T.C. EGE ÜNVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTÜSÜ Gazetecilik Anabilim Dalı YENLETM TEKNOLOJLER BALAMINDA HABER ÜRETM SÜREC VE HABERN YAPISI: DOAN VE DOU GRUBU ÖRNE DOKTORA TEZ Murad KARADUMAN DANIMAN: Doç. Dr. Ahsen ARMAAN ZMR-2009
ÇNDEKLER GR... 1 1. BÖLÜM SANAY TOPLUMUNDAN BUGÜNE: TEKNOLOJ DEVRM VE BLG TOPLUMU TARTIMALARI... 10 1.1. Sanayi Devrimi ve Toplumsal Deiim... 10 1.1.1. Sanayi Devrimi ve Etkileri... 12 1.1.2. Fordist ve Postfordist Üretim... 15 1.1.3. Sanayi Toplumu ve Türkiye... 20 1.2. Teknolojik Gelimeler ve Bilgi Toplumu (Enformasyon Toplumu) Kavramı 23 1.2.1. Teknoloji- Kültür likisi... 29 1.2.1.1. Eletirel Kuram ve Teknoloji... 33 1.2.1.2. Frankfurt Okulu ve Kültür Endüstrisi Kavramı... 37 1.2.2. Teknolojik Determinizm... 43 1.2.3. Bilgi Toplumu ve Sayısal Uçurum... 46 1.2.4. Küreselleme ve Teknoloji likisi... 55 1.3. Yeni letiim Teknolojileri ve Yeni Medya Balamında Türkiye... 64 1.3.1.Haberlemenin Tarihçesi... 64 1.3.1.1. Haber Mektuplarından Elektronik Gazeteye... 65 1.3.1.2. Haberleme Tarihinde Teknolojinin Yeri... 77 1.3.2. letiim Teknolojilerinin Geliimi ve Toplumsal Hayattaki Etkileri... 84 1.3.3. Türkiye de Basından Medyaya Geçi... 90 1.3.3.1. Türk Medyasının Yapısal Deerlendirmesi... 90 1.3.3.2. nternet ve Alternatif Medya... 97 2. BÖLÜM HABER ÜRETM SÜREC VE TEKNOLOJ... 100 2.1. Ekonomi Politik Yaklaım... 100 2.1.1. letiimin Ekonomi Politii... 102 2.1.2. Haberin Ekonomik Deeri... 110 2.1.3. Uluslararası Enformasyon Akıı... 112
2.2. Haber Çeitleri, Haber Deeri ve Yeni Medya... 117 2.2.1. Haber Çeitleri... 117 2.2.1.1. Niteliklerine Göre Haber Çeitleri... 117 2.2.1.2. çeriklerine Göre Haber Çeitleri... 118 2.2.1.3. Deiik Haber Çeitleri... 119 2.2.2. Haber Deeri... 119 2.2.3. Yazılı Basında Haber, Görüntülü Haber, Elektronik Haber... 128 2.2.4. Medya Yakınsaması ve Benzeme Olgusu (Convergence)... 131 2.3. Haberin Teknolojiyle Yeniden Üretimi ve Dolaımı... 133 2.3.1. Haber Üretim Sürecinde Gazetecinin ve Teknolojinin Rolü... 134 2.3.1.1. Örgüt Kuramı ve Fenomenolojist Yaklaım... 137 2.3.2. letiim Teknolojilerinin Gazetecilie Katkıları... 140 2.3.3. Yeni letiim Teknolojilerinin Geliimi... 141 2.3.3.1. Bilgisayar Teknolojisi... 145 2.3.3.1.1. Haber Toplama-Yazma Sürecinde Bilgisayar Kullanımı... 147 2.3.3.1.2. Ariv çin Bilgisayar Kullanımı... 148 2.3.3.2. Haber Kaynakları ve nternetten Yararlanma... 149 2.3.3.3. Dijital Fotoraf... 151 2.3.2.1. Teknolojinin Gazetecinin Çalıma Pratiklerine Etkisi... 154 2.3.4. Teknoloji ve Yeni Haber Tanımları... 155 2.3.4.1. Teknolojinin Dayattıı Haber... 155 2.3.4.2. Teknoloji ve Haberde Hız... 157 2.3.4.3. Ayrıntılı ve Anlık Haberler... 160 2.4. Deien Haber ve Okur... 161 2.4.1. Muhabir-Editör-Okur likisinde Deien Denge... 162 2.4.2.Okurun Yeni Haber Alıkanlıkları... 163 2.5. Sosyal Medya ve Haberin Gelecei... 165 2.5.1. Sosyal Medyanın Evrimi... 165 2.5.1.1. Bloglar... 168 2.5.1.2. Sosyal Paylaım Siteleri... 170 2.5.1.3. Mobil Teknolojiler... 172
2.5.2. Haberin Gelecei... 173 3. BÖLÜM YENLETM TEKNOLOJLER BALAMINDA TÜRK MEDYASINDA HABER ÜRETM SÜREC... 177 3.1. Aratırmanın Metodolojisi ve Yöntem... 177 3.1.1. Aratırmanın Amacı... 177 3.1.2. Aratırmada Kullanılan Yöntemler... 178 3.1.3. Aratırmanın Özgünlüü... 182 3.1.4. Aratırma Evreni ve Örneklem... 183 3.1.5. Aratırmanın Sınırlılıkları... 184 3.2. Aratırmadan Elde Edilen Bulgular... 184 3.2.1. çerik Analizi Verileri... 184 3.2.1.1. 28 Nisan 2008 Tarihli Haber çeriklerinin ncelemesi... 185 3.2.1.1.1. Haber Türlerinin ncelenmesi... 185 3.2.1.1.1.1 Doan Grubu:... 186 3.2.1.1.1.2. Dou Grubu:... 186 3.2.1.1.2. Haber Kaynaklarının ncelenmesi... 187 3.2.1.1.2.1. Doan Grubu:... 188 3.2.1.1.2.2. Dou Grubu:... 188 3.2.1.1.3. Haberlerdeki Hızlılık:... 189 3.2.1.1.3.1. Doan Grubu:... 189 3.2.1.1.3.2. Dou Grubu:... 190 3.2.1.1.4. Haberlerin Teknik Olarak Anlatı Yapısı:... 190 3.2.1.1.4.1. Doan Grubu:... 190 3.2.1.1.4.2. Dou Grubu:... 191 3.2.1.1.5. Haberlerde Kullanılan Dil... 192 3.2.1.1.5.1. Doan Grubu... 192 3.2.1.1.5.2. Dou Grubu... 194 3.2.1.2. 29 Nisan 2008 Tarihli Haber çeriklerinin ncelemesi... 195 3.2.1.2.1. Haber Türlerinin ncelenmesi... 195 3.2.1.2.1.1. Doan Grubu:... 195
