 28,0 23,4 22,7 19,8 17,3 264,0 1960-1990 AGİ ve Topaktaş Baraj Yeri 16,4 17,2 20,7 19,7 19,2 26,2 29,3 27,0 24,4 24,3 20,9 17,0 262,2 1970-2000 15,2 16,1 19,3 17,9 17,2 24,7 27,8 26,5 25,3 24,4 20,7 16,4 251,5 1970-2008 18-31 Zamantı Nehri - 71,2 78,6 97,0 95,1 94,6 164,4 221,4 204,3 132,7 96,3 80,0 70,2 1405,8 1960-2009 Göktaş AGİ ve Göktaş-I 76,2 81,7 103,0 101,5 105,5 178,1 231,8 213,2 139,0 100,8 84,8 75,9 1491,4 1960-1990 Baraj Yeri ve Göktaş-II 77,9 85,6 99,7 92,6 94,5 152,3 231,2 213,7 138,7 99,5 83,3 72,9 1441,9 1970-2000 Regülatör Yeri 71,8 79,5 93,7 88,4 87,7 149,2 214,7 199,0 129,3 93,0 77,0 67,6 1350,7 1970-2008 0,7 1,8 5,6 6,7 7,3 16,4 18,5 9,4 3,1 1,2 0,7 0,5 71,9 1960-2009 18-18 İnderes, - 0,7 1,3 5,5 7,8 8,4 17,1 19,0 10,0 3,6 1,5 0,8 0,5 76,4 1960-1990 Hasançavuşlar AGİ ve İndere 0,9 2,4 5,6 6,6 7,3 15,9 20,8 9,7 3,1 1,3 0,7 0,6 74,9 1970-2000 Baraj Yeri 0,8 2,2 5,5 5,8 6,7 15,6 18,4 8,6 2,7 1,1 0,6 0,5 68,6 1970-2008 112,6 121,3 147,2 144,9 145,7 235,0 303,7 274,7 185,5 143,1 123,7 111,9 2049,4 1960-2009 Zamantı Nehri (1826 118,7 125,3 153,3 152,3 156,8 250,6 314,9 286,5 195,3 149,3 129,1 118,0 2150,2 1960-1990 Ergenkuşağı AGİ) 119,6 129,2 148,2 142,2 143,7 218,7 315,3 282,4 190,1 146,1 126,8 114,9 2077,2 1970-2000 113,8 122,9 144,0 136,9 138,4 216,7 295,3 266,6 180,3 139,1 120,5 109,3 1983,7 1970-2008 Kaynak: DSİ Master Plan Raporu (2014) 92
Tablo 3. Göksu Sektörel Alt Havzası Su Potansiyeli AGİ veya Tesis 1824 Göksu Nehri - Çukurkışla AGİ ve Yamanlı I Regülatör Yeri Yamanlı II Regülatör Yeri Yamanlı Regülatör Yeri Yamanlı III Gökkaya ve Yamanlı III Kocahopur Regülatör Yeri Yamanlı III Himmetli Regülatör Yeri Yıllık Ortalama Doğal Akımlar (hm 3 ) Yıllık Toplam Dönem ( hm 3 /yıl ) Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül 11,6 13,1 18,5 21,6 22,8 54,4 64,2 41,4 22,8 17,1 14,1 12,0 313,7 1960-2009 12,0 12,8 19,6 24,1 24,9 58,1 65,8 42,9 23,6 16,7 13,7 12,2 326,2 1960-1990 12,1 14,3 19,4 20,8 22,2 50,0 67,2 43,6 23,6 17,0 14,1 12,1 316,4 1970-2000 11,7 13,7 18,3 19,5 21,2 51,2 63,0 40,4 22,2 16,8 14,1 11,9 303,9 1970-2008 15,6 17,6 24,5 28,4 29,9 68,8 81,8 53,2 29,6 22,3 18,5 16,0 406,2 1960-2009 15,9 17,2 25,8 31,6 32,7 73,4 84,0 55,1 30,5 21,7 18,0 16,1 422,0 1960-1990 16,1 19,1 25,7 27,5 29,4 63,6 85,9 56,1 30,5 22,1 18,4 16,0 410,5 1970-2000 15,7 18,3 24,3 25,9 28,1 64,8 80,5 51,9 28,8 21,9 18,4 15,7 394,2 1970-2008 23,5 26,5 36,3 42,0 43,9 97,4 116,7 76,4 42,9 32,5 27,1 23,7 589,0 1960-2009 23,8 25,9 38,2 46,6 48,0 103,7 120,1 79,2 44,0 31,7 26,4 23,8 611,3 1960-1990 24,1 28,5 38,0 40,9 43,6 90,5 123,0 80,9 44,1 32,2 26,9 23,7 596,4 1970-2000 23,6 27,4 36,1 38,6 41,6 91,7 115,0 74,8 41,8 31,9 26,8 23,4 572,6 1970-2008 30,1 34,0 46,3 53,5 55,8 121,4 146,1 96,1 54,1 41,1 34,4 30,3 743,2 1960-2009 30,4 33,2 48,6 59,2 61,0 129,2 150,4 99,6 55,4 40,2 33,6 30,4 771,1 1960-1990 30,8 36,4 48,4 52,2 55,6 113,2 154,3 101,9 55,5 40,7 34,0 30,2 753,2 1970-2000 30,2 35,0 46,1 49,3 53,1 114,4 144,1 94,0 52,8 40,3 34,0 29,8 723,2 1970-2008 31,7 35,8 48,7 56,3 58,7 127,2 153,2 100,8 56,9 43,1 36,2 31,9 780,5 1960-2009 32,0 34,9 51,1 62,2 64,1 135,4 157,8 104,5 58,2 42,2 35,3 32,0 809,7 1960-1990 32,4 38,3 50,9 55,0 58,5 118,6 161,8 106,9 58,3 42,8 35,8 31,7 791,1 1970-2000 31,8 36,9 48,5 51,9 55,8 119,9 151,1 98,7 55,4 42,3 35,7 31,4 759,5 1970-2008 93
36,8 41,5 56,3 65,0 67,7 145,5 175,5 115,7 65,4 49,7 41,7 36,9 897,7 1960-2009 1801 Göksu Nehri - Himmetli AGİ ve 37,1 40,5 59,0 71,8 73,9 154,8 180,9 120,0 66,8 48,6 40,7 36,9 931,1 1960-1990 Feke-I Regülatör Yeri 37,5 44,3 58,8 63,6 67,6 135,9 185,6 122,8 67,0 49,3 41,2 36,7 910,3 1970-2000 36,9 42,7 56,1 60,0 64,5 137,1 173,2 113,3 63,8 48,7 41,2 36,3 873,9 1970-2008 6,9 7,7 10,2 11,4 11,9 23,0 27,7 19,3 11,4 9,0 7,6 6,8 152,9 1960-2009 1833 Pağnık Suyu - Çorak AGİ 6,9 7,4 10,5 12,3 12,7 24,6 28,2 19,6 11,8 8,9 7,4 6,8 157,2 1960-1990 7,1 8,2 10,5 11,2 11,8 21,9 29,1 20,1 11,7 9,0 7,7 6,9 155,1 1970-2000 7,0 8,0 10,2 10,6 11,4 21,5 27,2 18,8 11,2 8,9 7,7 6,8 149,3 1970-2008 9,6 11,7 19,5 22,6 23,8 39,8 46,6 32,0 17,4 12,8 10,6 9,4 256,0 1960-2009 Gürümze Aktarmalı Süphandere Baraj 10,0 11,5 20,9 25,9 26,5 42,7 47,1 32,8 18,2 13,0 10,7 9,7 269,0 1960-1990 Yeri 10,3 12,8 20,0 22,6 23,5 37,8 48,8 33,3 18,3 13,4 11,0 9,8 261,5 1970-2000 9,9 12,2 19,1 20,9 22,4 37,4 46,0 31,2 17,2 12,9 10,7 9,4 249,3 1970-2008 10,0 12,3 20,8 24,2 25,5 42,2 49,3 33,8 18,3 13,4 11,1 9,7 270,7 1960-2009 1835 Asmaca Çayı - Süphandere AGİ 10,5 12,1 22,4 27,8 28,4 45,3 49,8 34,7 19,1 13,5 11,1 10,1 284,9 1960-1990 ve Asmaca Baraj Yeri 10,8 13,5 21,4 24,2 25,2 40,0 51,6 35,2 19,2 14,0 11,5 10,2 276,7 1970-2000 10,3 12,8 20,4 22,4 24,0 39,6 48,7 33,0 18,1 13,5 11,1 9,7 263,5 1970-2008 51,5 64,4 111,4 135,0 140,1 251,2 289,5 192,3 99,4 70,5 57,6 50,6 1513,4 1960-2009 18-36 Göksu Nehri - Feke Köprüsü 53,6 62,7 123,5 158,2 160,3 268,5 298,6 199,2 102,3 70,9 57,7 51,5 1607,0 1960-1990 AGİ ve Feke-II Baraj Yeri 54,6 71,6 115,3 133,3 139,8 235,8 308,1 203,6 103,6 71,8 58,4 51,2 1547,1 1970-2000 52,5 67,3 107,3 123,2 131,4 235,2 285,8 188,2 98,1 70,0 57,3 49,9 1466,2 1970-2008 59,4 75,9 137,8 168,0 174,6 303,2 350,7 232,7 118,0 82,8 66,5 58,0 1827,8 1960-2009 Göksu Nehri (1805 Gökdere AGİ ve 63,1 74,1 149,4 192,6 194,9 328,8 366,3 243,3 123,1 84,2 67,6 60,3 1947,6 1960-1990 Köprü Baraj Yeri) 63,7 85,0 141,2 163,7 172,2 285,3 372,8 246,3 123,8 85,7 67,8 59,5 1867,0 1970-2000 60,5 79,3 134,0 154,2 164,2 281,9 345,6 226,8 116,4 82,5 66,1 57,1 1768,6 1970-2008 Kaynak: DSİ Master Plan Raporu (2014) 94
Tablo 4. Seyhan Sektörel Alt Havzası Su Potansiyeli AGİ veya Tesis Yıllık Ortalama Doğal Akımlar (hm 3 ) Yıllık Toplam Dönem Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül ( hm 3 /yıl ) 172,0 197,2 285,1 312,9 320,3 538,3 654,4 507,5 303,5 225,9 190,2 169,9 3877,2 1960-2009 Kavşak Bendi Yeri Karsantı Baraj Yeri 1818 Seyhan Nehri - Üçtepe AGİ ve Yedigöze Barajı ve Mentaş Regülatörü Yeri Kasımlı Baraj Yeri 18-23 Yağdeleme Deresi - Yeniköy AGİ 181,8 199,4 302,7 344,9 351,7 579,4 681,2 529,8 318,4 233,5 196,8 178,2 4097,8 1960-1990 183,3 214,1 289,3 305,9 316,0 504,0 688,2 528,7 313,9 231,7 194,6 174,5 3944,2 1970-2000 174,2 202,2 277,9 291,1 302,6 498,5 640,9 493,4 296,7 221,6 186,6 166,5 3752,3 1970-2008 9,1 14,6 30,4 36,9 32,4 45,1 47,3 35,1 18,9 12,9 10,8 9,4 302,9 1960-2009 7,9 9,9 29,3 40,7 37,0 50,8 48,3 32,7 19,2 13,4 10,8 8,9 309,1 1960-1990 9,1 16,2 33,2 38,7 34,7 45,7 53,0 36,6 19,4 13,0 11,1 9,2 319,8 1970-2000 9,1 15,3 31,5 36,2 32,7 42,9 48,7 34,0 18,4 12,6 10,7 9,2 301,2 1970-2008 191,4 228,5 350,0 391,8 389,6 634,5 755,5 582,5 343,8 253,4 213,2 190,0 4524,1 1960-2009 198,7 220,6 365,3 431,7 430,8 687,9 784,4 599,6 359,5 262,2 219,8 197,3 4757,9 1960-1990 202,7 248,7 360,3 388,6 390,0 601,7 801,3 606,8 355,3 259,5 218,3 194,2 4627,3 1970-2000 193,6 234,9 345,1 368,3 372,5 590,1 744,8 566,2 336,1 248,5 209,3 186,1 4395,6 1970-2008 0,1 0,4 1,3 1,4 1,4 2,3 2,1 1,4 0,5 0,1 0,0 0,0 10,9 1960-2009 0,1 0,4 1,2 1,5 1,5 2,6 2,2 1,4 0,5 0,2 0,1 0,1 11,7 1960-1990 0,1 0,4 1,4 1,5 1,4 2,4 2,2 1,3 0,5 0,1 0,0 0,1 11,4 1970-2000 0,1 0,3 1,4 1,4 1,4 2,2 2,0 1,2 0,4 0,1 0,0 0,0 10,6 1970-2008 0,1 0,4 1,6 1,6 1,7 2,7 2,5 1,6 0,5 0,1 0,1 0,1 13,0 1960-2009 0,1 0,5 1,4 1,8 1,8 3,1 2,6 1,7 0,6 0,2 0,1 0,1 13,9 1960-1990 0,2 0,5 1,6 1,7 1,7 2,9 2,7 1,6 0,5 0,1 0,0 0,1 13,6 1970-2000 0,1 0,4 1,7 1,6 1,6 2,6 2,4 1,5 0,5 0,1 0,0 0,1 12,5 1970-2008 95
7,7 13,6 28,6 31,0 32,7 48,1 51,5 35,6 17,3 9,4 6,8 6,0 288,2 1960-2009 Eğlence Deresi (1825 Eğribük AGİ) 8,0 13,9 28,7 34,6 36,4 55,1 54,8 37,6 18,7 9,9 6,8 6,1 310,7 1960-1990 8,2 13,8 29,4 32,3 32,8 48,6 54,2 35,6 17,4 9,4 6,8 5,9 294,4 1970-2000 7,8 13,3 29,1 29,5 31,0 45,1 50,0 33,2 16,4 9,0 6,7 5,8 276,9 1970-2008 11,1 13,2 18,8 20,8 21,2 34,5 41,5 39,4 30,0 17,1 10,8 8,2 266,6 1960-2009 1830 Körkün Suyu - Karakuz AGİ ve 12,3 14,4 20,4 24,1 24,9 40,6 44,9 41,4 31,4 17,4 11,4 9,5 292,6 1960-1990 Karakuz Baraj Yeri 12,7 14,0 19,5 22,0 22,4 35,4 44,7 42,1 33,3 17,9 11,0 8,4 283,3 1970-2000 11,5 13,3 18,5 19,7 20,5 32,1 40,4 38,5 30,2 16,9 10,6 7,7 259,9 1970-2008 16,8 20,2 31,1 34,3 34,8 57,2 68,4 62,5 46,4 25,6 16,2 12,7 426,2 1960-2009 1820 Körkün Suyu - Hacılıköprü AGİ 18,7 22,2 32,5 38,8 40,1 67,6 75,3 68,8 51,2 27,3 17,3 14,2 474,1 1960-1990 19,4 21,7 32,1 35,7 36,4 57,9 73,4 65,9 51,2 27,2 17,0 13,0 451,0 1970-2000 17,6 20,5 30,8 32,5 33,5 52,7 66,0 60,0 46,2 25,2 15,9 12,0 412,9 1970-2008 0,2 0,5 2,2 2,2 1,8 3,7 4,6 2,0 0,4 0,2 0,1 0,1 17,9 1960-2009 18-16 Üçürge Suyu - Nergizlik AGİ 0,3 0,6 2,0 2,6 2,3 4,6 5,3 2,3 0,4 0,2 0,1 0,1 21,0 1960-1990 ve Nergizlik Baraj Yeri 0,3 0,6 2,0 2,1 1,8 3,6 5,1 2,0 0,4 0,2 0,1 0,1 18,3 1970-2000 0,2 0,5 2,4 1,9 1,6 3,2 4,6 1,8 0,4 0,2 0,1 0,1 16,9 1970-2008 212,8 258,8 404,7 452,1 451,5 729,9 862,8 660,8 386,1 281,0 235,2 209,5 5145,3 1960-2009 Çatalan Baraj Yeri 221,0 250,8 421,3 498,6 499,5 794,5 897,3 681,3 404,4 290,9 242,3 217,6 5419,4 1960-1990 225,5 280,6 416,6 450,0 452,0 695,3 914,7 686,9 398,5 287,5 240,7 214,0 5262,3 1970-2000 215,4 265,3 400,1 425,4 431,4 679,1 849,8 640,8 376,9 275,3 231,0 205,2 4995,8 1970-2008 247,7 302,7 475,0 531,5 534,0 876,3 1044,9 821,6 499,0 341,8 271,7 237,2 6183,3 1960-2009 Seyhan Baraj Yeri 260,0 299,0 493,3 587,4 594,7 971,7 1105,5 858,6 530,1 357,4 282,4 248,9 6589,1 1960-1990 265,5 326,5 485,6 530,3 536,2 844,6 1110,3 856,1 522,0 351,8 278,3 241,9 6349,2 1970-2000 251,2 308,8 468,4 499,6 509,2 814,2 1025,2 795,3 489,0 334,9 266,2 231,0 5993,0 1970-2008 Kaynak: DSİ Master Plan Raporu (2014) 96
2.1.2 Yeraltı Su Kaynakları Potansiyeli Yeraltısuyu potansiyelinin değerlendirilmesinde Seyhan Havzası Master Plan çalışmasında uygulanan yöntemler esas alınmıştır. Değerlendirmede yöntem olarak tüm girdi-çıktı bileşenlerini kapsayan yeraltısuyu bilonçosu yerine iklim senaryolarına göre yağış ve sıcaklıklardaki değişimin etkisinin ön görülebileceği ve yeraltısuyunun en önemli girdi bileşenleri olan Yağıştan Süzülme ile Akıştan Süzülme parametrelerine yer verilmiştir. Salma sulamadan, kanallardan, göllerden ve nehirlerden meydana gelebilecek süzülme miktarlarını iklim senaryoları dahilinde öngörmek mümkün olmadığından bu parametrelerde gerçekleşecek olası değişimlere yer verilmemiştir. Benzer bir şekilde havza dışı ve denizlere boşalım parametreleri de değerlendirme dışı tutulmuştur. Yeraltı su kaynaklarının değerlendirilmesi kapsamında; - DSİ Master plan kapsamında, Şekil 3 de tanımlı olan yeraltı su havzaları (YAS Havza No. 1801-1809) veri altlıkları değerlendirilmiş, - Seyhan Sektörel Alt Havzaları için çalışmalar gerçekleştirilmiş, ve - Yeraltı su kaynaklarındaki değişim zamansal ve mekansal olarak ifade edilmiştir. Şekil 3 de gözterilmekte olan yeraltısuyu havzalarının temel özellikleri aşağıda özetlenmektedir (Tablo 5). Tablo 5. YAS Alt Havza Özellikleri Sektörel Alt Havza No İsim Alan (km2) Zamantı 1801 Pınarbaşı-Uzunyayla 4.396 1803 Tomarza 1.211 1805 Şıhlı 2.680 1806 Karsantı (Aladağ) 486 Göksu 1802 Kayseri-Sarız 739 1804 Tufanbeyli 2.860 1806 Karsantı (Aladağ) 794 Seyhan 1806 Karsantı (Aladağ) 901 1807 Karaisalı 3.917 1808 Ulukışla-Pozantı 1.421 1809 Aşağı-Seyhan Ovası Havzası 2.633 97
Zamantı Sektörel Alt Havzası Göksu Sektörel Alt Havzası Seyhan Sektörel Alt Havzası 1809 Şekil 3. Seyhan Havzası Yeraltı Su Kaynakları Alt Havzaları 98
2.2 Gelecek Koşullar Su Kaynakları Gelecek koşulların kuraklık açısından sınıflandırılması için Kuraklık Analizi çalışmalarının sonuçlarından faydalanılmıştır. Kuraklık sınıfları belirlenmiş olan bu yıllarda oluşması öngörülen su potansiyeli miktarları da, SYGM tarafından gerçekleştirilmiş olan İklim Değişikliği nin Su Kaynakları na Etkisi projesinin sonuçları (SYGM, 2016a) kullanılarak belirlenmiştir. Kuraklık analizi: Kuraklık koşullarının değerlendirilmesi kapsamında Standart Yağış İndeksi (SPI) yöntemi kullanılmıştır. SPI değerleri dikkate alınarak yapılan kuraklık değerlendirmesinde indeksin sürekli olarak negatif olduğu zaman periyodu Kurak dönem olarak tanımlanır. İndeksin sıfırın altına ilk düştüğü ay kuraklığın başlangıcı olarak kabul edilirken indeksin pozitif değere yükseldiği ay kuraklığın bitimi olarak değerlendirilir. Bu yönteme göre kurak ve nemli dönemlerin sınıflandırılması Tablo 6 da gösterilmiştir. SPI analizi ile incelenen bölgedeki hem kurak hem de nemli dönemlerin başlangıç dönemleri ve şiddetleri incelenebilmekte ve bunların göreceli olarak kıyaslanması yapılabilmektedir. Tablo 6. SPI İndeks değerleri ve sınıflandırma SPI İndeks Değerleri Sınıflandırma 2.0 ve fazla Olağanüstü Nemli 1.60 ile 1.99 Aşırı Nemli 1.30 ile 1.59 Çok Nemli 0.80 ile 1.29 Orta Nemli 0.51 ile 0.79 Hafif Nemli 0.50 ile -0.50 Normal Civarı -0.51 ile -0.79 Hafif Kurak -0.80 ile -1.29 Orta Kurak -1.30 ile -1.59 Şiddetli Kurak -1.60 ile -1.99 Çok Şiddetli Kurak Kaynak: McKee ve ark. (1994) SPI analizlerinde 3-ay, 6-ay, 9-ay, 12-ay ve 24-ay bazında kuraklık indis değerleri hesaplanabilir. 3-aylık indis değerleri Meteorolojik kuraklık, 6-aylık ve 9-aylık indis değerleri Tarımsal kuraklık, 12-aylık ve 24-aylık indis değerleri de Hidrolojik kuraklık değerlendirmeleri kapsamında kullanılabilir (WMO, 2012). 99
Bu bölümde yapılan değerlendirmeler kapsamında 3-aylık SPI değerleri kullanılarak Meteorolojik Kuraklık koşulları belirlenmiştir. SPI analizi kapsamında değerlendirilen Meteoroloji Gözlem İstasyonları (MGİ) Şekil 4 de tanımlanmaktadır. Her bir sektörel alt havzayı temsil eden MGİ ler kuraklık koşullarının tanımlanmasında kullanılmıştır. - Zamantı Sektörel Alt Havzası için Pınarbaşı ve Tomarza MGİ, - Göksu Sektörel Alt Havzası için Sarız MGİ, ve - Seyhan Sektörel Alt Havzası için Adana Merkez MGİ kullanılmıştır. SPI analizinin sonuçları (Şekil 5) kullanılarak tüm sektörel alt havzalarda, normal durum, hafif kuraklık, orta kuraklık ve şiddetli kuraklık durumu olmak üzere dört kuraklık sınıfı belirlenmiştir. - Normal durumun mevcut koşullarda 2016 yılı, - Hafif kuraklık koşullarının 2017 yılında, - Orta kuraklık koşullarının 2027 yılında, - Şiddetli kuraklık koşullarının 2037 yılında oluştuğu belirlenmiştir. İklim değişikliğinin su kaynaklarına etkisi: İklim değişikliği çalışmasının sonuçlarından faydalanılarak, kuraklık sınıflandırması belirlenmiş olan yıllar için su potansiyeli miktarı belirlenmiştir. Bu kapsamda belirtilmesi gereken önemli bir husus; iklim değişikliği çalışmalarına bağlı olarak ilave bir kuraklık sınıflandırması yapılmamış olmasıdır. 100
MGİ Şekil 4. Kuraklık Analizi Meteoroloji Gözlem İstasyonları 101
2037 2027 2022 2017 2037 2027 2022 2017 Zamanti Pınarbaşı RCP 8.5 3ay Zamanti Tomarza RCP 8.5 3ay 2037 2027 2022 2017 2037 2027 2022 2017 Göksu RCP 8.5 3ay Seyhan Adana Merkez RCP 8.5 3ay Şekil 5. SPI Kuraklık Analizi Sonuçları 102
SYGM tarafından sonuçlandırılmış olan İklim Değişikliğinin Su Kaynaklarına Etkisi Projesinin (2016a) sonuçlarından faydalanılmıştır. Bu kapsamda mevcut koşullar (2016 yılı) ve bunu takip eden yıllarda (2017, 2022, 2027 ve 2037) oluşması tahmin edilen değişimlere bağlı olarak gelecek koşullara ait su potansiyeli miktarları belirlenmiştir. Gelecek yıllarda (2017, 2022, 2027 ve 2037 yılları) oluşması öngörülen su potansiyeli miktarları ile mevcut koşullar (2016 yılı) arasındaki fark yüzde değişim olarak gösterilmektedir (Şekil 6). Bu kapsamda; - 2017 yılında Zamantı, Göksu ve Seyhan Sektörel Alt Havzaları nda %10 mertebesinde azalma; - 2027 yılında Zamantı, Göksu ve Seyhan Sektörel Alt Havzaları nda %9 mertebesinde azalma; - 2037 yılında Zamantı, Göksu ve Seyhan Sektörel Alt Havzaları nda %13 mertebesinde azalma olacağı tahmin edilmektedir. - 2022 yılı itibariyle Zamantı, Göksu ve Seyhan Sektörel Alt Havzaları nda %1 mertebesinde artma olacağı tahmin edilmektedir. Islak bir dönemi temsil ettiği için kuraklık koşulları kapsamında sınıflandırma dışında bırakılmıştır. 2.2.1 Yerüstü ve Yeraltı Su Kaynakları Yeraltı su kaynaklarındaki değişimin etkileri 50-100 yıl gibi uzun zamansal süreçlerde gözlemlenebildiği için 2017-2037 yılı sürecindeki yeraltı su kaynakları potansiyelinin aşağıda tanımlı mertebede olacağı öngörülmektedir (Tablo 7). Tablo 7. Seyhan Havzası Yeraltı Su Kaynakları Potansiyeli Sektörel Alt Havza Emniyetli verim (hm 3 ) Emniyetli işletme verimi (hm 3 ) Zamantı 404,7 50,2 Göksu 419,3 15,3 Seyhan 321,7 16,2 Seyhan Toplam 1.145,7 81,7 103
Şekil 6. Yerüstü Su Kaynakları Potansiyeli Sektörel Alt Havzalar ve Seyhan Havzası Gelecek koşulların tanımlanmasında İklim Değişikliği Hükümetlerarası Paneli (IPCC) Beşinci Değerlendirme (AR5) raporu (IPCC, 2014) kapsamında yapılan çalışmalardan faydalanılarak SYGM tarafından gerçekleştirilen İklim Değişikliği nin Su Kaynakları na Etkisi projesinin sonuçlarından faydalanılmıştır (SYGM, 2016a). Bu kapsamda; - Normal koşullara ait su kaynakları değerleri Tablo 8 de, 3 sektörel alt havzadaki dağılımı Şekil 7 de sunulmaktadır. - Hafif kurak koşullara ait su kaynakları değerleri Tablo 9 da, 3 sektörel alt havzadaki dağılımı Şekil 8 de sunulmaktadır. - Orta kurak koşullara ait su kaynakları değerleri Tablo 10 da, 3 sektörel alt havzadaki dağılımı Şekil 9 da sunulmaktadır. - Şiddetli kurak koşullara ait su kaynakları değerleri Tablo 11 de, 3 sektörel alt havzadaki dağılımı Şekil 10 da sunulmaktadır. 104
Tablo 8. Normal Koşullar Su Kaynakları Sektörel Alt Havza Yerüstü Su Kaynakları Yeraltı Su Kaynakları Ara Toplam Zamantı a 1.983,7 404,7 2.388,4 Göksu b 1.768,6 419,3 2.187,9 Seyhan 2.240,7 321,7 2.562,4 Seyhan c 5.993,0 1.145,7 7.138,7 a. Zamantı kolu çıkışı b. Göksu kolu çıkışı c. Seyhan barajı aksı (Seyhan Havzası toplamı) Tablo 9. Hafif Kurak Koşullar Su Kaynakları Sektörel Alt Havza Yerüstü Su Kaynakları Yeraltı Su Kaynakları Ara Toplam Zamantı a 1.783,1 404,7 2.187,8 Göksu b 1.589,7 419,3 2.009,0 Seyhan 2.014,1 321,7 2.335,8 Seyhan c 5.386,9 1.145,7 6.532,6 a. Zamantı Kolu çıkışı b. Göksu Kolu çıkışı c. Seyhan Barajı Aksı (Seyhan Havzası toplamı) Tablo 10. Orta Kurak Koşullar Su Kaynakları Sektörel Alt Havza Yerüstü Su Kaynakları Yeraltı Su Kaynakları Ara Toplam Zamantı a 1.808,3 404,7 2.213,0 Göksu b 1.612,1 419,3 2.031,4 Seyhan 2.042,5 321,7 2.364,2 Seyhan c 5.462,8 1.145,7 6.608,5 a. Zamantı Kolu çıkışı b. Göksu Kolu çıkışı c. Seyhan Barajı Aksı (Seyhan Havzası toplamı) 105
Tablo 11. Şiddetli Kurak Koşullar Su Kaynakları Sektörel Alt Havza Yerüstü Su Yeraltı Su Ara Toplam Kaynakları Kaynakları Zamantı a 1.719,6 404,7 2.124,3 Göksu b 1.533,0 419,3 1.952,3 Seyhan 1.942,3 321,7 2.264,0 Seyhan c 5.194,9 1.145,7 6.340,6 a. Zamantı Kolu çıkışı b. Göksu Kolu çıkışı c. Seyhan Barajı Aksı (Seyhan Havzası toplamı) 35,9% 33,5% Zamantı Göksu Seyhan 30,6% Şekil 7. Su Kaynaklarının Sektörel Alt Havzalarda Dağılımı: Normal Koşullar 106
