nsan Kaynaklar Yönetimi

Prof. Dr. Dursun B NGÖL nsan Kaynaklar Yönetimi 7. BASKI I

Yay n No : 2302 flletme-ekonomi Dizisi : 414 7. Bask Eylül 2010 STANBUL ISBN 978-605 - 377-325 - 2 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask - Cilt : Kahraman Neflriyat Ofset San. Tic. Ltd. fiti. (Sertifika No: 12084) Yüzy l Mah. Matbaac lar Cad. Atahan No: 34 K: 4 Ba c lar/ stanbul (0-212) 629 00 01 Kapak Tasar m : Hüseyin Dafltan Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com II

Sevgili Aileme III

IV

Y E D N C B A S K I Y A S U N U fi Örgütler için sürdürülebilir rekabetçi üstünlük sa laman n ön koflulu, ola anüstü, de erli, uyum yetene i olan, sürekli kendini gelifltiren, de iflime aç k, bilgi üreten ve bilgiyi paylaflan insan kaynaklar na sahip olmak ve onlar n etkili kullan m ile bilgi, beceri ve geliflimlerinden azami derecede yararlan lmas d r. Bunu da etkili bir insan kaynaklar yönetimi ile gerçeklefltirmek mümkündür. Örgütlerde stratejik amaç ve hedeflere ulaflmak için çal flanlar n nas l daha etkin bir flekilde yönetilebilecekleri, insan kaynaklar yönetiminin ana ifllevini oluflturmaktad r. Ayn zamanda ifl yaflamlar nda daha mutlu, daha üretken olabilmeleri konusunda da ne yap ld, ne yap labilece i ve ne yap lmas gerekti i sorular na insan kaynaklar yönetimi cevap vermektedir. Kitab m z Yedinci Bask ya haz rlarken insan kaynaklar yönetimi alan ndaki yerli ve yabanc yaz n yeniden gözden geçirilmifl ve uygulamadaki geliflmeler izlenmifltir. Bunun sonucu olarak önceki bask ya göre daha fazla yerli ve yabanc kaynaktan yararlan lm fl ve kitap bölümlerinde baz de iflikliklere gidilmifltir. Buna göre öncelikle Birinci Bölümün bafll stratejik insan kaynaklar yönetimi olarak de ifltirilmifl ve stratejik insan kaynaklar yönetimi ayr nt l bir flekilde incelenmifltir. Stratejik insan kaynaklar yönetimine a rl k verilmesinin nedeni, günümüzde iflletmelerin yayg n bir flekilde stratejik yönetimi uygulamas d r. flletmelerde kurumsal ve rekabetçi stratejilerin baflar yla uygulanabilmesi için insan kaynaklar yönetimi uygulamalar n n ve stratejilerinin de seçilen stratejilerle uyumlu olarak belirlenmesi gerekir. Bunu gerçeklefltirmek de stratejik insan kaynaklar yönetimini gerektirmektedir. Dolay s yla kitab m z n bu bask s n n Birinci Bölümünde bu konuya a rl k verilmifl ve insan kaynaklar yönetiminin her bir faaliyeti de kitap boyunca stratejik insan kaynaklar yönetimi aç s ndan ele al nm flt r. Öte yandan Alt nc Bask da insan kaynaklar departman bafll kl kinci Bölüm kald r lm fl, insan kaynaklar departman n n rolü ve sorumluluklar, departman n örgütsel yap içerisindeki yeri, insan kaynaklar yöneticilerinin görev ve rollerine iliflkin aç klamalara mümkün oldu unca öz bir flekilde Birinci Bölümde yer verilmifltir. Bu bask da en önemli yenilik nsan Kaynaklar Yönetimi ve Hukuk Bölümüdür. Bilindi i gibi insan kaynaklar yönetimi faaliyetlerini önemli derecede etkileyen, iflletmenin içinde faaliyette bulundu u ülkenin yasal düzenlemeleridir. Konumuz aç s ndan bu düzenlemeler fl Hukukunun ortaya V