3.2.1.2.1.2. Dou Grubu:... 195 3.2.1.2.2. Haberlerin Kaynakları:... 196 3.2.1.2.2.1. Doan Grubu:... 196 3.2.1.2.2.2. Dou Grubu:... 197 3.2.1.2.3. Haberlerdeki Hızlılık... 197 3.2.1.2.3.1. Doan Grubu:... 197 3.2.1.2.3.2. Dou Grubu:... 198 3.2.1.2.4. Haberlerin Teknik Olarak Anlatı Yapısı:... 198 3.2.1.2.4.1. Doan Grubu... 198 3.2.1.2.4.2. Dou Grubu... 199 3.2.1.2.5. Haberlerde Kullanılan Dil:... 199 3.2.1.2.5.1. Doan Grubu... 199 3.2.1.2.5.2. Dou Grubu... 200 3.2.1.3. 30 Nisan 2008 Tarihli Haber çeriklerinin ncelenmesi... 202 3.2.1.3.1. Haber Türlerinin ncelenmesi... 202 3.2.1.3.1.1. Doan Grubu... 202 3.2.1.3.1.2. Dou Grubu:... 203 3.2.1.3.2. Haberlerin Kaynakları:... 203 3.2.1.3.2.1. Doan Grubu... 203 3.2.1.3.2.2. Dou Grubu... 204 3.2.1.3.3. Haberlerdeki Hızlılık:... 205 3.2.1.3.3.1. Doan Grubu:... 205 3.2.1.3.3.2. Dou Grubu:... 205 3.2.1.3.4. Haberlerin Teknik Olarak Anlatı Yapısı:... 206 3.2.1.3.4.1. Doan Grubu... 206 3.2.1.3.4.2. Dou Grubu:... 206 3.2.1.3.5. Haberlerde Kullanılan Dil:... 207 3.2.1.3.5.1 Doan Grubu... 207 3.2.1.3.5.2. Dou Grubu... 209 3.2.1.4. 1 Mayıs 2008 Tarihli Haber çeriklerinin ncelenmesi... 211 3.2.1.4.1. Haber Türlerinin ncelenmesi... 211
3.2.1.4.1.1. Doan Grubu:... 211 3.2.1.4.1.2. Dou Grubu:... 212 3.2.1.4.2. Haberlerin Kaynakları:... 213 3.2.1.4.2.1. Doan Grubu... 213 3.2.1.4.2.2. Dou Grubu... 214 3.2.1.4.3. Haberlerdeki Hızlılık:... 214 3.2.1.4.3.1. Doan Grubu:... 214 3.2.1.4.3.2. Dou Grubu:... 215 3.2.1.4.4. Haberlerin Teknik Olarak Anlatı Yapısı:... 215 3.2.1.4.4.1. Doan Grubu:... 215 3.2.1.4.4.2. Dou Grubu:... 216 3.2.1.4.5. Haberlerde Kullanılan Dil:... 216 3.2.1.4.5.1. Doan Grubu... 216 3.2.1.4.5.2. Dou Grubu... 219 3.3. Katılmalı Gözlem Verileri... 221 3.3.1. Doan ve Dou Holdinglerinin Genel ncelenmesi... 221 3.3.2. Doan Medya ve Dou Medya Gruplarının ncelemesi... 223 3.3.3. Doan Grubu Katılmalı Gözlem Verileri... 228 3.3.3.1. DHA da Haber Merkezi, Haber Örgütlenmesi ve Haber Üretimi... 229 3.3.3.2. DHA da Haber Merkezinde Kullanılan Bilgisayar Yazılımı... 231 3.3.4. Dou Grubu Katılmalı Gözlem Verileri... 233 3.3.4.1. NTV de Haber Merkezi, Haber Örgütlenmesi ve Haber Üretimi... 233 3.3.4.2. NTV Haber Merkezinde Kullanılan Bilgisayar Yazılımı... 236 3.4. Derinlemesine Görüme Verileri... 237 3.4.1. NTV Yayın Danımanı Can Kozanolu... 238 3.4.2. NTV Ve nsan Programı Yapımcısı Ouz Haksever... 241 3.4.3. NTV Radyo Haber Yayın Yönetmeni Tayfun Ertan... 244 3.4.4. Ntvmsnbc.com Haber Sitesi Genel Yayın Yönetmeni Ebru Çapa... 247 3.4.5. NTV Haber Yönetmeni Caner Büyükuurlu... 250 3.4.6. Hurriyet.com. Sitesi Haber Müdürü Ouz Güven... 252 3.4.7. DHA Genel Müdür Yardımcısı Mustafa Emen... 256
4. BÖLÜM ARATIRMA VERLERNN DEERLENDRLMES VE YORUMLANMASI... 258 4.1. çerik Analizi Deerlendirmesi... 258 4.1.1. Haber Türleri Bakımından:... 258 4.1.1.1. Hürriyet Gazetesi... 259 4.1.1.2. Kanal D Ana Haber... 260 4.1.1.3. Hurriyet.com.tr... 261 4.1.1.4. NTV Televizyonu... 268 4.1.1.5. Ntvmsnbc.com... 269 4.1.1.6. NTV Radyo Eve Dönerken... 271 4.1.2. Haber Kaynakları Bakımından... 272 4.1.2.1. Hürriyet Gazetesi... 272 4.1.2.2. Kanal D Televizyonu... 273 4.1.2.3. Hurriyet.com.tr... 274 4.1.2.4. NTV Televizyonu... 275 4.1.2.5. Ntvmsnbc Haber Sitesi... 276 4.1.2.6. Eve Dönerken Haber Kaynakları... 277 4.1.3. Haberlerde Hızlılık... 277 4.1.4. Haberlerin Teknik Olarak Anlatı Yapısı:... 279 4.1.5. Haber Dili... 283 4.2. Katılmalı Gözlem Deerlendirmesi... 284 4.3. Derinlemesine Görümelerin Deerlendirilmesi... 289 SONUÇ... 293 KAYNAKÇA... 304 EKLER
