GÖRSEL SANATLARDA ÜSTÜN YETENEKLİ ÖĞRENCİLERİN YETENEK GELİŞİMLERİ VE EĞİTİM YAKLAŞIMLARI

The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/jasss3449 Number: 46, p. 147-153, Spring IV 2016 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayınlanma Tarihi / The Published Date 21.03.2016 25.04.2016 GÖRSEL SANATLARDA ÜSTÜN YETENEKLİ ÖĞRENCİLERİN YETENEK GELİŞİMLERİ VE EĞİTİM YAKLAŞIMLARI SKILL DEVELOPMENTS AND EDUCATIONAL APPROACHES OF GIFTED STUDENTS IN VISUAL ARTS Yrd. Doç. Dr. M. Ali GENÇ Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Bölümü Öz Farklı özellik ve gelişim aşamaları gösteren görsel sanatlar alanında yetenekli öğrencilerin farklılaştırılmış eğitim almaları çok önemli bir konudur. Zihinsel yetenek alanı kronolojik yaşa bağlı bir gelişme gösterirken sanat alanında ise durum farklıdır. Erken yaşta başlayan görsel yetenek hızlı adımlarla gelişmekte ve okulun ilk yıllarından itibaren öğrencilerde görsel yetenek azalma eğilimine girmektedir. Böylece öğrencideki sanat yeteneği üstünlüğünü kaybederek normal gelişmeye sahip olmakta ya da okulun ilk yıllarında kaybolan üstün yetenek ergen dönemlerde tekrar dönebilmektedir. Görsel sanatlar alanı öğrencilerinin yetenek gelişimleri ve verilecek görsel sanatlar eğitimin niteliklerini konu alan yeterli çalışmanın Türkiye de bulunmaması bu çalışmayı önemli kılmaktadır. Literatür taramasına dayalı bu çalışmada şu sonuçlara varılmıştır: Zihinsel yetenek gelişiminden farklı görsel yetenek alanında erken yaşta başlayan hızlı gelişim farklı yörüngelerde seyredebilmektedir. Görsel sanatlar üstün yetenek eğitiminin öğrencilerin sorumluluk ve yeterlilik duygularını geliştirmesini, öğrencilerin eleştirel sorgulama yapmasını, problem çözmesini ve bağımsız çalışmasını sağlaması gerektiği sonucuna varılmıştır. Ayrıca öğrencilerin yenilikleri izlemesi ve sanatına uygulamasını sağlaması gerektiği sonucuna da varılmıştır. Anahtar Kelimeler: Görsel sanatlarda yetenek, sanat yetenek gelişimi, üstün yetenek eğitimi Abstract It is a matter of priority to take differentiated instruction for the gifted students in visual arts which shows different features and stages of development. While the field of cognitive skills develops depending on chronologic age, situation is different in the field of art. Visual skill beginning in the early age develops with quick steps and visual skill in students shows a tendency to decrease from the first years of school. Thus, artistry in students loses its superiority and has a normal development or superior ability lost in the first years of school might return in the adolescence period. Absence of adequate study about skill developments of the field of visual arts students and qualities of visual arts education to be given make this study important. Following results have been come in this study that is based on literature review: rapid development that began in early

148 M. Ali GENÇ ages in the field of visual skill that is different from cognitive skill might be in different orbit. It was concluded that the education of the gifted in visual arts requires development of students responsibilities and feelings of adequacy, making critical questioning, solving problem and studying independently. It is also concluded that it is necessary to provide students to follow the developments and apply to their arts. Keywords: Ability in visual arts, artistry development, gifted education 1. Giriş Görsel sanatlar alanında aktaranlarına göre yüksek düzeyde yetenek gösteren öğrencilerin tanılama sonrası uygun eğitim ihtiyaçlarının karşılanması önemlidir. Akademik (zihinsel) alanda farklı eğitimler ve yetenek gelişimleri gösteren bu öğrenciler, gelişmiş çizim yeteneği, yüksek anlama kabiliyeti, ilgi ve motivasyona sahiplerdir (Clark ve Zimmerman, 2004: 13). Zihinsel yetenek alanı yaşa oranlı gelişme göstermektedir. Sanat alanında Viktor Lowenfeld de öğrencilerin yaşa bağlı doğal bir şekilde gelişeceklerini varsayarak çizgisel gelişim evrelerini oluşturmuştur. David Henry Feldman da kronolojik yaşa bağlı sanat yetenek gelişimini Evrenselden Tikele (Universal to Unique) şeklindeki kuramı ile açıklamıştır (Kırışoğlu ve Stokrocki, 1997: 66-67). Yapılan araştırmalarda çocukların yaşları doğrultusunda birçok alanda gelişme gösterdiği; ancak sanat alanında durumun faklı olduğu görülmüştür. Erken yaşta başlayan görsel sanatlar yetenek gelişimi hızlı adımlarla geçmektedir (Codd, 2004). Sanat alanındaki çocukların çizim ve estetik özelliklerinde beş yaşından sonra stabilize bir azalma görülmektedir (Chan, 2006: 165). Şaşırtıcı derecede farklı yörüngede gelişen artistik yetenekleri Rostan v.d. (2002: 127-128) literatür ve deneysel çalışmalardan hareketle şöyle açıklamıştır: Çocuklar erken yaşta grafiksel sembollerin estetiğine sahip olmaktadır. Öğrencideki bu özellik yaşa bağlı olarak azalmakta ve sadece artistik yeteneğe sahip ergenlerde estetik başarı tekrar geri dönmektedir. Ayrıca Rostan v.d., çocukların uygun eğitim almaları durumunda sanat gelişiminin yaş ile olumlu korelasyona sahip olacağını da belirtmektedir. Görsel sanatlarda yetenekli çocukların incelenmesi sonucunda çok erken yaşta gelişme gösteren öğrencilerin tikel yeteneklerinin ileride daha iyi gelişebileceği ya da normal seyirde olabileceği keşfedilmiştir (Kırışoğlu ve Stokrocki, 1997: 67). Böylece David Feldman, Evrenselden Tikele olan gelişim görüşünü, yetenekli ve özel gelişim özelliklerine dayanarak Tikelden Evrensele şeklinde yeniden düzenlemiş (Özsoy, 2003: 67) ve sanat gelişiminin ileri olduğu kadar geriye doğru da olabileceğini belirtmiştir (Kırışoğlu ve Stokrocki, 1997: 67). Görsel sanatlarda yetenekli öğrencilerin gelişimlerine bakıldığında bu öğrencilere uygun eğitim imkânları sunmanın çok önemli olduğu görülmektedir. Oysaki örgün eğitim içinde görsel sanatlarda yetenekli öğrenciler için uygun eğitim imkânları sağlanamamakta (Clark ve Zimmerman, 1986: 54) ve bu öğrencilerin yetenekleri yok olabilmektedir. Üstün yetenek alanı araştırmaları sanat yeteneğinin gelişmesi için farklılaştırılmış eğitimin şart olduğunu göstermiştir. Feldman a göre, öğrencilerin uzun süreli ve yoğun eğitim hizmetleri almadan yeteneklerini geliştirmeleri mümkün değildir (Clark ve Zimmerman, 2004: 15-24). Görsel sanatlarda üstün yetenek eğitiminde hızlandırma ve zenginleştirmenin de uygun olduğu belirtilmektedir (Boland, 1986: 22). Ayrıca yaptıkları uzun dönem çalışmalardan ve diğer araştırmacılardan hareketle Clark ve Zimmerman (2004: 102), üstün yetenek eğitim programının sanat tarihi, sanat eleştirisi, sanat üretimi ve estetikten oluşması gerektiğini belirtmektedir. Başlıca görevi koordinatörlük, rehberlik ve danışmanlık olan eğitimcilerin (Clark ve Zimmerman, 2004: 101) öğrenci potansiyellerini üst seviyede kullanmaları için öğrencilere yardımcı olmaları (Boland, 1986: 22), gelişmeye, kavramlara, öğrencilerin ihtiyaçları olan müfredata, yeni öğrenimlere hazır olmaları gerekmektedir (Carroll ve Tucker, 2007: 2). Görsel sanatlarda yetenekli öğrencilere yönelik eğitim programı öğrencilerin sorumluluk ve yeterlilik duygularını geliştirmeli, sanat üretimi için cesaretlendirmeli, sanat hakkında konuşma ve sanat kavramlarını kullanma konusunda öğrencilerin güven hissetmelerini sağlamalıdır. Ayrıca öğrencilere eleştirel sorgulama ve problem çözme yeteneği kazandırmalı, sanat dünyasından haberdar olmalarını sağlamalıdır (Clark ve Zimmerman, 2004: 98-99). Görsel sanatlar alanında yetenek gelişimi ve eğitimi konusunda Türkçe yayınlanmış kaynak

