Ölçek Prof.Dr.Mustafa KARAŞAHİN
Ölçek Nedir? Bir yerin haritasını veya planını yapabilmek için o yer ku çu ltu lerek bir du zlem u zerine çizilebilir. C u nku, haritası veya planı çizilecek yerin bu yu klu g u nde bir ka g ıt bulmak ve kullanmak olanaksızdır. Bunun için çizilecek yeri eşit oranlarda ku çu lterek çizmemiz gerekir. Bu ku çu ltme oranına o lçek denir. Haritalardaki ku çu ltme oranlarına o lçek denir.
Ölçek C eşitleri Kesir o lçek C izgi Ölçeg i
Kesir Ölçeg i 1/25 1/100 veya 1: 250 000 şeklinde yazılan o lçeklere kesir o lçeg i denir. Bu o lçekte ku çu ltme oranı, payı 1 olan kesir sayıları ile go sterilir. Kesir o lçeg inde, harita ya da plan u zerindeki 1 cm'lik uzaklıg ın gerçekte ne kadar oldug u paydada go ru lu r. Örneg in, bir planın ko şesinde "Ölçek: 1/100" olarak yer almış olsun. Bu kesir o lçeg i, gerçek uzunlukların her birinin 100 kez ku çu ltu lerek du zlem u zerine geçirildig ini go sterir. 100 cm'lik gerçek uzaklık, planda 1 cm'lik uzunlukla go sterilmiş demektir.
Kesir Ölçeg i Go sterimi 1 cm= 300 000 cm
İnşaat Tu ru ne Go re Haritalar Sanat yapıları (menfez, tu nel, ro gar, drenaj kanalı vb.) ve binalar için: 1/50, 1/100, 1/200 Saha çalışmaları ve bu yu k mu hendislik yapıları (Barajlar, ko pru ler, viyadu kler, havaalanları, limanlar vb.) için: 1/500, 1/1000, 1/1250/, 1/2000, 1/2500 Şehir yerleşim planı ve otoyollar için: 1/1250, 1/2000, 1/2500, 1/5000, 1/10000, 1/20000, 1/50000
C izgi (Grafik) Ölçeg i C izgi o lçeg i haritanın bir ko şȩsinde çizgi ile go sterilir. C izgi o lçeg i, haritadaki ku çu ltme oranına go re eşit bo lu mlere ayrılıp u zerine rakamlar yazılarak oluşturulmaktadır. Ölçek rakamından, plan veya haritası yapılan yerlerin gerçek o lçu lerinin ne kadar ku çu ltu ldu g u nu anlaşılır.
C izgi (Grafik) Ölçeg i
Ölçekli C izim Örnekleri
Ölçek Örnekleri Örnek 1: Bir evin 6m uzunlug undaki salonu evin planında 12 cm olarak go sterilmig tir. Bu planın o lçeg ini bulunuz. 6 m= 600 cm Ölçek: Plan uzunlug u/gerçek uzunluk= 12/600= 1/50
Örnek 2: 30 mt uzunlug undaki bir parselin 1/500 o lçeg indeki go sterim uzunlug unu hesaplayınız. 30 mt= 3000 cm Harita uzunlug u= Gerçek uzunluk x harita o lçeg i= 3000 x 1/500 = 6 cm
Örnek 3: 1/2000 o lçekli haritada, iki nokta arasındaki mesafe 3 cm olarak o lçu lmu ştu r. Gerçek uzunluk nedir? Gerçek uzunluk= Haritadaki mesafe/ harita o lçeg i= 3: 1/2000= 3 x 2000= 6 000 cm= 60 mt
Örnek 4: 1/2 000 000 o lçekli Tu rkiye haritasında İstanbul-Antalya mesafesi kuş uçuşu 22 cm o lçu lmu ştu r. Buna go re, İstanbul- Antalya kuş uçuşu mesafe ne kadardır. Gerçek uzunluk= harita uzunlug u: o lçek= 22/ 1/2000000= 22 x 2 000 000= 44 000 000 cm= 440 km
Örnek 5: 3 km uzunluk 1/10000 o lçekli haritada kaç cm ile go sterilir? 3 km= 300 000 cm 1 cm 10000 ise X cm 300000 x= 300000x1/10000= 30 cm
Alansal Ölçek Şekli ne olursa olsun du zgu n veya du zgu n olmayan bir şeklin herhangi bir F alanı, bir dikdo rtgen alanıbiçiminde ifade edilebilir. Boyutlarıa ve b olan bir dikdo rtgenin harita u zerindeki alanı f = a x b f alanına karşılık gelen, F arazi alanını bulmak için her bir boyut o lçek paydası ile çarpılmalıdır. Arazi alanı; F= (a x o lçek paydası) x (b x o lçek paydası) F/f= Ölçek paydası 2 F= f x Ölçek paydası 2
Alansal Ölçek Örnekleri Örnek 1: 1/2000 o lçekli bir haritada, dikdo rtgen uzunlukları sırasıyla 6 cm ve 10 cm olarak o lçu lmu ştu r. Buna go re, gerçek arazi alanını hesaplayınız. Harita alanı= f= 6 x 10 = 60 cm 2 Gerçek arazi alanı= F= f* (Ölçek paydası 2 ) F= 60 * 2 000 2 = 60 x 4 000 000= 240 000 000 cm 2 = 240 000 000 /10000= 2400 m 2
Örnek 2: Gerçek arazide 12 ha olan alanın 1/10000 o lçeg indeki go sterimi kaç cm 2 dir? f/f= 1/ (Ölçek paydası 2 ) 1 ha= 10 000 m 2 = 10 000* 10000 cm 2 = 10 0000 000 cm 2 f/12*10 000 000= 1/ (10000*10000) f= 120 000 000/ 100 000 000= 1,2 cm 2
Örnek 3: 1/2000 o lçekli olan bir planda, dikdo rtgenin kenarları 10 cm 15 cm olarak o lçu lmu ştu r. Arazide bu alan kaç m 2 dir? a= 10 cm b= 10 cm 1 cm= 2000 cm = 20 mt Arazide gerçek uzunluklar a= 10 X 20= 200 mt b= 15 X 20= 300 mt Alan= a X b= 200 X 300= 60 000 m 2
Ölçeklerine Go re Sınıflandırma A- Planlar Ölçekleri 1/500 ile 1/2000 olan çizimlerdir. Bazı durumlarda 1/200 o lçek kullanılır. Kadastro planları: 1/500 veya daha ku çu k Bo lge planları: 1/2000-1/10000 o lçek İmar planları: 1/2000 ile 1/5000 o lçek İmar tafsilat planları: 1/1000 o lçek
B- Büyük Ölçekli Haritalar 1/1000 ile 1/100000 arasında, reryu zu nu n arızalarını go steren topografik harita o lçeg idir. C- Orta Ölçekli Haritalar Ölçekleri 1/100000 ila 1/500000 arasında olan u lke haritalarıdır. D- Ku çu k Ölçekli Haritalar Ölçekleri 1/500000 den ku çu k olup, cografi haritalardır. Atlas ve duvar haritaları gibi.