GR letiim teknolojilerinin insanların bilisel dünyalarını gelitirmedeki tartıılmaz katkısı, bu teknolojileri demokratik toplumlarda kamusal alanın vazgeçilmez parçaları haline getirmitir. Son yıllarda hızlı bir ekilde yaanan teknolojik gelimeler, dünya genelinde enformasyon akıını arttırmı, sınırlar ortadan kalkmı, zaman ve mekan olguları yeniden sorgulanır olmutur. Günümüzde, dünyada milyonlarca insan yaama dair bilgileri, iletiim teknolojilerinin saladıı olanaklar ve kolaylıklar aracılııyla edinmektedir. Dolayısıyla insanlık tarihi yeni yüzyılda evrilen bu dönemde bilgi topluma geçi yapmı, bilgi zamanın ve iletiimin en deerli nesnesi haline gelmitir. Kukusuz bunda bilginin üretiminin yanısıra daıtımının da bu kadar kolaylamasının payı vardır. 1970 li yıllarla birlikte geliim hızı gittikçe artan iletiim teknolojilerinde meydana gelen gelimeler, toplumsal yapıların da deimesinin balangıcı olmutur. Bu araçlardaki gelimelerin teknolojik devrim olarak adlandırılmasıyla, toplumsal yaamın dinamiklerinde de deiimler gözlemlenmitir. Özellikle 1980 li yıllardan sonra bilgisayar teknolojisinin hayatımıza girmesi ve ticaretin bilgisayar destekli bir ortamda dolaıma sokulmasıyla, dünyanın bir küresel köy e dönümesi süreci balamıtır. Küreselleme denilen bu yeni dünya düzeni ile birlikte özellikle sermaye akıı ve uluslararası ticaret liberallemi, dünya ekonomisinin tek bir bütün olmaya doru gittii bir eilim ba göstermitir. Ekonomik düzende yaanan bu deiimler toplumların politik, sosyal ve kültürel yapı ve kurumlarını da etkilemi, ulus devletin sınırları aılmı ve küresel ölçekte yapılanmaların sayısında ciddi oranda bir artı olmutur. Toplumların birbirine entegre olduu bu dönemde bu süreci hızlandıran ba katalizör iletiim teknolojilerindeki gelimeler olmutur. letiim donanımlarında yaanan gelimeler, dijitalleme/sayısallama, dijital iletim yöntemlerinin çeitlenmesi, bilgisayar destekli elektronik cihazların, internetin ve fiber optik ve lazer teknolojilerinin sayesinde yeni iletiim araçlarında da artı gözlemlenmitir. Teknolojik alanda görülen tüm bu gelimeler, uydu yayıncılıını beraberinde getirmi ve yayıncılık anlayıı da dijital nitelikte bir dönüüme uramıtır.
Özellikle internet, küresel düzenin iletiim mecrası olarak bu gelimelerin en üst sırasına oturmu ve yeni dünya düzeninin yeni kamusal alanı olarak görülmeye balanmıtır. nternetle birlikte enformasyona eriim kanalları genilemi, toplumların bilgi merkezli toplumlara dönüümü hız kazanmıtır. Bu dönemde sanayi toplumundan, enformasyonu merkeze alan enformasyon/bilgi toplumuna geçilmitir. Sanayi sektörü yerini artık bilgi sektörüne bırakmıtır. Bilgi toplumunun temel karakteristii, bilginin üretimini, depolanmasını, daıtılmasını ve bilgi ekonomisini esas alan ilikilere dayanmaktadır.yeni domakta olan toplumdaki dönüüm sanayi-sonrası (post-endüstriyel) toplum, biliim toplumu, bilgi çaı vb. kavramsallatırmalar kullanarak ifade edilmeye çalıılmıtır. Yeni ça; tarım ve sanayi devriminden sonra Alvin Toffler ın belirttii gibi artık üçüncü büyük devrimini (Üçüncü Dalga) yaamaktadır. Özellikle internetle birlikte bilginin serbest paylaımıyla ortaya çıkan bilgi toplumu kavramı, bata emek faktörü olmak üzere tüm üretim faktörlerinin, kamu ve özel sektör iletmelerinin, bireylerin ve devletin teknolojik gelimeler karısında yeniden yapılanmasını, yeni bir dünya görüü ve yaam felsefesini beraberinde getirmektedir. Bilgi toplumunda en önemli girdilerden insan faktörü ve bilginin niteliinde deiim yaanmıtır. Bilgi, hem kiisel bir kaynak olarak, hem de kilit ekonomik bir kaynak olarak görülmektedir. Bilgi toplumunun ortaya çıkması, ülkeler arasındaki uçurumun da artmasına neden olmutur. Teknoloji ve bilgiye sahip olan toplumlar bunu sonuna kadar üretip paylaırken ve en önemlisi satarken, sahip olmayanlar ise ya satın almaya çalımı ya da tamamen bu gelimelerin dıında kalmıtır. Bu da toplumlar arasında çok büyük bir bilgi uçurumunun ortaya çıkmasına neden olmutur. Küreselleme olgusu da bu durumu gelitiren faktörlerden biridir. Oluum zeminini telekomünikasyon ve enformasyon teknolojilerindeki gelimelerin oluturduu bilgi toplumunda temel kaynak bilgidir ve bilgi toplumunun gelimesini salayan faktör de biliim teknolojileridir. Bilgi toplumuna geçile birlikte toplumsal yapıda makro ve mikro düzeyde tüm teknolojik aygıtlarla bütünleme sürecine girilmitir. Uluslararası düzlemde geni bir ala birbirine balanan toplumlar,