koydu u yasal kural ve normlard r. nsan kaynaklar çerçevesinde politika olufltururken ve uygulamalar tasarlarken insan kaynaklar sorumlular bu kural ve normlara ayk r davranamazlar. Bu nedenle kitab m zda insan kaynaklar yönetimini do rudan etkileyen yönüyle nsan Kaynaklar Yönetimi ve Hukuk Bölümüne yer verilmifltir. Yedinci Bask n n haz rlanmas nda da yine genç meslektafllar m n önemli katk lar olmufltur. Öncelikle Birinci Bölümde ayr nt l bir flekilde ele ald m z stratejik insan kaynaklar yönetimi konusunda yönlendirmeleri, önerileri ve katk lar nedeniyle Erciyes Üniversitesi BF ö retim üyesi de erli meslektafl m Prof. Dr. Asuman AKDO AN a flükranlar m sunar m. Atatürk Üniversitesi BF ö retim üyesi Prof. Dr. At lhan NAKT YOK, önceki bask larda oldu u gibi kitab n tümü ile ilgili olarak yapm fl oldu u katk lar, yaz l olarak gönderdi i elefltiri ve öneriler bizim için çok yararl olmufltur. Kendisine teflekkür ederim. Konya Selçuk Üniversitesi Ö retim Üyesi Prof. Dr. Haluk Hadi Sümer e fl Hukuku Uygulamalar kitab ndan bir örnek olay kitab mda yer vermeme izin verdikleri için teflekkürlerimi sunar m. Öte yandan KY ve Hukuk bölümünün haz rlanmas nda Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi fl Hukuku ö retim üyesi Yard. Doç. Dr. Sabahattin YÜREKL çok önemli katk larda bulunmufltur. Katk lar ve tavsiyeleri olmasayd bu bölümü haz rlamam çok zor olacakt. Bu nedenle kendisine en samimi teflekkürlerimi sunuyorum. Yine bu bask n n haz rlanmas esnas nda belirli konularda benim için yaz n taramas yapan, yazd m baz bölümleri içerik ve yaz m aç s ndan inceleyen Atatürk Üniversitesi B Fakültesinin kendileriyle her zaman gurur duydu um yeni ö retim üyeleri Yard. Doç. Dr. Canan Nur KARABEY ile Yard. Dr. Kürflat T MURO LU na sevgilerimi ve teflekkürlerimi sunar m. Ayr ca önemli katk lar ve önerileri nedeniyle Gazi Üniversitesi BF Araflt rma Görevlisi Dr. Aykut GÖKSEL e teflekkürlerimi sunmay borç bilirim. Di er yandan önceki bask larda oldu u gibi kitab n kapak tasar m n haz rlayan, yine sanat n ve eme ini esirgemeyen Atatürk Üniversitesi BF Arfl. Gör. Hüseyin DAfiDAN a sevgilerimi ve flükranlar m sunar m. Bunlar d fl nda özellikle ülkemizin de iflik üniversitelerinde kitab m z kullanan de erli meslektafllar m n, lisans ve lisansüstü ö rencilerin öneri ve elefltirileri bu bask n n haz rlanmas nda dikkate al nm flt r. Kendilerine sonsuz teflekkürlerimi sunar m. Kitab m z n Yedinci Bask s n titizlikle gerçeklefltirilmesini sa layan Beta Bas m Yay m Da t m A.fi. yöneticisi Say n Seyhan SATAR a teflekkür ederim. Ayr ca Beta Müflteri Temsilcisi Cenker TANIRCAN a, kitab n dizgisinde emek harcayan Gülgonca ÇARPIK, Hediye GÜMEN, Veysel COfiKUN ve di er Beta çal flanlar na teflekkür ederim. Kitab m z n bu bask s n n da lisans, lisansüstü ö renciler ile insan kaynaklar yönetimiyle ilgilenenler ve uygulay c lar için yard mc olaca kan s nday m. Ancak tüm okuyucular n elefltirilerine de ihtiyaç duydu umu ifade etmek isterim. Ankara, A ustos 2010 Prof. Dr. Dursun B NGÖL VI

Ç N D E K L E R Bölüm 1 STRATEJ K NSAN KAYNAKLARI YÖNET M 1 Bölüm 2 NSAN KAYNAKLARI YÖNET M VE ÇEVRESEL ETK LER 51 Bölüm 3 fi ANAL Z VE fi TASARIMI 79 Bölüm 4 NSAN KAYNAKLARI YÖNET M VE HUKUK 125 Bölüm 5 NSAN KAYNAKLARI PLANLAMASI 169 Bölüm 6 figören TEDAR K 199 Bölüm 7 SEÇ M VE YERLEfiT RME 231 Bölüm 8 E T M VE GEL fit RME 281 Bölüm 9 KAR YER YÖNET M VE PLANLAMASI 339 Bölüm 10 PERFORMANS DE ERLEND RMES 377 Bölüm 11 Bölüm 12 ÜCRET YÖNET M 427 ÜCRET S STEMLER PERFORMANSA DAYALI ÜCRET ÖZEND R C LER 483 Bölüm 13 SEND KA YÖNET M L fik S 527 Bölüm 14 Bölüm 15 TOPLU PAZARLIK 547 ÖRGÜT Ç L fik LER VE HAREKETLER 573 Bölüm 16 figören SA LIK VE GÜVENL 607 Bölüm 17 NSAN KAYNAKLARI B LG S STEMLER VE KY N N DE ERLEND R LMES 635 Sözlük 677 Kaynakça 683 VII