35,8% 33,5% Zamantı Göksu Seyhan 30,8% Şekil 8. Su Kaynaklarının Sektörel Alt Havzalarda Dağılımı: Hafif Kurak Koşullar 35,8% 33,5% Zamantı Göksu Seyhan 30,7% Şekil 9. Su Kaynaklarının Sektörel Alt Havzalarda Dağılımı: Orta Kurak Koşullar 107
35,7% 33,5% Zamantı Göksu Seyhan 30,8% Şekil 10. Su Kaynaklarının Sektörel Alt Havzalarda Dağılımı: Şiddetli Kurak Koşullar 108
3. SEKTÖREL SU KULLANIMLARI Havzadaki su kullanımları, sektörel taleplere ve ilgili su kaynaklarına göre 3 temel mekansal ölçekte değerlendirilmiştir. Bunlar sırasıyla; - Seyhan Havzası, - Sektörel Alt Havza (Zamantı, Göksu ve Seyhan), ve - Sektörler (İçme-Kullanma, Çevre, Tarım, Enerji ve Sanayi) olarak belirlenmiştir. Öncelikle, Sektörler ölçeğinde yapılan değerlendirmeler ile su kullanımlarının mevcut ve gelecek koşullardaki durumu belirlenmiştir (Bölüm 4.1 ve Bölüm 4.2). Bunu takiben, su kaynaklarının sürdürülebilirliği esas alınarak sektörel alt havza ve havza ölçeğinde su tahsisi ile ilgili analiz ve çalışmalar yapılarak Sektörel su tahsis planı oluşturulmuştur. Planın detayları Bölüm 5 de paylaşılmaktadır. 3.1 Mevcut Durum Sektörel Su Kullanımları (2016 yılı) Tarımsal sulama suyu kullanımı havzadaki en önemli sektörel baskıyı oluşturmaktadır. Bundan dolayı, tarım sektöründe kullanılan su kaynakları tematik analiz çalışmaları kapsamında ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir. Alternatif ürün modelleri ve optimal sulama suyu ihtiyaçları değerlendirilerek su kaynaklarının daha verimli kullanılması hedeflenmiştir. Havza ölçeğinde, DSİ 6. Bölge Müdürlüğü (Adana) sorumluluğu altında bulunan mevcut ve planlanan projelerin su kaynakları ihtiyacı önemli bir rol oynamaktadır. Bu projeler arasında Seyhan Sektörel Alt Havzası sınırları içerisindeki en önemli sulama grupları aşağıda sıralanmaktadır: - Karsantı Barajı Akış Yukarısı - Yedigöze-Karsantı+Kavşak Arası - Yedigöze Barajı - Çatalan-Mentaş+Kasımlı Arası - Çatalan Barajı - Karakuz Baraj Akış Yukarısı - Seyhan-Çatalan Barajı Arası - Seyhan Barajı 109
Ayrıca, DSİ 12. Bölge Müdürlüğü (Kayseri) sorumluluğu altında bulunan mevcut ve planlanan projeler bulunmaktadır. En önemlisi, Gümüşören barajından Gıcık Tüneli vasıtasıyla temin edilen Develi sulaması projesidir. Buna ilave olarak, DSİ 12. Bölge Müdürlüğü tarafından inşa edilen ve 2005 yılında işletmeye açılan Bahçelik Barajı ndan, Kızılırmak Havzası - Kayseri Sarımsaklı Sulaması kapsamındaki proje yer almaktadır. Seyhan Havzası dan havza dışarısına yapılan su transferleri Şekil 11 de sunulmaktadır. Bunlar arasında en önemlileri; - Zamantı Sektörel Alt Havzası ndan; Bahçelik Barajı ndan (Sarıoğlan, Sarımsaklı ve Ağırnas Sulamaları) ve Gümüşören Barajı ndan (Develi Sulamaları) yapılan sulamalar; ve - Seyhan Sektörel Alt Havzası ndan; Yedigöze Barajı ndan (İmamoğlu Sulamaları) yapılan sulamalardır. İmamoğlu sulamaları 4 merhalede işletmeye açılacak olup 2022 yılı itibariyle tüm aşamaların işletmeye açılması hedeflenmektedir. - Göksu Sektörel Alt Havzası nda bu kapsamda bir faaliyet bulunmamaktadır. - Seyhan Havzası na havza dışarısından yapılan su transferi Ceyhan Havzası ndan sulama amaçlı yapılan düşük miktardaki transferdir. Sektörel alt havza ölçeğinde değerlendirildiğinde; - Zamantı Sektörel Alt Havzası nda tarımsal faaliyetler ön plana çıkmaktadır. Bu kapsamda Seyhan Havzası içerisinde gerçekleştirilen sulamaların yanı sıra, Develi 2. Merhale Sulama Projesi kapsamında yer alan ve Zamantı Irmağı nın suyunu Zamanti Regülatörü ve Derivasyon Tüneli (Gıcık Tüneli) ile Develi Ovası na aktararak yaklaşık 23.000 hektarlık alanın sulu tarıma açılmasını sağlayan Gümüşören Barajı 2015 yılında işletmeye açılmıştır. Ayrıca baraj eteğindeki 2x2,50 MW gücündeki HES ile yılda yaklaşık 12 milyon kilowat/saat elektrik enerjisi üretilecektir. Enerji tesislerindeki üretim Zamantı ve Göksu Sektörel Alt Havzaları ile karşılaştırıldığında daha düşük seviyededir. 3 adet depolamalı olmak üzere toplam 8 adet HES bulunmaktadır. İşletmedeki santrallerin toplam kurulu gücü 302 MW, üretim kapasiteleri toplamı ise 1.343 GW-saat/yıl dır. İnşa halinde, fizibilite veya planlama aşamasında ise 2 adet depolamalı olmak üzere toplam 153 MW kurulu güce sahip 7 adet hidroelektrik santral bulunmaktadır. 110
Şekil 11. Seyhan Havzası Havzalararası Su Transferleri 111
- Göksu Sektörel Alt Havzası nda işletmedeki ve planlama aşamasında olan HES tesislerinin yoğunluğu dikkat çekmektedir. Bunların büyük bir kısmı depolamalı ve özel sektör tarafından işletilen tesislerdir. İşletmede 4 adet depolamalı olmak üzere toplam 12 adet HES bulunmaktadır. İşletmedeki santrallerin toplam kurulu gücü 533 MW, üretim kapasiteleri toplamı ise 1.375 GWsaat/yıl dır. İnşa halinde, fizibilite veya planlama aşamasında ise 1 adet depolamalı olmak üzere toplam 145 MW kurulu güce sahip 10 adet hidroelektrik santral bulunmaktadır. - Seyhan Sektörel Alt Havzası nda da sulama faaliyetleri ön plana çıkmaktadır. İmamoğlu Ovası Sulama Projesi ile havzalararası su transferi kapsamında Seyhan Havzası ndan su temini yapılacaktır. Proje çalışmalarının bir kısmı inşaat halinde, bir kısmı planlama-proje aşamasındadır. Bu proje ile Yedigöze Barajı rezervuarından su alma yapısı ve iletim hattı tesisleri (Tünel-Kanal) ile 75.000 hektar sahanın sulaması ve İmamoglu HES Tesisinde 43 GWh/yıl enerji üretimi, Yedigöze Barajı ve HES Projesine entegre edilmiştir. Enerji tesislerindeki üretim kapasitesi önemli bir seviyededir. Bu kapsamda, işletmede 5 adet depolamalı olmak üzere toplam 12 adet HES bulunmaktadır. İşletmedeki santrallerin toplam kurulu gücü 1.004 MW, üretim kapasiteleri toplamı ise 3.289 GW-saat/yıl dır. İnşa halinde, fizibilite veya planlama aşamasında ise 1 adet depolamalı olmak üzere toplam 170 MW kurulu güce sahip 13 adet hidroelektrik santral bulunmaktadır. 3.1.1 İçme-Kullanma Suyu Sektörü TÜİK in 2006, 2008, 2010 ve 2012 illere göre Belediye Su İstatistikleri Adana, Mersin, Kayseri, Niğde, Kahramanmaraş ve Sivas illeri için incelendiğinde 2010 ve 2012 yılları ortalaması olarak; - %75-85 oranında suyun meskenlere, - %5-10 oranında suyun ticarethanelere, - %2-6 oranında suyun resmi kuruluşlara, - %1-6 oranında suyun okullara, - %0,10-1,20 oranında suyun sağlık kuruluşlarına, - %0,10-3,30 oranında suyun park, bahçe ve tuvaletlere, - % 0,20-3,40 oranında suyun sanayi işletmelerine dağıtıldığı görülmektedir. 112
3.1.1.1 Zamantı Sektörel Alt Havzası nda İçme Kullanma Suyu Sektörü Zamantı Sektörel Alt Havzası nda İl merkezleri havza içerisinde kalmamakta, Kayseri, Sivas ve Adana illerine bağlı 2 ilçe merkezi, 7 Belde, 246 Köy bulunmaktadır. Kaynak ve kuyulardan toplam 1240,9 l/s (39,2 hm 3 /yıl) su sağlanmaktadır. Zamantı Sektörel Alt Havzası nda bulunan ilçe ve belde belediyeleri ile kırsal yerleşimler ve sanayi tesisleri içerisinde, su kaynağı olarak yerüstü su kaynakları kullanılmamaktadır. 3.1.1.2 Göksu Sektörel Alt Havzası nda İçme Kullanma Suyu Sektörü Göksu Sektörel Alt Havzası nda il merkezleri bu sektörel alt havza içerisinde kalmamakta, Kayseri, Kahramanmaraş ve Adana illerine bağlı 4 ilçe merkezi, 2 Belde, 133 Köy bulunmaktadır. Kaynak ve kuyulardan toplam 865,3 l/s (27,3 hm3/yıl) su sağlanmaktadır. Göksu Sektörel Alt Havzası nda bulunan ilçe ve belde belediyeleri ile kırsal yerleşimler ve sanayi tesisleri içerisinde, su kaynağı olarak yerüstü su kaynakları kullanılmamaktadır. 3.1.1.3 Seyhan Sektörel Alt Havzası nda İçme Kullanma Suyu Sektörü Seyhan Havzası, Adana İli başta olmak üzere sırasıyla Kayseri, Niğde, Mersin, Kahramanmaraş ve Sivas illerinin bazı ilçe ve mahallelerini kapsamaktadır. Bu illerden sadece Adana il merkezi havza sınırındadır. Adana Büyükşehir Belediyesi sınırları içinde Çukurova, Sarıçam, Seyhan, Yüreğir, Karaisalı ilçeleri ve 61 adet orman köyü; Adana İli ne bağlı Aladağ, Feke, Karataş, Pozantı, Saimbeyli ve Tufanbeyli İlçe Belediyeleri, 5 adet Belde Belediyesi ve 226 adet köy; Kayseri il merkezi havza sınırları içerisinde olmayıp, Kayseri İli ne ait 3 adet ilçe belediyesi, 8 adet belde belediyesi ve 255 adet köy; Niğde İli nden ise 2 adet ilçe merkezi, 5 adet belde belediyesi ve 45 adet köy; Mersin İli sınırlarından sadece Tarsus İlçesi ile Yenice Beldesi ve 50 adet köy; Kahramanmaraş İli nin Göksun İlçesi ne bağlı 9 adet köy; Sivas İli nin Şarkışla İlçesi ne bağlı 6 adet köy ve Altınyayla İlçesi ne bağlı 2 adet köy havza içerisindedir. Büyükşehir kapsamında olan belde ve köyler mahalleye dönüşmüştür. Kaynak ve kuyulardan toplam 2130,1 l/s (67,3 hm3/yıl) su sağlanmaktadır. Alt Havza da bulunan ilçe ve belde belediyeleri ile kırsal yerleşimler ile sanayi tesisleri içerisinde, Adana ili (Seyhan, Çukurova, Yüreğir ve Sarıçam) ile birkaç köy haricinde su kaynağı olarak yeraltı su kaynakları kullanılmaktadır. 113
Adana Büyükşehir Belediyesi merkez ilçeleri (Seyhan, Çukurova, Sarıçam, Yüreğir) içmesuyunu Çatalan Barajı ndan temin etmektedir. Merkez ilçelerden Karaisalı İlçesi ve merkez ilçelere bağlı 61 adet orman köyü ise su ihtiyacını çeşitli kuyu ve kaynaklardan karşılamaktadır. İl genelinde su sıkıntısı yaşanmamaktadır. Ancak, mevcut durumda şebekede kayıp-kaçak oranı çok yüksektir. Bu sebeple Adana ASKİ, şebekede yenileme ve kayıp-kaçakla mücadele çalışmalarına başlamıştır. Faaliyet Raporlarında tanımlandığı şekilde kayıp-kaçak oranları % 40 seviyelerine düşürülmüştür. Adana ASKİ Genel Müdürlüğü nün Faaliyet Raporları incelendiğinde 2007 yılından itibaren üretim toplamı ve günlük ortalama verilen su miktarlarının azaldığı görülmektedir (Tablo 12). Faaliyet raporunda bu azalmanın nedeninin şebekelerdeki yenileme çalışmaları ve düzenli bakımonarım çalışmaları ile düzenli takip ve doğru faturalandırmadan dolayı kayıp-kaçak oranlarındaki azalmadan kaynaklandığı belirtilmiştir. Bunun yanı sıra Adana şehrinin son yıllarda göç vermesinin de bu azalmalarda önemli bir etkisinin olduğu öngörülmektedir. Tablo 12. Adana İli Çatalan Barajı ndan Verilen Su Miktarları Yıl Çatalan Üretim Toplamı (m 3 /gün) Çatalan Barajından Verilen Su (m 3 /gün) 2003 66.754.615 182.889 2004 103.096.806 282.457 2005 120.738.982 330.792 2006 160.069.705 438.547 2007 152.908.190 418.927 2008 144.929.003 397.066 2009 141.756.746 388.375 2010 141.992.065 389.019 2011 138.038.023 378.186 2012 135.269.650 369.589 2013 135.404.347 370.971 Kaynak: Adana ASKİ Genel Müdürlüğü 2013 yılı Faaliyet Raporu 3.1.2 Çevre Sektörü Çevre sektörü kapsamında 4 temel konu değerlendirilmiştir. (a) Çevresel Akış ihtiyaçları, 114
(b) Balıkçılık ve Su Ürünleri, (c) Akyatan ve Tuzla Sulak Alanları, ve (d) Su kalitesinin zamansal ve mekansal değişimi. 3.1.2.1 Çevresel Akış Su kaynaklarındaki gelişim, havzadaki arazi kullanımlarının değişimi nedeniyle akarsulardaki doğal akımlarda insan eliyle değişimler meydana gelmektedir. Çevresel akış, bir tarafta akarsu havzası gelişimini diğer tarafta akarsu ekosistemindeki doğal proseslerin ve ekosistem hizmetlerinin sürdürülebilirliğini sağlayacak optimum su miktarı olarak tanımlanmaktadır. Çevresel akış hesabında akım ana değişkendir. Bu sebeple Mevcut Durum Analizi raporu kapsamında çevresel ihtiyaç debisi çalışmaları için havza içerisinde seçilen akarsu gözlem istasyonlarında akım verileri incelenmiştir. Akarsularda seçilen Akım Gözlem İstasyonları (AGİ) Şekil 12 de ve bu istasyonlara ait veriler ilgili alt havza başlıklarında verilmiştir. Bu çalışma kapsamında gözlem istasyonları belirlenirken uzun yıllar verisinin olması (minimum 10 yıl), ana Sektörel alt havza çıkışını temsil edici olması (Zamantı, Göksu ve Seyhan Sektörel Alt Havzaları) ve bazı kollarda ise üzerinde bulunduğu akarsuyun doğal yapısının mümkün mertebe bozulmamış olması gibi hususlar göz önünde bulundurulmuştur. Yapılan analizlerde gözlem istasyonunun doğal akımlarını değerlendirebilmek için membasında baraj işletmesinin başlamamış olmasına dikkat edilmiştir. Gözlem istasyonunun membasında bir baraj işletmesinin olması durumunda o yıllardan sonraki akım gözlem verileri dikkate alınmamıştır. Bu çalışmalar aşağıda tanımlı olan 8 kesit kullanılarak gerçekleştirilmiş ve sonuçlar Şekil 13 de tanımlanmıştır. 115
Şekil 12. Çevresel İhtiyaç Debisi için Seçilen AGİ ler 116
- Zamantı Sektörel Alt Havzası (2 kesit); Zamantı Irmağı üzerindeki E18022 ve E18A006 istasyonları, - Göksu Sektörel Alt Havzası (1 kesit); Göksu Irmağı üzerindeki E18A005 istasyonu, - Seyhan Sektörel Alt Havzası (5 kesit); Seyhan Nehri yan derelerinde; Eğlence Deresi üzerindeki E18A025 ve E18A021 istasyonları, Çakıt Deresi üzerindeki E18A028 istasyonu, Körkün Deresi üzerindeki E18A020 istasyonu ve Kasımlı Deresi üzerindeki D18A023 istasyonu, ve - bunlara ilave olarak Seyhan Nehri nin Akdeniz e mansaplanmadan önceki bölümünden geçmesi beklenen çevresel akış miktarı için de ilave bir kesit tanımlanmıştır. İhtiyaç debisi hesap yöntemi olarak Küresel Çevresel Akış Hesabı (GEFC-Global Environmental Flow Calculator) seçilmiş olup detayları tematik analiz raporunda sunulmaktadır. GEFC, IWMI ve New Hampshire Üniversitesi Su Sistemleri Analiz Grubu nun (Water Systems Analysis Group of the University of New Hampshire, UNH http://www.wsag.unh.edu/) ortaklaşa yaptıkları bir projenin ürünüdür ve Çevresel Akış hesabı yapan bir yazılımdır. Su tahsis modelleme çalışmaları kapsamında kullanılan WEAP Modeli nin içerisine de entegre edilmiştir. İhtiyaç ve talepler açısından değerlendirildiğinde Seyhan Havzası nda mevcut taleplerin karşılanmasında çevresel akış debisinin çok fazla dikkate alınmadığı görülmektedir. Çevresel akış debisi hesabında nehirlerin geçmiş doğal akış rejim özelliklerinin yanısıra yönetim, politika ve sosyoekonomik ve lojistik koşullar da önemlidir. Bu sebeple, Seyhan Havzası nda gelecekte çevresel ihtiyaç debisinin belirlenebilmesi için gerçekçi hedefler belirlenmelidir. Kademeli yaklaşımlar yapılabilmesi de mümkündür. 3.1.2.2 Balıkçılık ve Su Ürünleri Balıkçılık ve su ürünleri sektöründe Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü tarafından yapılan değerlendirmeler çalışmalara yansıtılmıştır. Bu çalışmaların temelinde çevresel akış ihtiyaçlarının belirlendiği kesitlerde, balıkçılık ve su ürünleri sektörünün ihtiyaçlarının da belirlenmesi hedef alınmıştır. Bu kapsamda, tanımlanmış olan bu iki su ihtiyacından en yüksek olanının tanımlı kesitlerde mevcut olması esas alınmıştır. Mevcut koşullarda, toplam 8 kesit kullanılarak yapılan değerlendirmenin sonuçları aşağıda özetlenmektedir (Şekil 13). Bu kapsamda Balıkçılık ve Su Ürünleri sektörünün su ihtiyaçlarının belirlenmesinde; 117
- Seyhan Nehri yan derelerinden Kasımlı Deresi üzerindeki D18A023 istasyonunda balıkçılık ve su ürünleri ihtiyacı esas alınmıştır. - Diğer tüm kesitlerde Çevresel akış ihtiyaçları esas alınmıştır. E18022 E18A006 i. Zamantı Sektörel Alt Havzası Değerlendirmesi Şekil 13. Çevre Sektörü Su Kaynakları İhtiyaç Analizi (devam) 118
E18A005 ii. Göksu Sektörel Alt Havzası Değerlendirmesi E18A028 D18A023 Şekil 13. Çevre Sektörü Su Kaynakları İhtiyaç Analizi (devam) 119
E18A025 E18A021 E18A020 iii. Seyhan Sektörel Alt Havzası Değerlendirmesi Şekil 13. Çevre Sektörü Su Kaynakları İhtiyaç Analizi 120
3.1.2.3 Akyatan ve Tuzla Sulak Alanları Proje sahasında yer alan önemli sulak alanlar arasında yer alan; - Akyatan Lagünü /Adana (Doğal Sit) (Seyhan-Ceyhan Havzası) - Tuzla Lagünü /Adana (Yaban Hayatı Geliştirme Sahası) değerlendirilmesinde, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü tarafından 2010 yılında gerçekleştirilmiş çalışmanın sonuçları esas alınmıştır (DKMP, 2010) (Şekil 14). Akyatan ve Tuzla Lagünleri için, Mayıs-Eylül ayları arasındaki 5 aylık dönem için tanımlanmış olan aylık Eksik su ihtiyaçları göz önünde bulundurulmuştur (Tablo 13). Sektörel su tahsis modelinde, bu su kaynakları kullanımlarının Seyhan Barajı Gölü nden tahsis edilmesi esas alınmıştır. Şekil 14. Akyatan ve Tuzla Lagünleri Kaynak: DKMP (2010) Tablo 13. Akyatan ve Tuzla Lagünleri Aylık Su İhtiyaçları Dönem Eksik Su (lt/s) (m 3 /s) Mayıs 3.032 3,0 Haziran 4.534 4,5 Temmuz 2.114 2,1 Ağustos 4.721 4,7 Eylül 1.721 1,7 Kaynak: DKMP (2010) 121
3.1.2.4 Su Kalitesi Değerlendirmesi Seyhan Havzası su kalitesi bölümünde; Zamantı, Göksu ve Seyhan Sektörel Alt Havzaları bazında, DSİ tarafından su kalitesi izlemesi yapılan istasyonlardaki (Tablo 14 ve Şekil 15) veriler değerlendirilmiştir. Su kullanım amacı dikkate alınarak su kalite sınıfları, kirletici kaynaklar ve etkileri ile alınabilecek tedbirler belirlenmiştir. Seyhan Havzası nda su kalite sınıfları, su kaynağının içme ve kullanma, tarım, sanayi ve enerji amaçlı kullanımına göre ilgili mevzuat çerçevesinde belirlenmiştir (Tablo 15 ve Şekil 16). İçme ve kullanma, tarım, sanayi ve enerji sektörleri açısından su kalitesi değerlendirmeleri yapılmıştır. Seyhan Havzası nda sektörel alt havza bazında su kalitesini etkileyen kirletici kaynaklar ve etkileri ile alınabilecek tedbirler aşağıdaki şekilde özetlenebilir. Zamantı Sektörel Alt Havzası: Zamantı Sektörel Alt Havzası sanayi tesislerinin bulunmadığı, genel olarak tarımın yapıldığı ve yerleşim alanlarının bulunduğu bir bölgedir. Zamantı Sektörel Alt Havzası nda herhangi bir sanayi tesisi ile etkileşim söz konusu olmadığı halde Civa, Kadmiyum, Kurşun ve Demir parametrelerininin neden olduğu kirlilik yükü dikkati çekmektedir. Bahsi geçen iz element konsantrasyonunun membadan mansaba doğru sürekli gözlenen parametreler olması, ağır metal konsantrasyonunun; doğal maddelerin erozyonundan, çöp sızıntılarından, yapay gübrelerden ve asitli topraklardan kaynaklanabileceği ihtimalini desteklemektedir. Bunun dışında kirlikik yükünü arttıran diğer parametreler ise Toplam Koliform, Amonyum Azotu ve Toplam Kjeldahl Azotu dur. Toplam Koliform ve Amonyum Azotu parametreleri evsel nitelikli atıksulardan kaynaklı girişmlerin olduğunu göstermekle birlikte, toplam Kjeldahl Azotu nun kaynağını doğal olarak bozunan organik maddeler ve/veya gereğinden fazla gübre kullanımının oluşturduğu söylenebilir. Havzada iyi tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması ve çiftçinin bu konuda teşvik edilmesi, sulama ve gübre yönetiminin sağlanması, yerleşimlerden kaynaklanacak kanalizasyon kaçaklarının önlenmesi ve mesire alanı olarak da kullanılan kaynakların koruma altına alınarak girişimlerin engellenmesi gibi önlemlerinin alınması; Zamantı Sektörel Alt Havza su kalitesine etki eden baskıları hafifletecektir. 122