bilgiyi ileme ve iletme için birçok olanak sunan yeni iletiim teknolojileriyle, gereksinim duyduu bilgileri elde etme ve kullanma yollarına kolayca eriebilmektedir. Yeni iletiim teknolojilerindeki gelimelerle beraber dünya iletiim sistemleri tarafından biçimlenmektedir. Dolayısıyla toplumsal ve kültürel dönüüm içinde iletiim teknolojilerinin rolünü anlamaya çalımak önem taımaktadır. Bu deiimler birçok toplumsal yapı ve kurumu etkiledii gibi dorudan kitle iletiim araçları teknolojilerini de etkilemi, bu teknolojiler, özellikle 1990 lı yılların baından itibaren tüm dünyada olduu gibi Türkiye de de kullanılmaya balanmıtır. Kitle iletiim araçları, telekomünikasyon ve bilgisayar sistemlerinin iç içe geçtii bilgi ve teknoloji eksenli bu gelimeler, günümüz yayıncılık anlayıını da dönütürmütür. Uydu yayıncılıı, kablolu televizyon, sayısal televizyon, fiber optik kablolar, elektronik posta, teletex, faks, internet, sayısal kamera, dizüstü bilgisayarlar, kitle iletiim araçlarına teknolojik özellikleriyle eklemlenerek gazete-radyo ve televizyon yayıncılıını çok farklı boyutlara taımı, dolayısıyla yeni iletiim teknolojileri destekli haber yayıncılıı da, bilgi çaının önemli bir parçası olarak haber medyasının tarihsel geliiminde yerini almıtır. letiim alanında teknolojik gelimelerin damgasını vurduu bu süreçte haber üretim süreci de yeni medya ortamının dinamikleriyle deiime uramı, üretim sürecinin aamalarında yeni medyanın olanakları balamında hem biçimsel hem de içerik anlamında farklılık ve çeitlilik görülmütür. Bundan sadece 15 yıl kadar önce daktiloyla haber yazıp, çektii fotorafları görebilmek için filmlerin yıkanmasını bekleyen gazeteciler; bugün olayın gerçekletii anla e zamanlı olarak haberlerini ve fotoraflarını geçebilmektedir. Teknolojik yenilikler ilk bakıta gazetecinin iini kolaylatırmı gibi görünmektedir. Çünkü zaman kaybettiren birçok unsur ortadan kalkmıtır. Olanaklar artmıtır. Ancak unutulmamalıdır ki teknolojik yenilikler çok hızlı biçimde ortaya çıkıp, aynı hızla yaygınlatıından sorgulama veya bilinçli kullanımı salayacak düünme süreci zaman zaman ihmal edilmektedir. Bütün bu gelimeler deerlendirildiinde, bu çalıma yeni iletiim teknolojileri ve haber üretim süreci ilikisini konu edinmitir. Bu tez çalımasının amacı, yeni
iletiim teknolojilerinin haber üretim süreci aamasındaki ve gazetecilik meslek pratiklerini deitirmesindeki rolünü saptamaktır. Bu amaçla; - Haber üretiminde teknolojinin getirdii yenilikler sorgulanacak; - Bu yeniliklerle beraber ortaya çıkan yeni haber tanımları ele alınacak, - Bu tanımlarda özellikle göze çarpan haberde hız faktörünün, olumlu özelliklerinin yanı sıra, ideal habere ulamadaki olumsuz etkileri irdelenecek, - Gazetenin mutfaında teknolojiyle birlikte ortaya çıkan yeni hiyeraride muhabir ve editörün konumu ele alınacak, - Teknolojiyle birlikte anında dolaıma sürülen haberin okur tarafından nasıl konumlandırıldıı aratırılacak, - Ortaya çıkan ürünler deerlendirilerek ne gibi deiimler ve benzeimler olduu ortaya konulacak, - Geleneksel medya ve sosyal medyanın ayrıldıı ve kesitii noktalar sorgulanacaktır. Bu amacı destekleyen ve çalıma sırasında cevapları aranacak olan ve çalımanın amprik kısmını yönlendirecek olan belli balı sorular öyle sıralanabilir: -Gazetecilik mesleine ilk bakıta çok olumlu yenilikler getirdii düünülen yeni iletiim teknolojileri, özellikle de haberin üretim ve dolaım sürecinde gerçekte ne gibi deiimlere neden olmaktadır? -Gazeteci yeni iletiim teknolojilerini haberin en çok hangi aamasında kullanmaktadır? Bu teknolojiler haberin mutfaında yani yazı ilerinde ne gibi deiimlere yol açmıtır?