VIII

A Y R I N T I L I Ç N D E K L E R BÖLÜM 1 STRATEJ K NSAN KAYNAKLARI YÖNET M nsan Kaynaklar Yönetimi ve Önemi 3 Personel Yönetiminden Stratejik nsan Kaynaklar Yönetimine 5 Strateji Nedir? 7 Stratejik Yönetim 8 Stratejileri Oluflturma 8 Stratejileri Uygulama 10 Stratejik Uygulamalar n n Kontrolü 10 Stratejik nsan Kaynaklar Yönetimi 11 S KY nin Geleneksel KY den Farkl l klar 12 S KY nin Tan m, Kapsam ve Boyutlar 12 KY Stratejilerini Oluflturma htiyac 19 S KY Aç s ndan Uyum ve Esneklik 20 Stratejik nsan Kaynaklar Yönetimi Amaçlar ve Planlar 24 nsan Kaynaklar Politikalar ve zlekleri 25 nsan Kaynaklar Yönetiminin Ç kt lar 26 nsan Kaynaklar Yönetimi Faaliyetleri 26 nsan Kaynaklar Yönetiminde Sorumluluk 28 flletmenin Çap ve Büyüklü ünün Etkisi 29 K Biriminin Oynad Roller 30 K Yöneticisinin Rolleri 32 Uluslararas nsan Kaynaklar Yönetimi 34 Örgütsel Ahlak ve nsan Kaynaklar Yönetimi 38 Örgütsel Ahlak Ne Demektir? 38 ÖZET 42 Gözden Geçirme ve Tart flma Sorular 45 ÖRNEK OLAY: Bir Ahlâki kilem 45 Dipnotlar 46 IX

BÖLÜM 2 NSAN KAYNAKLARI YÖNET M VE ÇEVRESEL ETK LER Çevrenin Tan m ve KY Aç s ndan Önemi 53 D fl Çevre Faktörleri 56 flgücü 56 Yasal Düzenlemeler 58 Toplum 59 Sendikalar 60 Hissedarlar 61 Müflteriler 61 Rekabet 62 Teknoloji 63 Ekonomik Koflullar 64 Co rafik Koflullar 65 ç Çevresel Faktörler 66 Misyon, Amaçlar, Hedefler ve Stratejiler 66 Politikalar 67 Örgüt Kültürü 68 Üst Yöneticilerin Yönetim Tarz 69 Örgütsel Yap 70 flgörenler 70 Örgütün Di er Birimleri 71 Toplu fl Sözleflmesi 71 Rekabetçi Stratejiler 71 ÖZET 72 Gözden Geçirme ve Tart flma Sorular 73 ÖRNEK OLAY: Küçülme (Downsizing) 73 Dipnotlar 75 BÖLÜM 3 fi ANAL Z VE fi TASARIMI fl Analizi 80 fl Analizinin Tan m ve Önemi 81 fl Analizinin Kullan m Amaçlar 82 X

fl Analizi Süreci 85 Yönetsel fller çin fl Analizi 89 fl Tan mlar 89 fl fiartnameleri 92 fl Analizi Veri Toplama Yöntemleri 95 Gözlem Yönetimi 95 Görüflme Yönetimi 95 Soru-Formu Yönetimi 96 Daha Önceki fl Tan mlar n n ncelenmesi 96 fl Araçlar n n ncelenmesi 97 flleri Bizzat fa Etme 97 fl Analizi Teknikleri 97 Fonksiyonel fl Analizi 99 Görev Envanteri 101 Pozisyon Analizi Anketi 101 Kritik Olay Tekni i 103 Yetkinliklere Dayal fl Analizi 104 fl Tasar m 107 fl Tasar m Yöntemleri 108 flgören Motivasyonu ve Uyumu Aç s ndan fl Tasar m Konusunda Alternatif Düzenlemeler 113 Kendini Yöneten fl Tak mlar 116 ÖZET 117 Gözden Geçirme ve Tart flma Sorular 117 ÖRNEK OLAY: Gül Holding te fl Zenginlefltirme 118 Dipnotlar 121 BÖLÜM 4 NSAN KAYNAKLARI YÖNET M VE HUKUK fl Hukukunun Kaynaklar 127 Resmi Kaynaklar 127 Özel Kaynaklar 129 Uluslararas fl Hukuku Kaynaklar 130 XI

fl Hukukunun Temel Kavramlar 131 flçi Kavram 131 Ç rak ve Stajyer Kavramlar 131 flveren Kavram 132 Altiflveren Kavram 132 flveren Vekili Kavram 133 flyeri ve flletme Kavram 134 fl Sözleflmeleri le flverenlerin ve flgörenlerin Hukuki Sorumluluklar 134 fl Sözleflmesi 134 flçinin fl Sözleflmesinden Do an Sorumluluklar 137 flverenin fl Sözleflmesinden Do an Sorumluluklar 138 flgören Tedarik ve Seçimi 144 Ayr mc l k 144 fl lanlar 145 Baflvuru Formlar 146 Mülakat ( fl Görüflmesi) 146 Testler 148 flin Düzenlenmesi 149 Çal flma Süreleri 150 Ücretli Tatiller 153 fl Sözleflmesinin Sona Ermesi 155 fl Sözleflmesinin Fesih Bildirimiyle Sona Erdirilmesi 156 Toplu flçi Ç karma 161 ÖZET 162 Gözden Geçirme ve Tart flma Sorular 163 ÖRNEK OLAY: Eflit fllem Yapma Borcu-Sadakat Borcu- flyeri Uygulamalar - flyeri ç Yönetmeli i 163 Dipnotlar 165 XII