Tablo 14. Seyhan Havzası DSİ Su Kalite İzleme İstasyonları Sıra İstasyon adı İstasyon no Bulunduğu Bulunduğu Bulunduğu Kullanım Çalışma Açılış yılı Alt Havza Akarsu İl amacı* yapılan yıllar 1 Tacın Suyu 18-12-11-003 Zamantı Tacin Suyu Kayseri 1995 İçme suyu 2005-2014 2 Bünyan Elbaşı Kaynağı 18-12-11-071 Zamantı - Kayseri 1998 İçme suyu 1998-2014 3 Zamantı Irmağı-Bahçelik Barajı Çıkısı 18-12-02-082 Zamantı Zamantı Irmağı Kayseri 2002 İçme suyu 2003-2014 4 Göldeğirmeni Kaynağı 18-12-11-069 Zamantı - Kayseri 1998 İçme suyu 1998-2014 5 Zamantı Irmağı-Fraktin Köprüsü 18-12-00-002 Zamantı Zamantı Irmağı Kayseri 1981 Genel 1981-2014 6 Zamantı Irmağı Habib Köprüsü 18-12-00-021 Zamantı Zamantı Irmağı Kayseri 1988 Genel 1988-2014 7 Zamantı Nehri-Ergenusağı Köyü 18-06-00-022 Zamantı Zamantı Irmağı Kayseri 1988 Genel 1988-2014 8 Gökdere (Göksu)-Karakol Mevkii 18-06-00-032 Göksu Göksu Irmağı Adana 1990 Genel 1990-2014 9 DSİ Makina İkmal Kuyusu 18-06-10-081 Seyhan - Adana 2004 İçme suyu 2004-2014 10 Şekerpınarı Kaynakları 18-06-11-015 Seyhan - Adana 1984 İçme suyu 1985-2014 11 Çakıt Deresi -Pozantı Çıkısı 18-06-00-034 Seyhan Çakıt Suyu Adana 1991 Genel 1991-2014 12 Seyhan Nehri-Eğner Köprüsü 18-06-00-025 Seyhan Seyhan Nehri Adana 1988 Genel 1988-2014 13 Eglence Deresi-Eğlence Baraj Aksı 18-06-00-026 Seyhan Eğlence Deresi Adana 1988 Genel 1988-2014 14 Seyhan Nehri-Çatalan Baraj Çıkısı 18-06-02-083 Seyhan Seyhan Nehri Adana 1997 İçme suyu 1997-2014 15 Körkün Çayı-Hacılı Köyü Mevkii 18-06-00-074 Seyhan Körkün Çayı Adana 1999 Genel 1999-2014 16 Üçürge Deresi-Nergizlik Baraj Çıkısı 18-06-02-072 Seyhan Uçürge Deresi Adana 1998 Genel 1998-2014 17 Körkün Çayı-Kaşoba Köyü Altı 18-06-00-019 Seyhan Körkün Çayı Adana 1987 Genel 1987-2014 18 Çakıt Deresi-Salbaş Köprüsü 18-06-00-020 Seyhan Çakıt Suyu Adana 1987 Genel 1987-2014 19 Seyhan Nehri-Seyhan Baraj Çıkısı 18-06-02-005 Seyhan Seyhan Nehri Adana 1983 Genel 1985-2014 20 Sarıçam (Kapılıdere)-Yüreğir Kılıçlı Göleti Sarıçam Deresi 18-06-02-084 Seyhan Çıkışı Adana 2008 Genel 2008-2014 21 DSI Bölge Kuyusu 18-06-10-038 Seyhan - Adana 1991 Genel 1991-2014 123
Sıra İstasyon adı İstasyon no Bulunduğu Bulunduğu Bulunduğu Kullanım Çalışma Açılış yılı Alt Havza Akarsu İl amacı* yapılan yıllar 22 Seyhan Nehri-Taşköprü 18-06-00-027 Seyhan Seyhan Nehri Adana 1989 Genel 1989-2014 23 TD8 Drenaj Kanalı No:13 18-06-04-052 Seyhan - Adana 1991 Genel 1991-2014 24 Adana Gökçeler Kuyusu 18-06-10-035 Seyhan - Adana 2005 Genel 2005-2014 25 YD3 Drenaj Kanalı No:4 18-06-04-043 Seyhan - Adana 1991 Genel 1991-2014 26 Seyhan Nehri-Karayusuflu Köyü 18-06-00-006 Seyhan Seyhan Nehri Adana 1983 Genel 1985-2014 27 Karayusuflu Ilkögretım Kuyusu 18-06-10-009 Seyhan - Adana 1983 İçme suyu 1985-2014 28 TD0 Drenaj Kanalı No:20 18-06-04-059 Seyhan - Adana 1991 Genel 1991-2014 29 YD3-A Drenaj Kanalı No:8 18-06-04-047 Seyhan - Adana 1991 Genel 1991-2014 30 Seyhan Karatas İçme Suyu Kuyusu 18-06-10-080 Seyhan - Adana 2005 İçme suyu 2005-2014 31 YD3 Drenaj Kanalı No:7 18-06-04-046 Seyhan - Adana 1991 Genel 1991-2014 32 YD4 Drenaj Kanalı No:11 18-06-04-050 Seyhan - Adana 1991 Genel 1991-2014 33 P5-D1 Drenaj Kanalı P5 Pompa Çıkışı 18-06-04-075 Seyhan - Adana 2005 Genel 2005-2014 34 Tuz Gölü 18-06-01-064 Seyhan - Adana 1991 Genel 1991-2014 35 Akyatan Gölü Dalyan Ağzı No:21 18-06-01-061 Seyhan - Adana 1991 Genel 1991-2014 36 P2 D1 Drenaj Kanalı P2 Pompa Çıkışı 18-06-04-073 Seyhan - Adana 1998 Genel 1998-2014 37 YD2 Drenaj Kanalı No:3 18-06-04-042 Seyhan - Adana 1991 Genel 1991-2014 * DSİ tarafından havza sınırları içerisinde belirlenen SKGİ ler içme suyu ve genel (tarımsal sulama, sanayi, enerji ve vb. kullanımları içerebilen) amaçlı olarak izlenmekte olup, genel amaçla izlemesi yapılan SKGİ lerin kullanım amacı açıkça belirtilmemiştir. 124
Şekil 15. Seyhan Havzası DSİ Su Kalite İzleme İstasyonları konumları 125
Tablo 15. Seyhan Havzası Yerüstü Su Kaynakları Su Kalitesi Sınıfları İstasyon No İstasyon Adı Yerüstü İçme Suyu Bulunduğu Kullanım su yön. Su Su kalitesi akarsu adı amacı kalitesi sınıfı sınıfı 18-12-11-003 Tacın Suyu Tacın Suyu İçme suyu II A3 18-12-02-082 Zamantı Irmağı-Bahçelik Brj. Çıkışı Zamantı Irmağı İçme suyu II A3 18-12-00-002 Zamantı Irmağı-Fraktin Köprüsü Zamantı Irmağı Genel III 18-12-00-021 Zamantı Irmağı Habib Köprüsü Zamantı Irmağı Genel III 18-06-00-022 Zamantı Nehri-Ergenusağı Köyü Zamantı Irmağı Genel II 18-06-00-032 Gökdere (Göksu)-Karakol Mevkii Göksu Irmağı Genel II 18-06-00-034 Çakıt Deresi -Pozantı Çıkısı Çakıt Suyu Genel III 18-06-00-025 Seyhan Nehri-Eğner Köprüsü Seyhan Nehri Genel II 18-06-00-026 Eglence Deresi-Eğlence Baraj Aksı Eğlence Deresi Genel III 18-06-02-083 Seyhan Nehri-Çatalan Baraj Çıkısı Seyhan Nehri İçme suyu II A3 18-06-00-074 Körkün Çayı-Hacılı Köyü Mevkii Körkün Çayı Genel II 18-06-02-072 Üçürge Deresi-Nergizlik Brj. Çıkışı Uçürge Deresi Genel II 18-06-00-019 Körkün Çayı-Kaşoba Köyü Altı Körkün Çayı Genel II 18-06-00-020 Çakıt Deresi-Salbaş Köprüsü Çakıt Suyu Genel III 18-06-02-005 Seyhan Nehri-Seyhan Baraj Çıkışı Seyhan Nehri Genel II 18-06-02-084 Sarıçam-Yüreğir Kılıçlı Glt. Çıkışı Sarıçam Deresi Genel II 18-06-10-038 DSI Bölge Kuyusu - Genel II 18-06-00-027 Seyhan Nehri-Taşköprü Seyhan Nehri Genel III 18-06-04-052 TD8 Drenaj Kanalı No:13 - Genel IV 18-06-10-035 Adana Gökçeler Kuyusu - Genel III 18-06-04-043 YD3 Drenaj Kanalı No:4 - Genel IV 18-06-00-006 Seyhan Nehri-Karayusuflu Köyü Seyhan Nehri Genel III 18-06-04-059 TD0 Drenaj Kanalı No:20 - Genel IV 18-06-04-047 YD3-A Drenaj Kanalı No:8 - Genel III 18-06-04-046 YD3 Drenaj Kanalı No:7 - Genel III 18-06-04-050 YD4 Drenaj Kanalı No:11 - Genel III 18-06-04-075 P5-D1 Drenaj Kan. P5 Pompa Çıkışı - Genel IV 18-06-01-064 Tuz Gölü - Genel IV 18-06-01-061 Akyatan Gölü Dalyan Ağzı No:21 - Genel IV 18-06-04-073 P2 D1 Drenaj Kan. P2 Pompa Çıkışı - Genel IV 18-06-04-042 YD2 Drenaj Kanalı No:3 - Genel III 126
Şekil 16. Seyhan Havzası Yerüstü Su Kaynakları Su Kalite Sınıflarının Gösterimi 127
Göksu Sektörel Alt Havzası: Göksu Sektörel Alt Havzası nda izlemesi yapılan 1 adet istasyon bulunmaktadır. Söz konusu 18-06-00-032 nolu istasyonun memba kesiminde izlemesi yapılan bir istasyon bulunmaması, Göksu Kolu nun kirlilik yükü hakkında bir tespit yapmaya imkan vermemektedir. 18-06-00-032 nolu istasyon, Köprü Barajı nın hemen mansap kısmında bulunmaktadır. İstasyonun bulunduğu alanda doğal bitki örütüsü olan orman tahrip edilmiş, bitkisel toprak tabakası kaldırılmış ve baraja ilişkin üniteler tesis edilmiş durumdadır. Bakır parametresinin kaynağının, bitkisel toprak sıyrılarak açığa çıkan kayaçların erozyonu olması muhtemeldir. Güncel yıl verileri incelendiğinde ise 18-06-00-032 nolu istasyonda bakır ölçümü yapılmadığı görülmektedir. İstasyonda izlenen ve kirlilik yükü oluşturan parametreler toplam Koliform, Amonyum Azotu ve toplam Kjeldahl Azotu dur. Söz konusu parametrelerin konsantrasyonlarını çevrede bulunan yerleşimlerden kaynaklanan kanalizasyon kaçaklarının etkilemesi muhtemeldir. 18-06-00-032 nolu istasyonda gözlemlenen kirlilik yükünün Göksu Sektörel Alt Havzası nı temsil etmesi mümkün değildir. Seyhan Sektörel Alt Havzası: En çok istasyonun bulunduğu Seyhan Sektörel Alt Havzası nda içme suyu amacı ile izlenen istasyon sayısı oldukça azdır. Seyhan Sektörel Alt Havzası tarım arazilerinin genişliği, sanayi tesislerinin fazlalığı ve yerleşimin merkezi oluşuyla oldukça komples bir yapıya sahiptir. Bu nedenle kirlilik yükünün en yüksek olduğu havza Seyhan Sekörel Alt Havzası dır. Bu bağlamda havzada bulunan istasyonlardan uzun yıllar alınan sonuçlara göre Amonyum Azotu, toplam Kjeldahl Azotu, BOİ5, KOİ, Toplam Koliform konsantrasyonunun membadan mansaba doğru belirgin ölçüde artış gösterdiği gözlenmektedir. Buna bağlı olarak da Çözünmüş Oksijen konsantrasyonu düşmektedir. Seyhan Alt Havzası nda yerleşim yerlerinin yoğunluğu dikkat çekmektedir. Hatta 18-06-00-027 ve 18-06-10-038 nolu istasyonlar şehir merkezinde yer almaktadır. Ancak kirlilik yükün, izlemesi yapılan drenej kanallarında daha yüksek konsantrasyonlara ulaştığı gözlemlenmektedir. Bu da göstermektedir ki yerleşim yerlerinden kaynaklanan kanalizasyon kaçaklarının etkisinin yanı sıra tarım alanarında kullanılan azotlu gübrelerden kaynaklı sızıntıların su yüzeylerine ve su kaynaklarına olan etkisi açıkça görülmektedir. Ayrıca Adana Merkez yerleşiminde evsel atıksu toplama hattı daha randımanlı çalışırken, daha güney kesimde, Çukurova Deltası üzerinde bulunan küçük çaplı mahallelerin kanalizasyon hatlarındaki kaçakların kontrolünün yetersiz olduğu anlaşılmaktadır. İz metal derişimleri açısından istasyonlar incelendiğinde ise yeterli verinin bulunmadığı anlaşılmaktadır. Ancak membadan mansaba doğru artış gösteren iletkenlik parametresinden suyun mineral içeriğinin 128
arttığı anlaşılmaktadır. Bunun sebebinin iz element konsatrasyonlarının artışı olabileceği gibi mansap kesiminin (Çukurova Deltası) aluvyal yapısından dolayı deniz suyu girişimlerinden kaynaklanması da muhtemeldir. İçme ve kullanma suyu amacıyla izlenen Tacin Suyu, Bahçelik Baraj çıkışı ve Çatalan Baraj çıkışında bulunan istasyon sonuçları, İçme Suyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların Kalitesine Dair Yönetmelik kapsamında değerlendirildiğinde su yüzeylerinde insan ve hayvan kaynaklı atıkların, kanalizasyon sızıntılarının etkileri gözlenmektedir. Ayrıca Bahçelik barajı rezervuarında kültür balıkçılığı yapılmaktadır. Çatalan Barajı nda ise surfaktan ve fosfat kirliliğine de rastlanmaktadır. Halihazırda Çatalan Barajı içmesuyu amacıyla kullanılmakta olup, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinin 16-20. Maddeleri hükümleri çerçevesinde belirlenen koruma alanları ve hükümleri uygulanmaktadır. Havzada, yerüstü su kaynakları içmesuyu ve genel amaçlı izlenmektedir. Yerüstü Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği ve İçme Suyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların Kalitesine Dair Yönetmelik çerçevesinde; yerüstü su kaynakları kalite sınıfları aşağıdaki tabloda ve haritada verilmiştir. Havzada, 6 adet yeraltı su kaynakları (kuyu ve kaynaklar) içmesuyu amacıyla kullanılmaktadır (Tablo 16). Yeraltı su kaynakları İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik çerçevesinde değerlendirilmiştir. Genel olarak yeraltı suyu kalitesi içmesuyu olarak kullanıma uygun olmayıp, ileri arıtma tekniklerinin uygulanması gerekmektedir. Tablo 16. Seyhan Havzası İçmesuyu Amaçlı Kullanılan Yeraltı Su Kaynakları Alt Havza İstasyon Sınır Değer üzerinde çıkan parametreler Zamantı 18-12-11-071 - Bünyan Elbaşı Kaynağı E-coli, Koliform bakteri As, B, F-, NH4, PAH, Al, Fe, Mn Zamantı 18-12-11-069 - Göldeğirmeni Kaynağı E-coli, Koliform bakteri, As, Cd, NH4, Ni, Al, Fe, Mn Seyhan 18-06-11-015 - Şekerpınarı Kaynakları E-coli, Koliform bakteri, Cd, Cr, Hg, NO2, NH4, Fe, Mn Seyhan 18-06-10-081- DSİ Makına Ikmal Kuyusu Koliform bakteri, B, NO2, NH4, PAH, Fe, Seyhan 18-06-10-009- Karayusuflu Ilkögretım Kuyusu E-coli, Koliform bakteri, B, Cr, PAH, Fe, Mn Seyhan 18-06-10-080- Seyhan Karatas İçmesuyu Koliform bakteri, As, B, Cd, Cr, Hg, NH4, Kuyusu PAH 129
şu şekildedir: Yukarıdaki tabloya göre sektörel alt havza bazında su kalite sınıfları değerlendirmeleri Seyhan Havzası nda bulunan ve içme suyu amacıyla izlenen kuyu ve kaynaklar İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik kapsamında değerlendirilmiştir. İstasyonlardan alınan anlık ölçümlerin değerlendirilmesi neticesinde koliform varlığı ve amonyum kirliliği her istasyonda gözlenmekte olup, bu durum evsel nitelikli atıksu baskısının ortaya koymaktadır. Zamantı Sektörel Alt Havzası nda Arsenik kirliliği gözlenirken, Seyhan Sektörel Alt Havzası nda Bor kirliliği gözlenmektedir. Göksu Sektörel Alt Havzası nda izlemesi yapılan bir kuyu/kaynak bulunmamaktadır. Havza genelinde ise Kadmiyum, Demir ve Mangan parametreleri kendini göstermektedir. Söz konusu metallarin varlığı kayaç yapısı ile ilişkilendirilebilir. Seyhan Havzası na genel olarak bakıldığında membadan mansaba doğru kirlilik yükünün attığı gözlenmektedir. Tarımsal yoğunluk havzanın tümünde etkisini gösterirken sanayi tesisleri Seyhan Sektörel Alt Havzası nda yoğunlaşmış durumdadır. Ayrıca lokal kirlilik kaynağı olarak maden ocakları ve inşaat çalışmaları bulunmaktadır. Seyhan Havzası nda genellikle içme suyu amacıyla izlenen istasyonlarda iz element parametrelerinin izlendiği anlaşılmaktadır. Genel amaçlı izlenen istasyonların su kalite sınıfının tespitinde iz element yükünün tespit edilemeyişi, suyun kullanım amacının belirlenmesine ilişkin çalışmalarda yeterli verinin sağlanamayacağı anlamına gelmektedir. Havza genelinde su kalitesinin arttırılması için yerleşimlerin kanalizasyon kaçaklarının önlenmesi, mesire, piknik alanı gibi alanlarda atık kontrolünün sağlanması, iyi tarım uygulamaları yaygınlaştırılması, çevreyi kirleterek yapılan tarım uygulamaları sınırlandırılması, aşırı gübre ve su kullanımından kaçınılması, gübreleme planlamalarının yapılması ve kayıtlarının düzenli tutulması sağlanmalıdır. Seyhan Havzası nda yer alan depolamalı ve nehir tipi HES ler tüketim değil kullanım amaçlı su kullanmaktadır. Su kalitesindeki değişimin enerji sektörünü etkileme düzeyi düşüktür. 130
Seyhan Havzası nda sanayi büyük ölçüde Adana ilinde, yani Seyhan Sektörel Alt Havzası nda yer almaktadır. Sanayi suyu tüketimi de buna bağlı olarak Seyhan Sektörel Alt Havzası ndadır. Ayrıca Adana Organize Sanayi Bölgesi kullanma suyunu Ceyhan Nehri nden temin etmekte; atıksu arıtma tesisinden çıkan arıtılmış suları da Ceyhan Nehri ne deşarj edilmekte olup, Seyhan Havzası na bir etkisi bulunmamaktadır. Seyhan Sektörel Alt Havzası ndaki sanayi tesisleri proses sularını açtıkları kuyularla yeraltı suyundan temin etmektedirler. Bu açıdan sanayi suyu temininde su kalite problemi gözlenmesi ihtimali zayıftır. Ancak, sektör olarak sanayi suyu kullanım miktarı az olsa da proses sularının alıcı ortama verilmesinde kirlilik yaşanma ihtimali muhtemeldir. Bu nedenle sanayi suyu kullanımında proses artığı suların mutlaka titizlikle arıtılması, özellikle de dikkatle denetlenmesi gereklidir. Sanayi tesisleri en alt bölümdeki sektörel alt havza olan Seyhan Sektörel Alt Havzası bölümünde yoğunlaşmaktadır. Dolayısıyla üst bölümdeki sektörel alt havzalara kirlilik açısından bir olumsuz etkisi olmayacaktır. Tarım sektöründe sulama suyu tahsisi açısından sulama suyu kalitesinin belirlenmesinde, verilen parametreler bakılarak ancak ağır metal içeriği ve mikrobiyolojik açıdan değerlendirme yapılabilmektedir. Oysaki bir su kaynağının sulama suyu olarak değerlendirilmesinde dikkate alınan daha önemli iyonlar (anyon ve katyonlar) vardır. Ayrıca izlemesi yapılan istasyonlarda diğer katyon ve anyonlarının da düzenli olarak ölçülmesi gereklidir. Özellikle sulama sularının sınıflandırılmasında dikkate alınan en önemli iyonların başında sodyum iyonu gelmektedir. Örneğin toprak tuzluluğu ve bitkide özel iyon etkisine sahip olan iyonların başında gelen sodyum zararı hem bitkilerin yetiştirilmesinde hem de toprağın sürdürülebilir kullanımında önemli sorunlara neden olmaktadır. Benzer durum Ca, Mg, Cl, HCO3 ve SO4 gibi iyonlar içinde geçerlidir. Genel olarak izleme yapılan istasyonlara ait sonuçlar incelendiğinde tüm gözlem istasyonlarındaki sularda yapılan ölçümlere göre bu suların sulama suyu olarak kullanılması durumunda ağır metallerin büyük bölümü açısından herhangi bir sorunla karşılaşılmayacağı söylenebilir (örneğin, alüminyum, arsenik, biyolojik oksijen ihtiyacı, kadmiyum, kobalt, krom, bakır, amonyum azotu, nikel, nitrat azotu, kurşun, selenyum, çinko). Ancak Demir ve Mangan yüksek konsantrasyon olarak belirlenen kaynaklar için dikkatli olunmalıdır. Tüm kaynaklarda olduğu gibi bitki ve toprağın da düzenli olarak izlenmesi ve özel iyon zehirlenmesine neden olmayacak şekilde kültürel işlemlerin devamlılığı sağlanmalıdır. 131
3.1.3 Tarım sektörü Seyhan Havzası nın tarım sektörü değerlendirilirken 3 sektörel alt havzanın tarım açısından özellikleri incelenmiştir (Tablo 17). Seyhan Havzası için daha önce yapılan çalışmalarda elde edilen ve CBS ortamındaki sulama verisi kullanılarak, alt havzalar ve iller düzeyindeki dağılım aşağıdaki tablolarda verilmiştir. Bu sulamalarda alan olarak en büyük pay Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ) ve Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü (KHGM) sulamalarına aittir. Tablo 17. Seyhan Havzası ve illerde sulama alanları Sektörel alt havza Dağılımı İl Dağılımı Alt Bölüm Adı Sulama Alanı Sulama Alanı (ha) İl Adı Sulama Alanı Sulama Alanı (ha) Sayısı Sayısı Zamantı Sektörel Alt 194 53.980 Adana 24 992 Havzası Kayseri 112 49.079 Niğde 58 3.909 Göksu Sektörel Alt 183 14.510 Adana 150 12.082 Havzası Kayseri 33 2.428 Seyhan Sektörel Alt 140 258.144 Adana 101 254.521 Havzası - Toplamı Mersin 2 33 Niğde 37 3.590 Seyhan Sektörel Alt 91 7.789 Adana 52 4.166 Havzası: Bölüm 1 Mersin 2 33 Niğde 37 3.590 Seyhan Sektörel Alt 49 250.355 Adana 49 250.355 Havzası: Bölüm 2 Seyhan Havzası TOPLAM 517 326.634 Seyhan Havzası TOPLAM 517 326.634 Kaynak: SYGM Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı: Tematik Analiz Raporu (2016) Havzadaki sulama alanlarının adetleri, sulama alanlarına ait sınıf aralıkları ve bu sınıf aralıklarının havzadaki görülme oranı aşağıda tanımlanmaktadır (Şekil 17). Havzada sulama alanı 100 ha dan büyük olan sulama alanlarının adeti 145 olup, havzadaki tüm sulama alanlarının % 96 sını temsil etmektedir. Havza içerisindeki en büyük sulamalar; - Zamantı Sektörel Alt Havzası nda Bahçelik Barajı ve Gümüşören Barajı sulamaları, ve 132
- Seyhan Sektörel Alt Havzası nda Yedigöze Barajı ve Seyhan Barajı sulamalarıdır. - Göksu Sektörel Alt Havzası ndan yapılan sulamaların miktarı diğer iki sektörel alt havzaya oranla düşük kalmaktadır. Yağış, toprak, arazi koşulları, sulama suyu ihtiyacı ve bitki deseni gibi unsurlar dikkate alınarak yapılan optimal sulama suyu ihtiyacı çalışmasının sonuçları aşağıda özetlenmektedir (Tablo 18). Belirtilen sulama alanları Seyhan Havzası nda sulama suyu ihtiyacı açısından önemli sulama alanlarını temsil etmektedir. Sulama alanlarının havza içerisindeki dağılımı Şekil 18 de gösterilmektedir. Sulama Alanları Sınıfları 84,2% 88,0% 92,6% 96,2% >100 ha >250 ha >500 ha >1000 ha 26 42 77 145 0 20 40 60 80 100 120 140 160 Sulama Adeti Şekil 17. Seyhan Havzası Sulama Alanları Sınıfları 133
Tablo 18. Seyhan Havzası Optimal Sulama Suyu İhtiyacı: Mevcut Koşullar No Sulama İsmi Sektörel Alt Havza Sulama grubu adet Sulama Suyu İhtiyacı 1 Bahçelik Barajı Membası 26 42,9 2 Bahçelik Barajı 8 311,6 3 Gümüşören-Bahçelik Barajı Arası 48 36,0 4 Gümüşören Barajı 1 8,5 5 Gümüşören Gıcık Regülatörü Zamantı 1 173,8 6 Gümüşören-Gıcık Arası 2 1,9 7 STS1-Gıcık Arası 1 0,2 8 Çamlıca I-STS 1 Arası 3 4,3 9 Çamlıca 3-2 Arası 2 0,2 10 İnderesi Memba 2 0,5 11 Yamanlı I Akış Yukarısı 30 28,7 12 Yamanlı II - I arası 1 0,3 13 Yamanlı - Yamanlı 2 Arası 1 0,7 14 Yaman III Gökkaya - Yaman Arası 1 0,7 15 Yaman 3 Himmet-Kocahopur Arası 5 3,7 16 Feke I-Yaman 3 Himmet Arası Göksu 5 5,0 17 Süphandere Baraj Akış Yukarısı 9 12,1 18 Asmaca - Süphandere Arası 2 0,7 19 FekeII-Asmaca Arası 5 3,2 20 Menge-FekeII Arası 2 1,3 21 Köprü (1805)-Kuşaklı Arası 4 3,2 22 Karsantı Barajı Akış Yukarısı 4 2,4 23 Yedigöze-Karsantı+Kavşak Arası 1 1,9 24 Yedigöze Barajı 5 521,0 25 Çatalan-Mentaş+Kasımlı Arası 8 17,6 26 Çatalan Barajı Seyhan 2 22,8 27 Karakuz Baraj Akış Yukarısı 22 41,9 28 Seyhan-Çatalan Barajı Arası 25 52,8 29 Seyhan Barajı 3 148,6 30 Seyhan Barajı Mansap 2 852,5 TOPLAM 231 2.300,9 Kaynak: Su Yönetimi Genel Müdürlüğü (2016b) 134