-Haberin geleneksel yoldan, yani gazete, televizyon ve dergi gibi kitle iletiim araçlarının yanı sıra internetten de yayılması, hem üretim sürecini ve de okurun alıkanlıklarını ne derece deitirmitir? mıdır? -Bu teknolojiler, haber üretiminde gazetecinin önemini arttırmı mıdır, azaltmı - Geleneksel medyada yaanan sorunlar, yeni iletiim teknolojileriyle aılabilir mi, yoksa teknoloji bu sorunları derinletirir mi? - Yeni teknolojiyle ortaya çıkan ürünler, farklı medyalarda ve birçok farklı kanallarda yayınlanmasına karın, yayınlandıı kitle iletiim aracının özelliklerine uygun olarak mı üretilmektedir, yoksa haberler gittikçe birbirine benzemekte, farklı medyalarda bir yakınsama mı olmaktadır? - Sosyal medyanın geliimi geleneksel medya tarafından nasıl karılanmıtır? Bu sorulardan yola çıkarak oluturulan ve çalımanın amprik kısmında da sınanacak olan varsayımlar unlardır: - Yeni iletiim teknolojilerinin son yıllarda kullanımının artmasıyla birlikte gazetecilik meslek pratiklerinde ciddi deiimler olmu, bu deiimler de haber üretim sürecinin farklılamasına yol açmıtır. - Bu ekilde farklılaan haber üretim süreçlerinin sonucunda, yeni iletiim teknolojilerinin etkisiyle yeni bir habercilik anlayıı ortaya çıkmıtır. Bu yeni anlayıta, haber içerikleri olumsuz anlamda etkilenmektedir. Haberler çok hızlı ancak kolay tüketilebilen ve daha az derinlikli üretilmektedir. Ayrıca medyada çeitlilik görülmesine karılık, haber türlerinin bazılarında bir younlama ortaya çıkmaktadır. Habercilikte asıl olan içeriktir. - Bu süreçlerle birlikte haber sunumlarında da ciddi deiimler meydana gelmitir. Artık haberi çok farklı kanallardan ve istedii zaman alabilen
okur, derinleme bilgiden uzaklamakta, çok kısa zaman içinde birkaç satırlık spot haberlere bakmakla yetinmektedir. Televizyon haberleri canlı yayına dayanmakta, internet haber içeriklerinde ise magazinelleme görülmektedir. - Gelecek geleneksel medya ve sosyal medya üzerinden kurulmaktadır. Tüm dünyayı saran medya devlerine karı, kiisel sitelerden oluan sosyal medya giderek daha fazla alternatif olacaktır. Çalımanın birinci bölümde, sanayi toplumundan bugüne: teknoloji devrimi ve bilgi toplumu tartımaları ele alınmıtır. Sanayi devriminin toplumsal yaamdaki deiimleri ve etkileri, fordist ve postfordist üretim ve Türkiye yansımaları teknolojik geliimleri anlamak için önemli durak noktalarıdır. Teknolojik Gelimeler ve Bilgi Toplumu (Enformasyon Toplumu) Kavramı nın incelendii bu bölümde, Teknoloji ve Kültür likisi Pozitivist Kuram ve Eletirel Kuram ın teknolojiye bakı açıları balamında deerlendirilmektedir. Frankfurt Okulu ve Kültür Endüstrisi Kavramı teknoloji konusuna eletirel bir bakı açısı getirmektedir. Teknolojik determinizm, bilgi kuramı ve sayısal uçurum kavramlarının tartııldıı bu bölüm küresellemeyle birlikte teknolojinin konumuna ilikin yaanan deiimleri ele almaktadır. Yeni letiim Teknolojileri ve Yeni Medya Balamında Türkiye balıında ise; haberleme tarihinde teknolojinin rolü, geçmiten günümüze incelenmekte, iletiim teknolojilerinin geliimiyle toplumsal hayatta ne gibi deiimler yaandıı sorgulanmaktadır. Bütün bu gelimelerin Türkiye yansımaları bu bölümün alt balıkları arasındadır. Bu balamda Türk medyasının yapısal bir deerlendirmesi tartıılmakta, bunun ardından özellikle internetle beraber ortaya çıkan alternatif medyanın da rolü ve konumu birinci bölümün son balıı olarak deerlendirilmektedir. kinci bölümde ise; genel olarak teknoloji ve haber üretim ilikisine deinilmektedir. Bu bölümde öncelikle haberin ekonomi politik boyutu ve haberin ekonomik deeri ekonomi-politik yaklaım balamında ele alınmakta, uluslararası haber akıı üzerinde durulmaktadır. Haber çeitleri, haber deeri ve yeni medya kavramlarının incelendii ikinci bölümde, yazılı basında haber ile haberin teknolojiyle üretim
sürecinde gazetecinin ve teknolojinin rolü irdelenmektedir. Hangi medyada yayınlanırsa yayınlasın, tek bir elden çıkan haberlerin benzetiine vurgu yapılan medya yakınsaması (media convergence) kavramı açıklanmakta ve editoryal sürecin salıklı ileyip ilemedii konusu ilenmektedir. Haber üretimiyle ilgili bu bakıın ardından, haber üretimi-teknoloji ilikisi ele alınmakta, gazetelerde bir devrim nitelii taıyan bilgisayar teknolojisinin, gazetecilik pratiklerinde ne gibi deiimlere yol açtıına deinilmektedir. Teknolojiyle birlikte haber içeriklerinde meydana gelen yeni yapılanmalar yine bu bölümün konuları arasındadır. Gazete-okur ilikisi ile yeni iletiim teknolojilerinin geliimiyle deien okur alıkanlıkları ele alınarak, gazetelerin geleceine ilikin tartımalarla ikinci bölüm sonlandırılmaktadır. Tezin üçüncü bölümünde ise, haber üretiminde teknolojinin kullanımı ve meslek pratiklerine etkisi Türk medyasının iki önemli grubu örneinde aratırılmaktadır. Doan Grubu nda Kanal D Televizyonu, Hürriyet Gazetesi ve hurriyet.com.tr ile Dou Grubu nda NTV Televizyonu, NTVMSNBC Haber Sitesi ve NTV Radyo arasındaki haber üretim süreçleri yeni iletiim teknolojileri balamında incelenmektedir. Aratırma için üç ayaklı bir sac ayaından oluturulan bir yöntem gelitirilmitir. Tarihler ise 28-29-30 Nisan ve 1 Mayıs 2008 olarak belirlenmitir. Buna göre ilk olarak bu 4 günde iki gruba balı 6 kitle iletiim aracının haber kayıtları tutulmu ve içerik analizi yöntemiyle bu çıktılar analiz edilmitir. kinci aamada; bu dört günde iki medya grubunda ikier gün katılmalı gözlem tekniiyle inceleme yapılmıtır. Dou Grubu nda NTV haber merkezinde 28 ve 29 Nisan; Doan Grubu nda Doan Haber Ajansı nda 30 Nisan ve 1 Mayıs tarihlerinde yapılan bu katılmalı gözlemlerde; iki grubun haber yapılanması, teknolojik olanakları ve haber üretim süreci gözlemlenmitir. Üçüncü aamada ise bu iki grupta görev yapan medya profesyonelleriyle derinlemesine görümeler yapılarak, haberdeki deiim ve teknolojinin etkileri medya çalıanlarının gözünden sorgulanmıtır. Aratırma için bu iki grubun seçilmesindeki neden; öncelikle bu iki grubun Türkiye deki en büyük medya grupları olması ve farklı kitle iletiim araçlarını bünyelerinde bulunduruyor olmalarıdır. NTV nin daha kurulu aamasında nispeten bu