Görsel Sanatlarda Üstün Yetenekli Öğrencilerin Yetenek Gelişimleri ve Eğitim Yaklaşımları 149 yetersizliği bu çalışmanın önemini daha da artırmaktadır. Literatür taramasına dayanan bu çalışmada görsel sanatlar alanı yetenek gelişim seyri ve verilecek görsel sanatlar eğitiminin nasıl olması gerektiği irdelenmiştir. Çalışmada şu sonuçlara varılmıştır: Zihinsel yetenek gelişiminde farklı olarak erken yaşta başlayan hızlı gelişim farklı yörüngelerde seyretmektedir. Görsel sanatlarda yetenekli öğrencilerin eğitiminde rehber rolünde olan öğretmen, sanat sevgisi aşıladığı öğrencilerinin potansiyellerini üst seviyede kullanmaları için çalışmalıdır. Program öğrencilerde sorumluluk ve yeterlilik duygularını geliştirmeli, eleştirel sorgulama yapan, problem çözen, sanat dünyasından haberdar olan bireyler yetiştirmelidir. 2. Görsel Sanatlar Alanında Üstün Yetenek Gelişimi Akademik (zihinsel) alanda üstün yetenekli öğrencilere göre farklı özellikler gösteren görsel sanat alanı öğrencilerinin eğitimleri ve yetenek gelişimleri de farklılık göstermektedir. Yaşa oranlı gelişme gösteren zihinsel yetenekten farklı olarak görsel sanatlar alanı yaşa bağlı bir gelişime göstermemekte ve bu gelişime her öğrencide de farklı seyredebilmektedir. İlk yaşlardan itibaren resme başlayan çocuğun hayal dünyasının çok geniş olması, dış dünyayı ve olayları mantık çerçevesinde irdelememesi çocukları farklı bir anlatıma yönlendirmektedir. Çocuk, içinden geldiği gibi resim yoluyla kendini anlatmaya çalışmakta, çizgi ve renk yardımıyla kâğıda içini dökmektedir. Okul öncesindeki çocuğun coşkulu ve naif anlatımı okulun ilk başlarından itibaren yerini yavaş yavaş kuru bir anlatıma bırakmaktadır (Yolcu, 2004: 136-137). Yapılan araştırmalarda çocukların gelişim dönemlerinde yaşları doğrultusunda birçok alanda farklı gelişmeler gösterdiğini; ancak sanatsal alandaki bu gelişmenin erken çocukluk döneminde daha hızlı olduğu izlenmektedir (Kırışoğlu, t.y. : 92). Gelişim kuramı, insanların düzenli evrelerde, basitten karmaşığa doğru gelişim gösterdiğini varsaymaktadır. Ünlü psikolog Piaget, bilişsel gelişimin evrelerini ortaya koyarken sanat eğitiminde Viktor Lowenfeld de bütün öğrencilerin yaşa bağlı olarak doğal bir şekilde gelişeceklerini varsayarak sanatsal gelişimin evrelerini tasarlamıştır (Kırışoğlu ve Stokrocki, 1997: 66). Yine görsel sanatlarda David Henry Feldman da kronolojik yaşa bağlı olarak sanat yetenek gelişimini Evrenselden Tikele (Universal to Unique) şeklindeki kuramı ile açıklamaktadır. Beş gelişimsel bölgeden oluşan bu kuram, Evrensel, Kültürel, Disiplin Temelli, Kendine Has ve Benzersiz şeklindedir. Bireyler yetenek yönünden geliştikçe bir bölgelerden diğerine geçmektedir. Evrensel (Universal) aşaması genel bilgi içerir ve genelde tüm bireyler tarafından başarılmaktadır. Tikel (Unique) gelişim aşaması ise uzmanlık alanında liderliği kapsar ve herhangi bir toplumda bireylerin sadece küçük bir bölümü bu aşamaya ulaşmaktadır (Clark ve Zimmerman, 1997: 57). Yaşa bağlı bilişsel gelişimi ortaya koyan Piaget, sanat alanında çizgisel gelişim basamaklarını ortaya koyan Viktor Lowenfeld ve bütün öğrencilerin Evrenselden Tikele doğru doğal olarak gelişeceklerini varsayan David Henry Feldman a karşılık görsel sanat alanında farklı yaşlarda farklı estetik gelişim eğilimleri görülmektedir. Bu gelişim