Şekil 18. Seyhan Havzasında Sulama Alanları Kaynak: Su Yönetimi Genel Müdürlüğü (2016b) 135
Havzadaki sulama alanları sektörel alt havzalar, iller, istasyonlar ve sulamayı işleten kurumlara göre gruplandırılmıştır. Bitkilerin sulama suyu-net gelir ilişkilerinden yararlanılarak her grupta yer alan sulamalar için optimum bitki desenleri ve sulama suyu-net gelir ilişkileri elde edilmiştir. Bu sonuçlardan yararlanılarak mevcut koşulda her sektörel alt havza ve Seyhan Havzası için tarım sektörüne ayrılacak su ile elde edilebilecek net gelir değerleri ile aylık sulama suyu ihtiyaçları elde edilmiştir. Elde edilen sonuçlar, sektörel alt havzalar ve Seyhan Havzası için aşağıda özetlenmiştir (Tablo 19). Seyhan Havzası nda sulama suyu ihtiyacı, üretim miktarı ekonomik değerleri aşağıdaki çizelgede verilmiştir. 2 temel faktöre; (a) sulama alanlarındaki artış durumu, ve (b) teknolojideki gelişime bağlı olarak; sulama randımanında 2016 yılından itibaren artışlar olması beklenmektedir. Tablo 19. Seyhan Havzası Sulama Suyu İhtiyaçları Yıl 2016 2017 2022 2027 2037 Toplam Sulama Alanı 2,08 2,93 3,14 3,21 3,27 (milyon da) Ortalama Sulama Randımanı 0,567 0,572 0,60 0,64 0,72 Sulama Suyu Kullanımı-İhtiyacı 1,53 2,15 2,14 2,06 1,89 (milyar m 3 ) Ekonomik Değer (milyar TL) 3,9 4,3 8,2 7,8 13,1 Üretim (milyon ton) 6,3 9,0 9,5 9,7 9,8 Kaynak: Su Yönetimi Genel Müdürlüğü (2016b) 136
Proje kapsamında farklı dönemlerde sulama alanlarında ekonomik değeri maksimize edecek şekilde optimum bitki deseni çalışması yapılmış ve bu desen için ihtiyaç duyulan sulama suyu miktarları dönemlere göre belirlenmiştir. Sulama suyu ihtiyacı, sulama alanı artışına ve sulama randımanındaki yükselmeye bağlı olarak 2017 yılında artmakta, sonraki yıllarda azalmaktadır. 3.1.4 Sanayi sektörü Seyhan Havzası nda öncelikli olarak havzada yer alan illler bazında sanayi yapıları değerlendirilmiş ve sektörel alt havzaları bazında sanayi sektörü su kullanım ve gereksinimlerine yer verilmiştir. Sivas, Kahramanmaraş ve Mersin İllerinin havzada kalan kısımlarında sanayi kuruluşu yer almadığı için değerlendirme dışında tutulmuştur. Adana Merkez mevkiinde yer alan temel sanayi türleri aşağıda sıralanmaktadır: - Mobilya imalatı - Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treylerin imalatı - Elektrikli teçhizat imalatı - Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı - Kauçuk ve plastik ürünlerin imalatı - Fabrikasyon metal ürünleri imalatı - Temel eczazılık ürünlerinin ve eczacılığa ilişkin - Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı - Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı - Kayıtlı medyanın basılması ve çoğaltılması - Kağıt ve kağıt ürünlerinin imalatı - Ağaç, ağaç ürünleri ve mantar ürünleri imalatı - Tekstil ürünlerinin imalatı - Tütün ürünleri imalatı - İçecek ve Gıda ürülerinin imalatı 3.1.4.1 Zamantı Sektörel Alt Havzası nda Sanayi Sektörü Zamantı Sektörel Alt Havzası içerisinde yerüstü ve yeraltı suyu kullandığı tespit edilen sanayi kuruluşu yer almamaktadır. 137
3.1.4.2 Göksu Sektörel Alt Havzası nda Sanayi Sektörü Göksu Sektörel Alt Havzası içerisinde yer altı ve yerüstü suyu kullandığı tespit edilen en önemli sanayi kuruluşu Tufanbeyli termik santralinin proses suyu ihtiyacıdır. Mevcut su ihtiyacı takriben 3,0 hm 3 /yıl mertebesindedir. 3.1.4.3 Seyhan Sektörel Alt Havzası nda Sanayi Sektörü Seyhan Sektörel Alt Havza içerisinde yeraltı ve yerüstü su kaynakları kullandığı tespit edilen tesislerinin proses için kullandıkları mevcut su kaynakları 54 hm 3 /yıl mertebesindedir. 3.1.5 Enerji sektörü Seyhan Havzası na ait enerji santralleri profiline bakıldığında Seyhan Sektörel Alt Havzası 14.015 GWh enerji üretimi ile ilk sırada yer almaktadır. İhtiyacı karşılama oranında da yine Seyhan Sektörel Alt Havzası % 196 ile ilk sırada olup, ihtiyacın rahatlıkla karşılandığı görülmektedir. Diğer illerde yer alan enerji santrallerinin çoğu bazı HES ler hariç havza dışında yer almaktadır. Seyhan Havzası nda, 2014 yılı sonu itibariyle işletmedeki toplam kurulu gücün % 78,8 ine denk gelen 1192,3 MW lık kısmı, Elektrik Piyasası Kanunu nun yürürlüğe girdiği 2001 yılından 2014 yılı sonuna kadar olan zaman diliminde devreye alınmıştır. Hali hazırda 2014 yılı sonu itibariyle havza toplam ekonomik hidroelektrik enerji potansiyelinin % 74 lük kısmı işletmede bulunmaktadır. Seyhan Havzası, kurulu güç olarak değerlendirildiğinde hali hazırda 32 hidroelektrik santral ile 1838 MW ı işletmede olmak üzere toplamda 62 hidroelektrik santral ile 2360 MW lık bir ekonomik hidroelektrik enerji potansiyeline sahiptir. İşletmedeki 32 santral ile kurulu güce göre Seyhan Havzası, 2014 yılı sonu itibariyle Türkiye deki işletmede olan santrallerin % 7,9 unu karşılamaktadır. Seyhan Havzası nda işletmede olan hidroelektrik santrallerin kurulu güçlerine göre 8 santral ile % 16,4 ü Zamantı, 12 santral ile % 29 u Göksu, 12 santral ile % 54,6 sı ise Seyhan Sektörel Alt Havzaları nda yer almaktadır. 3.1.5.1 Zamantı Sektörel Alt Havzası nda Enerji Sektörü Zamantı Sektörel Alt Havzası nda işletmede 8 adet HES yer almaktadır. İşletmede, inşa halinde, fizibilite aşamasında ise toplam 16 adet HES bulunmaktadır. Bu tesisler Tablo 20 de özetlenmektedir. 138
Tablo 20. Zamantı Sektörel Alt Havzası ndaki HES ler Sıra No. HES Adı Durumu Drenaj Alanı (km 2 ) Yıllık Ort. Akım (hm 3 ) Kurulu Güç (MW) Proje Debisi (m 3 /s) 1 Bahçelik Barajı ve HES İşletmede 2.778 320,7 4,2 10,0 2 Çalıca III Barajı ve HES İşletmede 7749 867,3 27,3 62,0 3 Gümüşören HES İşletmede 6.325 615,6 5,0 26,0 4 Göktaş 2 HES İşletmede 8.400 1.405,8 153,4 108,0 5 Yahyabey HES İşletmede 677 82,1 0,4 1,7 6 STS-1 Reg ve HES İşletmede 7.062 707,8 11,5 31,0 7 Çamlıca I HES İşletmede 7.318 770,0 84,0 35,0 8 Çamlıca II Reg ve HES İşletmede 7.663 853,9 15,8 30,0 9 Göktaş 1 Barajı ve HES İnşaat 8.400 1.405,8 122,2 108,0 10 İndere Barajı ve HES Fizibilite 146 71,9 36,0 6,7 11 Duru Barajı ve HES Fizibilite 404,9 20,4 36,0 12 Nur II HES Fizibilite 22,5 11,9 26,2 7,0 13 Nur III HES Fizibilite 266,5 141,0 18,9 7,8 14 Tatlar Reg ve HES Fizibilite 7.789 867,3 50,0 64,6 15 Subatan HES Fizibilite 97 51,1 1,0 2,2 16 Gıcık Reg ve HES Fizibilite 6.909 670,6 0,5 14,1 Kaynak: DSİ Havza Master Plan Raporu (2014) 3.1.5.2 Göksu Sektörel Alt Havzası nda Enerji Sektörü Göksu Sektörel Alt Havzası nda işletmede 12 adet HES vardır. İşletmede, inşa halinde, fizibilite aşamasında ise toplam 22 adet HES bulunmaktadır. Bu tesisler Tablo 21 de özetlenmektedir. 139
Tablo 21. Göksu Sektörel Alt Havzası ndaki HES ler Sıra no HES adı Durumu Drenaj Alanı Yıllık Ort. Kurulu Güç Proje debisi (m 3 /s) (km 2 ) Akım (hm 3 ) (MW) 1 Menge Barajı ve HES İşletmede 3.750 1.630,8 89,4 180,0 2 Köprü Barajı ve HES İşletmede 4.300 1.827,8 155,9 190,0 3 Feke II Baraj ve HES (içmece Aksı) İşletmede 3.530 1.513,4 69,4 127,5 4 Yamanlı III (Gökkaya Barajı ve İşletmede 2.149 743,2 28,5 51,0 HES) 5 Kuşaklı Reg. ve HES İşletmede 3.750 1.630,8 20,0 180,0 6 Feke I Reg. ve HES İşletmede 2.731 897,7 29,4 50,0 (Yeşilvadi Aksı) 7 Yamanlı II HES 1. Kademe İşletmede 344,1 22,4 30,0 8 Yamanlı II HES 2. Kademe İşletmede 425,7 59,4 22,5 9 Yamanlı III (Himmetli Reg.ve HES) İşletmede 2.382 780,5 26,9 55,0 10 Kıy HES İşletmede 323 184,3 23,8 13,0 11 Çoraklı HES İşletmede 235 134,1 2,6 7,2 12 Sarıtepe HES İşletmede 555 310,0 4,9 10,0 13 Asmaca Barajı HES Fizibilite 505 256,7 81,8 39,5+0,8 14 Kılıçlı I Fizibilite 195,9 112,3 2,4 6,5 15 Kılıçlı II İnşaat 201,1 127,6 2,1 6,7 16 Yamanlı I Reg. ve HES Fizibilite 1.467 313,7 24,2 20,8 17 Kayalar HES Fizibilite 283,4 150 9.807 12,5 18 Türkyılmaz Regülatörü ve HES Fizibilite 150,1 6.151 8,8 19 Elbiz Reg. ve HES Fizibilite 79,5 5,4 4,1 20 Bağlar HES Fizibilite 84,6 107,2 2,3 4,2 21 Osmanlı Reg. ve HES Fizibilite 82,1 2.071 3,0 22 Tecde Reg. ve HES Fizibilite 8,5 5,5 Kaynak: DSİ Havza Master Plan Raporu (2014) 140
3.1.5.3 Seyhan Sektörel Alt Havzası nda Enerji Sektörü Seyhan Sektörel Alt Havzası nda işletmede 12 adet HES vardır. İşletmede, inşa halinde, fizibilite aşamasında ise toplam 25 adet HES bulunmaktadır. Membaya inşa edilen her depolamalı HES (Baraj) taşınan katı maddenin önemli bir kısmını tutacağı için önceden inşa edilmiş olanları ölü hacimleri daha geç dolacağından ömürlerini artıracak, taşkın koruma gayesi olanlar da taşkının bir kısmını membada kontrol edeceği için mansapta önceden inşa edilmiş olanların taşkın kontrol hacimleri yeni oluşturulacak modellerle faydalı hacim olarak kullanılabilecek, bu da daha fazla enerji üretimi sağlayacaktır. Bu tesisler Tablo 22 de özetlenmektedir. Seyhan Havzası nda yer alan Hidroelektrik Santraller ve Termik Santralleri gösterir harita aşağıda bulunmaktadır (Şekil 19). Termik santrallerin su ihtiyaçları sanayi sektörüne ait su kullanımları kapsamında değerlendirilmiştir. Tablo 22. Seyhan Sektörel Alt Havzası ndaki HES ler Sıra no HES adı Durumu Drenaj Alanı (km2) Yıllık Ort. Akım Kurulu Güç (MW) Proje debisi (m3/s) (hm3) 1 Yedigöze Barajı ve HES İşletmede 13.830 4.524,1 310,7 360,0 2 Mentaş HES İşletmede 13.846 4.524,1 49,6 316,0 3 Çatalan Barajı ve HES İşletmede 15.380 5.145,3 168,9 360,0 4 Seyhan Barajı ve HES İşletmede 19.254 6.183,3 54,0 231,0 5 Kavşak Bendi ve HES İşletmede 13.200 3.877,2 191.278 264,2+9,4 6 Karakız HES İşletmede 1.231 299,8 76,0 16,7 7 Çakıt HES İşletmede 1.550 390,3 20,2 16,5 8 Seyhan II Regülatörü ve HES İşletmede 19.379 6.183,3 7,9 261,0 9 Yüreğir HES İşletmede - - 6,5 87,0 10 Toros HES İşletmede 1.450 385,5 50,0 15,4 11 Eğlence I HES İşletmede 475 224,9 42,7 17,4 12 Eğlence II HES İşletmede - 224,9 26,0 17,4 13 Ahmetli HES İnşaat 1.420 410,8 11,6 24,5 14 Doğançay HES İnşaat 479 298,7 62,0 23,0 15 Karsantı Barajı ve HES Fizibilite 424 256,7 11,5 23,0 16 Kamışlı I HES Fizibilite 1.034 194,4 6,4 14,0 17 Kamışlı I HES Fizibilite 1.117 210,3 30,1 15,0 141
18 Damla HES Fizibilite 790,9 151,4 6,3 14,0 19 Sude HES Fizibilite 624 119,2 6,3 15,0 13 Zafer HES Fizibilite 562 299,9 18,9 20,8 22 Gerdibi Kalesi Fizibilite 84,6 59,7 3,2 2,6 21 Büyüksokulu Reg. ve HES Fizibilite 90,89 55,8 3,9 3,7 23 Doğan 1 Reg. ve HES Fizibilite 145,82 110,7 2,6 6,0 24 Doğan 2 Reg. ve HES Fizibilite 199,90 151,8 3,2 8,2 25 Erikli-Kozgediği Reg. Ve HES Fizibilite 4,3 4,5 Kaynak: DSİ Havza Master Plan Raporu (2014) 142
Şekil 19. Seyhan Havzasında Yeralan HES ve TES Projeleri Not: SKHA (Su Kullanım Hakkı Anlaşması) Kaynak: Su Yönetimi Genel Müdürlüğü (2016b) 143
3.2 Gelecek Dönemler Sektörel Su Kullanımları Proje çalışmalarında gelecek dönem koşullarının belirlenmesi kapsamında dört dönem esas alınmıştır. Bunlar sırasıyla; 2017, 2022, 2027 ve 2037 yıllarını içermektedir. 3.2.1 İçme-Kullanma Suyu sektörü Nüfus analizleri çalışmalarında su kaynakları potansiyeli ve nüfus projeksiyonu birlikte değerlendirilmiştir. Sektörel alt havza ölçeğinde değerlendirildiğinde, Seyhan Havzası, Adana merkez nüfusu ve su tüketimine bağlı olarak, içme ve kullanma suyu tüketiminin takriben % 91 ini temsil etmektedir. Bu kullanımların, havzadaki mevcut ve gelecek koşullara ait su kaynakları ile karşılanmasında bir darboğaz oluşmayacağı öngörülmektedir. Nüfus projeksiyonları 2017, 2022, 2027, 2037 yılları için hesaplanmıştır. İçmekullanma suyunun tahmininde nüfus hesapları, Sosyal Bilimler için İstatistiksel Paket Programı (SPSS) kullanılarak yapılmıştır. Bu kapsamda SPSS kapsamında kullanılan doğrusal ve S-Eğrisi teknikleri ile minimum ve maksimum nüfus tahminleri yapılmıştır. Bazı kırsal yerleşim birimlerinde doğrusal teknik negatif nüfus değerleri ile sonuçlandığı için bu yerleşim birimlerinde minimum değerlerin hesaplanması için S-Eğrisi yaklaşımı kullanılmıştır. Sektörel alt havza ölçeğinde mevcut ve gelecek koşullar için muhtemel oluşması öngörülen durumlar aşağıda özetlenmektedir (Tablo 23). Yapılan nüfus projeksiyonları itibariyle içme-kullanma suyu kullanımları ayrıca maksimum ve minimum düzeyde değerlendirilmiştir. Sektörel su tahsis planında su tüketimi değerleri, her sektörel alt havza için hesaplanan minimum su kullanımları olarak alınmıştır. Seyhan Sektörel Alt Havzası nda yıllar itibarı ile içme-kullanma suyu ihtiyacında artış, diğer iki sektörel alt havzada ise nüfustaki azalma eğilimine bağlı olarak bir azalış gözlenmektedir. Seyhan Havzası nın tamamında 2016 yılı için İçme-Kullanma suyu ihtiyacı hm3/yıl birimi cinsinden 168,54-204,58 aralığında kalırken, Zamantı Sektörel Alt Havzası için 10,46-11,20, Göksu Sektörel Alt Havzası için 6,33-6,73, Seyhan Sektörel Alt Havzası için ise 151,74-186,65 aralığında kalmaktadır. Nüfus değerlendirmeleri ile uyumlu olması 144
açısından içme-kullanma su kaynakları kullanımlarının sektörel su tahsisine yansıtılması için minimum su ihtiyaçları esas alınmıştır. Tablo 23. İçme ve Kullanma Suyu Kaynakları Kullanım: Mevcut ve Gelecek Koşullar Sektörel Alt Havza Mevcut Gelecek Koşullar Koşullar 2016 2017 2022 2027 2037 Su Kullanımı Su Kullanımı Su Kullanımı Su Kullanımı Su Kullanımı Min. Mak. Min. Mak. Min. Mak. Min. Mak. Min. Mak. Zamantı 10,5 11,2 10,4 11,1 43,0 43,8 42,7 43,6 42,0 43,3 Göksu 6,3 6,7 6,3 6,7 6,0 6,4 5,8 6,3 5,5 6,1 Seyhan 151,3 186,7 151,6 190,7 154,2 217,6 164,2 261,4 195,8 402,7 TOPLAM 168,1 204.6 168,3 208,5 203,2 267,8 212,7 311,3 243,3 452,1 Kaynak: Su Yönetimi Genel Müdürlüğü (2016b) 3.2.2 Çevresel Akış Çevresel akış hesap yöntemi olarak bu çalışma kapsamında GEFC (Global Environmental Flow Calculator) seçilmiş olup bu yöntem hidrolojik çevresel akış hesaplama yöntemleri arasında yer almaktadır. Modelin en önemli avantajı çevresel akış miktarının aylık olarak hesaplanabilmesidir. Bu yöntemin uygulanması kapsamında 6 adet (A-F sınıfları arasında) Çevresel Yönetim sınıfı için çevresel akış miktarları hesaplanmaktadır. Zamantı, Göksu ve Seyhan Sektörel Alt Havzaları nda seçilen akım gözlem istasyonlarının verileri kullanılarak çevresel yönetim sınıfları için her bir istasyonda aylık olarak bırakılması gereken çevresel akış miktarları hesaplanmıştır. Yapılan analizler ve havzanın mevcut durumu göz önünde bulundurulduğunda C ve daha üstü çevresel yönetim sınıfı için belirlenen değerlerin çevresel akış miktarları olarak bırakılması önerilmektedir. Bu kapsamda, 3 sektörel alt havza için belirlenmiş olan sınıf aralıkları ve çevresel akış miktarları aşağıda tanımlanmaktadır ( Tablo 24, Tablo 25 ve Tablo 26 ). 145
Tablo 24. Zamantı Sektörel Alt Havzası Çevresel Akış Hesapları (m 3 /sn) İSTASYON ÇEVRESEL DURUM Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Doğal Akım 12,3 14,1 14,9 13,8 15,7 26 45,3 42,4 23,4 12 9,6 10,4 A 10,5 12,1 12,6 11,9 13,3 20,2 33,4 31,9 17,7 9,9 7,7 8,5 B 8,6 10,2 10,6 10,1 11,2 16,5 24,9 23,6 14,4 8,1 5,8 6,5 E18A022 E18A006 C 6,8 8,4 8,7 8,2 9,4 14,1 19 18,6 12,2 6,5 4,3 4,7 D 5 6,6 7 6,3 7,6 12,3 15,9 15,3 10,6 5,2 3 3,3 E 3,5 4,9 5,3 4,8 6 10,6 13,7 13,2 9,1 3,9 2,3 2,4 F 2,5 3,4 4 3,4 4,6 8,9 11,9 11,3 7,7 2,9 1,9 1,9 Doğal Akım 40,2 44 52,1 52,7 61,3 88,7 121,9 102 69,9 52 44,6 41,7 A 36,8 39,4 45,5 46,1 52,2 71,7 95,8 81,1 58,5 45,8 40,2 38 B 34,2 36,3 40,8 41,2 45,7 59,7 76,8 66 50,4 41,1 36,8 35,2 C 32,4 34 37,3 37,5 40,9 51 62,6 55,5 44,4 37,3 34,3 33,3 D 31 32 34,4 34,6 37,2 44,8 53,2 48,1 39,9 34,5 32,6 31,6 E 29,5 30,3 32,3 32,4 34,6 40,1 46,5 42,8 36,5 32,9 31 30 F 28,2 29 30,7 30,9 32,4 36,9 41,6 38,8 34,1 31,5 29,4 28,6 146
Tablo 25. Göksu Sektörel Alt Havzası Çevresel Akış Hesapları (m 3 /sn) İSTASYON ÇEVRESEL DURUM Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül E18A005 Doğal Akım 21,2 26,8 47,2 60 74,2 116,5 139 83,9 42,8 27,3 21,9 20,4 A 18,7 22,4 35,6 44,3 53,6 83,2 99,8 59,9 32,6 22,8 19 18 B 16,7 19,3 27,9 33,8 39,8 59,7 71,5 43,6 26,2 19,9 17 16,1 C 14,7 16,9 22,7 26,7 30,7 43,5 51,3 33,1 22,2 17,7 15,2 14,2 D 13,1 14,9 19,2 22,1 25 33,1 38,1 26,5 19,5 15,8 13,6 12,8 E 11,9 13,4 16,8 19,1 21,2 26,5 29,6 22,4 17,5 14,2 12,2 11,7 F 11,1 12,2 15,1 16,8 18,5 22,4 24,3 19,6 15,7 12,5 11,2 10,9 Tablo 26. Seyhan Sektörel Alt Havzası Çevresel Akış Hesapları (m 3 /sn) İSTASYON ÇEVRESEL DURUM Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül E18A028 Doğal Akım 3,4 5,1 11,3 10,9 11,2 16,2 23,8 23,9 15,9 6,9 3,2 2,4 A 2,5 3,7 8,2 8 8,2 11,8 17,7 17,8 11,5 4,9 2,4 1,8 B 1,8 2,7 6 5,9 5,9 8,6 12,9 13 8,2 3,5 1,8 1,3 C 1,4 2 4,4 4,2 4,2 6,3 9,3 9,4 6 2,7 1,4 1 D 1,1 1,5 3,2 3,1 3,1 4,5 6,8 6,8 4,4 2 1 0,9 E 1 1,2 2,4 2,4 2,3 3,3 4,9 4,9 3,1 1,5 0,9 0,8 F 0,9 1 1,8 1,8 1,7 2,4 3,5 3,5 2,3 1,1 0,8 0,8 D18A023 Doğal Akım 0,04 0,15 0,7 0,58 0,59 0,91 0,69 0,41 0,15 0,02 0 0,02 A 0,02 0,09 0,44 0,37 0,37 0,55 0,45 0,26 0,08 0,01 0 0,01 B 0,01 0,05 0,28 0,23 0,22 0,34 0,28 0,15 0,04 0 0 0 C 0 0,02 0,17 0,13 0,12 0,21 0,17 0,08 0,02 0 0 0 147
E18A025 D 0 0,01 0,1 0,07 0,06 0,12 0,09 0,04 0,01 0 0 0 E 0 0 0,05 0,04 0,03 0,06 0,05 0,02 0 0 0 0 F 0 0 0,02 0,02 0,01 0,03 0,02 0,01 0 0 0 0 Doğal Akım 2,7 5,3 11,5 9,8 11,7 15,7 17,7 11,6 5,6 2,9 2,3 2,2 A 2,2 3,9 8,4 7 8,5 11,6 13,4 8,3 4 2,3 1,9 1,8 B 1,8 2,9 6,1 5,2 6,1 8,5 10 6 3 2 1,6 1,5 C 1,5 2,3 4,6 3,8 4,4 6,1 7,2 4,3 2,4 1,7 1,4 1,3 D 1,3 1,9 3,4 2,9 3,3 4,5 5,2 3,2 2,1 1,4 1,2 1,1 E 1,2 1,6 2,6 2,3 2,6 3,3 3,8 2,5 1,7 1,2 1,1 1,1 E18A021 E18A020 F 1,1 1,4 2,1 1,9 2,1 2,6 2,8 2,1 1,4 1,1 1 1 Doğal Akım 5,7 7,4 12,9 16,3 17,6 21,3 24,2 15,7 7,8 4,7 3,7 3,7 A 4,3 5,5 9,3 12,2 12,3 14,6 17,4 11,4 5,5 3,6 3 2,9 B 3,2 4,1 7 8,2 8,9 10,5 12,9 8,2 3,9 2,9 2,4 2,3 C 2,5 3,1 5,1 6,1 6,5 7,7 9,2 5,8 3,1 2,4 2 2 D 2,1 2,4 3,8 4,5 4,7 5,4 6,6 4,2 2,5 1,9 1,7 1,7 E 1,8 2 2,9 3,3 3,5 4 4,8 3,2 2,1 1,6 1,5 1,5 F 1,6 1,7 2,3 2,7 2,7 3,1 3,5 2,5 1,7 1,5 1,5 1,5 Doğal Akım 8,6 9,9 13,6 14 15,7 20,9 25,9 23 17,1 7,7 4,6 4,1 A 7 8,1 10,9 11,2 12,4 14,8 18,7 16,9 13,1 6 3,4 3,1 B 4,9 5,9 8 8,2 9,3 11,4 14,1 13 10,2 4,6 2,5 2,1 C 3,3 4,1 5,8 6 6,9 8,9 11 10,1 7,9 3,5 1,6 1,3 D 2,3 3 4,3 4,6 5,3 6,9 8,7 8 6,1 2,6 1,1 0,9 E 1,5 2,1 3,3 3,5 4 5,4 6,7 6,2 4,8 1,8 0,7 0,6 F 1,1 1,4 2,4 2,6 3 4,1 5,1 4,8 3,7 1,2 0,5 0,4 Kaynak: Su Yönetimi Genel Müdürlüğü (2016b) 148