teknolojilere yatkın bir yapı salanmıken, geleneksel bir medya olan Doan Grubu nda teknolojinin sonradan yapılandırılması da yine bu iki grubun seçilmesindeki faktörlerdendir. Böylece öncelikle bu iki grup bünyesindeki farklı kitle iletiim araçlarında televizyon, gazete, radyo, internet - teknolojiyle birlikte haber üretimi ve sunumunda meydana gelen deiimler izlenecek, ayrıca iki kurum arasındaki farklılıklar gözlemlenecektir. Bu iki grubun sahibi olduu televizyon, gazete, radyo, internet sitelerinin haber üretiminde teknolojinin kullanımı, teknolojinin gazetecilik mesleine etkileri, aynı grup içinde yer alan bir kitle iletiim aracı için üretilen içeriin tüm kitle iletiim araçlarına uyarlanması, haberin teknolojiyle daıtımı, haberin üretim ve daıtımında teknolojiyle ortaya çıkan hız faktörünün olumlu-olumsuz etkileri, kullanılan teknolojik araçlar, gazeteci baına düen haber sayısı içerik analizi yöntemiyle incelenecektir. Buna göre içerik analiz yapılırken inceleme u kategoriler altında gerçekletirilmitir: - Haberlerin Türleri - Haberlerin Kaynakları - Haberlerdeki Hızlılık - Haberlerin Teknik Olarak Anlatı Yapısı - Haberlerde Kullanılan Dil Aratırmanın ikinci aaması olarak katılmalı gözlem yöntemi uygulanmıtır. Katılmalı gözlem, iki medya grubunun haber merkezi örgütlenmesini ve haber üretim sürecini birebir yaayarak gözlemleme olanaı yaratması nedeniyle tercih edilmitir. Bu amaçla 28-29 Nisan 2008 tarihlerinde Dou Grubu na balı NTV Haber Merkezi nde, 30 Nisan - 1 Mayıs tarihlerinde de, Doan Grubu na balı Doan Haber Ajansı na gidilerek ikier gün boyunca toplam 4 gün gözlem yapılmıtır. Aratırmanın üçüncü aaması olarak, her iki medya kurumundan daha fazla veri toplamak amacıyla muhabirleri ve editörleriyle derinlemesine görümeler gerçekletirilmitir. Bu yöntemin kullanılma nedeni, katılmalı gözlemde elde edilen verilerin desteklenmesi ve salamasının yapılmasıdır.
çerik analizi, katılmalı gözlem ve derinlemesine görümelerden oluan bu üç aamalı aratırmanın sonuçları 4. Bölüm balıı altında deerlendirilmi; Türk medyasında haber üretiminde teknoloji kullanımının yeri, önemi, olumlu ve olumsuz sonuçları yorumlanmıtır. Tez, bu alanda ve bu kapsamda ülkemizde yapılan nadir çalımalardan biri olması sıfatıyla önemlidir. Teknolojinin badöndürücü hızla gelitii çaımızda, o anı durdurarak fotorafını çekmek bazen mümkün görünmemektedir. Teknolojinin hızına kapılan insanolu, deien alıkanlıklarının, elinden akıp giden hayatının çou zaman farkına bile varamamaktadır. Aynı eyi kitle iletiim araçları için de söylemek mümkündür. Her yeni teknolojiyi gözünü kırpmadan bünyesine katan kitle iletiim araçları, kukusuz bunun olumlu taraflarıyla birlikte olumsuz taraflarının da bedelini ödemektedir. Çünkü en az teknolojiye olduu kadar, insana da yatırım yapılması gerçei gözden kaçırılabilmektedir. Medyaya genellikle maruz kalan kamuoyu yani insanlar ise bu hızlı döngüde bir haberi sorgulayamadan, özümseyemeden adeta bir sel eklinde yeni haberlerle karı karıya kalmaktadır. Zira artık insanlar haberi deil, haber insanları bulmaktadır. Hızlı teknolojik gelimelerin yaandıı günümüzde, bu çalımanın gazetecilik ve haber alanındaki durumun fotorafını çekerek gelecek için de önemli bir kaynak olacaı düünülmektedir. Çünkü teknolojinin ilerlemesiyle habercilikte meydana gelen gelimeler bundan sonra da sürecektir. Bu gelimeleri günü gününe takip etmenin de olanaı yoktur. Ancak bu çalımayla birlikte son dönem meslek pratiklerine ilikin ortaya çıkacak veriler, hem meslek çalıanları hem de aratırmacılar için önemli bir bavuru kaynaı olacaı gibi, gelecee de ıık tutacaktır.
GR letiim teknolojilerinin insanların bilisel dünyalarını gelitirmedeki tartıılmaz katkısı, bu teknolojileri demokratik toplumlarda kamusal alanın vazgeçilmez parçaları haline getirmitir. Son yıllarda hızlı bir ekilde yaanan teknolojik gelimeler, dünya genelinde enformasyon akıını arttırmı, sınırlar ortadan kalkmı, zaman ve mekan olguları yeniden sorgulanır olmutur. Günümüzde, dünyada milyonlarca insan yaama dair bilgileri, iletiim teknolojilerinin saladıı olanaklar ve kolaylıklar aracılııyla edinmektedir. Dolayısıyla insanlık tarihi yeni yüzyılda evrilen bu dönemde bilgi topluma geçi yapmı, bilgi zamanın ve iletiimin en deerli nesnesi haline gelmitir. Kukusuz bunda bilginin üretiminin yanısıra daıtımının da bu kadar kolaylamasının payı vardır. 