eğilimleri öğrencilerin yetiştiği çevre ve aldıkları eğitim niteliğine bağlı olarak değişmektedir (Rostan v.d., 2002: 128). Erken yaşta başlayan ve gelişim aşamaları hızlı adımlarla geçen (Codd, 2004), sanat alanındaki çocukların çizim ve estetik özelliklerinde beş yaşından sonra stabilize bir azalma görülmektedir (Chan, 2006: 165). Öğrenci potansiyeli davranışlar, tutumlar, inançlar ve değerler, zaman içinde yaşanmış aile ilişkileri, toplum, kültür ve eğitim düzeyine göre (Aktaran: Carroll ve Tucker, 2007: 2) azalmaya başlayan yetenek, normal olarak devam etmenin yanında yükselme eğilimi de gösterebilmektedir. İlkokul çağına kadar hızlı yükseliş ve sonrasında düşüş gösteren yetenek eğrisi L tipi eğri olarak isimlendirilmektedir (Chan, 2006: 165). Fakat şaşırtıcı derecede farklı yörüngede gelişen artistik yetenekler okul öncesinde yükseldikten sonra ilkokul yıllarında azalma ve ergen yıllarında tekrar yükselme şeklinde ortaya çıkabilmektedir. Bu gelişme çizimde estetik özelliklerin U şeklinde gelişimi olarak görülmekte ve sadece görsel sanatlarda yetenekli öğrencilerde görülebilmektedir (Chan, 2006: 166). Rostan ın yaptığı araştırmalarda çocukların uygun eğitim almaları durumunda görsel sanat yönünden gelişimleri yaş ile olumlu korelasyona sahip olacak (Rostan v.d., 2002: 128) ve çocuk resimlerinde hızlı gelişim sonrası görülen L ve U şeklindeki yetenek gelişim eğri ile karşılaşılmaya-

150 M. Ali GENÇ caktır. Sanat alanında çocuklarda görülen hızlı gelişim ve sonrasındaki gelişim yörüngeleri araştırmacıların dikkatini çekmiş ve araştırmacıları görsel sanatlarda çok erken yaşta gelişmiş çocukları incelemeye yöneltmiştir. Bu çalışmalar kapsamında Nadia, Yani ve Eric adlı çocuklar incelenmiştir. Nadia ve Yani L tipi yetenek gelişimine Eric ise yaş ile olumlu korelasyon gösteren yetenek gelişimine örnek olarak verilmektedir. Bir çiftlikte yetişmiş dokuz yaşındaki otistik Rus göçmen kızı Nadia nın olağanüstü resim yeteneğini ve üç yaşında Çinli bir çocuk olan Yani nin son derece gelişmiş suluboya maymun resimleri pisokologlar tarafından incelenmiştir. Nadia örneğinde psikologlar Nadia nın konuşma yeteneğini arttırmaya çalıştıklarında onun resim yeteneğini geliştiremedikleri görmüşlerdir. Böylece, resim yeteneği kendi yaşıtların normal düzeyine ulaşmış ve orada kalmıştır. Bu durumda konuşma yeteneğini geliştirmek için resim yeteneği feda edilmiştir. Nadia, sonuçta bir sanatçı olarak tikelliğini kaybetmiştir. Psikologlar gelişimle ilgili katı görüşlerini bu nedenlerle değiştirmek durumunda kalmışlardır (Kırışoğlu ve Stokrocki, 1997: 67). Diğer bir durum çalışması Eric adlı çocuk hakkındadır. Bu çalışmada, Zimmerman oğlu Eric in gelişimini incelemiştir. Eric in erken sanat deneyimleri okul öncesi dönemde başlamış, ilköğretim ve lisede de görsel yetenek gelişimi göstermiştir. İlgi ve yeteneğinden dolayı üniversitede görsel sanatlar alanında eğitim almış ve sanat kariyerini sürdürmüştür (Clark ve Zimmerman, 2004: 68). Sonuç olarak yetenek yönünden ileri aşamalara çok çabuk ulaşabilen çocukların yanında, çok erken yaşta gelişme gösteren öğrencilerin tikel yeteneklerinin ileride daha iyi gelişebileceği ya da normal seyirde olabileceği keşfedilmiştir (Kırışoğlu ve Stokrocki, 1997: 67). David Henry Feldman, Evrenselden Tikele (Universal to Unique) olan gelişim görüşünü, yetenekli ve özel çocuklar üzerinde yaptığı araştırmalara dayanarak Tikelden Evrensele (Unique to Universal) şeklinde yeniden düzenlemiştir (Özsoy, 2003: 67). Tikelden Evrensele gelişim kuramına ek olarak konuya yeni bir bakış açısı getiren Feldman, öğrencilerin farklı evrelerde, farklı