Ölçme Bilgisi Terimleri A- Çap: Bir arazi parçası veya konutun konumunu, komşu sınırlarını ve boyutlarını go steren belli bir o lçekte çizilmiş hak sahibine verilen belge. C aplar; imar çapı ve kadastro çapı diye ikiye ayrılır: A1- İmar çapı: Mahalli imar kurumları (Belediyeler) tarafından hak sahibine verilen parselin ve yapılacak binanın boyutlarıyla yola uzaklıg ını go steren bina için gerekli katsayının vb. Bilgilerin bulundug u belge.
A2- Kadastro çapı: Kadastro mu du rlu kleri veya tapu fen memurları tarafından hak sahibine verilen parsellerin sınırlarını, yu o lçu mlerini vb. go steren belge. (Kadastro: Tarla, bag, bahçe,arsa, bina vb. taşınmaz malların yer yu zeyi u zerindeki yeri, konumları, bu yu klu kleri ve sınıflarını belirten bir kamu hizmeti)
İmar çapı
Kadastro çapı
İmar Planı Bir şehrin veya yerleşimin kuş bakışı go ru nu şu nu n belli bir o lçek dahilinde bir du zleme aktarılmasıdır. İmar planları; konutları, sokakları, caddeleri, parkları, alışveriş merkezleri, ticaret ve sanayi bo lgeleri, ibadethanaler, okullar vb. Bilgileri go sterir. Gelecekteki nu fusun en iyi ve rahat yaşaması için du zenlenen planlardır.
İmar Planı Örneği
Belediye sınırı: Belediyenin yetki ve sorumluluklarının geçerli oldug u alanı çevreleyen sınırdır. Mu cavir alan: Belediyenin gelecekte du zenli gelişmesi bakımından; belediye sınırları dışında kalmakla berabern,planlı olarak gelişmesi istenen alanlardır. Bu alanlarda mal sahipleri istedikleri gibi ev vb. Yapılar yapamaz. Mücavir alan sınırı: Belediye sınırı ve varsa mu cavir alanı kaplayan sınıdır.
Parsel: Belli bir amaç için ayrılıp sınırlandırılmış arazi parçalarının herbirine parsel denir. Parselin en az bir yu zu yola cephe olmalıdır. Parselin en yu zu ne genişlik, yu zden içeri dog ru olan kenara derinlik denir. Ada: Do rt tarafı yollarla çevrili bu yu k arazi parçalarına denir.
Parsel ve Ada
TAKS ve KAKS TAKS: Taban alanı katsayısıdır. Bir yapının taban alanının, arsa alanının ne kadarına yapılabileceg inin oranını go sterir. KAKS: Kat alanı katsayısıdır. Başka bir adı da Emsal dir. Bir arsaya yapılabilecek toplam net inşaat alanını belirler.
Örnek: Parsel bu yu klu g u 500 m2 olan bir arsada TAKS=0,4 ve KAKS= 0,5; TAKS=0,3 ve KAKS= 0,6 için, yapılacak inşaatın taban alanı ve toplam inşaat alanını hesaplayınız.
C o zu m TAKS= 0,4 ve KAKS= 0,5 için Taban alanı= 500 X 0,4= 200 m2 Toplam kat alanı= 500 X 0,5 = 250 m2 TAKS= 0,3 ve KAKS= 0,6 için Taban alanı= 500 X 0,3= 150 m2 Toplam kat alanı= 500 X 0,6 = 300 m2
Örnek Örnek: Parsel bu yu klu g u 500 m2 (20X25) olan bir arsada TAKS=0,4 ve KAKS= 0,5 yapılacak inşaatın taban alanı ve toplam inşaat alanını hesaplayınız. İnşaatta imar paftasına go re 5 mt o n yoldan, 4 mt arka bahçede ve yan bahçelerde 3 mt çekme mesafesi oldug una go re, inşaat alanını hesaplayınız.
C o zu m 25 mt 4 mt 3 mt 20-4-5= 11 mt 25-3*2= 19 mt 3 mt 20 mt 5 mt Taban alanı= 500 X 0,4= 200 m2 Toplam kat alanı= 500 X 0,5 = 250 m2 C ekmelere go re taban alanı= 11 X 19= 209 m2 200 m2 taban alanı uyglanır. (C ekmelere go re hesaplanan taban alanı,taks a go re hesaplanan alandan ku çu k olsa idi, çekmelere go re alan dikkate alınacaktı.