1970 li yıllarla birlikte geliim hızı gittikçe artan iletiim teknolojilerinde meydana gelen gelimeler, toplumsal yapıların da deimesinin balangıcı olmutur. Bu araçlardaki gelimelerin teknolojik devrim olarak adlandırılmasıyla, toplumsal yaamın dinamiklerinde de deiimler gözlemlenmitir. Özellikle 1980 li yıllardan sonra bilgisayar teknolojisinin hayatımıza girmesi ve ticaretin bilgisayar destekli bir ortamda dolaıma sokulmasıyla, dünyanın bir küresel köy e dönümesi süreci balamıtır. Küreselleme denilen bu yeni dünya düzeni ile birlikte özellikle sermaye akıı ve uluslararası ticaret liberallemi, dünya ekonomisinin tek bir bütün olmaya doru gittii bir eilim ba göstermitir. Ekonomik düzende yaanan bu deiimler toplumların politik, sosyal ve kültürel yapı ve kurumlarını da etkilemi, ulus devletin sınırları aılmı ve küresel ölçekte yapılanmaların sayısında ciddi oranda bir artı olmutur. Toplumların birbirine entegre olduu bu dönemde bu süreci hızlandıran ba katalizör iletiim teknolojilerindeki gelimeler olmutur. letiim donanımlarında yaanan gelimeler, dijitalleme/sayısallama, dijital iletim yöntemlerinin çeitlenmesi, bilgisayar destekli elektronik cihazların, internetin ve fiber optik ve lazer teknolojilerinin sayesinde yeni iletiim araçlarında da artı gözlemlenmitir. Teknolojik alanda görülen tüm bu gelimeler, uydu yayıncılıını beraberinde getirmi ve yayıncılık anlayıı da dijital nitelikte bir dönüüme uramıtır. Özellikle internet, küresel düzenin iletiim mecrası olarak bu gelimelerin en üst
sırasına oturmu ve yeni dünya düzeninin yeni kamusal alanı olarak görülmeye balanmıtır. nternetle birlikte enformasyona eriim kanalları genilemi, toplumların bilgi merkezli toplumlara dönüümü hız kazanmıtır. Bu dönemde sanayi toplumundan, enformasyonu merkeze alan enformasyon/bilgi toplumuna geçilmitir. Sanayi sektörü yerini artık bilgi sektörüne bırakmıtır. Bilgi toplumunun temel karakteristii, bilginin üretimini, depolanmasını, daıtılmasını ve bilgi ekonomisini esas alan ilikilere dayanmaktadır. Yeni domakta olan toplumdaki dönüüm sanayi-sonrası (postendüstriyel) toplum, biliim toplumu, bilgi çaı.vb. kavramsallatırmalar kullanarak ifade edilmeye çalıılmıtır. Yeni ça; tarım ve sanayi devriminden sonra Alvin Toffler ın belirttii gibi artık üçüncü büyük devrimini (Üçüncü Dalga) yaamaktadır. Özellikle internetle birlikte bilginin serbest paylaımıyla ortaya çıkan bilgi toplumu kavramı, bata emek faktörü olmak üzere tüm üretim faktörlerinin, kamu ve özel sektör iletmelerinin, bireylerin ve devletin teknolojik gelimeler karısında yeniden yapılanmasını, yeni bir dünya görüü ve yaam felsefesini beraberinde getirmektedir. Bilgi toplumunda en önemli girdilerden insan faktörü ve bilginin niteliinde deiim yaanmıtır. Bilgi, hem kiisel bir kaynak olarak, hem de kilit ekonomik bir kaynak olarak görülmektedir. Bilgi toplumunun ortaya çıkması, ülkeler arasındaki uçurumun da artmasına neden olmutur. Teknoloji ve bilgiye sahip olan toplumlar bunu sonuna kadar üretip paylaırken ve en önemlisi satarken, sahip olmayanlar ise ya satın almaya çalımı ya da tamamen bu gelimelerin dıında kalmıtır. Bu da toplumlar arasında çok büyük bir bilgi uçurumunun ortaya çıkmasına neden olmutur. Küreselleme olgusu da bu durumu gelitiren faktörlerden biridir. Oluum zeminini telekomünikasyon ve enformasyon teknolojilerindeki gelimelerin oluturduu bilgi toplumunda temel kaynak bilgidir ve bilgi toplumunun gelimesini salayan faktör de biliim teknolojileridir. Bilgi toplumuna geçile birlikte toplumsal yapıda makro ve mikro düzeyde tüm teknolojik aygıtlarla bütünleme sürecine girilmitir. Uluslararası düzlemde geni bir ala birbirine balanan toplumlar, bilgiyi ileme ve iletme için birçok olanak sunan yeni iletiim teknolojileriyle, gereksinim duyduu bilgileri elde etme ve kullanma yollarına kolayca eriebilmektedir.
Yeni iletiim teknolojilerindeki gelimelerle beraber dünya iletiim sistemleri tarafından biçimlenmektedir. Dolayısıyla toplumsal ve kültürel dönüüm içinde iletiim teknolojilerinin rolünü anlamaya çalımak önem taımaktadır. Bu deiimler birçok toplumsal yapı ve kurumu etkiledii gibi dorudan kitle iletiim araçları teknolojilerini de etkilemi, bu teknolojiler, özellikle 1990 lı yılların baından itibaren tüm dünyada olduu gibi Türkiye de de kullanılmaya balanmıtır. Kitle iletiim araçları, telekomünikasyon ve bilgisayar sistemlerinin iç içe geçtii bilgi ve teknoloji eksenli bu gelimeler, günümüz yayıncılık anlayıını da dönütürmütür. Uydu yayıncılıı, kablolu televizyon, sayısal televizyon, fiber optik kablolar, elektronik posta, teletex, faks, internet, sayısal kamera, dizüstü bilgisayarlar, kitle iletiim araçlarına teknolojik özellikleriyle eklemlenerek gazete-radyo ve televizyon yayıncılıını çok farklı boyutlara taımı, dolayısıyla yeni iletiim teknolojileri destekli haber yayıncılıı da, bilgi çaının önemli bir parçası olarak haber medyasının tarihsel geliiminde yerini almıtır. letiim alanında teknolojik gelimelerin damgasını vurduu bu süreçte haber üretim süreci de yeni medya ortamının dinamikleriyle deiime uramı, üretim sürecinin aamalarında yeni medyanın olanakları balamında hem biçimsel hem de içerik anlamında farklılık ve çeitlilik görülmütür. Bundan sadece 15 yıl kadar önce daktiloyla haber yazıp, çektii fotorafları görebilmek için filmlerin yıkanmasını bekleyen gazeteciler; bugün olayın gerçekletii anla e zamanlı olarak haberlerini ve fotoraflarını geçebilmektedir. Teknolojik yenilikler ilk bakıta gazetecinin iini kolaylatırmı gibi görünmektedir. Çünkü zaman kaybettiren birçok unsur ortadan kalkmıtır. Olanaklar artmıtır. Ancak unutulmamalıdır ki teknolojik yenilikler çok hızlı biçimde ortaya çıkıp, aynı hızla yaygınlatıından sorgulama veya bilinçli kullanımı salayacak düünme süreci zaman zaman ihmal edilmektedir. Bütün bu gelimeler deerlendirildiinde, bu çalıma yeni iletiim teknolojileri ve haber üretim süreci ilikisini konu edinmitir. Bu tez çalımasının amacı, yeni iletiim teknolojilerinin haber üretim süreci aamasındaki ve gazetecilik meslek pratiklerini deitirmesindeki rolünü saptamaktır.