biçimlerde geliştiğini ileri sürmüş; sanat alanındaki gelişmenin ileri olduğu kadar geriye doğru da olabileceğini belirtmiştir (Kırışoğlu ve Stokrocki, 1997: 67). Feldman ın üstün yetenekliler için özelden evrensele (Unique to Universal) teorisi, özel bilgi gerektiren başarı seviyelerini göstermektedir. Gelişim basamakları, giriş niteliğinde olan seviyeden orta seviyeye, oradan ileri ve son olarak profesyonel seviyeye doğrudur (Cukierkorn, 2006: 1). Öğrencilerin kendilerini bir sonraki gelişmeye uydurmaya çalıştığı için teorinin belli aşamalarında çocuğun gelişiminde bir gerileme olabilmesi doğaldır. Bu dönemde öğretmenler öğrencileri yeteneklerini geliştirmeye doğru güdülemeli ve onları uygulamaya doğru yönlendirmelidir. (Kırışoğlu ve Stokrocki, 1997: 68). 3. Görsel Sanatlarda Üstün Yetenekli Öğrenci Eğitimi Görsel sanatlarda yetenekli öğrencilerin tanılaması yapıldıktan sonraki aşama bu öğrencilere uygun eğitim imkânları sunmaktır. Araştırmacıdan araştırmacıya farklılık gösteren sanat alanında üstün yetenekli öğrencilerin karakteristik özellikleri (Genç, 2012: 578): Akranlarına oranla hızlı öğrenme, yüksek düzeyde yetenek gösterme, yoğun motivasyona sahip olma, problem çözmede farklı yollar kullanma şeklindedir (Aktaran: Ballantyne, 2009: 3). Akademik alan özellikleri de gösteren görsel sanat alanı yetenekli öğrencilerinin eğitimi, akademik yetenekli öğrencilerin eğitim ihtiyaçlarından farklıdır. Örgün eğitim içinde yetenekli öğrencilerin yeteneğinin farkına varılamamakta ve bu öğrenciler için gerekli eğitim imkânları sağlanamamaktadır (Clark ve Zimmerman, 1986: 54). Böylece okullarda akademik başarısızlıkla karşı karşıya kalan görsel sanatlar yetenekli öğrencilerin (Clark ve Zimmerman, 2004: 3) yetenekleri ve ilgi alanları yok olup gitmektedir. Kendi hallerine bırakıldığında yeteneklerinin gelişemeyeceği açık olan üstün yetenekli öğrencilerin, yeteneklerinin geliştirilmesi için başarılı oldukları çalışma alanına yönlendirilmesi gerekmektedir. Üstün yetenek alanı araştırmaları, sanat yeteneğinin gelişmesi için farklılaştırılmış eğitimin şart olduğunu göstermiştir. Öğrencilerin uzun süreli ve yoğun eğitim hizmetleri almadan yeteneklerini geliştirmeleri mümkün değildir. Sanat gelişiminde en önemli faktör öğrencilerin öğretme ve öğrenmenin öznesi olmasıdır (Aktaran: Clark ve Zimmerman, 2004: 15-24). Üstün yetenekli öğrencilerin eğitimini ayrı eğitim ve birlikte eğitim olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür. Ayrı eğitim kapsamında özel okullar, özel sınıflar, yetenek sınıfları ve bireysel öğretim yer alırken birlikte eğitimde üstün yetenekli öğrenciler ile diğer öğrenciler aynı ortamda

Görsel Sanatlarda Üstün Yetenekli Öğrencilerin Yetenek Gelişimleri ve Eğitim Yaklaşımları 151 eğitim almaktadır. Burada üstün yetenekli öğrencilere hızlandırma ve zenginleştirme programı sunulmaktadır (Tekbaş ve Ataman, 2004: 184). Faydalı görülen hızlandırma ve zenginleştirme programının (Clark ve Zimmerman, 2004: 9) görsel sanatlarda üstün yetenekli çocukların eğitiminde de kullanılması gerektiği belirtilmektedir (Aktaran: Pariser ve Zimmerman, 2004: 389). Hızlandırma, sanat yetenek yönünden normal seviyeli öğrencilerin olduğu bir sınıf ortamında sanat yetenek yönünden iyi olan öğrencilerin yetenek gelişimlerinin normale göre hızlı bir şekilde tasarlandığı bir programdır (Clark ve Zimmerman, 2004: 110). Zenginleştirme ise herhangi bir normal eğitim sisteminde gerekli görülen bir kısım öğrenci için bilgi ve beceride büyük bir derinliğe ulaşılmasını sağlamak için yapılan programdır (Clark ve Zimmerman, 2004: 113). Görsel sanatlar üstün