3.2.3 Tarım sektörü Seyhan Havzası nda mevcut durumda 208 bin ha alan sulanmaktadır. Bu alanın uzun vadede 327 bin ha a çıkarılması planlanmaktadır. Seyhan Havzası nda çeşitli kurumlar tarafından (DSİ, Mülga Köy Hizmetleri ve Halk) sulamaya açılan ve koordinatları bilinen sulama alanlarının listesi oluşturulmuş ve özellikleri belirlenmiştir. Belirlenen 517 sulamanın toplam alanı 326.634 ha dır. Bu sulamaların alan olarak çok büyük bir bölümü Seyhan Sektörel Alt Havzası nda yer almaktadır. Bitkilerin su kullanımlarınin hesaplanması ve sulama zaman planlarının hazırlanması için havza içerisinde ve yakın çevresindeki 11 meteoroloji istasyonunun verisi kullanılmıştır. Bitkilerin net gelir değerleri Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri nden temin edilmiştir. Havzadaki sulama alanları sektörel alt havzalar, iller, istasyonlar ve sulamayı işleten kurumlara göre gruplandırılmıştır. Bitkilerin sulama suyu-net gelir ilişkilerinden yararlanılarak her grupta yer alan sulamalar için optimum bitki desenleri ve sulama suyunun ekonomik değeri elde edilmiştir. Bu sonuçlardan yararlanılarak mevcut koşulda her sektörel alt havza ve Seyhan Havzası için tarım sektörüne ayrılacak su ile elde edilebilecek net gelir değerleri ile aylık sulama suyu ihtiyaçları elde edilmiştir. Kısa, orta ve uzun vade için bu hesaplamalar ayrıca yapılmıştır. Elde edilen sonuçlar, sektörel alt havzalar ve Seyhan Havzası için aşağıda özetlenmiştir (Tablo 27). Tablo 27. Seyhan Havzası Sulama Suyu İhtiyaçları Sektörel Alt Havza Sulama Alanı (da) 2017 a 2022 2027 2037 Sulama suyu ihtiyacı (hm 3 ) Sulama Alanı (da) Sulama suyu ihtiyacı (hm 3 ) Sulama Alanı (da) Sulama suyu ihtiyacı (hm 3 ) Sulama Alanı (da) Sulama suyu ihtiyacı (hm 3 ) Zamantı 290.615 219 415.301 295 481.031 323 539.801 333 Göksu 137.601 109 145.100 106 145.100 99 145.100 88 Seyhan 1.860.643 1.400 2.581.439 1.744 2.581.439 1.640 2.581.439 1.466 a. 2017 yılında işletmeye açılması öngörülen sulama alanlarına bağlıdır Kaynak: Su Yönetimi Genel Müdürlüğü (2016b) 149
3.2.4 Sanayi sektörü Zamantı Sektörel Alt Havzası nda sanayi suyu tüketimi yoktur. Seyhan Havzası nda 2016 yılı için sanayi suyu ihtiyacı 41,15 hm3/yıl yerüstü suyu, 12,90 hm3/yıl yeraltı suyu olmak üzere toplam 54,05 hm3/yıl; bunun Göksu Sektörel Alt Havzası ndaki kısmı 3,19 hm3/yıl yerüstü suyu, 0,07 hm3/yıl yeraltı suyu olmak üzere toplam 3,25 hm3/yıl, Seyhan Sektörel Alt Havzası ndaki kısmı ise 37,97 hm3/yıl yerüstü suyu, 12,83 hm3/yıl yeraltı suyu olmak üzere toplam 50,80 hm3/yıl olarak tahmin edilmiştir. Sektörel alt havza ölçeğinde mevcut ve gelecek koşullarda sanayi sektörü açısından oluşması öngörülen koşullar aşağıda özetlenmektedir (Tablo 28). Tablo 28. Sanayi Sektörü Suyu Kaynakları Kullanımları: Mevcut ve Gelecek Koşullar Sektörel Alt Havza Mevcut Gelecek Koşullar Koşullar 2016 2017 2022 2027 2037 Su Kullanımı Su Kullanımı Su Kullanımı Su Kullanımı Su Kullanımı Min. Mak. Min. Mak. Min. Mak. Min. Mak. Min. Mak. Zamantı - - - - - - Göksu 3,3 3,6 3,3 3,6 3,5 3,8 3,6 4,0 4,0 4,4 Seyhan 50,8 55,9 51,4 56,6 54,8 60,2 58,3 64,1 66,2 72,9 TOPLAM 54,1 59,5 54,7 60,2 58,3 64,0 61,9 68,1 70,2 77,3 Kaynak: Su Yönetimi Genel Müdürlüğü (2016b) Seyhan Havzası sanayi suyu ihtiyacı için, sanayi suyu kullanımında yıllık su tüketimi artışı beklenirken proses suyunun kullanımında yeni teknolojilerin ve tekniklerin gelişimi, atık suların yeniden kullanımı, kayıp-kaçakların azaltılması, ölçüm ve kayıtların sağlıklı yapılması durumunda verimlilikten dolayı beklenen artış hızında azalma beklenebilir. Sanayi sektörü değerlendirmeleri ile uyumlu olması açısından sanayi tesislerinin su kaynakları kullanımlarının sektörel su tahsisine yansıtılması için mimimum su ihtiyaçları esas alınmıştır. 150
3.2.5 Enerji sektörü Mevcut koşullarda Seyhan Havzası nda işletmede, inşa halinde ve fizibilite aşamasında 62 adet Hidro-Elektrik Santral (HES) bulunmaktadır. İşletmedeki HES ler kullanılarak 2015 yılında üretilen enerji miktarı, havza ölçeğindeki tüketimler dikkate alındığında planlanan HES lerle birlikte havza tüketimini karşılayabilecek durumda olduğu belirlenmiştir. Seyhan Havzası, kurulu güç olarak değerlendirildiğinde hali hazırda 32 hidroelektrik santral ile 1838 MW ı işletmede olmak üzere toplamda 62 hidroelektrik santral ile 2360 MW lık bir ekonomik hidroelektrik enerji potansiyeline sahiptir. İşletmedeki 32 santral ile kurulu güce göre Seyhan Havzası, 2014 yılı sonu itibariyle Türkiye deki işletmede olan santrallerin % 7,9 unu karşılamaktadır. Seyhan Havzası nda işletmede olan hidroelektrik santrallerin kurulu güçlerine göre 8 santral ile % 16,4 ü Zamantı, 12 santral ile % 29 u Göksu, 12 santral ile % 54,6 sı ise Seyhan Sektörel Alt Havzaları nda yer almaktadır. Seyhan Havzası nın işletmedeki tesisleri ile yıllık ortalama enerji üretimi yaklaşık 6.007 GW-saat tir. İnşa veya Planlama aşamasında olan HES lerin yıllık ortalama enerji üretimi ise 1.369 GW-satt olup, işletmedeki HES ler ile birlikte Seyhan Havzası nın toplam üretim kapasitesi 7.376 GW-saat tir. 2014 yılı sonu itibariyle havza toplam ekonomik hidroelektrik enerji potansiyelinin % 79 luk kısmı işletmede bulunmaktadır. Sektörel alt havzalara göre hidroelektrik santrallerin özellikleri aşağıdaki tabloda verilmiştir (Tablo 29). Tablo 29. Seyhan Havzası Hidroelektrik Santralleri Sektörel Depolamalı HES Nehir HES Toplam Ara Alt Havza İşletme (MW) Planlama / İnşa (MW) İşletme (MW) Planlama / İnşa (MW) İşletme (MW) Planlama / İnşa (MW) Toplam Zamantı 98 43 206 96 304 139 443 Göksu 549 40 368 72 917 112 1.029 Seyhan 1.241 23 730 138 1.971 161 2.132 TOPLAM 1.888 106 1.304 306 3.191 411 3.604 Kaynak: DSİ (2014) 151
4. SEKTÖREL SU TAHSİS PLANI Sektörel Su Tahsis Planı kapsamında, su kaynaklarının çevresel, ekonomik, sosyal koşullara uygun bir şekilde ve sektörlerin öncelikleri ve kullanım miktarları dikkate alınarak gerçekleştirilen çalışmalar ve stratejiler açıklanmaktadır. Bu kapsamda; - Su kaynakları potansiyeli ve değişimi (Bölüm 2), ve Sektörlerin su kaynakları kullanım miktarları (Bölüm 3) belirlenmiş, ve bunu takiben - Havzanın su potansiyeli, çevresel akış ihtiyacı, sosyo-ekonomik faaliyetler, ve faydalar dikkate alınarak sektörler için su tahsisleri belirlenmiştir. Sektörel su tahsis planı çalışmalarında kullanılan zamansal ve mekansal ölçekler aşağıda tanımlanmaktadır. Zamansal ölçek olarak beş zaman dilimi kullanılmıştır. Bu kapsamda, havzanın hidrolojik ve sosyo-ekonomik özelliklerine bağlı olarak kaynakları koruma ve geliştirme ilkeleri esas alınarak; - Mevcut koşullar 2016 yılı olarak, ve - Gelecek koşullar 2017, 2022, 2027 ve 2037 yılları olarak kullanılmıştır. Bölüm 3 de belirtilmiş olduğu gibi; - Normal durum mevcut koşullar (2016 yılı) esas alınarak, - Hafif kuraklık koşulları 2017 yılı esas alınarak, - Orta kuraklık koşulları 2027 yılı esas alınarak, - Şiddetli kuraklık koşulları 2037 yılı esas alınarak tanımlanmıştır. Mekansal değerlendirmeler kapsamında 3 temel ölçek kullanılmıştır. Bunlar sırasıyla; - Sektör: Su tahsis önceliklerine uygun bir şekilde değerlendirilmiştir. Bunlar öncelik sıralamasına göre İçme-Kullanma, Çevre, Tarım, Enerji ve Sanayi sektörleridir. - Sektörel alt havza: Zamantı, Göksu ve Seyhan Sektörel Alt Havzaları su tahsis özellikleri açısından değerlendirilmiştir. - Seyhan Havzası: Her bir sektörel alt havzadaki toplam değişim, havzanın bütününde değerlendirilmiştir. 152
Tanımlı olan zamansal ve mekansal ölçekler ile sektörel su tahsis senaryoları oluşturulmuştur. - Mevcut koşullar (2016 yılı esas alınarak) - Senaryo 1: 2017 yılındaki koşullar - Senaryo 2: 2022 yılındaki koşullar - Senaryo 3: 2027 yılındaki koşullar, ve - Senaryo 4: 2037 yılındaki koşullar esas alınarak belirlenmiştir. Bu senaryolardaki, yerüstü ve yeraltı su kaynaklarının normal, hafif kurak, orta kurak ve şiddetli kurak koşulları Bölüm 2 de tanımlanmış olan su kaynakları miktarları esas alınarak tanımlanmıştır. Su kaynakları 3 sektörel alt havzada dengeli bir dağılım göstermektedir. Sektörel su tahsis planına esas teşkil eden senaryoların analizleri dört bölümden oluşmaktadır. 1. Sektörel su kaynakları kullanımları, 2. Sektörel su kaynakları tahsisleri, 3. Sektörel su kaynakları tahsislerinin değerlendirilmesi ve 4. Tahsisi yapılan su kaynaklarına bağlı olarak oluşması öngörülen sektörel ekonomik değerin değerlendirilmesi. almaktadır. Bunu takiben Seyhan Havzası ölçeğinde, sektörel su tahsis planının değerlendirmesi yer 4.1 Mevcut Koşullar Analizi Mevcut koşullar, 2016 yılı ile temsil edilmektedir ve temel özellikleri aşağıda özetlenmektedir: - Referans Yıl: 2016 - Nüfus: 1,937,732 - Tarım bitki deseni: Zamantı ve Göksu Sektörel Alt Havzaları nda ağırlıklı olarak şeker pancarı, patates, yonca, k.fasulye, ayçiçeği, elma; Seyhan Sektörel Alt Havzası nda ağırlıklı olarak elma, kiraz, narenciye, bostan, pamuk, sebze. Sulama alanı 2.1 milyon da dır. - Çevresel yönetim sınıfı: Tüm sektörel alt havzalardaki ana nehir kollarında C sınıfı 153
- Enerji üretimi: Havza toplamındaki enerji üretimi 6.007,0 GW-saat mertebesindedir. Havzadaki enerji üretimi oranları aşağıda sunulmaktadır ( Şekil 20). Şekil 20. Sektörel Alt Havza Enerji Üretimi Mevcut Koşullar 4.1.1 Sektörel Su Kullanımları Sektörel su kullanımları, Su kaynaklarını kullanan sektörler (içme-kullanma, tarım ve sanayi) ile Su kaynaklarının düzenli akışına ihtiyaç duyan ve bu kapsamda nehir yatağında belirtilen miktarda su kaynağının temin edilmesi gerekli olan sektörler (çevre ve enerji) için değerlendirilmiştir. Bölüm 3 de mevcut koşullar için tanımlanmış olan Sektörel su kullanımları Tablo 30 da özetlenmektedir. Her üç sektörel alt havzada da tarım sektörü en fazla su kaynaklarını kullanmaktadır. Bunu içme-kullanma ve sanayi sektörleri takip etmektedir. Enerji sektöründe nehir tipi ve depolamalı hidroelektrik santraller kullanılarak, her bir sektörel alt havzada üretilmekte olan enerji miktarı (GW-saat), enerji sektörünün su ihtiyaçlarının belirlenmesine esas teşkil etmiştir. Çevresel akış değerleri (m 3 /sn), Bölüm 4.2 de tanımlanmış olan ve ilgili kesitlerin C sınıfı çevresel yönetim sınıfı için belirlenen değerlerin aylık ortalamasını temsil etmektedir. Sektörel su ihtiyaçları Tablo 31 de özetlenmektedir. Çevre ve Enerji sektörleri için en büyük su ihtiyaçları Seyhan Sektörel Alt Havzası nda oluşmaktadır. 154
Tablo 30. Mevcut Koşullar Sektörel Su Kullanımları Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Tarım Sanayi Ara Toplam Zamantı 10,5 352,3-362,8 Göksu 6,3 61,3 3,3 70,9 Seyhan 151,3 932,0 50,8 1.134,1 TOPLAM 168,1 1.345,6 54,1 1.567,8 Tablo 31. Mevcut Koşullar Sektörel Su İhtiyaçları Sektörel Alt Havza Çevresel Akış a Enerji b (m 3 /sn) (GW-saat) Zamantı 41,7 1.343 Göksu 25,7 1.375 Seyhan 82,5 3.289 Toplam - 6.007 a. C sınıfı çevresel akış sınıfı esas alınmıştır. b. Her bir sektörel alt havzada üretilen enerji miktarı esas alınmıştır. 4.1.2 Sektörel Su Tahsisleri Sektörel su tahsisleri, Suyu kullanan sektörler için su tahsisi Suya ihtiyaç duyan sektörler için de su temini olarak belirlenmiştir. Proje çalışmalarında, WEAP modeli kullanılarak gerçekleştirilen işletme çalışmaları kapsamında belirlenen Sektörel su tahsis değerleri Tablo 32 de özetlenmektedir. WEAP modelleme yaklaşımı kapsamında ilave bilgiler Ek-2 de sunulmaktadır. Seyhan Havzası nın tamamında tarım sektörü için belirlenmiş olan tahsis miktarı, talebi % 95 mertebesinde karşılamaktadır. Bunun temel sebebi, içme-kullanma ve çevresel akış ihtiyaçlarının teminine verilen önceliktir. Her üç sektörel alt havzada da tarım sektörü en fazla su tahsisi yapılan sektördür. Bunu içmekullanma ve sanayi sektörleri takip etmektedir. Çevre ve Enerji sektörleri için belirlenen Sektörel su temin miktarları Tablo 33 te özetlenmektedir. En büyük su teminleri Seyhan Sektörel Alt Havzası nda oluşmaktadır. 155
Tablo 32. Mevcut Koşullar Sektörel Su Tahsisleri Sektörel Alt Havza İçme-Kullanma Tarım Sanayi Ara Toplam Zamantı 10,5 278,7-289,2 Göksu 6,3 60,3 3,3 69,9 Seyhan 151,3 930,6 50,8 1.132,7 TOPLAM 168,1 1.269,6 54,1 1.491,8 Tablo 33. Mevcut Koşullar Sektörel Su Temini Sektörel Alt Havza Çevresel Akış Enerji (m 3 /sn) (GW-saat) Zamantı 41,7 991 Göksu 25,7 1.371 Seyhan 82,5 3.289 Toplam - 5.651 4.1.3 Sektörel Su Tahsisleri Değerlendirmesi Sektörel su kullanımlarının, sektörel su tahsis planı kapsamında belirlenen su kaynakları miktarı ile karşılaştırılması, Oran kapsamında değerlendirilmiş ve Tablo 34 de özetlenmiştir. Tüm sektörlerde temin edilen su tahsisleri, talep edilen su kullanımlarını karşılamaktadır. Bu durumdan farklılık gösteren sektörler ve sektörel alt havzalardaki koşullar aşağıda özetlenmektedir: - Göksu Sektörel Alt Havzası da tarım sektöründeki faaliyetler hem talep edilen su miktarı hem de ekonomik değer açısından düşük seviyededir. Bu sektörel alt havzanın en önemli faaliyeti enerji sektörüdür (HES tesisleri). Bu kapsamda, tarım ve enerji sektörlerine ait Kullanım/Tahsis oranlarının adil paylaşım kapsamında su tahsis planlaması yapılması ve bu şekilde su kullanımlarının karşılanması hedeflenmiştir. - Zamantı Sektörel Alt Havzası nda tarımsal faaliyetler ön plandadır. Bu kapsamda, tarım ve enerji sektörlerine ait Kullanım/Tahsis oranlarının adil paylaşım kapsamında su tahsis planlaması hedeflenmiştir. 156
- Seyhan Sektörel Alt Havzası nda tüm sektörel faaliyetler mevcuttur ve Kullanım/Tahsis oranlarının adil paylaşım kapsamında su tahsis planlaması yapılması ve bu şekilde su kullanımlarının karşılanması hedeflenmiştir. - Enerji sektörünün ihtiyaçlarının gerçekci bir şekilde değerlendirilebilmesi için enerji üretimi (GW-saat) analizi yapılmıştır. Mevcut koşullarda Seyhan Havzası toplamında takriben 6.007 GW-saat enerji üretimi bulunmaktadır. Su tahsis modeli ile gerçekleştirilen işletme çalışmasında 5.651 GW-saat enerji üretimi temin edilmiştir. Bu kapsamda, mevcut koşullar enerji üretimi işletme çalışması % 94 seviyesinde uyumludur. Bu da, enerji sektörünün ihtiyaçlarının havza ölçeğinde temin edilebildiğinin önemli bir göstergesidir. Tablo 34. Sektörel Su Kullanım ve Sektörel Su Tahsis Analiz Mevcut Koşullar Sektör / Sektörel Alt Havza Mevcut Koşullar Kullanım Tahsis Oran İçme-Kullanma (hm3/yıl) Zamantı 10,5 10,5 100,0% Göksu 6,3 6,3 100,0% Seyhan 151,3 151,3 100,0% Seyhan Havzası 168,1 168,1 100,0% Çevre (m3/sn) Zamantı 41,7 41,7 100,0% Göksu 25,7 25,7 100,0% Seyhan 82,5 82,5 100,0% Seyhan Havzası 149,9 149,9 100,0% Tarım (hm3/yıl) Zamantı 352,3 278,7 79,1% Göksu 61,3 60,3 98,4% Seyhan 932,0 930,6 99,8% Seyhan Havzası 1.345,6 1.269,6 94,4% Enerji (GW-saat) Zamantı 1.343,0 991,2 73,8% Göksu 1.375,0 1.370,7 99,7% Seyhan 3.289,0 3.289,0 100,0% Seyhan Havzası 6.007,0 5.650,9 94,1% Sanayi (hm3/yıl) Zamantı - - - Göksu 3,3 3,3 100,0% Seyhan 50,8 50,8 100,0% Seyhan Havzası 54,1 54,1 100,0% 157
4.1.4 Sektörel Su Tahsisinin Ekonomik Değerlendirmesi Sektörel su tahsisinin su kaynakları miktarı olarak tanımlanmasını takiben, sosyo-ekonomik açıdan değerlendirilmesi de önemlidir. Bu kapsamda, her bir sektörün ilgili sektörel alt havzasında oluşturması öngörülen ekonomik değer Tablo 35 de tanımlanmaktadır. Ekonomik analiz kapsamında kullanılan metodoloji Ek-2 de sunulmaktadır. Tablo 35. Sektörel Su Tahsisi Ekonomik Değer: Mevcut Koşullar Sektörel Alt Havza Tarım Enerji Sanayi (TL) (TL) (TL) Zamantı 641.010.000 329.375.760 - Göksu 108.540.000 455.483.610 1.141.800.000 Seyhan 3.164.040.000 1.092.934.700 12.141.200.000 TOPLAM 3.913.590.000 1.877.794.070 13.283.000.000 Ekonomik analiz kapsamında ortaya çıkan sonuçlar aşağıda özetlenmektedir: - Tüm sektörlerde en fazla ekonomik değer Seyhan Sektörel Alt Havzası nda oluşmaktadır. - İçme-kullanma sektöründe, Seyhan Sektörel Alt Havzası sınırları içerisindeki Adana merkez nüfusunun ihtiyaçları hem su miktarı hem de ekonomik değerin oluşmasında belirleyici olmaktadır. - Tarım sektöründe, havzanın en büyük sulamalarının Seyhan Sektörel Alt Havza içerisinde olması belirleyici olmaktadır. - Tarım sektörünün oluşturduğu ekonomik değer, Sanayi sektörünün 1/3 ü mertebesindedir. - Buna bağlı olarak, yoğun su kaynaklarının kullanıldığı Tarım sektöründe, ürün desenin ekonomik değeri artıracak şekilde düzenlenmesinin önemi ortaya çıkmaktadır. - Sanayi sektörü en büyük ekonomik değerin oluştuğu sektördür. 4.2 Senaryo 1 Analizi Senaryo 1, 2017 yılı ile temsil edilmektedir ve temel özellikleri aşağıda özetlenmektedir: - Referans Yıl: 2017 - Nüfus: 1,960,272 (minimum nüfus esas alınmıştır) 158
- Tarım bitki deseni: Zamantı ve Göksu Sektörel Alt Havzaları nda ağırlıklı olarak şeker pancarı, patates, yonca, k.fasulye, ayçiçeği, elma; Seyhan Sektörel Alt Havzası nda ağırlıklı olarak elma, kiraz, narenciye, bostan, pamuk, sebze. Sulama alanı 2.9 milyon da mertebesindedir. - Çevresel yönetim sınıfı: Tüm sektörel alt havzalarda C sınıfı - Enerji üretimi: Havzadaki enerji üretimi oranları aşağıda sunulmaktadır (Şekil 21). - Havzalararası Su Transferi: Aşağıda özetlenmektedir. Transfer edilen havza Sektör Sektörel Alt Havza Tesis veya Kaynak Tesis veya Yerleşim Toplam Su Kaynaklarına Oranı Kızılırmak Sulama Zamantı Gümüşören Develi Sulaması %1,6 Seyhan Sulama Seyhan Ceyhan nehri Çotlu Sulaması %0,1 48,8% 25,7% 25,4% Zamantı Göksu Seyhan Şekil 21. Sektörel Alt Havza Enerji Üretimi Senaryo 1 (2017 yılı) 4.2.1 Sektörel Su Kullanımları Senaryo 1 kapsamında tanımlanmış olan Sektörel su kullanımları (Tablo 36) ve Sektörel su ihtiyaçları (Tablo 37) aşağıda özetlenmektedir. Her üç sektörel alt havzada da en fazla su kaynaklarını tarım sektörü kullanmaktadır. Bunu içme-kullanma ve sanayi sektörleri takip etmektedir. oluşmaktadır. Çevre ve Enerji sektörleri için en büyük su ihtiyaçları Seyhan Sektörel Alt Havzası nda 159
Tablo 36. Senaryo 1 Sektörel Su Kullanımları Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Tarım Sanayi Ara Toplam Zamantı 10,4 352,3-362,7 Göksu 6,3 61,3 3,3 70,9 Seyhan 151,6 932,0 51,4 1.135,0 TOPLAM 168,3 1.345,6 54,7 1.568,6 Tablo 37. Senaryo 1 Sektörel Su İhtiyaçları Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.343 Göksu 25,7 1.375 Seyhan 82,5 3.289 Toplam - 6.007 4.2.2 Sektörel Su Tahsisleri WEAP modeli kullanılarak gerçekleştirilen işletme çalışmaları kapsamında belirlenen Sektörel su tahsis (Tablo 38) ve Sektörel su temin (Tablo 39) miktarları aşağıda özetlenmektedir. Her üç sektörel alt havzada da tarım sektörü en fazla su tahsisi yapılan sektördür. Bunu içmekullanma ve sanayi sektörleri takip etmektedir. oluşmaktadır. Çevre ve Enerji sektörlerinde en büyük su teminleri Seyhan Sektörel Alt Havzası nda 160
Tablo 38. Senaryo 1 Sektörel Su Tahsisleri a. Normal Koşullar b. Hafif Kurak Koşullar c. Orta Kurak Koşullar d. Şiddetli Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt Havza / Havza Oranı Tarım Alt Havza / Havza Sanayi Alt Havza / Havza Ara Toplam Oranı Oranı Zamantı 10,4 6,2% 278,7 22,0% - - 289,1 Göksu 6,3 3,7% 60,3 4,7% 3,3 6,0% 69,9 Seyhan 151,6 90,1% 930,6 73,3% 51,4 94,0% 1.133,6 TOPLAM 168,3 100,0% 1.269,6 100,0% 54,7 100,0% 1.492,6 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Tarım Sanayi Ara Toplam Zamantı 10,4 6,2% 277,2 21,9% - - 287,6 Göksu 6,3 3,7% 60,4 4,8% 3,3 6,0% 70,0 Seyhan 151,6 90,1% 930,5 73,4% 51,4 94,0% 1133,5 TOPLAM 168,3 100,0% 1.268,1 100,0% 54,7 100,0% 1491,1 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Tarım Sanayi Ara Toplam Zamantı 10,4 6,2% 277,4 21,9% - - 287,8 Göksu 6,3 3,7% 59,9 4,7% 3,3 6,0% 69,5 Seyhan 151,6 90,1% 930,5 73,4% 51,4 94,0% 1133,5 TOPLAM 168,3 100,0% 1.267,8 100,0% 54,7 100,0% 1490,8 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Tarım Sanayi Ara Toplam Zamantı 10,4 6,2% 272,1 21,6% - - 282,5 Göksu 6,3 3,7% 57,8 4,6% 3,3 6,0% 67,4 Seyhan 151,6 90,1% 929,2 73,8% 51,4 94,0% 1.132,2 TOPLAM 168,3 100,0% 1.259,1 100,0% 54,7 100,0% 1.482,1 161
