Doç. Dr. Tülin Güler Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Okul Öncesi Eğitim Anabilim Dalı
Vygotsky Kültürel-Tarihsel Kuramı Erken Çocukluk Eğitimi
Zihinsel araçlar insanların karmaşık problemlere çözüm bulmasını ve diğerleriyle birlikte ortak bir amaç doğrultusunda çalışmaları için önceden plan yapmasını sağlar. Zihinsel araçlar çocukların fiziksel, bilişsel ve duygusal davranışlarını geliştirmelerine yardım eder.
Araçlar çocukların duygularını yönetmelerine yardımcı olur. Kızgınken diğer bir kişiye vurmak yerine duygularını kontrol etme yollarını ve stratejilerini öğrenirler. 10 a kadar saymak ve başka birşey düşünmek öfkeyi yatıştıran araçlardır.
Vygotsky yaklaşımını benimseyenler zihnin araçlarının zihin gelişiminde önemli bir role sahip olduğunu düşündükleri için çocukların bu araçları nasıl kazandıklarını araştırmışlardır. Bu araçların yetişkinlerden öğrenildiğini ve öğretmenin rolünün bu araçlarla çocukları donatmak olduğunu ortaya koymuşlardır.
Öğretmenlere öğrenme için gerekli olan zihnin araçlarını kullanmaları ve çocukları bu zihinsel araçlarla donatmaları konusunda rehber olmayı amaçlamaktadır.
Sosyal Duygusal Bilişsel Okul öncesi dönemdeki çocuklar
Çocuklar anasınıfının sonunda davranışlarının çoğunu bilinçli ve planlı bir şekilde yönetme yeteneği olan öz düzenlemeyi yapabilmelidirler.
Öz düzenleme çocuğun bir yetişkinin varlığı olsa da olmasa da isteyerek davranmasıdır. Dikkatini verme yeteneği, amacına uygun olarak hatırlama, eylemlerini planlama, düşüncelerini yansıtma, akranlarına karşı empatik davranma ve işbirliği yapma. Yetersiz öz düzenleme sosyal uyum düzeyinin de yetersiz olmasına ve disiplin problemlerine neden olur.
Öz düzenleme
Olgunlaşmış oyun becerilerini desteklemek programın büyük bir bölümünü kapsamaktadır. Rol oyunları; kuralların ve beklentilerin, davranış üzerindeki sınırlamaların içselleştirilmesini kolaylaştırır. Çocuklar oyun oynarken kurallar sayesinde kendi davranışlarını kontrol etmeyi öğrenirler.
Çocuğa gün içinde yapmak istediklerini seçme, planlama ve uygulama şansı veren dolayısıyla çocuğu merkeze alan bir programdır. Program hem tam gün hem de yarım gün eğitim veren okullarda uygulanabilir. Toplum temelli ortamlarda da uygulanabilir.
Özel ve pahalı araç gereçler gerektirmez. Okul öncesi eğitim öğretmenleri tarafından normal okul öncesi sınıflarında uygulanabilir.
Sınıfta kitap köşesi, blok köşeşi, dramatik oyun alanı, fen ve doğa köşesi, sanat alanı gibi öğrenme merkezleri olmalıdır.
Programda ele alınan temaya göre her ilgi köşesi o temaya ait bir oyun alanına dönüşür. Hastane teması için dramatik oyun alanı hastane kafeteryasına, blok köşesi muayene odasına, manipülatif oyun alanı ambulansa, sanat köşesi bekleme odasına dönüşebilir.
Hangi köşeye hangi araçların gerekli olduğu çocuklarla beyin fırtınası ya da grafik oluşturarak karar alma gibi yöntemlerle belirlenir. Çocuklarla birlikte bu oyun alanlarına uygun araçlar hazırlanır. Örn: steteskop, röntgen kağıtları, telefon, bilgisayar, ambulans gibi.
Çocuk tarafından başlatılan Öğretmenin aşamalı bir şekilde vereceği desteğin olduğu Çocukların gereksinimlerine göre bireyselleştirilen çoklu destek düzeylerinin olduğu etkinlikler
Günün sorusu Sabah mesajı Doğrusal takvim (linear calendar) Sosyal/dramatik oyun Oyun planlama Arkadaşlarına oyun planını anlatma/okuma Müzik ve dans etkinlikleri Grafik sanat Hareketli oyunlar
Sınıftaki etkileşimlerde her çocuğun ihtiyaç duyduğu desteği sağlama Çocukların sosyal-duygusal ve bilişsel öz düzenlemeyi geliştirmelerine yardımcı olmak için yöntemler oluşturma Farklı gereksinimleri olan çocukları aynı etkinlik içinde nasıl destekleyeceğini öğrenme
Yaş düzeyinden beklenenler yerine çocukların öğrenme kapasitelerini yansıtan etkinlikler düzenleme Çocukların zihnin araçlarını bağımsız bir şekilde kullanmalarında onlara rehberlik etme
Programın uygulanması sırasında öğretmen eğitimleri hizmetiçi eğitimler şeklinde düzenli olarak gerçekleştirilmektedir. Öğretmen eğitimi iki yıl sürmektedir.
Zihnin Araçları programının aile katılımı boyutu en az öğretmen eğitimi ve uygulanan etkinlikler kadar önem taşımaktadır. Programın amacı okuldaki uygulamaların evde nasıl desteklenebileceği konusunda anne babaları bilgilendirmek ve çocuk merkezli eğitimi evdeki eğitim anlayışı ile bütünleştirmektir.