BÖLÜM 5 NSAN KAYNAKLARI PLANLAMASI nsan Kaynaklar Planlamas n n Tan m ve Amaçlar 172 Planlamada Örgütsel Amaçlar n Önemi 174 Öngörümleme 175 Öngörümleme Yöntemleri 175 Öngörümleme Dönemleri 177 Planlama Süreci 178 Aflama 1: Bilgi Toplama ve Analiz 178 Aflama 2: flgücü Talebini Öngörümleme 181 Aflama 3: flgücü Arz n Öngörümleme 183 Aflama 4: Öngörümlenen Arz ve Talebi Dengeleme 190 Aflama 5: Bütçeye Uyarlama 192 Aflama 6: Üst Yönetimin Onay, Nihai K Plan ve Uygulama 192 Aflama 7: Kontrol ve De erlendirme 193 nsan Kaynaklar Planlamas na liflkin Sorunlar 193 ÖZET 194 Gözden Geçirme ve Tart flma Sorular 195 ÖRNEK OLAY: ç Gücü 2012 ( ç ve D fl Çevre Koflullar n Anlama ve nsan Kaynaklar Planlamas ) 195 Dipnotlar 197 BÖLÜM 6 figören TEDAR K flgören Tedarik fllevinin Kapsam ve Amaçlar 201 flgören Tedarik Çevreleri 204 D fl Tedarik Çevresi 204 ç Tedarik Çevresi 205 flgören Tedarik Süreci 207 ç Tedarik Yöntemleri 208 D fl Tedarik Kaynaklar 209 D fl Tedarik Yöntemleri 211 XIII

flgören Tedarik fllevinin De erlendirilmesi 221 Uluslararas flgören Tedariki 222 Uluslararas flgücü Kaynaklar 223 ÖZET 225 Gözden Geçirme ve Tart flma Sorular 227 ÖRNEK OLAY: Nitelikliyim - Niçin Ben De ilim? 227 Dipnotlar 228 BÖLÜM 7 SEÇ M VE YERLEfiT RME flgören Seçiminin Tan m ve Önemi 233 flgören fieçim fllevini Etkileyen Faktörler 235 Yasal Düzenlemeler 235 Karar Alma H z 235 Örgütsel Hiyerarfli 235 Aday Havuzu 236 Örgütün Türü 236 Deneme Dönemi 236 flgören Seçim Süreci 237 Bafllang ç Görüflmesi 238 Baflvuru Formu Doldurma 239 Psikolojik Testler 243 Testlerde Bulunmas Gereken Özellikler 246 Psikolojik Test Türleri 248 fl Görüflmesi (Mülakat) 252 fl Görüflmesinin Tan m ve Amaçlar 253 fl Görüflmesi Süreci 254 fl Görüflmesinin lkeleri 256 fl Görüflmesi Yöntemleri 258 Elektronik flgören Seçimi 261 De erlendirme Merkezleri 262 Geçmiflin Araflt r lmas - Referanslar n Kontrolü 264 XIV

Ön Seçim - lk Amirin Onay n n Al nmas 265 Bedensel (T bbi) Muayene 266 Son Seçim - fle Alma Kararlar 267 fle Yerlefltirme 267 Uluslararas flgören Seçimi 268 Ana Ülkeden Görevlendirilenlerin (Expatriates) Seçimi 268 Kad n Görevlilerin Seçimi 270 Ev-Sahibi Ülke Vatandafllar n n Seçimi 271 Üçüncü Ülke Vatandafllar n n Seçimi 272 Seçim Program n n De erlendirilmesi 272 ÖZET 273 Gözden Geçirme ve Tart flma Sorular 274 ÖRNEK OLAY: Bir Öncelikler Meselesi 275 Dipnotlar 276 BÖLÜM 8 E T M VE GEL fit RME fle Al flt rma (Oryantasyon) 284 fle Al flt rman n Amaçlar 284 fle Al flt rma Program Süreci 286 fle Al flt rma Program n n Yürütelmisende Kullan lan Yöntemler 288 E itim ve Gelifltirmenin Tan m ve Önemi 290 Ö renen Örgütler 293 E itim ve Gelifltirmeyi Etkileyen Faktörler 294 Üst Yönetimin Deste i 294 Teknolojik lerlemeler 295 Örgütsel Karmafl kl k 295 Di er nsan Kaynaklar fllevleri 295 E itiminden Beklenen Yararlar 295 E itim, Ö renme Süresini K salt r 296 fl Verimlili inde Art fl Sa lar 296 flgörenlerde flletmeye Karfl Olumlu Tutum Yarat r 296 XV