yetenek eğitiminde bir diğer yöntem Mentor uygulamasıdır. Üstün yeteneklilerin gelişiminde yetişkin sanatçılarla iletişim içinde bulunmaları, Mentor olan ressamın bu öğrencilerle sanat hakkında konuşması, öğrenciyi sanat aktivitelerine dahil etmesi, sanat konusunda öğrenciye rehberlik etmesi öğrenci gelişiminde önemli olmaktadır (Cukierkorn, 2007: 3). Yaptıkları uzun dönem çalışmalarından ve diğer araştırmacıların çalışmalarından hareketle Clark ve Zimmerman (2004: 102), tam bir sanat eğitiminin sağlanabilmesi için sanat yetenekleri hakkında bilgi ve anlama becerisinin gerektiğini belirterek sanat eğitiminin kapsamında sanat tarihi, sanat eleştirisi, sanat üretimi ve estetiğin olması gerektiğini belirtmektedir. Bu yöntem öğrencinin sanat tarihçisi, estetikçi ve sanat eleştirmeni profesyonel rollerini öğrenmesine dayanmakta (Clark ve Zimmerman, 1986: 54) ve öğrencilerin sanat çalışmaları sanat tarihi, sanat eleştirisi ve estetik sayesinde zenginleşmektedir (Carroll ve Tucker, 2007: 11). Sanat alanı yetenek eğitimi müfredatının toplum, çocuk ve konu merkezli olması gerektiğini belirten Clark ve Zimmerman (2004: 101) a göre toplum merkezlide sosyal değerler ve toplum ihtiyaçlarından haberdar olunmalı, çocuk merkezlide öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarını esas alınmalı; konu merkezlide ise bilgilerin sınıflandırılması ve organize edilmelidir. Görsel sanatlar yetenek öğrencisinin gelişmesinde öğretmenin üç önemli rolü bulunmaktadır: Birincisi eğlence ve oyun sayesinde sanat sevgisini öğrencilere verme, ikincisi öğrencilere özel eğitim ve rehberlik sağlama, üçüncüsü ise mentor rolünü üstlenmedir (Ballantyne, 2009: 33). Öğretmenler, öğrencilerin özelliklerine aşina olmalı, öğrenci potansiyellerini üst seviyede kullanmaları için onlara yardımcı olmalı (Boland, 1986: 22), gelişmeye, kavramlara, öğrencilerin ihtiyaçları olan müfredata, yeni öğrenimlere hazır olmalıdır (Carroll ve Tucker, 2007: 2). Pariser ve Zimmerman (2004: 388) a göre, görsel sanatlar eğitim programının başlıca amacı yüksek ilgi, yetenek ya da potansiyel bakımından görsel sanatlarda üstün öğrencileri bir araya getirmek, geniş ve derin bilgi vermek, sanat yeteneklerini geliştirmek ve onlara yeni bir eğitim anlayışı sunmaktır. Leon vd., (2010: 20) e göre görsel sanatlar üstün yetenek eğitimi; Sanat ürünlerinin farklılık değerine önem vermeli, Sanat alandaki kavramları geliştirebilmeli (beğenme, hoşlanma, güzellik ve estetik), Materyaller ile deney yapma, farklı tekniklerde çalışma için öğrenciye zaman sağlamalı, Öğrenciye hata yapma esnekliği vermeli, Ürünü ortaya çıkaran süreci önemsemelidir. Literatürde yapılan çalışmaların geneline bakıldığında görsel sanatlar alanında yetenekli öğrenciler için farklılaştırılmış eğitim programı şu özellikleri gerektirmektedir: Çalışma alanı birden fazla disipline entegre edilmelidir (Boland, 1986: 22). Benzer şekilde verilecek eğitimin disiplinlerarası (holistik) uygulanması gerektiği Clark ve Zimmerman (1986: 54), Cukierkorn (2006: 180) ve Carroll ve Tucker (2007: 14) tarafından da belirtmektedir. İçerik, geniş tabanlı tema, konu veya sorunlar olmalı (Boland, 1986: 22), gerçek hayattan problemlere çözüm bulacak nitelikte özgün olmalıdır (Leon v.d., 2010: 18). Öğrenciye derinlemesine öğrenme imkânı vermeli, öğrencide bağımsız ya da kendiliğinden çalışma becerileri geliştirmelidir (Boland, 1986: 23). Sanat yeteneğinin gelişimi için öğrencinin alıştırma ve uygumla yapması cesaretlendirmeli (Clark ve Zimmerman, 2004: 15), yeteneğin karşılaşacağı hayal kırıklığına karşı öğrencileri desteklemelidir (Cukierkorn, 2006: 180).