Tablo 39. Senaryo 1 Sektörel Su Temini a. Normal Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 991 Göksu 25,7 1.371 Seyhan 82,5 3.289 Toplam - 5.651 b. Hafif Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 888 Göksu 25,7 1.375 Seyhan 82,5 3.289 Toplam - 5.552 c. Orta Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 889 Göksu 25,7 1.262 Seyhan 82,5 3.289 Toplam - 5.440 d. Şiddetli Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 804 Göksu 25,7 1.088 Seyhan 82,5 2.697 Toplam - 4.589 162
4.2.3 Sektörel Su Tahsisleri Değerlendirmesi Sektörel su kullanımlarının sektörel su tahsis planı kapsamında belirlenen su kaynakları ile karşılaştırılması, Oran kapsamında değerlendirilmiş ve Tablo 40 de özetlenmiştir. İçme-kullanma, çevre ve sanayi sektörlerinde temin edilen su tahsisleri, talep edilen su kullanımlarını karşılamaktadır. Farklılık gösteren tarım ve enerji sektörlerinin sektörel alt havzalardaki durumu aşağıda özetlenmektedir: - Göksu Sektörel Alt Havzası dan tarım sektöründeki faaliyetler hem talep edilen su miktarı hem de ekonomik değer açısından düşük seviyededir. Bu sektörel alt havzanın en önemli faaliyeti enerji sektörüdür (HES tesisleri). Bu kapsamda, tarım ve enerji sektörlerine ait Kullanım/Tahsis oranlarının adil paylaşım kapsamında su tahsis planlaması yapılması ve bu şekilde su kullanımlarının karşılanması hedeflenmiştir. - Zamantı Sektörel Alt Havzası nda tarımsal faaliyetler ön plandadır. Bu kapsamda, tarım ve enerji sektörlerine ait Kullanım/Tahsis oranlarının adil paylaşım kapsamında su tahsis planlaması hedeflenmiştir. - Seyhan Sektörel Alt Havzası nda tüm sektörel faaliyetler mevcuttur ve Kullanım/Tahsis oranlarının adil paylaşım kapsamında su tahsis planlaması yapılması ve bu şekilde su kullanımlarının karşılanması hedeflenmiştir. 163
Tablo 40. Sektörel Su Kullanım ve Sektörel Su Tahsis Analiz Senaryo 1 2017-normal 2017-HK 2017-OK 2017-ŞK Sektör / Sektörel Alt Oran Havza Kullanım Tahsis Oran Kullanım Tahsis Oran Kullanım Tahsis Oran Kullanım Tahsis İçme-Kullanma Zamantı 10,4 10,4 100 10,4 10,4 100 10,4 10,4 100 10,4 10,4 100 Göksu 6,3 6,3 100 6,3 6,3 100 6,3 6,3 100 6,3 6,3 100 Seyhan 151,6 151,6 100 151,6 151,6 100 151,6 151,6 100 151,6 151,6 100 Seyhan Havzası 168,3 168,3 100 168,3 168,3 100 168,3 168,3 100 168,3 168,3 100 Çevre (m 3 /sn) Zamantı 41,7 41,7 100 41,7 41,7 100 41,7 41,7 100 41,7 41,7 100 Göksu 25,7 25,7 100 25,7 25,7 100 25,7 25,7 100 25,7 25,7 100 Seyhan 82,5 82,5 100 82,5 82,5 100 82,5 82,5 100 82,5 82,5 100 Seyhan Havzası 149,9 149,9 100 149,9 149,9 100 149,9 149,9 100 149,9 149,9 100 Tarım Zamantı 352,3 278,7 79,1 352,3 277,2 78,7 352,3 277,4 78,7 352,3 272,1 77,2 Göksu 61,3 60,3 98,4 61,3 60,4 98,5 61,3 59,9 97,7 61,3 57,8 94,3 Seyhan 932,0 930,6 99,8 932,0 930,5 99,8 932,0 930,5 99,8 932,0 929,2 99,7 Seyhan Havzası 1.345,6 1.269,6 94,4 1.345,6 1.268,1 94,2 1.345,6 1.267,8 94,2 1.345,6 1.259,1 93,6 Enerji (GW-saat) Zamantı 1.343 991 73,8 1.343 888 66,1 1.343 889,0 66,2 1.343 805 59,9 Göksu 1.375 1.371 99,7 1.375 1.375 100 1.375 1.263 91,8 1.375 1.088 79,1 Seyhan 3.289 3.289 100 3.289 3.289 100 3.289 3.289 100 3.289 2.698 82,0 Seyhan Havzası 6.007 5.651 94,1 6.007 5.552 92,4 6.007 5.441 90,6 6.007 4.591 76,4 Sanayi Zamantı - - - - - - - - - - - - Göksu 3,3 3,3 100 3,3 3,3 100 3,3 3,3 100 3,3 3,3 100 Seyhan 51,4 51,4 100 51,4 51,4 100 51,4 51,4 100 51,4 51,4 100 Seyhan Havzası 54,7 54,7 100 54,7 54,7 100 54,7 54,7 100 54,7 54,7 100 164
4.2.4 Sektörel Su Tahsisinin Ekonomik Değerlendirmesi Her bir sektörün ilgili sektörel alt havzada oluşturması öngörülen ekonomik değerler Tablo 41 de tanımlanmaktadır. Bu değerlendirmeler kapsamında normal durum, hafif kurak, orta kurak ve şiddetli kurak koşulları için ekonomik değerler belirlenmiştir. İçme-kullanma suyu sektöründe, mevcut koşullarda ekonomik değerin belirlenmesi için Adana Su ve Kanalizasyon İdaresi tarafından belirlenmiş olan m 3 fiyatlar esas alınmıştır. Gelecek koşullara ait hesaplamalarda birim fiyatın yıllık artışı %5 olarak kabul edilmiştir. Enerji sektöründe elektrik enerjisi üretim kapasitelerine karşılık gelen ekonomik değer verileri gösteren veriler kullanılmıştır. Sanayi sektöründe, kullanılan suyun yaratacağı ekonomik değer piyasa fiyatları ile ifade edilebildiğinden, tüketim miktarı projeksiyonu ve fiyatlar kullanılmıştır. Ekonomik analiz kapsamında ortaya çıkan sonuçlar aşağıda özetlenmektedir: - Tüm sektörlerde en fazla ekonomik değer Seyhan Sektörel Alt Havzası nda oluşmaktadır. - Tarım sektörünün oluşturduğu ekonomik değer, Sanayi sektörünün 1/3 ü mertebesindedir. - Sanayi sektörü en büyük ekonomik değerin oluştuğu sektördür. Tablo 41. Sektörel Su Tahsisi Ekonomik Değerler - Senaryo 1 Sektör / Sektörel Alt Havza 2017-Normal 2017-HK 2017-OK 2017-ŞK Ekonomik Değer (TL) Tarım Enerji Sanayi Zamantı 643.685.520 640.221.120 640.683.040 628.442.160 Göksu 112.857.480 113.044.640 112.108.840 108.178.480 Seyhan 3.208.243.500 3.207.898.750 3.207.898.750 3.203.417.000 TOPLAM 3.964.786.500 3.961.164.510 3.960.690.630 3.940.037.640 Zamantı 345.829.680 309.927.870 310.172.100 280.829.610 Göksu 478.411.680 479.737.500 440.521.140 379.672.980 Seyhan 1.147.532.100 1.147.532.100 1.147.532.100 941.227.530 TOPLAM 1.971.773.460 1.937.197.470 1.898.225.340 1.601.730.120 Zamantı - - - - Göksu 1.141.800.000 1.141.800.000 1.141.800.000 1.141.800.000 Seyhan 12.284.600.000 12.284.600.000 12.284.600.000 12.284.600.000 TOPLAM 13.426.400.000 13.426.400.000 13.426.400.000 13.426.400.000 165
4.3 Senaryo 2 Analizi Senaryo 2, kuraklık açısından Hafif kurak koşullar ile temsil edilmektedir ve temel özellikleri aşağıda özetlenmektedir: - Referans Yıl: 2022 - Nüfus: 1,960,272 (minimum nüfus esas alınmıştır) - Tarım bitki deseni: Zamantı ve Göksu Sektörel Alt Havzaları nda ağırlıklı olarak şeker pancarı, patates, yonca, k.fasulye, ayçiçeği, elma; Seyhan Sektörel Alt Havzası nda ağırlıklı olarak elma, kiraz, narenciye, bostan, pamuk, sebze. Sulama alanı 3.1 milyon da mertebesindedir - Çevresel yönetim sınıfı: Tüm sektörel alt havzalarda C sınıfı - Enerji üretimi: Havzadaki enerji üretimi oranları aşağıda sunulmaktadır (Şekil 22). - Havzalararası Su Transferi: Aşağıda özetlenmektedir. Transfer edilen havza Sektör Sektörel Alt Havza Tesis veya Kaynak Tesis veya Yerleşim Toplam Su Kaynaklarına Oranı Kızılırmak Sulama Zamantı Gümüşören Develi Sulaması %1,6 Kızılırmak İçme-Kullanma Zamantı Tacin YAS Kayseri içme %0,5 suyu Ceyhan Sulama Seyhan Yedigöze İmamoğlu sulaması %8,6 Seyhan Sulama Seyhan Ceyhan nehri Çotlu Sulaması %0,1 48,8% 25,7% 25,4% Zamantı Göksu Seyhan Şekil 22. Sektörel Alt Havza Enerji Üretimi Senaryo 2 (2022 yılı) 166
4.3.1 Sektörel Su Kullanımları Senaryo 2 kapsamında tanımlanmış olan Sektörel su kullanımları (Tablo 42) ve Sektörel su ihtiyaçları (Tablo 43) aşağıda özetlenmektedir. Her üç sektörel alt havzada da en fazla su kaynaklarını tarım sektörü kullanmaktadır. Bunu içme-kullanma ve sanayi sektörleri takip etmektedir. Çevre ve Enerji sektörleri için en büyük su ihtiyaçları Seyhan Sektörel Alt Havzası nda oluşmaktadır. Tablo 42. Senaryo 2 Sektörel Su Kullanımları Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Tarım Sanayi Ara Toplam Zamantı 43,0 425,6-468,6 Göksu 6,0 53,4 3,4 62,9 Seyhan 154,2 1.716,1 54,8 1925,1 TOPLAM 203,2 2.195,1 58,3 2456,6 Tablo 43. Senaryo 2 Sektörel Su İhtiyaçları Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.847 Göksu 25,7 1.693 Seyhan 82,5 3.836 Toplam - 7.376 4.3.2 Sektörel Su Tahsisleri WEAP modeli kullanılarak gerçekleştirilen işletme çalışmalarında belirlenen Sektörel su tahsis (Tablo 44) ve Sektörel su temin (Tablo 45) miktarları aşağıda özetlenmektedir. Her üç sektörel alt havzada da tarım sektörü en fazla su tahsisi yapılan sektördür. Bunu içme-kullanma ve sanayi sektörleri takip etmektedir. Çevre ve Enerji sektörlerinde en büyük su teminleri Seyhan Sektörel Alt Havzası nda oluşmaktadır. 167
Tablo 44. Senaryo 2 Sektörel Su Tahsisleri a. Normal Koşullar b. Hafif Kurak Koşullar c. Orta Kurak Koşullar d. Şiddetli Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt Havza / Havza Oranı Tarım Alt Havza / Havza Oranı Sanayi Alt Havza / Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 43,0 21,2% 358,2 17,8% - - 401,2 Göksu 6,0 3,0% 51,3 2,5% 3,5 6,0% 60,8 Seyhan 154,2 75,9% 1.608,5 79,7% 54,8 94,0% 1817,5 TOPLAM 203,2 100,0% 2.018,0 100,0% 58,3 100,0% 2279,5 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt Havza / Havza Oranı Tarım Alt Havza / Havza Oranı Sanayi Alt Havza / Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 43,0 21,2% 366,4 17,1% - - 409,4 Göksu 6,0 3,0% 53,4 2,5% 3,5 6,0% 62,9 Seyhan 154,2 75,9% 1.717,1 80,4% 54,8 94,0% 1926,1 TOPLAM 203,2 100,0% 2.136,9 100,0% 58,3 100,0% 2398,4 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt Havza / Havza Oranı Tarım Alt Havza / Havza Oranı Sanayi Alt Havza / Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 42,7 21,1% 346,8 16,4% - - 389,5 Göksu 5,8 2,9% 53,4 2,5% 3,5 6,0% 62,7 Seyhan 154,2 76,1% 1.717,2 81,1% 54,8 94,0% 1926,2 TOPLAM 202,7 100,0% 2.117,4 100,0% 58,3 100,0% 2378,4 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt Havza / Havza Oranı Tarım Alt Havza / Havza Oranı Sanayi Alt Havza / Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 42,7 21,1% 335,0 16,3% - - 377,7 Göksu 5,8 2,9% 53,6 2,6% 3,5 6,0% 62,9 Seyhan 154,2 76,1% 1.669,2 81,1% 54,8 94,0% 1878,2 TOPLAM 202,7 100,0% 2.057,8 100,0% 58,3 100,0% 2318,8 168
Tablo 45. Senaryo 2 Sektörel Su Temini a. Normal Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.410 Göksu 25,7 1.540 Seyhan 82,5 3.370 Toplam - 6.320 b. Hafif Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.236 Göksu 25,7 1.552 Seyhan 82,5 3.171 Toplam - 5.959 c. Orta Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.163 Göksu 25,7 1.417 Seyhan 82,5 3.097 Toplam - 5.677 d. Şiddetli Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.130 Göksu 25,7 1.176 Seyhan 82,5 2.415 Toplam - 4.721 169
4.3.3 Sektörel Su Tahsisleri Değerlendirmesi Sektörel su kullanımlarının sektörel su tahsis planı kapsamında belirlenen su kaynakları ile karşılaştırılması, Oran kapsamında değerlendirilmiş ve Tablo 46 da özetlenmiştir. İçme-kullanma, çevre ve sanayi sektörlerinde temin edilen su tahsisleri, talep edilen su kullanımlarını karşılamaktadır. Farklılık gösteren tarım ve enerji sektörlerinin sektörel alt havzalardaki durumu aşağıda özetlenmektedir: - Göksu Sektörel Alt Havzası ndan tarım sektöründeki faaliyetler hem talep edilen su miktarı hem de ekonomik değer açısından düşük seviyededir. Bu sektörel alt havzanın en önemli faaliyeti enerji sektörüdür (HES tesisleri). Bu kapsamda, tarım ve enerji sektörlerine ait Kullanım/Tahsis oranlarının adil paylaşım kapsamında su tahsis planlaması yapılması ve bu şekilde su kullanımlarının karşılanması hedeflenmiştir. - Zamantı Sektörel Alt Havzası nda tarımsal faaliyetler ön plandadır. Bu kapsamda, tarım ve enerji sektörlerine ait Kullanım/Tahsis oranlarının adil paylaşım kapsamında su tahsis planlaması hedeflenmiştir. - Seyhan Sektörel Alt Havzası nda tüm sektörel faaliyetler mevcutdur ve Kullanım/Tahsis oranlarının adil paylaşım kapsamında su tahsis planlaması yapılması ve bu şekilde su kullanımlarının karşılanması hedeflenmiştir. 170
Tablo 46. Sektörel Su Kullanım ve Sektörel Su Tahsis Analiz Senaryo 2 Sektör / Sektörel Alt Havza 2022-Normal 2022-HK 2022-OK 2022-ŞK Kullanım Tahsis Oran Kullanım Tahsis Oran Kullanım Tahsis Oran Kullanım Tahsis Oran İçme-Kullanma (hm3/yıl) Zamantı 43,0 43,0 100,0% 43,0 43,0 100,0% 43,0 42,7 99,3% 43,0 42,7 99,3% Göksu 6,0 6,0 100,0% 6,0 6,0 100,0% 6,0 5,8 96,7% 6,0 5,8 96,7% Seyhan 154,2 154,2 100,0% 154,2 154,2 100,0% 154,2 154,2 100,0% 154,2 154,2 100,0% Seyhan Havzası 203,2 203,2 100,0% 203,2 203,2 100,0% 203,2 202,7 99,8% 203,2 202,7 99,8% Çevre (m3/sn) Zamantı 41,7 41,7 100,0% 41,7 41,7 100,0% 41,7 41,7 100,0% 41,7 41,7 100,0% Tarım (hm3/yıl) Enerji (GW-saat) Sanayi (hm3/yıl) Göksu 25,7 25,7 100,0% 25,7 25,7 100,0% 25,7 25,7 100,0% 25,7 25,7 100,0% Seyhan 82,5 82,5 100,0% 82,5 82,5 100,0% 82,5 82,5 100,0% 82,5 82,5 100,0% Seyhan Havzası 149,9 149,9 100,0% 149,9 149,9 100,0% 149,9 149,9 100,0% 149,9 149,9 100,0% Zamantı 425,6 358,2 84,2% 425,6 366,4 86,1% 425,6 346,8 81,5% 425,6 335,0 78,7% Göksu 53,4 51,3 96,1% 53,4 53,4 100,0% 53,4 53,4 100,0% 53,4 53,6 100,4% Seyhan 1.716,1 1.608,5 93,7% 1.716,1 1.717,1 100,1% 1.716,1 1.717,2 100,1% 1.716,1 1.669,2 97,3% Seyhan Havzası 2.195,1 2.018,0 91,9% 2.195,1 2.136,9 97,3% 2.195,1 2.117,4 96,5% 2.195,1 2.057,8 93,7% Zamantı 1.847,0 1.410,4 76,4% 1.847,0 1.236,0 66,9% 1.847,0 1.163,2 63,0% 1.847,0 1.130,5 61,2% Göksu 1.693,0 1.540,8 91,0% 1.693,0 1.552,1 91,7% 1.693,0 1.417,8 83,7% 1.693,0 1.176,1 69,5% Seyhan 3.836,0 3.370,1 87,9% 3.836,0 3.171,8 82,7% 3.836,0 3.097,0 80,7% 3.836,0 2.415,3 63,0% Seyhan Havzası 7.376,0 6.321,3 85,7% 7.376,0 5.959,9 80,8% 7.376,0 5.678,0 77,0% 7.376,0 4.721,9 64,0% Zamantı - - - - - - - - - - - - Göksu 3,5 3,5 100,0% 3,5 3,5 100,0% 3,5 3,5 100,0% 3,5 3,5 100,0% Seyhan 54,8 54,8 100,0% 54,8 54,8 100,0% 54,8 54,8 100,0% 54,8 54,8 100,0% Seyhan Havzası 58,3 58,3 100,0% 58,3 58,3 100,0% 58,3 58,3 100,0% 58,3 58,3 100,0% 171
4.3.4 Sektörel Su Tahsisinin Ekonomik Değerlendirmesi Her bir sektörün ilgili sektörel alt havzada oluşturması öngörülen ekonomik değerler Tablo 47 de tanımlanmaktadır. Bu değerlendirmeler kapsamında 4 temel koşula ait (normal, hafif kurak, orta kurak ve şiddetli kurak) ekonomik değerler belirlenmiştir. Ekonomik analiz kapsamında ortaya çıkan sonuçlar aşağıda özetlenmektedir: - Tüm sektörlerde en fazla ekonomik değer Seyhan Sektörel Alt Havzası nda oluşmaktadır. - Tarım sektörünün oluşturduğu ekonomik değer, Sanayi sektörünün 1/3 ü mertebesindedir. - Sanayi sektörü en büyük ekonomik değerin oluştuğu sektördür. - Tarım ve Sanayi sektörlerindeki ekonomik değerin artışına sebep olan 2 temel faktör; verimliliğe bağlı olarak birim kazançta öngörülen artış ile birlikte yıllık büyümeye endeksli artış oranlarıdır. Tablo 47. Sektörel Su Tahsisi Ekonomik Değerler - Senaryo 2 Sektör / Sektörel Alt Havza 2022-Normal 2022-HK 2022-OK 2022-ŞK Ekonomik Değer (TL) Tarım Zamantı 1.055.866.140 1.080.037.280 1.022.262.360 987.479.500 Göksu 64.135.260 66.760.680 66.760.680 67.010.720 Seyhan 7.077.400.000 7.555.240.000 7.555.680.000 7.344.480.000 TOPLAM 8.197.401.400 8.702.037.960 8.644.703.040 8.398.970.220 Enerji Zamantı 628.051.120 550.390.800 517.972.960 503.411.650 Göksu 686.118.240 691.150.130 631.346.340 523.717.330 Seyhan 1.500.705.530 1.412.402.540 1.379.094.100 1.075.533.090 TOPLAM 2.814.874.890 2.653.943.470 2.528.413.400 2.102.662.070 Sanayi Zamantı - - - - Göksu 1.466.500.000 1.466.500.000 1.466.500.000 1.466.500.000 Seyhan 14.960.400.000 14.960.400.000 14.960.400.000 14.960.400.000 TOPLAM 16.426.900.000 16.426.900.000 16.426.900.000 16.426.900.000 4.4 Senaryo 3 Analizi Senaryo 3, kuraklık açısından Orta kurak koşullar ile temsil edilmektedir ve temel özellikleri aşağıda özetlenmektedir: - Referans Yıl: 2027 172
- Nüfus: 2,186,848 (minimum nüfus esas alınmıştır) - Tarım bitki deseni: Zamantı ve Göksu Sektörel Alt Havzaları nda ağırlıklı olarak şeker pancarı, patates, yonca, k.fasulye, ayçiçeği, elma; Seyhan Sektörel Alt Havzası nda ağırlıklı olarak elma, kiraz, narenciye, bostan, pamuk, sebze. Ekilen alan 3.2 milyon da mertebesindedir. - Çevresel yönetim sınıfı: Tüm sektörel alt havzalarda C sınıfı - Enerji üretimi: Havzadaki enerji üretimi oranları aşağıda sunulmaktadır (Şekil 23). - Havzalararası Su Transferi: Aşağıda özetlenmektedir. Transfer edilen havza Sektör Sektörel Alt Havza Tesis veya Kaynak Tesis veya Yerleşim Toplam Su Kaynaklarına Oranı Kızılırmak Sulama Zamantı Gümüşören Develi Sulaması %1,6 Kızılırmak İçme-Kullanma Zamantı Tacin YAS Kayseri içme %0,5 suyu Ceyhan Sulama Seyhan Yedigöze İmamoğlu sulaması %8,6 Seyhan Sulama Seyhan Ceyhan nehri Çotlu Sulaması %0,1 4.4.1 Sektörel Su Kullanımları Senaryo 3 kapsamında tanımlanmış olan Sektörel su kullanımları ( Tablo 48) ve Sektörel su ihtiyaçları (Tablo 49) aşağıda özetlenmektedir. Her üç sektörel alt havzada da en fazla su kaynaklarını tarım sektörü kullanmaktadır. Bunu içme-kullanma ve sanayi sektörleri takip etmektedir. Çevre ve Enerji sektörleri için en büyük su ihtiyaçları Seyhan Sektörel Alt Havzası nda oluşmaktadır. 48,6% 26,1% 25,3% Zamantı Göksu Seyhan Şekil 23. Sektörel Alt Havza Enerji Üretimi Senaryo 3 (2027 yılı) 173
Tablo 48. Senaryo 3 Sektörel Su Kullanımları Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Tarım Sanayi Ara Toplam Zamantı 42,7 579,8-622,5 Göksu 5,8 51,3 3,6 60,7 Seyhan 164,2 1.608,5 58,3 1831 TOPLAM 212,7 2.239,6 61,9 2514,2 Tablo 49. Senaryo 3 Sektörel Su İhtiyaçları Sektörel Alt Havza Çevresel Akış Enerji (m 3 /sn) (GW-saat) Zamantı 41,7 1.847 Göksu 25,7 1.693 Seyhan 82,5 3.836 Toplam - 7.376 4.4.2 Sektörel Su Tahsisleri WEAP modeli kullanılarak gerçekleştirilen işletme çalışmalarında belirlenen Sektörel su tahsis (Tablo 50) ve Sektörel su temin (Tablo 51) miktarları aşağıda özetlenmektedir. Her üç sektörel alt havzada da tarım sektörü en fazla su tahsisi yapılan sektördür. Bunu içmekullanma ve sanayi sektörleri takip etmektedir. oluşmaktadır. Çevre ve Enerji sektörlerinde en büyük su teminleri Seyhan Sektörel Alt Havzası nda 174
Tablo 50. Senaryo 3 Sektörel Su Tahsisleri a. Normal Koşullar b. Hafif Kurak Koşullar c. Orta Kurak Koşullar d. Şiddetli Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt Havza / Havza Oranı Tarım Alt Havza / Havza Oranı Sanayi Alt Havza / Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 42,7 20,1% 410,8 19,8% - - 453,5 Göksu 5,8 2,7% 51,3 2,5% 3,6 5,8% 60,7 Seyhan 164,2 77,2% 1.608,5 77,7% 58,3 94,2% 1831,0 TOPLAM 212,7 100,0% 2.070,6 100,0% 61,9 100,0% 2345,2 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt Havza / Havza Oranı Tarım Alt Havza / Havza Oranı Sanayi Alt Havza / Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 42,7 20,1% 382,4 18,7% - - 425,1 Göksu 5,8 2,7% 51,3 2,5% 3,6 5,8% 60,7 Seyhan 164,2 77,2% 1.608,5 78,8% 58,3 94,2% 1831,0 TOPLAM 212,7 100,0% 2.042,2 100,0% 61,9 100,0% 2316,8 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt Havza / Havza Oranı Tarım Alt Havza / Havza Oranı Sanayi Alt Havza / Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 42,7 20,1% 386,5 18,9% - - 429,2 Göksu 5,8 2,7% 51,3 2,5% 3,6 5,8% 60,7 Seyhan 164,2 77,2% 1.610,3 78,6% 58,3 94,2% 1832,8 TOPLAM 212,7 100,0% 2.048,1 100,0% 61,9 100,0% 2322,7 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt Havza / Havza Oranı Tarım Alt Havza / Havza Oranı Sanayi Alt Havza / Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 42,7 20,1% 369,1 18,5% - - 411,8 Göksu 5,8 2,7% 51,3 2,6% 3,6 5,8% 60,7 Seyhan 164,2 77,2% 1.574,4 78,9% 58,1 94,2% 1796,7 TOPLAM 212,7 100,0% 1.994,8 100,0% 61,7 100,0% 2269,2 175