Gözetimin Azalt lmas n Sa lar 296 Baz Çal flma Sorunlar n n Çözümüne Yard mc Olma 297 Örgütte Süreklilik ve Esneklik Sa lar 297 flgörenlere Yararlar 297 E itim ve Gelifltirme Süreci 298 E itim htiyaçlar n n Belirlenmesi 299 Gelece e liflkin E itim ve Gelifltirme 303 E itim ve Gelifltirme Amaçlar n Oluflturma 303 E itim Politikas 304 E itimde Öncelikleri Belirleme 305 Ö renmenin Psikolojik lkeleri 306 E itimcilerin ve E itileceklerin Seçimi 309 E itim Yöntemleri 309 E itim Teknikleri 321 E itimden Sonra Performans Sürdürme 324 Ö renme Noktalar n n Gelifltirilmesi 324 Pekifltirme (Güçlendirme) 324 Yönetim Gelifltirme 325 Yönetim Gelifltirmenin Tan m ve Önemi 325 E itim Program n n De erlendirilmesi 327 Kat l mc lar n Görüflleri 327 Ö renmenin Derecesi 328 Davran flsal De ifliklik 328 E itim ve Gelifltirme Amaçlar n n Gerçeklefltirilmesi 328 Uluslararas E itim ve Gelifltirme 329 ÖZET 330 Gözden Geçirme ve Tart flma Sorular 331 ÖRNEK OLAY: Yanl fl Bir E itim htiyac Tespiti 332 Dipnotlar 334 XVI

BÖLÜM 9 KAR YER YÖNET M VE PLANLAMASI Kariyer le liflkili Tan mlar 341 Kariyer Yönetimi ve Planlamas n n Önemi 344 Genel Amaçlar 345 Özel Amaçlar 346 Kariyer Gelifltirme 346 Kariyer Gelifltirmede Etkili Olan Faktörler 349 Performans 349 Baflar y Ortaya Koyma 349 Nitelikler 350 flverenin fiöhreti 350 Akraba Kay rma 350 Rehberler 351 Dalkavukluk 351 Geliflme 351 Uluslararas Deneyim 352 Dil Becerileri 352 Amaç Oluflturma 352 D fl Görünüfl 353 Bireysel ve Örgütsel Aç dan Kariyer Yönetimi ve Planlamas 353 Bireysel Kariyer Planlama Aflamalar 355 Örgütsel Kariyer Yönetimi ve Planlamas 358 Örgütlerde Etkili Kariyer Gelifltirme Yöntemleri 361 Örgüt - çi Bofl Pozisyonlar Duyarma 361 Kariyer Gelifltirme çin Biçimsel (formal) E itim 362 Fonksiyonlar Aras Deneyim çin Yatay Hareketler 362 Emeklilik Haz rl k Programlar 363 Kariyer Konusundaki Kitapç k ve Broflürler 363 Çifte (Dual) Kariyer Yolu 364 fle Bafllatma 364 Kariyer Rehberli i 365 XVII

Kariyer Çal fltaylar 365 Kariyer Dan flmanl 366 De erlendirme ve Gelifltirme Merkezleri 366 Örgütsel Yedekleme 367 360 Derece Performans De erlendirme Sistemleri 367 Kad nlar, Özürlüler ve Efl Zamanl Kariyer Yapan Efller çin Özel Programlar 368 Uluslararas KY Aç s ndan Özel Kariyer Programlar 369 ÖZET 370 Gözden Geçirme ve Tart flma Sorular 371 ÖRNEK OLAY: Kimin çin Kariyer Yönetimi? 372 Dipnotlar 373 BÖLÜM 10 PERFORMANS DE ERLEND RMES Performans, Performans De erlendirme ve Performans Yönetiminin Tan m 379 Performans 379 Performans De erlendirme 380 Performans Yönetimi 382 Performans De erlendirmenin Önemi ve Amaçlar 383 Performans De erlendirmenin fllevleri 384 fl Uyumunu yilefltirmek çin De erlendirme 385 Örgütsel De erler ve Amaçlar n letiflimi 385 Kendini yilefltirme çin Bilgilendirme 385 E itim ve Kariyer Gelifltirme 385 Performansa Dayal Ödüllendirme 386 Di er K Uygulamalar n n Geçerlili i 386 Örgütte Kalmas ve Ç kar lmas Gerekenler Hakk nda Karar Verme 386 Yasal Savunma 387 Performans De erlendirmenin Kullan m Alanlar 387 nsan Kaynaklar Planlamas 388 Tedarik ve Seçim 388 XVIII

E itim ve Gelifltirme 388 Kariyer Planlamas ve Gelifltirme 389 Ücretle Maafl Programlar 389 Örgüt- çi flgören liflkileri 389 flgören Potansiyelini De erlendirme 389 Performans De erlendirme ve Çevresel Faktörler 390 Performans De erlendirme Süreci 391 Performans De erlendirme Plan 391 De erlendirmeye Al nacak Nitelikler 392 De erlendiricilerin Belirlenmesi 395 Çok Kaynakl De erlendirmeler: 360 Derece Geri-Bildirim Yaklafl m 397 De erlendirme Dönemi 401 Performans De erlendirme Yöntemleri 402 Grafik Skalalar 402 Karfl laflt rma Yöntemleri 404 Zorlanm fl Da l m Yöntemi 405 Zorunlu Seçim Yöntemi 406 Kritik Olay Yöntemi 406 Yerinde nceleme ve Gözlem Yöntemi 407 Davran flsal Temellere Dayal De erlendirme Ölçekleri 408 Sonuçlara Dayal Sistemler 408 Tak ma Dayal Performans De erlendirme 409 Etkili Bir De erlendirme Sisteminin Özellikleri 410 fl le liflki 410 Performans Beklentileni 411 Standardizasyon 411 E itimli De erlendiriciler 411 Sürekli Aç k letiflim 411 Performans De erlendirmede Yap lan Hatalar ve Al nacak Önlemler 412 Tam Nesnel Olamama 412 Hale Etkisi - Hatas (Bask n Özellik - Halo Error) 413 XIX