152 M. Ali GENÇ Öğrenciyi iş tamamlamaya odaklamalı, öğrencinin sanat üretiminde yeni teknik, materyal kullanmasını ve yeni formlar üretmesini cesaretlendirmelidir (Boland, 1986: 23). Başarılı sanat uygulamaları için iyi donanımlı atölye ve süre sınırlaması olmayan çalışma ortamı sağlamalıdır (Clark ve Zimmerman, 2004: 17). Program, problem bulma ve problem çözmeye üzerinde durmalı (Clark ve Zimmerman, 2004: 4) ve öğrencilerin üst düzey düşünme becerilerini geliştirmelidir (Boland, 1986: 23). Öğrencinin sanatında kendi anlayış ve yeteneğini kullanması, kendiliğinden yaptığı çalışmalar ile başkalarının yaptıkları sanat çalışmaları arasındaki benzerlik ve farklılıkları takdir etmesini cesaretlendirmelidir (Boland, 1986: 23). Bilgiler soyut kavramlarda, karmaşık fikirlerde ve organizasyon için kullanılmalı (Leon v.d., 2010: 18), öğrencinin sanat üretiminde mevcut idealleri kullanması ve yeni idealler üretmesi cesaretlendirmelidir (Boland, 1986: 23). Öğrencilerin kendi problemlerini çözme ve kendiliğinden öğrenmesine fırsat verecek aktiviteler sağlamalı (Leon v.d., 2010: 18), öğrenmeyi okul ortamıyla sınırlandırmamalıdır (Boland, 1986: 23). Görsel sanatlar alanında anlama, uygulamanın ardından gelir ve ürün verme ile gelişir. Bu bulgu ile çocukların malzeme üzerinde düşünerek yaparak öğrenmelerinin önemi bir kez daha ortaya çıkmaktadır (Kırışoğlu, t.y.: 92). Bunun için üstün yeteneklilere görsel sanatlar eğitiminde pratik ve uygulama çok önemli yer tutmaktadır. Yapılan ürünlerin başarısı için öğrencilerle pratik yapma ortamı oluşturulmalıdır (Clark ve Zimmerman, 2004: 15). Çocuk sanat alanındaki düşünceleri anlamak ve organize etmek için mücadele ederken çocuğun bilgi alanı değişmektedir. Bir başka deyişle bir sanat becerisini öğrenirken çocuğun uygulama yapması gerekmektedir. Bu nedenle öğretmen öğrenciye bu beceriyi geliştirecek bir takım deneyler sağlamalıdır (Aktaran: Kırışoğlu ve Stokrocki, 1997: 68). Sanat uygulaması sanat tarihi okumalarına bağlandığında, sanat eserleri daha derin anlaşılmış olmaktadır (Aktaran: Carroll ve Tucker, 2007: 11). Ayrıca öğrenciler uygulamada sanatçı, sanat eleştirmeni, sanat tarihçisi ya da estetisyen rol modeli sayesinde çok entelektüel ifade formlarına ulaşabilmektedirler (Boland, 1986: 22). Artistik yeteneğin gelişiminde aile ve çevre okuldan daha fazla derecede rol oynarlar ve artistik yetenekli öğrenciler genellikle en iyi ve en yaratıcı işlerini okul dışında gerçekleştirirler (Aktaran: Chan, 2006: 165). Bunun için okullarda yaratıcılığı öldüren zaman baskısı yapılmamalı; çalışmalar, okul ortamıyla sınırlandırılmadan galeriler, müzeler, özel galeriler gibi mekânlara ya da açık havaya taşınmalıdır. SONUÇ VE ÖNERİLER Gelişim kuramı, insanların düzenli evrelerde basitten karmaşığa doğru gelişim gösterdiğini varsayarken sanat alanında gelişim ise öğrencilerin farklı yaşlarda farklı estetik eğilimleri gösterdikleri sonucuna varılmıştır. Görsel sanatlar alanında yetenekli çocukların yetenek yönünden ileri aşamalara çok çabuk ulaşabilecekleri, çok erken yaşta gelişme gösteren öğrencilerin tikel yeteneklerinin ileride daha iyi gelişebileceği ya da normal seyirde olabileceği sonucuna varılmıştır. Ayrıca öğrencilerin farklı evrelerde farklı biçimlerde gelişebileceği, sanat alanındaki gelişmenin ileri olduğu kadar geriye doğru da olabileceği sonucuna varılmıştır. Farklı eğitim ihtiyacında olan görsel sanat yetenekli öğrenciler için hızlandırma ve zenginleştirme programının kullanılması ve sanat eğitiminin kapsamında sanat tarihi, sanat eleştirisi, sanat üretimi ve estetiğin olması gerektiğinin sonucuna varılmıştır. Görsel sanatlar alanı yetenek eğitimi müfredatı disiplinlerarası (holistik) olarak uygulanması, içeriğin geniş tabanlı tema, konu veya sorunlar olması, gerçek hayattan problemlere çözüm bulacak