Tablo 51. Senaryo 3 Sektörel Su Temini a. Normal Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.324 Göksu 25,7 1.517 Seyhan 82,5 3.638 Toplam - 6.479 b. Hafif Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.187 Göksu 25,7 1.551 Seyhan 82,5 3.438 Toplam - 6.176 c. Orta Kurak Koşullar d. Şiddetli Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.201 Göksu 25,7 1.430 Seyhan 82,5 3.343 Toplam - 5.974 Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.079 Göksu 25,7 1.223 Seyhan 82,5 2.602 Toplam - 4.904 4.4.3 Sektörel Su Tahsisleri Değerlendirmesi Sektörel su kullanımlarının sektörel su tahsis planı kapsamında belirlenen su kaynakları ile karşılaştırılması, Oran kapsamında değerlendirilmiş ve Tablo 52 özetlenmiştir. 176
Tablo 52. Sektörel Su Kullanım ve Sektörel Su Tahsis Analiz Senaryo 3 2027-Normal 2027-HK 2027-OK 2027-ŞK Sektör / Sektörel Alt Havza Oran Kullanım Tahsis Oran Kullanım Tahsis Oran Kullanım Tahsis Oran Kullanım Tahsis İçme-Kullanma (hm3/yıl) Zamantı 42,7 42,7 100,0% 42,7 42,7 100,0% 42,7 42,7 100,0% 42,7 42,7 100% Göksu 5,8 5,8 100,0% 5,8 5,8 100,0% 5,8 5,8 100,0% 5,8 5,8 100% Seyhan 164,2 164,2 100,0% 164,2 164,2 100,0% 164,2 164,2 100,0% 164,2 164,2 100% Seyhan Havzası 212,7 212,7 100,0% 212,7 212,7 100,0% 212,7 212,7 100,0% 212,7 212,7 100% Çevre (m 3 /sn) Zamantı 41,7 41,7 100,0% 41,7 41,7 100,0% 41,7 41,7 100,0% 41,7 41,7 100% Göksu 25,7 25,7 100,0% 25,7 25,7 100,0% 25,7 25,7 100,0% 25,7 25,7 100% Seyhan 82,5 82,5 100,0% 82,5 82,5 100,0% 82,5 82,5 100,0% 82,5 82,5 100% Seyhan Havzası 149,9 149,9 100,0% 149,9 149,9 100,0% 149,9 149,9 100,0% 149,9 149,9 100% Tarım Zamantı 579,8 410,8 70,9% 579,8 382,4 66,0% 579,8 386,5 66,7% 579,8 369,1 64% Göksu 51,3 51,3 100,0% 51,3 51,3 100,0% 51,3 51,3 100,0% 51,3 51,3 100% Seyhan 1.608,5 1.608,5 100,0% 1.608,5 1.608,5 100,0% 1.608,5 1.610,3 100,1% 1608,5 1574,4 98% Seyhan Havzası 2.239,6 2.070,6 92,5% 2.239,6 2.042,2 91,2% 2.239,6 2.048,1 91,4% 2239,6 1994,8 89% Enerji (GW-saat) Zamantı 1.847,0 1.324,3 71,7% 1.847,0 1.187,3 64,3% 1.847,0 1.201,8 65,1% 1847 1079,2 58% Göksu 1.693,0 1.517,9 89,7% 1.693,0 1.551,9 91,7% 1.693,0 1.430,9 84,5% 1693 1223,9 72% Seyhan 3.836,0 3.638,5 94,9% 3.836,0 3.438,1 89,6% 3.836,0 3.343,3 87,2% 3836 2602,6 68% Seyhan Havzası 7.376,0 6.480,7 87,9% 7.376,0 6.177,3 83,7% 7.376,0 5.976,0 81,0% 7376 4905,7 67% Sanayi (hm3/yıl) Zamantı - - - - - - - - - - - - Göksu 3,6 3,6 100,0% 3,6 3,6 100,0% 3,6 3,6 100,0% 3,6 3,6 100% Seyhan 58,3 58,3 100,0% 58,3 58,3 100,0% 58,3 58,3 100,0% 58,3 58,1 100% Seyhan Havzası 61,9 61,9 100,0% 61,9 61,9 100,0% 61,9 61,9 100,0% 61,9 61,7 100% 177
3 temel sektörde (içme-kullanma, çevre ve sanayi) sektörlerinde temin edilen su tahsisleri, talep edilen su kullanımlarını karşılamaktadır. Farklılık gösteren tarım ve enerji sektörlerinin sektörel alt havzalardaki durumu aşağıda özetlenmektedir: - Göksu Sektörel Alt Havzası dan tarım sektöründeki faaliyetler hem talep edilen su miktarı hem de ekonomik değer açısından düşük seviyededir. Bu sektörel alt havzanın en önemli faaliyeti enerji sektörüdür (HES tesisleri). Bu kapsamda, tarım ve enerji sektörlerine ait Kullanım/Tahsis oranlarının adil paylaşım kapsamında su tahsis planlaması yapılması ve bu şekilde su kullanımlarının karşılanması hedeflenmiştir. - Zamantı Sektörel Alt Havzası nda tarımsal faaliyetler ön plandadır. Bu kapsamda, tarım ve enerji sektörlerine ait Kullanım/Tahsis oranlarının adil paylaşım kapsamında su tahsis planlaması hedeflenmiştir. - Seyhan Sektörel Alt Havzası nda tüm sektörel faaliyetler mevcutdur ve Kullanım/Tahsis oranlarının adil paylaşım kapsamında su tahsis planlaması yapılması ve bu şekilde su kullanımlarının karşılanması hedeflenmiştir. 4.4.4 Sektörel Su Tahsisinin Ekonomik Değerlendirmesi Her bir sektörün ilgili sektörel alt havzada oluşturması öngörülen ekonomik değer Tablo 53 de tanımlanmaktadır. Ekonomik analiz kapsamında ortaya çıkan sonuçlar aşağıda özetlenmektedir: - Tüm sektörlerde en fazla ekonomik değer Seyhan Sektörel Alt Havzası nda oluşmaktadır. - Tarım sektörünün oluşturduğu ekonomik değer, Sanayi sektörünün 1/3 ü mertebesindedir. - Sanayi sektörü en büyük ekonomik değerin oluştuğu sektördür. - Tarım ve Sanayi sektörlerindeki ekonomik değerin artışına sebep olan 2 temel faktör; verimliliğe bağlı olarak birim kazançta öngörülen artış ile birlikte yıllık büyümeye endeksli artış oranlarıdır. 178
Tablo 53. Sektörel Su Tahsisi Ekonomik Değer: Senaryo 3 Sektör / Sektörel Alt Havza 2027-Normal 2027-HK 2027-OK 2027-ŞK Ekonomik Değer (TL) Tarım Zamantı 1.231.989.200 1.146.817.600 1.159.113.500 1.106.930.900 Göksu 16.676.160 16.676.160 16.676.160 16.676.160 Seyhan 6.626.698.300 6.626.698.300 6.634.113.940 6.486.213.120 TOPLAM 7.875.363.660 7.790.192.060 7.809.903.600 7.609.820.180 Enerji Zamantı 752.732.120 674.861.320 683.103.120 613.417.280 Göksu 862.774.360 882.099.960 813.323.560 695.664.760 Seyhan 2.068.123.400 1.954.216.040 1.900.331.720 1.479.317.840 TOPLAM 3.683.629.880 3.511.177.320 3.396.758.400 2.788.399.880 Sanayi Zamantı - - - - Göksu 1.828.800.000 1.828.800.000 1.828.800.000 1.828.800.000 Seyhan 19.122.400.000 19.122.400.000 19.122.400.000 19.056.800.000 TOPLAM 20.951.200.000 20.951.200.000 20.951.200.000 20.885.600.000 4.5 Senaryo 4 Analizi Senaryo 4, kuraklık açısından Şiddetli kurak koşullar ile temsil edilmektedir ve temel özellikleri aşağıda özetlenmektedir: - Referans Yıl: 2037 - Nüfus: 2,415,022 (minimum nüfus esas alınmıştır) - Tarım bitki deseni: Zamantı ve Göksu Sektörel Alt Havzaları nda ağırlıklı olarak şeker pancarı, patates, yonca, k.fasulye, ayçiçeği, elma; Seyhan Sektörel Alt Havzası nda ağırlıklı olarak elma, kiraz, narenciye, bostan, pamuk, sebze Sulama alanı 3,3 milyon da mertebesindedir. - Çevresel yönetim sınıfı: Tüm sektörel alt havzalarda C sınıfı - Enerji üretimi: Havzadaki enerji üretimi oranları aşağıda sunulmaktadır (Şekil 24). - Havzalararası Su Transferi: Aşağıda özetlenmektedir. 179
Transfer edilen havza Sektör Sektörel Alt Havza Tesis veya Kaynak Tesis veya Yerleşim Toplam Su Kaynaklarına Oranı Kızılırmak Sulama Zamantı Bahçelik Sarıoğlan %1,4 Sulaması Kızılırmak Sulama Zamantı Bahçelik Sarımsaklı %0,5 Sulaması Kızılırmak Sulama Zamantı Bahçelik Ağırnas Sulaması %0,1 Kızılırmak Sulama Zamantı Gümüşören Develi Sulaması %1,6 Kızılırmak İçme-Kullanma Zamantı Tacin YAS Kayseri içme %0,5 suyu Ceyhan Sulama Seyhan Yedigöze İmamoğlu sulaması %8,6 Seyhan Sulama Seyhan Ceyhan nehri Çotlu Sulaması %0,1 4.5.1 Sektörel Su Kullanımları Senaryo 1 kapsamında tanımlanmış olan Sektörel su kullanımları (Tablo 54) ve Sektörel su ihtiyaçları (Tablo 55) aşağıda özetlenmektedir. Her üç sektörel alt havzada da en fazla su kaynaklarını tarım sektörü kullanmaktadır. Bunu içme-kullanma ve sanayi sektörleri takip etmektedir. Çevre ve Enerji sektörleri için en büyük su ihtiyaçları Seyhan Sektörel Alt Havzası nda oluşmaktadır. 45,4% 28,3% Zamantı Göksu Seyhan 26,3% Şekil 24. Sektörel Alt Havza Enerji Üretimi Senaryo 4 (2037 yılı) 180
Tablo 54. Senaryo 4 Sektörel Su Kullanımları Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Tarım Sanayi Ara Toplam Zamantı 42,0 572,2-614,2 Göksu 5,5 48,1 4,0 57,6 Seyhan 195,8 1.434,9 66,2 1696,9 TOPLAM 243,3 2.055,2 70,2 2368,7 Tablo 55. Senaryo 4 Sektörel Su İhtiyaçları Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.847 Göksu 25,7 1.693 Seyhan 82,5 3.836 Toplam - 7.376 4.5.2 Sektörel Su Tahsisleri WEAP modeli kullanılarak gerçekleştirilen işletme çalışmalarında belirlenen Sektörel su tahsis (Tablo 56) ve Sektörel su temin (Tablo 57) miktarları aşağıda özetlenmektedir. Her üç sektörel alt havzada da en fazla su tahsisi yapılan sektör tarım sektörüdür. Bunu içmekullanma ve sanayi sektörleri takip etmektedir. oluşmaktadır. Çevre ve Enerji sektörlerinde en büyük su teminleri Seyhan Sektörel Alt Havzası nda 181
Tablo 56. Senaryo 4 Sektörel Su Tahsisleri a. Normal Koşullar b. Hafif Kurak Koşullar c. Orta Kurak Koşullar d. Şiddetli Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt Havza / Havza Oranı Tarım Alt Havza / Havza Oranı Sanayi Alt Havza / Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 42,0 17,3% 409,0 21,6% - - 451,0 Göksu 5,5 2,3% 48,1 2,5% 4,0 5,7% 57,6 Seyhan 195,8 80,5% 1.434,9 75,8% 65,9 94,3% 1696,6 TOPLAM 243,3 100,0% 1.892,0 100,0% 69,9 100,0% 2205,2 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt Havza / Havza Oranı Tarım Alt Havza / Havza Oranı Sanayi Alt Havza / Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 42,0 17,3% 381,2 20,4% - - 423,2 Göksu 5,5 2,3% 48,1 2,6% 4,0 5,7% 57,6 Seyhan 195,8 80,5% 1.434,9 77,0% 65,9 94,3% 1696,6 TOPLAM 243,3 100,0% 1.868,1 100,0% 69,9 100,0% 2177,4 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt Havza / Havza Oranı Tarım Alt Havza / Havza Oranı Sanayi Alt Havza / Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 42,0 17,3% 385,1 20,6% - - 427,1 Göksu 5,5 2,2% 48,1 2,6% 4,0 5,7% 57,6 Seyhan 195,8 80,5% 1.434,9 76,8% 65,9 94,3% 1696,6 TOPLAM 243,3 100,0% 1.868,1 100,0% 69,9 100,0% 2181,3 Sektörel Alt Havza İçme- Kullanma Alt Havza / Havza Oranı Tarım Alt Havza / Havza Oranı Sanayi Alt Havza / Havza Oranı Ara Toplam Zamantı 42 17,3% 368,7 20,0% - - 410,7 Göksu 5,5 2,3% 48,1 2,6% 4,0 5,7% 57,6 Seyhan 195,8 80,5% 1423,5 77,4% 65,9 94,3% 1685,2 TOPLAM 243,3 100,0% 1.840,3 100,0% 69,9 100,0% 2153,5 182
Tablo 57. Senaryo 4 Sektörel Su Temini a. Normal Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.619 Göksu 25,7 1.599 Seyhan 82,5 3.672 Toplam - 6.890 b. Hafif Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.206 Göksu 25,7 1.561 Seyhan 82,5 3.213 Toplam - 5.980 c. Orta Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.199 Göksu 25,7 1.426 Seyhan 82,5 3.127 Toplam - 5.752 d. Şiddetli Kurak Koşullar Sektörel Alt Havza Çevresel Akış (m 3 /sn) Enerji (GW-saat) Zamantı 41,7 1.069 Göksu 25,7 1.221 Seyhan 82,5 2.442 Toplam - 4.732 183
4.5.3 Sektörel Su Tahsisleri Değerlendirmesi Sektörel su kullanımlarının sektörel su tahsis planı kapsamında belirlenen su kaynakları ile karşılaştırılması, Oran kapsamında değerlendirilmiş ve Tablo 58 de özetlenmiştir. İçme-kullanma, çevre ve sanayi sektörlerinde temin edilen su tahsisleri, talep edilen su kullanımlarını karşılamaktadır. Farklılık gösteren tarım ve enerji sektörlerinin sektörel alt havzalardaki durumu aşağıda özetlenmektedir: - Göksu Sektörel Alt Havzası ndan tarım sektöründeki faaliyetler hem talep edilen su miktarı hem de ekonomik değer açısından düşük seviyededir. Bu sektörel alt havzanın en önemli faaliyeti enerji sektörüdür (HES tesisleri). Bu kapsamda, tarım ve enerji sektörlerine ait Kullanım/Tahsis oranlarının adil paylaşım kapsamında su tahsis planlaması yapılması ve bu şekilde su kullanımlarının karşılanması hedeflenmiştir. - Zamantı Sektörel Alt Havzası nda tarımsal faaliyetler ön plandadır. Bu kapsamda, tarım ve enerji sektörlerine ait Kullanım/Tahsis oranlarının adil paylaşım kapsamında su tahsis planlaması hedeflenmiştir. - Seyhan Sektörel Alt Havzası nda tüm sektörel faaliyetler mevcutdur ve Kullanım/Tahsis oranlarının adil paylaşım kapsamında su tahsis planlaması yapılması ve bu şekilde su kullanımlarının karşılanması hedeflenmiştir. 184
Tablo 58. Sektörel Su Kullanım ve Sektörel Su Tahsis Analiz Senaryo 4 Sektör / Sektörel Alt Havza İçme-Kullanma 2037-normal 2037-HK 2037-OK 2037-ŞK Kullanım Tahsis Oran Kullanım Tahsis Oran Kullanım Tahsis Oran Kullanım Tahsis Oran Çevre (m 3 /sn) Tarım Enerji (GW-saat) Zamantı 42,0 42,0 100,0% 42,0 42,0 100,0% 42,0 42,0 100,0% 42,0 42,0 100% Göksu 5,5 5,5 100,0% 5,5 5,5 100,0% 5,5 5,5 100,0% 5,5 5,5 100% Seyhan 195,8 195,8 100,0% 195,8 195,8 100,0% 195,8 195,8 100,0% 195,8 195,8 100% Seyhan Havzası 243,3 243,3 100,0% 243,3 243,3 100,0% 243,3 243,3 100,0% 243,3 243,3 100% Zamantı 41,7 41,7 100,0% 41,7 41,7 100,0% 41,7 41,7 100,0% 41,7 41,7 100% Göksu 25,7 25,7 100,0% 25,7 25,7 100,0% 25,7 25,7 100,0% 25,7 25,7 100% Seyhan 82,5 82,5 100,0% 82,5 82,5 100,0% 82,5 82,5 100,0% 82,5 82,5 100% Seyhan Havzası 149,9 149,9 100,0% 149,9 149,9 100,0% 149,9 149,9 100,0% 149,9 149,9 100% Zamantı 572,2 409,0 71,5% 572,2 381,2 66,6% 572,2 385,1 67,3% 572,2 368,7 64% Göksu 48,1 48,1 100,0% 48,1 48,1 100,0% 48,1 48,1 100,0% 48,1 48,1 100% Seyhan 1.434,9 1.434,9 100,0% 1.434,9 1.434,9 100,0% 1.434,9 1.434,9 100,0% 1434,9 1423,5 99% Seyhan Havzası 2.055,2 1.892,0 92,1% 2.055,2 1.864,2 90,7% 2.055,2 1.868,1 90,9% 2055,2 1840,3 90% Zamantı 1.847,0 1.619,5 87,7% 1.847,0 1.206,5 65,3% 1.847,0 1.199,6 64,9% 1847 1069,1 58% Göksu 1.693,0 1.599,9 94,5% 1.693,0 1.561,6 92,2% 1.693,0 1.426,2 84,2% 1693 1221,5 72% Seyhan 3.836,0 3.672,9 95,7% 3.836,0 3.213,2 83,8% 3.836,0 3.127,9 81,5% 3836 2442,9 64% Seyhan Havzası 7.376,0 6.892,3 93,4% 7.376,0 5.981,3 81,1% 7.376,0 5.753,7 78,0% 7376 4733,5 64% Sanayi (hm3/yıl) Zamantı - - - - - - - - - - - - Göksu 4,0 4,0 100,0% 4,0 4,0 100,0% 4,0 4,0 100,0% 4,0 4,0 100% Seyhan 66,2 65,9 99,5% 66,2 65,9 99,5% 66,2 65,9 99,5% 66,2 65,9 100% Seyhan Havzası 70,2 69,9 99,6% 70,2 69,9 99,6% 70,2 69,9 99,6% 70,2 69,9 100% 185
4.5.4 Sektörel Su Tahsisinin Ekonomik Değerlendirmesi Her bir sektörün ilgili sektörel alt havzada oluşturması öngörülen ekonomik değer Tablo 59 da tanımlanmaktadır. Ekonomik analiz kapsamında ortaya çıkan sonuçlar aşağıda özetlenmektedir: - Tüm sektörlerde en fazla ekonomik değer Seyhan Sektörel Alt Havzası nda oluşmaktadır. - Tarım sektörünün oluşturduğu ekonomik değer, Sanayi sektörünün 1/2,5 i mertebesindedir. - Sanayi sektörü en büyük ekonomik değerin oluştuğu sektördür. Tarım ve Sanayi sektörlerindeki ekonomik değerin artışına sebep olan 2 temel faktör; verimliliğe bağlı olarak birim kazançta öngörülen artış ile birlikte yıllık büyümeye endeksli artış oranlarıdır. Tablo 59. Sektörel Su Tahsisi Ekonomik Değer: Senaryo 4 Sektör / Sektörel Alt Havza 2037-normal 2037-HK 2037-OK 2037-ŞK Ekonomik Değer (TL) Tarım Zamantı 2.031.094.000 1.893.039.200 1.912.406.600 1.830.964.200 Göksu 297.666.850 297.666.850 297.666.850 297.666.850 Seyhan 10.773.659.670 10.773.659.670 10.773.659.670 10.688.065.050 TOPLAM 13.102.420.520 12.964.365.720 12.983.733.120 12.816.696.100 Enerji Zamantı 1.499.333.100 1.116.977.700 1.110.589.680 989.772.780 Göksu 1.481.187.420 1.445.729.280 1.320.375.960 1.130.864.700 Seyhan 3.400.370.820 2.974.780.560 2.895.809.820 2.261.636.820 TOPLAM 6.380.891.340 5.537.487.540 5.326.775.460 4.382.274.300 Sanayi Zamantı - - - - Göksu 2.988.000.000 2.988.000.000 2.988.000.000 2.988.000.000 Seyhan 31.170.700.000 31.170.700.000 31.170.700.000 31.170.700.000 TOPLAM 34.158.700.000 34.158.700.000 34.158.700.000 34.158.700.000 4.6 Sonuç ve Değerlendirmeler Sektörel su tahsis planı ile gerçekleştirilen çalışmaları kapsamında; - Sektörel su tahsisi miktarları, - Sektörel su tahsisine bağlı olarak oluşması öngörülen ekonomik değer, ve - Sektörel su tahsis miktarlarında oluşabilecek etkilenebilirlik koşulları değerlendirilmiştir. 186
Mevcut koşullarda, 6 milyar m 3 yerüstü ve 1,2 milyar m 3 yeraltı olmak üzere havzanın toplam su kaynakları potansiyeli 7,2 milyar m 3 mertebesindedir. İklim değişikliğine göre bu potansiyelin hafif kurak koşullarda 6,6 milyar m 3 e, orta kurak koşullarda 6,5 milyar m 3 e, şiddetli kurak koşullarda ise 6,3 milyar m 3 mertebesine düşeceği öngörülmektedir. 4.6.1 Sektörel Su Tahsisi Miktarları Sektörel su tahsis miktarlarının belirlenmesine esas teşkil eden iki önemli husus, su kaynakları ve su kullanımlarındaki zamansal ve mekansal değişimlerdir. Bu değişimlerin ilgili zamansal ve mekansal ölçekte değerlendirilmesi ve buna bağlı olarak sektörel su tahsis miktarlarının belirlenmesi hem saha koşullarına uygun ve gerçekci bir plan alt yapısının oluşturulması hem de su kaynaklarının sürdürülebilir ve eşitlik prensiplerine uygun bir şekilde kullanımı açısından gereklidir. Seyhan Havzası toplam su kaynakları potansiyelindeki zamansal ve mekansal değişim Şekil 25 te özetlenmektedir. 8.000,0 Toplam Su Kaynakları Potansiyeli 7.000,0 6.000,0 5.000,0 4.000,0 3.000,0 2.000,0 1.000,0 0,0 2016 2017 2022 2027 2037 Zamantı Göksu Seyhan Seyhan-Toplam Şekil 25.Seyhan Havzası Toplam Su Kaynakları Potansiyeli 187
Bu kapsamda; - Zamantı ve Göksu Sektörel Alt Havzaları ndaki mevcut ve gelecek dönemlerdeki su kaynakları miktarının benzer mertebelerde olduğu görülmektedir. - Seyhan için tanımlanmış olan su kaynağı miktarı, Seyhan Nehri nin Akdeniz e mansaplanmadan önceki kesidinde oluşması öngörülen su miktarını temsil etmektedir. Buna bağlı olarak Seyhan Havzası ndaki toplam su kaynakları miktarını temsil etmektedir. - Seyhan Havzası toplamında mevcut koşullarda yıllık ortalama 7.100 hm 3 /yıl mertebesinde olan su kaynaklarının 2037 yılı itibariyle 6.300 hm3/yıl mertebesinde olacağı öngörülmektedir. - Su kaynaklarındaki bu azalmanın etkin bir şekilde yönetilebilmesi için sektörel su kullanım yapsının sektörel alt havza ölçeğinde planlanması önemlidir. Bölüm 3 de açıklanmış olan Seyhan Havzası su kullanımlarındaki zamansal ve mekansal değişim Tablo 60 da özetlenmektedir. Bu özet tabloda 2017 yılını temsilen Hafif kurak koşullar, 2022 yılını temsilen Normal koşullar, 2027 yılını temsilen Orta kurak koşullar, 2037 yılını temsilen Şiddetli kurak koşullar kullanılmıştır. Bu kapsamda; - Tarım sektörü en fazla su ihtiyacı olan sektördür. Mevcut koşullarda (2016 yılı) 1.345 hm 3 /yıl mertebesinde olan kullanımlarının, 2037 yılı itibariyle 2.055 hm 3 /yıl mertebesinde olması öngerilmektedir. - İçme-kullanma ve Sanayi sektörlerinin su kullanımlarında, minimum artış kapsamında belirlenmiş olan değerler esas alınmıştır. - İçme-kullanma sektöründe mevcut koşullarda (2016 yılı) 168 hm 3 /yıl mertebesinde olan su kullanımlarının, 2037 yılı itibariyle 243 hm 3 /yıl mertebesinde olacağı öngörülmektedir. - Sanayi sektöründe mevcut koşullarda (2016 yılı) 54 hm 3 /yıl mertebesinde olan su kullanımlarının, 2037 yılı itibariyle 70 hm 3 /yıl mertebesinde olacağı öngörülmektedir. 188