Tolerans - Kat l k 413 Tek Yönlü Ölçüm Hatas 414 Ortalama E ilimi 414 Kiflisel Ön Yarg lar 414 Kontrast Hatalar 415 De erlendirme Görüflmesi 415 Uluslararas Performans Yönetimi 416 Uluslararas Performans De erlendirme Kriterleri 417 Performans De erlendirmenin Yönetimi 418 ÖZET 420 Gözden Geçirme ve Tart flma Sorular 421 ÖRNEK OLAY: Performans De erlendirme mi? 422 Dipnotlar 423 BÖLÜM 11 ÜCRET YÖNET M Ücretin (Parasal Ödüllerin) Önemi 429 flgörenler Aç s ndan Önemi 430 Örgütler Aç s ndan Önemi 431 Sendikalar Aç s ndan Önemi 432 Toplum Aç s ndan Önemi 432 Ücret ve Maafl Yönetiminin Programlanmas ve Politikas 433 Ücret Program n n Amaçlar 433 Ücret Felsefesi ve Politikas 434 Bireysel Ücretin Belirleyicileri 435 Cari Piyasa Ücret Düzeyi 436 Ücret Ödeme Erki 437 Yaflam Standard 438 Pazarl k Gücü 438 Yasal S n rlamalar 439 Toplum 439 fl Gerekleri 439 XX

Ücret Sisteminin (Ödül Sisteminin) Gelifltirilmesi 440 fl De erlemesi 441 fl De erlemesi Süreci 442 fl De erleme Yöntemleri 444 Piyasa Ücret Araflt rmas 461 Ücret Yap s n n Oluflturulmas 463 fl Kademe ve Derecelerinin Saptanmas 463 Mevcut Ücret Yap s n Yeni Ücret Yap s na Uyarlama 468 Bireysel Ücretin Belirlenmesi 469 Ücret Art fllar 471 Liyakat (Performansa Dayal Ücret) Art fllar 471 Terfiye liflkin Ücret Art fllar 471 Genel Ayarlamalar 472 Otomatik lerleme 472 Yönetsel Ücret 473 Yöneticilerin Ücretlerini Belirleme 473 Uluslararas Ücret ve Maafl Yönetimi 474 ÖZET 476 Gözden Geçirme ve Tart flma Sorular 478 ÖRNEK OLAY: htilafl fl 478 Dipnotlar 480 BÖLÜM 12 ÜCRET S STEMLER PERFORMANSA DAYALI ÜCRET ÖZEND R C LER Ana Ücret Sistemleri 484 Zaman Esas na Dayanan Ücret Sistemi 484 Maafl Sistemi 485 Parça Bafl na Ücret Sistemi 486 Grup (Götürü) Ücret Sistemi 487 XXI

Performansa Dayal Ücret Sistemleri 487 Performansa Dayal Ücretin Önemi 488 Liyakate Dayal Ücret (Merit Pay) 490 De iflken Ücret 496 Beceriye Dayal Ücret 498 Özendirici Ücret Planlar 499 Bireysel Özendirme Planlar 501 Tak m Esasl Özendirme Planlar 502 Kazanç Paylaflma Plan 504 Kâr Paylafl m Planlar 506 Baz Çal flma Gruplar çin Özendirici Ödemeler 508 Sat fl Personeli çin Özendirici Ödemeler 508 Yöneticiler çin Özendirici Ödemeler 509 Dolayl Ödemeler: Sosyal Yard m ve Hizmetler 511 Sosyal Yard m ve Hizmetlerin Amac ve Önemi 512 Etkili Bir Sosyal Yard m ve Hizmetler Program n n Planlanmas 514 Maliyetler 515 flgörenlerin Kat l m 516 flgörenlere Sunulacak Yarar ve Hizmetlerin Seçimi 517 Sosyal Yard m ve Hizmetlerin Türleri 517 ÖZET 519 Gözden Geçirme ve Tart flma Sorular 520 ÖRNEK OLAY: Liyakat M Yoksa Tersi Mi? (Performansa Dayal Ücret) 521 Dipnotlar 523 BÖLÜM 13 SEND KA YÖNET M L fik S Sendikan n fllevleri 529 flçilerin Sendikaya Üye Olma Nedenleri 529 Ekonomik Yararlar 530 fl Güvencesi 530 Yönetimin Tutumuna Karfl Güvence 531 XXII