Çocukların tam olarak gelişmiş yeterliliklerini test etmenin çocuğun kapasitesini yeterince değerlendiremeyeceğini Elde edilen bilginin sadece Potansiyel Gelişim Alanının (PGA) en düşük düzeyine ait bilgiler olacağını savunurlar
Çocuğun bağımsız olarak ne yapabildiğini bilmek, gelişme sürecinde olan birşeyi ölçmede yetersiz kalır. PGA nın her iki düzeyini bilerek -kendi başına ve yardımla yapabildikleri- çocuğun yetenekleri tam olarak ortaya çıkarılabilir
Belediyeye ait Toplum Merkezi" denilen yerin uygun odaları sınıf olarak kullanılıyor. Düşük gelirli aileler programdan ücretsiz olarak yararlanabiliyor.
Belediyenin okul öncesi eğitim kurumu lisansına sahip olmaması nedeniyle program günde 2,5 saat ve haftada 3 gün olarak,10 haftalık devreler halinde uygulanıyor. 36-60 aylar arasındaki her çocuk, tuvalet eğitimini tamamlamış olması koşuluyla programa kabul edilmektedir. Sınıflar maksimum 18 çocuk ile 2 asıl 1 yardımcı öğretmene sahip olacak şekilde tasarlanmıştır.
Sınıflar belediyeye ait Toplum Merkezi denilen yerlerin uygun odalarının dönüştürülmesi ile oluşturuldu. Her anaokulunda bulunan kitap, dramatik oyun, blok, manipülatif oyuncaklar, fen ve bilim ve sanat köşelerinin kurulabilmesi için yeterli sayıda malzeme/ oyuncak sipariş edildi ve bunalrın saklanacağı mobil dolaplar temin edildi. Çünkü bu merkezdeki sınıflar program sonrasında okul çağı çocuklarının etüt merkezleri olarak da kullanıldığından, yani çok amaçlı salonlar olduklarından, her sabah öğretmenler odaları birer anaokulu sınıfı haline getiriyor ve her program bitiminde veliler gittikten sonra herşey tekrar kaldırılıyor. Köşeler belirli şekilde ayrılmış.
Toplum merkezinde oluşturulan sınıflar saat 14:00 ten sonra etüt merkezleri olarak da kullanıldığı için öğretmenler program bitiminde, veliler gittikten sonra herşeyi kaldırıyor. Bu çok amaçlı olarak kullanılan odaları her sabah yeniden birer anasınıfı haline getiriyorlar.
Öğretmenler Webinar yolu ile aylık eğitimler alıyorlar. Zihnin araçları program eğitimlerinin yanısıra çocuk gelişimi, okula hazırlık, kültürel farklılıklara yönelik eğitimler de alıyorlar.
Program 10ar haftalık devreler halinde olduğundan ilk iki hafta tanışma, yeni çocukların okula alışması, öğretmen ve arkadaşlarını tanıması ve ayrılık endişesi yaşayan çocuklar için bu ilgi köşeleri açık bulunuyor. Daha sonra 3. haftadan itibaren belirlenen tema üzerinden tek tek her ilgi köşesi o temaya ait bir oyun alanına dönüşüyor. Örneğin: hastane teması için dönüşen oyun alanları, hastane kafeteryası (dramatik oyun köşesi), muayene odası (blok köşesi), ambulans ( manipülatif), bekleme odası (sanat) gibi alanlara dönüştü Aynı şekilde havaalanı, aile ve postane temalarımız çerçevesinde oyun alanları yaratıldı. Bu oyun alanlarına uygun çocuklarla birlikte araçlar yapıldı. Örneğin: steteskop, röntgen kağıtları, telefon, bilgisayar, ambulans aracı...vs. Araç yapımı programın önemli bir boyutu çünkü çocukların dahil olduğu bir süreç ve yaratıcı düşünceyi gerektiriyor hangi köşeye hangi araçların lazım olduğuna dair çocuklarla beyin fırtınası ya da grafikle karar alma gibi yöntemlerle seçim yapılıyor.
Nitelikli bir okul öncesi eğitim programı Çeşitli öğrenme merkezlerinin/ilgi köşelerinin olduğu sınıf ortamı Öğretmen çocuk oranı: 2/18 ya da 2/20 gibi
Zihnin araçları konusunda yetişmiş yerel bir uzman (Local coach) Öğretmenlerin ve çocukla etkileşimde bulunan tüm yetişkinlerin programla ilgili olarak eğitim almaları Yönetimin programın uygulanmasına destek vermesi
Zihnin araçları programının ülkemizin sosyal ve kültürel yapısına uyarlanmasında ve çocuklar üzerindeki etkisini belirlemek için pilot uygulama Çocukların pilot uygulama öncesinde ve sonrasında değerlendirilmeleri ya da kontrol grubu ile karşılaştırılması yoluyla programın etkililiğinin belirlenmesi
Okul öncesi eğitim ortamı ya da Toplum merkezi
Finans desteği sağlayacak sponsorlar
Çocuklarımızın nitelikli okul öncesi eğitim ortamlarından yararlanabilmesi dileğiyle... Doç. Dr. Tülin Güler tguler@hacettepe.edu.tr