Tablo 60. Seyhan Havzası Su Kaynakları Kullanımları 2017 2022 2027 2037 İçme- Kullanma Sanayi Tarım İçme- Kullanma Sanayi Tarım İçme- Kullanma Sanayi Tarım İçme- Kullanma Sanayi Tarım Zamantı 10,4-352,3 43,0-425,6 42,7-579,8 42,0-572,2 Göksu 6,3 3,3 61,3 6,0 3,5 53,4 5,8 3,6 51,3 5,5 4,0 48,1 Seyhan 151,6 51,4 932,0 154,2 54,8 1.716,1 164,2 58,3 1.608,5 195,8 65,9 1.434,9 Toplam 168,3 54,7 1.345,6 203,2 58,3 2.018,0 212,7 61,9 2.239,6 243,3 69,9 2.055,2 Seyhan Havzası ndaki toplam su kaynakları potansiyeli ve su kaynakları kullanımlarına bağlı olarak sektörel su tahsis miktarları belirlenmiştir. - İçme-kullanma ve Sanayi sektörlerinin su kaynakları ihtiyaçları tüm sektörel alt havzalarda ve tüm yıllarda karşılanmaktadır. - Tarım sektörünün gelecek yıllardaki su kaynakları ihtiyaçları yıllar içerisinde % 90 (2037 yılı) ile % 94 (2017 yılı) mertebesinde karşılanmaktadır. - Çevre sektörünün temel ihtiyacı olan C sınıfı çevresel yönetim sınıfı için belirlenen su kaynakları ihtiyaçları tüm sektörel alt havzalarda ve tüm yıllarda karşılanmaktadır. - Enerji sektöründe mevcut koşullarda Seyhan Havzası nın toplam enerji üretimi olan 6.007 GW-saat, işletme modeli kullanılarak 5650 GW-saat olarak % 94 seviyesinde karşılanmıştır. Enerji sektörünün gelecek yıllardaki su kaynakları ihtiyaçları % 85 (2022 yılı) ile % 94 (2017 yılı) mertebesinde karşılanmaktadır. Buna ilave olarak havzalararası su kaynakları transferleri kapsamında; - Seyhan Sektörel Alt Havzası nda, Yedigöze Barajı ndan İmamoğlu Sulaması için havza dışına transfer edilecek yılda 543 milyon m³ su, ve - Zamantı Sektörel Alt Havzası nda, havza dışına yapılmakta olan ve gelecekte yapılacak toplam 229 milyon m 3 /yıl mertebesinde su transferleri de dikkate alınmıştır. Buna ilave olarak sektörel su tahsisi miktarlarının her bir senaryo için değişimi Şekil 26 da sunulmaktadır. Zamantı, Göksu ve Seyhan Sektörel Alt Havzaları nda su tahsis miktarlarının su kaynakları kullanımlarını karşılama oranındaki zamansal değişimi tarım sektörü için 189
Şekil 27 de, enerji sektörü için de Şekil 28 de sunulmaktadır. Su kaynaklarının tüketildiği ve bu kapsamda su kaynakları tahsislerinin gerçekleştirildiği 3 temel sektöre ait (içme-kullanma, tarım ve sanayi) gelecek koşullar su tahsis miktarları Tablo 61 de özetlenmektedir. Belirtilmesi gereken önemli bir husus; 2017, 2022, 2027 ve 2037 yıllarında yapılan analizlere ilave olarak her yıl ve koşul için (normal, hafif kurak, orta kurak ve şiddetli kurak) tarım ve enerji sektörüne ait su tahsis miktarları değerlendirilmiştir. Eğer bu 2 sektördeki tahsis değerleri su kaynaklarının farklı oranlardaki paylaşımı ile sonuçlanmış ise, su kaynaklarının adil bir şekilde paylaşımının öngörüldüğü Denge koşulu için de çalışmalar yapılmıştır. Zamantı, Göksu ve Seyhan Sektörel Alt Havzaları nda su kaynakları tahsis miktarlarının tarım ve enerji sektörlerindeki su kaynakları kullanımlarını karşılama oranındaki zamansal değişime ilave olarak Seyhan Havzası bütünündeki koşulların değerlendirilebilmesi için Seyhan Havzası ndaki su kaynakları tahsis ve kullanım oranları Şekil 29 da sunulmaktadır. 190
Tablo 61. Gelecek Koşullar Su Kaynakları Tahsis Miktarları a. 2017 yılı (Tablo 61 devamı) Sektör / Sektörel Alt Havza 2017-normal 2017-HK 2017-OK 2017-ŞK Su Kaynakları Tahsis İçme-Kullanma (hm3/yıl) Zamantı 10,4 10,4 10,4 10,4 Göksu 6,3 6,3 6,3 6,3 Seyhan 151,6 151,6 151,6 151,6 Seyhan Havzası 168,3 168,3 168,3 168,3 Çevre (m3/sn) Zamantı 41,7 41,7 41,7 41,7 Göksu 25,7 25,7 25,7 25,7 Seyhan 82,5 82,5 82,5 82,5 Seyhan Havzası - - - - Tarım (hm3/yıl) Zamantı 278,7 277,2 277,4 272,1 Göksu 60,3 60,4 59,9 57,8 Seyhan 930,6 930,5 930,5 929,2 Seyhan Havzası 1.269,6 1.268,1 1.267,8 1.259,1 Enerji (GW-saat) Zamantı 991,2 888,3 889,0 804,9 Göksu 1.371,2 1.375,0 1.262,6 1.088,2 Seyhan 3.289,0 3.289,0 3.289,0 2.697,7 Seyhan Havzası 5.651,4 5.552,3 5.440,6 4.590,8 Sanayi (hm3/yıl) Zamantı - - - - Göksu 3,3 3,3 3,3 3,3 Seyhan 51,4 51,4 51,4 51,4 Seyhan Havzası 54,7 54,7 54,7 54,7 191
b. 2022 yılı (Tablo 61 devamı) Sektör / Sektörel Alt Havza 2022-normal 2022-HK 2022-OK 2022-ŞK Su Kaynakları Tahsis İçme-Kullanma (hm3/yıl) Zamantı 43,0 43,0 42,7 42,7 Göksu 6,0 6,0 5,8 5,8 Seyhan 154,2 154,2 154,2 154,2 Seyhan Havzası 203,2 203,2 202,7 202,7 Çevre (m3/sn) Zamantı 41,7 41,7 41,7 41,7 Göksu 25,7 25,7 25,7 25,7 Seyhan 82,5 82,5 82,5 82,5 Seyhan Havzası - - - - Tarım (hm3/yıl) Zamantı 358,2 366,4 346,8 335,0 Göksu 51,3 53,4 53,4 53,6 Seyhan 1.608,5 1.717,1 1.717,2 1.669,2 Seyhan Havzası 2.018,0 2.136,9 2.117,4 2.057,8 Enerji (GW-saat) Zamantı 1.410,4 1.236,0 1.163,2 1.130,5 Göksu 1.540,8 1.552,1 1.417,8 1.176,1 Seyhan 3.370,1 3.171,8 3.097,0 2.415,3 Seyhan Havzası 6.321,3 5.959,9 5.678,0 4.721,9 Sanayi (hm3/yıl) Zamantı - - - - Göksu 3,5 3,5 3,5 3,5 Seyhan 54,8 54,8 54,8 54,8 Seyhan Havzası 58,3 58,3 58,3 58,3 192
c. 2027 yılı (Tablo 61 devamı) Sektör / Sektörel Alt Havza 2027-normal 2027-HK 2027-OK 2027-ŞK Su Kaynakları Tahsis İçme-Kullanma (hm3/yıl) Zamantı 42,7 42,7 42,7 42,7 Göksu 5,8 5,8 5,8 5,8 Seyhan 164,2 164,2 164,2 164,2 Seyhan Havzası 212,7 212,7 212,7 212,7 Çevre (m3/sn) Zamantı 41,7 41,7 41,7 41,7 Göksu 25,7 25,7 25,7 25,7 Seyhan 82,5 82,5 82,5 82,5 Seyhan Havzası - - - - Tarım (hm3/yıl) Zamantı 410,8 382,4 386,5 369,1 Göksu 51,3 51,3 51,3 51,3 Seyhan 1.608,5 1.608,5 1.610,3 1574,4 Seyhan Havzası 2.070,6 2.042,2 2.048,1 1994,8 Enerji (GW-saat) Zamantı 1.324,3 1.187,3 1.201,8 1079,2 Göksu 1.517,9 1.551,9 1.430,9 1223,9 Seyhan 3.638,5 3.438,1 3.343,3 2602,6 Seyhan Havzası 6.480,7 6.177,3 5.976,0 4905,7 Sanayi (hm3/yıl) Zamantı - - - - Göksu 3,6 3,6 3,6 3,6 Seyhan 58,3 58,3 58,3 58,1 Seyhan Havzası 61,9 61,9 61,9 61,7 193
d. 2037 yılı (Tablo 61 devamı) Sektör / Sektörel Alt Havza 2037-normal 2037-HK 2037-OK 2037-ŞK Su Kaynakları Tahsis İçme-Kullanma (hm3/yıl) Zamantı 42,0 42,0 42,0 42,0 Göksu 5,5 5,5 5,5 5,5 Seyhan 195,8 195,8 195,8 195,8 Seyhan Havzası 243,3 243,3 243,3 243,3 Çevre (m3/sn) Zamantı 41,7 41,7 41,7 41,7 Göksu 25,7 25,7 25,7 25,7 Seyhan 82,5 82,5 82,5 82,5 Seyhan Havzası - - - - Tarım (hm3/yıl) Zamantı 409,0 381,2 385,1 368,7 Göksu 48,1 48,1 48,1 48,1 Seyhan 1.434,9 1.434,9 1.434,9 1423,5 Seyhan Havzası 1.892,0 1.864,2 1.868,1 1840,3 Enerji (GW-saat) Zamantı 1.619,5 1.206,5 1.199,6 1069,1 Göksu 1.599,9 1.561,6 1.426,2 1221,5 Seyhan 3.672,9 3.213,2 3.127,9 2442,9 Seyhan Havzası 6.892,3 5.981,3 5.753,7 4733,5 Sanayi (hm3/yıl) Zamantı - - - - Göksu 4,0 4,0 4,0 4,0 Seyhan 65,9 65,9 65,9 65,9 Seyhan Havzası 69,9 69,9 69,9 69,9 194
Şekil 26. Sektörel Su Tahsis Miktarları Zamantı Göksu Seyhan Su Kaynakları Tahsis ve Kullanım Oranı 100% 80% 60% 40% 20% 0% 2016 2017 2022 2027 2037 a. Normal Koşullar (Şekil 27 devamı) 195
Zamantı Göksu Seyhan Su Kaynakları Tahsis ve Kullanım Oranı 100% 80% 60% 40% 20% 0% 2017 2022 2022-denge 2027 2027-denge 2037 2037-denge b. Hafif Kurak Koşullar (Şekil 27 devamı) Zamantı Göksu Seyhan Su Kaynakları Tahsis ve Kullanım Oranı 100% 80% 60% 40% 20% 0% 2017 2022 2022-denge 2027 2027-denge 2037 2037-denge c. Orta Kurak Koşullar (Şekil 27 Devamı) 196
Zamantı Göksu Seyhan Su Kaynakları Tahsis ve Kullanım Oranı 100% 80% 60% 40% 20% 0% 2017 2022 2022-denge 2027 2027-denge 2037 2037-denge d. Şiddetli Kurak Koşullar Şekil 27. Tarım Sektörü Su Kaynakları Tahsis ve Kullanım Oranları Sektörel Alt Havza Ölçeği Zamantı Göksu Seyhan 100% Su Kaynakları Tahsis ve Kullanım Oranı 80% 60% 40% 20% 0% 2016 2017 2022 2027 2037 a. Normal Koşullar (Şekil 28 devamı) 197
Zamantı Göksu Seyhan Su Kaynakları Tahsis ve Kullanım Oranı 100% 80% 60% 40% 20% 0% 2017 2022 2022-denge 2027 2027-denge 2037 2037-denge b. Hafif Kurak Koşullar (Şekil 28 devamı) Zamantı Göksu Seyhan Su Kaynakları Tahsis ve Kullanım Oranı 100% 80% 60% 40% 20% 0% 2017 2022 2022-denge 2027 2027-denge 2037 2037-denge c. Orta Kurak Koşullar ( Şekil 28 devamı) 198
Zamantı Göksu Seyhan Su Kaynakları Tahsis ve Kullanım Oranı 100% 80% 60% 40% 20% 0% 2017 2022 2022-denge 2027 2027-denge 2037 2037-denge d. Şiddetli Kurak Koşullar (Şekil 28 devamı) Şekil 28. Enerji Sektörü Su Kaynakları Tahsis ve Kullanım Oranları Sektörel Alt Havza Ölçeği Tarım (hm3/yıl) Enerji (GWh) Su Kaynakları Tahsis ve Kullanım Oranı 100% 90% 80% 70% 60% 50% 2017 2022 2027 2037 a. Normal Koşullar (Şekil 29 devamı) 199
Tarım (hm3/yıl) Enerji (GWh) Su Kaynakları Tahsis ve Kullanım Oranı 100% 90% 80% 70% 60% 50% 2017 2022 2022-denge 2027 2027-denge 2037 2037-denge b. Hafif Kurak Koşullar (Şekil 29 devamı) Tarım (hm3/yıl) Enerji (GWh) Su Kaynakları Tahsis ve Kullanım Oranı 100% 90% 80% 70% 60% 50% 2017 2022 2022-denge 2027 2027-denge 2037 2037-denge c. Orta Kurak Koşullar (Şekil 29 devamı) 200
Tarım (hm3/yıl) Enerji (GWh) Su Kaynakları Tahsis ve Kullanım Oranı 100% 90% 80% 70% 60% 50% 2017 2022 2022-denge 2027 2027-denge 2037 2037-denge d. Şiddetli Kurak Koşullar Şekil 29. Tarım ve Enerji Sektörü Su Kaynakları Tahsis ve Kullanım Oranları Havza Ölçeği 4.6.2 Sektörel Su Tahsisi Ekonomik Değerleri Seyhan Havzası sektörel su tahsis planı kapsamında belirlenen su tahsis miktarlarının oluşturduğu ekonomik değerin belirlenmesi önemlidir. Bu kapsamda, sektörlerin oluşturması öngörülen ekonomik değer aşağıda özetlenmektedir: - Ekonomik değere sahip olan tüm sektörlerde (tarım, sanayi ve enerji) en fazla ekonomik değer Seyhan Sektörel Alt Havzası nda oluşmaktadır. Bunun temel sebebi, her bir sektördeki su kaynaklarına bağlı olarak oluşan üretim en fazla Seyhan Sektörel Alt Havzası nda oluşmaktadır. - Her bir sektörel alt havzadaki ekonomik değerin TL olarak sıralaması şu şekildedir:.1 Zamantı Sektörel Alt Havzası: Tarım ve Enerji. 1m 3 su başına her sektörde oluşması öngörülen katma değer; Tarım sektöründe mevcut koşullarda 2,3 TL/m 3, 2037 yılı itibariyle 3 TL/m 3 ; Enerji sektöründe mevcut koşullarda 0,3 TL/m 3, 2037 yılı itibariyle 0,9 TL/m 3 mertebesinde olacağı öngörülmektedir..2 Göksu Sektörel Alt Havzası: Sanayi, Enerji ve Tarım. 1m 3 su başına her sektörde oluşması öngörülen katma değer; Sanayi sektöründe mevcut koşullarda 345 TL/m 3, 2037 yılı itibariyle 745 TL/m 3 ; Enerji sektöründe mevcut koşullarda 0,3 TL/m 3, 2037 yılı 201
itibariyle 0,9 TL/m 3 ; Tarım sektöründe mevcut koşullarda 1,8 TL/m 3, 2037 yılı itibariyle 3,4 TL/m 3 mertebesinde olacağı öngörülmektedir..3 Seyhan Sektörel Alt Havzası: Sanayi, Tarım ve Enerji. 1m 3 su başına her sektörde oluşması öngörülen katma değer; Sanayi sektöründe mevcut koşullarda 240 TL/m 3, 2037 yılı itibariyle 470 TL/m 3 ; Tarım sektöründe mevcut koşullarda 3 TL/m 3, 2037 yılı itibariyle 7 TL/m 3 ; Enerji sektöründe mevcut koşullarda 0,3 TL/m 3, 2037 yılı itibariyle 0,9 TL/m 3 mertebesinde olacağı öngörülmektedir. - Zamantı Sektörel Alt Havzası nda sanayi tesisi bulunmadığı için tarım sektörü en fazla ekonomik değeri oluşturmaktadır. Mevcut koşullarda 643 milyon TL mertebesinde oluşan ekonomik değerin, 2037 yılı itibariyle 2 milyar TL mertebesinde olacağı öngörülmektedir. - Göksu Sektörel Alt Havzası ndaki HES tesislerine bağlı olarak Enerji sektörü, Sanayi sektöründen sonra ekonomik değer oluşturan sektördür. Enerji sektöründe, mevcut koşullarda 478 milyon TL mertebesinde oluşan ekonomik değerin, 2037 yılı itibariyle 1,5 milyar TL mertebesinde olacağı öngörülmektedir. - Seyhan Sektörel Alt Havzası nda ise öncelikle Sanayi sonrasında Tarım en fazla ekonomik değeri oluşturmaktadır. Sanayi sektöründe, mevcut koşullarda 12 milyar TL mertebesinde oluşan ekonomik değerin, 2037 yılı itibariyle 31 milyar TL mertebesinde olacağı öngörülmektedir. - İçme-kullanma sektöründe, Seyhan Sektörel Alt Havzası sınırları içerisindeki Adana merkez nüfusunun ihtiyaçları hem su miktarı hem de ekonomik değerin oluşmasında belirleyici olmaktadır. - Tarım sektöründe, havzanın en büyük sulamalarının Seyhan sektörel alt havza içerisinde olması belirleyici olmaktadır. Fakat buna rağmen sanayi sektörünün oluşturduğu ekonomik değer seviyesine ulaşamamaktadır. - Tarım sektörünün oluşturduğu ekonomik değer, Sanayi sektörüne oranla düşüktür. Buna bağlı olarak, yoğun su kaynaklarının kullanıldığı Tarım sektöründe, ürün desenin ekonomik değeri artıracak şekilde düzenlenmesinin önemi ortaya çıkmaktadır. Buna ilave olarak stratejik ürün politikalarının oluşturulması ve desteklenmesi de ekonomik değerin artırılmasında önemli rol oynayacaktır. - Sanayi sektörü, diğer tüm sektörlerin toplamından daha fazla ekonomik değer oluşturmaktadır. - İçme-kullanma suyunda oluşması öngörülen ekonomik değeri etkileyen en önemli faktör 2020 yılı itibariyle devreye girmesi öngörülen Tacin kaynağıdır. Zamatı Sektörel Alt Havzası ndan, Kayseri içme-suyu temini için, havza dışına transferi yapılacak olan 33 202
hm 3 /yıl mertebesindeki yeraltı su kaynağının oluşturacağı ekonomik değer önemlidir. Fakat, daha önce de bahsedilmiş olduğu gibi içme-kullanma ve çevre sektörlerinin ihtiyaçları oluşturdukları ekonomik değer dikkate alınmadan temin edilmiştir. Bu kapsamda, 3 temel sektörde (tarım, sanayi ve enerji) gelecek koşullarda gerçekleştirilmesi planlanan su kaynakları tahsisine bağlı olarak oluşması öngörülen ekonomik değerler Tablo 62 de özetlenmektedir. Su tahsislerine bağlı oluşması öngörülen ekonomik değerin zamansal ve mekansal değişimi Şekil 30 da sunulmaktadır. - Tarım sektöründe oluşması öngörülen ekonomik değeri etkileyen en önemli faktörler; a) sulama alanlarındaki gelişme durumu, ve (b) teknolojideki gelişimdir. Sulama randımanında 2016 yılından itibaren artışlar olması beklenmektedir. Bu faktörlere ilave olarak birim fiyatlarda oluşması öngörülen artışa bağlı olarak mevcut koşullarda 4 milyar TL mertebesinde olan ekonomik değerin 2037 yılı itibariyle 13 milyar TL mertebesinde olması öngörülmektedir. - Sanayi sektöründeki faaliyetler Göksu Sektörel Alt Havzası (Tufanbeyli Termik Santrali ne bağlı olarak) ve Seyhan Sektörel Alt Havzası (Adana il sınırlarındaki organize sanayi bölgelerine bağlı olarak) için gerçekleştirilmektedir. Seyhan Sektörel Alt Havzası nda oluşması öngörülen ekonomik değer toplam ekonomik değerin takriben % 90 ını temsil etmektedir. Yıllar içerisinde suyun daha verimli kullanılması ve buna bağlı olarak birim su kaynağından daha yüksek seviyede ekonomik değer oluşturulmasına bağlı olarak mevcut koşullarda (2016 yılı) 13 milyar TL mertebesinde olan ekonomik değerin 2037 yılı itibariyle 34 milyar TL mertebesinde olması öngörülmektedir. - Enerji sektöründeki faaliyetler her 3 sektörel alt havzada da gerçekleştirilmektedir. Bu faaliyetlerin oluşturması öngörülen ekonomik değer Seyhan Sektörel Alt Havzası ndaki üretim kapasitesine bağlı olarak, Zamantı ve Göksu Sektörel Alt Havzaları nda oluşması öngörülen toplam ekonomik değer mertebesindedir. Bu kapsamda, mevcut koşullarda ekonomik değerin % 60 ı Seyhan Sektörel Alt Havzası nda, % 25 i Göksu Sektörel Alt Havzası nda, % 15 i Zamantı Sektörel Alt Havzası nda oluşmaktadır. Zamantı ve Göksu Sektörel Alt Havzaları ndaki hidroelektrik santrali projelerinin tamamlanmasına bağlı olarak, 2037 yılı itibariyle ekonomik değerin % 55 sinin Seyhan Sektörel Alt Havzası nda, % 25 i Göksu Sektörel Alt Havzası nda, % 20 i Zamantı Sektörel Alt Havzası nda oluşması öngörülmektedir. Bunun sonucunda, mevcut koşullarda 2 milyar TL mertebesinde olan ekonomik değerin 2037 yılı itibariyle 6 milyar TL mertebesinde olması öngörülmektedir. 203
- Havza genelinde mevcut durumda tüm sektörlerde üretilen toplam ekonomik gelir yaklaşık 20 milyar TL iken, yapılan analizler neticesinde elde edilen optimizasyon sonuçlarına göre 2037 yılında bu değer yaklaşık 44 milyar TL ye ulaşmaktadır. Buna ilave olarak sektörel su tahsisi miktarlarının her bir senaryo için değişimi Şekil 30 da sunulmaktadır. Tablo 62. Gelecek Koşullar Su Kaynakları Tahsis Miktarları Ekonomik Değerleri a. 2017 yılı Sektör / Sektörel Alt Havza 2017-Normal 2017-HK 2017-OK 2017-ŞK Ekonomik Değer (TL) Tarım Zamantı 643.685.520 640.221.120 640.683.040 628.442.160 Göksu 112.857.480 113.044.640 112.108.840 108.178.480 Seyhan 3.208.243.500 3.207.898.750 3.207.898.750 3.203.417.000 TOPLAM 3.964.786.500 3.961.164.510 3.960.690.630 3.940.037.640 Enerji Zamantı 345.829.680 309.927.870 310.172.100 280.829.610 Göksu 478.411.680 479.737.500 440.521.140 379.672.980 Seyhan 1.147.532.100 1.147.532.100 1.147.532.100 941.227.530 TOPLAM 1.971.773.460 1.937.197.470 1.898.225.340 1.601.730.120 Sanayi Zamantı - - - - Göksu 1.141.800.000 1.141.800.000 1.141.800.000 1.141.800.000 Seyhan 12.284.600.000 12.284.600.000 12.284.600.000 12.284.600.000 TOPLAM 13.426.400.000 13.426.400.000 13.426.400.000 13.426.400.000 204
b. 2022 yılı (Tablo 62 devamı) Sektör / Sektörel Alt Havza 2022-Normal 2022-HK 2022-OK 2022-ŞK Ekonomik Değer (TL) Tarım Zamantı 1.055.866.140 1.080.037.280 1.022.262.360 987.479.500 Göksu 64.135.260 66.760.680 66.760.680 67.010.720 Seyhan 7.077.400.000 7.555.240.000 7.555.680.000 7.344.480.000 TOPLAM 8.197.401.400 8.702.037.960 8.644.703.040 8.398.970.220 Enerji Zamantı 628.051.120 550.390.800 517.972.960 503.411.650 Göksu 686.118.240 691.150.130 631.346.340 523.717.330 Seyhan 1.500.705.530 1.412.402.540 1.379.094.100 1.075.533.090 TOPLAM 2.814.874.890 2.653.943.470 2.528.413.400 2.102.662.070 Sanayi Zamantı - - - - Göksu 1.466.500.000 1.466.500.000 1.466.500.000 1.466.500.000 Seyhan 14.960.400.000 14.960.400.000 14.960.400.000 14.960.400.000 TOPLAM 16.426.900.000 16.426.900.000 16.426.900.000 16.426.900.000 c. 2027 yılı (Tablo 62 devamı) Sektör / Sektörel Alt Havza 2027-Normal 2027-HK 2027-OK 2027-ŞK Ekonomik Değer (TL) Tarım Zamantı 1.231.989.200 1.146.817.600 1.159.113.500 1.106.930.900 Göksu 16.676.160 16.676.160 16.676.160 16.676.160 Seyhan 6.626.698.300 6.626.698.300 6.634.113.940 6.486.213.120 TOPLAM 7.875.363.660 7.790.192.060 7.809.903.600 7.609.820.180 Enerji Zamantı 752.732.120 674.861.320 683.103.120 613.417.280 Göksu 862.774.360 882.099.960 813.323.560 695.664.760 Seyhan 2.068.123.400 1.954.216.040 1.900.331.720 1.479.317.840 TOPLAM 3.683.629.880 3.511.177.320 3.396.758.400 2.788.399.880 Sanayi Zamantı - - - - Göksu 1.828.800.000 1.828.800.000 1.828.800.000 1.828.800.000 Seyhan 19.122.400.000 19.122.400.000 19.122.400.000 19.056.800.000 TOPLAM 20.951.200.000 20.951.200.000 20.951.200.000 20.885.600.000 205
d. 2037 yılı (Tablo 62 devamı) Sektör / Sektörel Alt Havza 2037-normal 2037-HK 2037-OK 2037-ŞK Ekonomik Değer (TL) Tarım Zamantı 2.031.094.000 1.893.039.200 1.912.406.600 1.830.964.200 Göksu 297.666.850 297.666.850 297.666.850 297.666.850 Seyhan 10.773.659.670 10.773.659.670 10.773.659.670 10.688.065.050 TOPLAM 13.102.420.520 12.964.365.720 12.983.733.120 12.816.696.100 Enerji Zamantı 1.499.333.100 1.116.977.700 1.110.589.680 989.772.780 Göksu 1.481.187.420 1.445.729.280 1.320.375.960 1.130.864.700 Seyhan 3.400.370.820 2.974.780.560 2.895.809.820 2.261.636.820 TOPLAM 6.380.891.340 5.537.487.540 5.326.775.460 4.382.274.300 Sanayi Zamantı - - - - Göksu 2.988.000.000 2.988.000.000 2.988.000.000 2.988.000.000 Seyhan 31.170.700.000 31.170.700.000 31.170.700.000 31.170.700.000 TOPLAM 34.158.700.000 34.158.700.000 34.158.700.000 34.158.700.000 Şekil 30. Su Tahsisleri Ekonomik Değerleri 206