Sosyal htiyaçlar n Karfl lama ve Liderlik F rsat 531 Sendikan n Sundu u Hizmetlerden Yararlanma 531 Örgütlü Eme in Geliflimi 532 Türkiye de Sendikac l n Geliflmesi 533 Sendikalar n Örgütlenmesi ve Yap s 536 Sendikalaflma lkeleri 536 Sendikalar n Türleri 537 Sendikalar n Faaliyetleri 537 Sendika Üyeli i ve Anlam 538 flyeri Sendika Temsilcili i 539 Sendikan n KY Üzerindeki Etkisi 540 Küresel flçi- flveren liflkileri 541 ÖZET 542 Gözden Geçirme ve Tart flma Sorular 543 ÖRNEK OLAY: Sendikalaflmaya Do ru 543 Dipnotlar 544 BÖLÜM 14 TOPLU PAZARLIK Toplu Pazarl n Tan m ve Niteli i 549 Toplu Pazarl k Görüflmelerinin Planlama Hiyerarflisi 550 Amaçlar 550 Strateji 551 Pazarl k Taktikleri 554 Toplu Pazarl k Süreci 555 Pazarl k çin Haz rl k 555 Taleplerin Belirlenmesi 557 Görüflmeye Ça r 557 Görüflmeleri Bafllatma 558 Önerilerin Analizi 558 Önerilerin Çözümlenmesi 559 Toplu fl Sözleflmesinin mzalanmas ve Kapsam 560 XXIII

Uyuflmazl k ve Çözümü 563 Grev ve Lokavt 563 fl Yavafllatma 564 flverenin Ürünlerini Boykot 565 Arabuluculuk (Tahkim) 565 Türkiye de Yasal Toplu Pazarl k Sistemi 565 Toplu Pazarl k Süreci 565 Uyuflmazl k Süreci 566 ÖZET 568 Gözden Geçirme ve Tart flma Sorular 569 ÖRNEK OLAY : GREVE DO RU 569 Dipnotlar 571 BÖLÜM 15 ÖRGÜT Ç L fik LER VE HAREKETLER fiikayetler ve Uyuflmazl klar n Çözümü 575 fiikayet ve Uyuflmazl klar n Niteli i 576 Bafll ca fiikayet Konular 577 Uyuflmazl klar n Çözüm Süreci 578 flgören Disiplini 581 Disipline liflkin Program 582 Disiplin Eylemi Süreci 584 Etkili Bir Disiplin Eyleminin lkeleri 589 Disiplin Eyleminin Yönetiminde Yaflanan Sorunlar 591 Terfiler, Nakiller, Rütbe ndirimleri, stifalar, flten Ç karmalar ve Emeklilik 593 Terfiler 593 Rütbe ndirimleri 595 Nakiller (Transferler) 596 stifa ( flten Gönüllü Ayr lma) 598 flten Ç karma 598 Emeklilik 601 flten Sürekli Uzaklaflt rma 601 XXIV

ÖZET 602 Gözden Geçirme ve Tart flma Sorular 603 ÖRNEK OLAY: Uyumuyordum 603 Dipnotlar 605 BÖLÜM 16 figören SA LIK VE GÜVENL flçi Sa l ve fl Güvenli inin Tan m 609 flçi Sa l ve fl Güvenli inin Önemi 610 Örgütlerin Sa l k ve Güvenlik Politikalar n n Oluflturulmas 612 D fl Faktörler 612 ç Faktörler 615 flçi Sa l ve fl Güvenli i Sorunlar ve Nedenleri 616 Sa l k 616 Güvenlik 623 Sa l k ve Güvenli in Yönetimi 626 Sa l k Programlar 627 Güvenlik Programlar 628 ÖZET 630 Gözden Geçirme ve Tart flma Sorular 631 ÖRNEK OLAY : Stres ve Verimlilik 632 Dipnotlar 633 BÖLÜM 17 NSAN KAYNAKLARI B LG S STEMLER VE KY nin DE ERLEND R LMES K ya liflkin Veriler, Bilgiler ve Sistemler 637 nsan Kaynaklar Bilgi Sistemleri 639 KY Aç s ndan Bilgisayar Donan m ve Yaz l m 642 K Karar Süreçlerinde Gerekli Olan Bilgiler 643 KBS nin KY Faaliyet Alanlar ndaki fllevi veya Rolü 645 nsan Kaynaklar Bilgi Sistemlerinin Örgütsel Yararlar 652 nsan Kaynaklar ve Biliflim Ara Yüzünde Yeni Geliflmeler 654 XXV

nsan Kaynaklar Yönetimini De erlendirme 656 nsan Kaynaklar Denetimi 657 K Denetiminde Kullan lan Yaklafl mlar 659 K klimini De erlendirme 660 K yaslama - Karfl laflt rma (Benchmarking) 664 K De erlendirme Çizelgesi ( nsan Kaynaklar Performans Göstergeleri-HR Scorecard) 666 ÖZET 668 Gözden Geçirme ve Tart flma Sorular 670 ÖRNEK OLAY : Haliç Havayolu fiirketinde Bir flgören Dönüflüm Oran Konusu 670 Dipnotlar 672 Sözlük 677 Kaynakça 683 XXVI