nitelikte özgün olması, öğrencide bağımsız ya da kendiliğinden çalışma becerileri geliştirmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. Ayrıca sanat yeteneğinin gelişimi için öğrencinin alıştırma ve uygulama yapması gerektiği sonucuna da varılmıştır. Görsel sanatlar alanı öğrenci yetenek gelişimleri göz önünde bulundurularak farklılaştırılmış eğitim programının tasarlanması ve sanat alnında üstün yetenek eğitimi veren bütün kurumlar tarafından uygulanması önerilmektedir. Ayrıca çalışmada belirtilen program özelliklerine göre hazırlanan görsel sanatlar üstün yetenek eğitimi ayrı eğitim imkânının olmadığı bölgelerde hızlandırma ve zenginleştirme şeklinde uygulanması da önerilmektedir. KAYNAKÇA Ballantyne, F. J. (2009). Accounts of The Visuaal Art Classroom: Catering for Artistically Talen-

Görsel Sanatlarda Üstün Yetenekli Öğrencilerin Yetenek Gelişimleri ve Eğitim Yaklaşımları 153 ted Students, Queensland University of Tecnology, School of Learning and Professional Studies, Masters of Education. Boland, D. (1986). Artistically Talented Students: A Call For Research. Working Papers in Art Education, 5 (1), 16 25. Carroll, K. L. ve Tucker, J. L. (2007). Building Effective Teaching Through Educational Research, Better Practice in Arts Education, State of Maryland. Chan, D. W. (2006). Students with Artistic Talent in Hong Kong: How Might They Be Identified, Educational Research Journal, 21, (2), 159-173. Clark, G. ve Zimmerman, E. (1986). Association Educating Artistically Talented Students (Review: Doretta Miller). Studies in Art Education, 28 (1), 53 55. Clark, G. ve Zimmerman, E. (1997). The Influence of Theoretical Frameworks on Clark and Zimmerman's Research about Art Talent Development. Journal of Aesthetic Education, 31 (4), 49 63. Clark, G. ve Zimmerman, E. (2004) Teaching Talented Art Students Principles and Practices. Columbia: Teachers College Press. Codd, M. (2004). Recognizing the Child Gifted and Talented in Visual Art, www.growminds.com/thearts/ Erişim: 18.02.2016. Cukierkorn, J. (2006). Teaching Talented Art Students: Principles and Practices, Roeper Review, 28 (3), 180 181. Cukierkorn, J. (2007). Supporting Talent İn The Visual Arts. Friends for Gifted Education Newsletter, 7, (2), 1 4. Genç, M. A. (2012). Görsel Sanatlar Alanında Üstün Yetenekli Öğrenciler ve Türkiye deki Eğitimleri, The Journal of Academic Social Science Studies, 5 (8), 573-587. Kırışoğlu, O. ve Stokrocki, M. (1997). Ortaöğretim Sanat Öğretimi, Ankara: Milli Eğitimi Geliştirme Projesi. Kırışoğlu, O. (t.y.). Sanatsal Zekâ ve Sanat Eğitimi. Sanat Yazıları IV, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları, (12), 85 94. Leon, J. De, Calvo, B. A. ve Medina, C. (2010). A Model Project for Identifying Rural Gifted and Talented Students in the Visual Arts. Rural Special Education Quarterly, 29 (3), 16 22. Özsoy, V. (2003). Görsel Sanatlar Eğitimi, Resim-İş Eğitiminin Tarihsel ve Düşünsel Temelleri, Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık. Pariser, D. ve Zimmerman, E. (2004). Learning in the Visual Arts: Characteristics of Gifted and Talented İndividuals, (Edited: By Elliot W. Eisner And Michael D.). Handbook of Research and Policy İn Art Education. New Jersey: Lawrence Publishers, 379 400. Rotsan, S. M. Parıser, D. ve Gruber, H. E. (2002). A Cross-cultural Study of the Development of Artistic Talent, Creativity and Giftedness. High Ability Studies, 13 (2), 125 155. Tekbaş, D. ve Ataman, A. (2004). Kaynaştırma Ortamında Üstün Zekâlı Çocuğa Uygulanan Zenginleştirme Programı Hakkında Örnek Olay incelemesi ve Programın Etkililiğine ilişkin Bir Araştırma. Üstün Yetenekli Çocuklar Bildiriler Kitabı, İstanbul: Çocuk Vakfı Yayınları, 187 200. Yolcu, E. (2004). Sanat Eğitimi Kuramları ve Yöntemleri, Ankara: Nobel Yayınları.

154 M. Ali GENÇ