fi E K L L E R L S T E S fiekil 1. S KY Tan sal Modeli 16 fiekil 2. fiekil 3. Büyük Bir flletmede K fllevinin Konumu 30 nsan Kaynaklar Yönetimi ve Çevre 55 fiekil 4. flgücü Arz n Etkileyen D fl Çevresel Faktörler 58 fiekil 5. fiekil 6. fl Analizine Dayal Eylemler 83 fl Analizi Süreci 86 fiekil 7. fl Tan m Örne i 91 fiekil 8. fl fiartnamesi Örne i 94 fiekil 9. fl Analizi Soru-Formu Örne i 98 fiekil 10. Görev Envanteri Formu Örne i 102 fiekil 11. Kritik Olay Tekni i le fl Analizi 104 fiekil 12. fl Karakteristikleri Modeli 113 fiekil 13. Örgütsel Strateji ve KP 171 fiekil 14. nsan Kaynaklar Planlamas Süreci 179 fiekil 15. Yeniden Yerlefltirme fiemas 186 fiekil 16. K htiyaçlar n Belirleme 187 fiekil 17. flgören stek Formu Örne i 203 fiekil 18. Tedarik Kaynaklar : Üstünlük ve Sak ncalar 206 fiekil 19. flgören Tedarik Süreci 208 fiekil 20. flgören Seçim Süreci 238 fiekil 21. Seçim Süreci Örnekleri 241 fiekil 22. fiekil 23. Baflvuru Formu Örne i 242 Kal pl Görüflme Örne i 259 fiekil 24. fle Al flt rma Plan 287 fiekil 25. E itim ve Gelifltirme Süreci 299 fiekil 26. E itim htiyaçlar n Analiz Etmek çin fl Performans n Kullanma 304 fiekil 27. Ö renme E rileri 310 fiekil 28. Kariyer Yolu 343 XXVII

fiekil 29. Bireysel Kariyer Planlama Aflamalar 356 fiekil 30. Performans De erlendirme Süreci 392 fiekil 31. 360 Derece Performans De erlendirme 398 fiekil 32. Grafik Skalas Örne i 403 fiekil 33. S ralama Yöntemine Göre De erlendirme Örne i 404 fiekil 34. Zorlanm fl Da l m Skalas Örne i 406 fiekil 35. Bireysel Ücretin Belirleyicileri 436 fiekil 36. Ücret Yönetimi Süreci 440 fiekil 37. fl S ralama Örne i 446 fiekil 38. Dereceleme Yöntemi Örne i 448 fiekil 39. flletme ve Ortalama Piyasa Ücret Oran Karfl laflt rmas 462 fiekil 40. Mevcut Ücret Oranlar n fl De erlemesi Puanlar yla Karfl laflt rma 464 fiekil 41. Tekli Ücret Yap s 466 fiekil 42. Basamakl Ücret Düzeni 467 fiekil 43. Braket (Band) Tipi Ücret Yap s 468 fiekil 44. Performansa Dayal Ücret ile Beklenti Teorisi Aras ndaki liflki 490 fiekil 45. Toplu Pazarl k Süreci 555 fiekil 46. Pazarl k Alan 560 fiekil 47. Uyuflmazl k Süreci Aflamalar 580 fiekil 48. Disiplin Eylemi Süreci 585 fiekil 49. fl Kazas Nedenleri 624 fiekil 50. KY Denetim süreci 658 XXVIII

T A B L O L A R L S T E S Tablo 1. Tablo 2. S KY yi Geleneksel KY den Ay ran Farkl l klar 13 Stratejik E itim ve Gelifltirme Uygulamas n n fl Stratejisiyle Uyumunu Sa lamaya Yönelik Sorular 17 Tablo 3. KY Uygulamalar Menüsü 21 Tablo 4. Veriler, nsanlar ve Araç-Gereçle liflkili flçi Fonksiyonlar 100 Tablo 5. K Profesyonelleri çin Yetkinlik Profili Örne i 106 Tablo 6. Sanal Ortamda fl Arayanlar çin Dikkat Edilmesi Gerekenler 214 Tablo 7. Tablo 8. Tablo 9. Geleneksel fl De erlemesi Yöntemlerinin Karfl laflt r lmas 444 Beceri Faktörü Derece Tan mlar 450 Aritmetik Dizi Yöntemine Göre Puan Cetveli 451 Tablo 10. Kilit fllerin Ücretlerinin Faktörlere Paylaflt r lmas 453 Tablo 11. Faktör Karfl laflt rma Ölçe i 455 Tablo 12. fllerin Puan ve Parasal De erlerine Göre Grupland r lmas 465 Tablo 13. Ücret Aral klar 492 Tablo 14. Performans Kademeleri 493 Tablo 15. Liyakat Ücret Cetveli 493 Tablo 16. Örnek Liyakat Ücret Cetveli 494 Tablo 17. Tak m Özendiricilerin Etkili Yönetimi çin Ön Koflullar 503 Tablo 18. Sosyal Yard m ve Hizmetler Program n n Üstünlükleri 516 Tablo 19. KBS fllevleri ve Temel Faaliyetleri 641 XXIX

XXX