Bu amaçla; - Haber üretiminde teknolojinin getirdii yenilikler sorgulanacak; - Bu yeniliklerle beraber ortaya çıkan yeni haber tanımları ele alınacak, - Bu tanımlarda özellikle göze çarpan haberde hız faktörünün, olumlu özelliklerinin yanı sıra, ideal habere ulamadaki olumsuz etkileri irdelenecek, - Gazetenin mutfaında teknolojiyle birlikte ortaya çıkan yeni hiyeraride muhabir ve editörün konumu ele alınacak, - Teknolojiyle birlikte anında dolaıma sürülen haberin okur tarafından nasıl konumlandırıldıı aratırılacak, - Ortaya çıkan ürünler deerlendirilerek ne gibi deiimler ve benzeimler olduu ortaya konulacak, - Geleneksel medya ve sosyal medyanın ayrıldıı ve kesitii noktalar sorgulanacaktır. Bu amacı destekleyen ve çalıma sırasında cevapları aranacak olan ve çalımanın amprik kısmını yönlendirecek olan belli balı sorular öyle sıralanabilir: - Gazetecilik mesleine ilk bakıta çok olumlu yenilikler getirdii düünülen yeni iletiim teknolojileri, özellikle de haberin üretim ve dolaım sürecinde gerçekte ne gibi deiimlere neden olmaktadır? - Gazeteci yeni iletiim teknolojilerini haberin en çok hangi aamasında kullanmaktadır? Bu teknolojiler haberin mutfaında yani yazı ilerinde ne gibi deiimlere yol açmıtır? - Haberin geleneksel yoldan, yani gazete, televizyon ve dergi gibi kitle iletiim araçlarının yanı sıra internetten de yayılması, hem üretim sürecini ve de okurun alıkanlıklarını ne derece deitirmitir? - Bu teknolojiler, haber üretiminde gazetecinin önemini arttırmı mıdır, azaltmı mıdır?
- Geleneksel medyada yaanan sorunlar, yeni iletiim teknolojileriyle aılabilir mi, yoksa teknoloji bu sorunları derinletirir mi? - Yeni teknolojiyle ortaya çıkan ürünler, farklı medyalarda ve birçok farklı kanallarda yayınlanmasına karın, yayınlandıı kitle iletiim aracının özelliklerine uygun olarak mı üretilmektedir, yoksa haberler gittikçe birbirine benzemekte, farklı medyalarda bir yakınsama mı olmaktadır? - Sosyal medyanın geliimi geleneksel medya tarafından nasıl karılanmıtır? Bu sorulardan yola çıkarak oluturulan ve çalımanın amprik kısmında da sınanacak olan varsayımlar unlardır: - Yeni iletiim teknolojilerinin son yıllarda kullanımının artmasıyla birlikte gazetecilik meslek pratiklerinde ciddi deiimler olmu, bu deiimler de haber üretim sürecinin farklılamasına yol açmıtır. - Bu ekilde farklılaan haber üretim süreçlerinin sonucunda, yeni iletiim teknolojilerinin etkisiyle yeni bir habercilik anlayıı ortaya çıkmıtır. Bu yeni anlayıta, haber içerikleri olumsuz anlamda etkilenmektedir. Haberler çok hızlı ancak kolay tüketilebilen ve daha az derinlikli üretilmektedir. Ayrıca medyada çeitlilik görülmesine karılık, haber türlerinin bazılarında bir younlama ortaya çıkmaktadır. Habercilikte asıl olan içeriktir. - Bu süreçlerle birlikte haber sunumlarında da ciddi deiimler meydana gelmitir. Artık haberi çok farklı kanallardan ve istedii zaman alabilen okur, derinleme bilgiden uzaklamakta, çok kısa zaman içinde birkaç satırlık spot haberlere bakmakla yetinmektedir. Televizyon haberleri canlı yayına dayanmakta, internet haber içeriklerinde ise magazinelleme görülmektedir.
- Gelecek, geleneksel medya ve sosyal medya üzerinden kurulmaktadır. Tüm dünyayı saran medya devlerine karı, kiisel sitelerden oluan sosyal medya giderek daha fazla alternatif olacaktır. Çalımanın birinci bölümde, sanayi toplumundan bugüne: teknoloji devrimi ve bilgi toplumu tartımaları ele alınmıtır. Sanayi devriminin toplumsal yaamdaki deiimleri ve etkileri, fordist ve postfordist üretim ve Türkiye yansımaları teknolojik geliimleri anlamak için önemli durak noktalarıdır. Teknolojik Gelimeler ve Bilgi Toplumu (Enformasyon Toplumu) Kavramı nın incelendii bu bölümde, Teknoloji ve Kültür likisi Pozitivist Kuram ve Eletirel Kuram ın teknolojiye bakı açıları balamında deerlendirilmektedir. Frankfurt Okulu ve Kültür Endüstrisi Kavramı teknoloji konusuna eletirel bir bakı açısı getirmektedir. Teknolojik determinizm, bilgi kuramı ve sayısal uçurum kavramlarının tartııldıı bu bölüm küresellemeyle birlikte teknolojinin konumuna ilikin yaanan deiimleri ele almaktadır. Yeni letiim Teknolojileri ve Yeni Medya Balamında Türkiye balıında ise; haberleme tarihinde teknolojinin rolü, geçmiten günümüze incelenmekte, iletiim teknolojilerinin geliimiyle toplumsal hayatta ne gibi deiimler yaandıı sorgulanmaktadır. Bütün bu gelimelerin Türkiye yansımaları bu bölümün alt balıkları arasındadır. Bu balamda Türk medyasının yapısal bir deerlendirmesi tartıılmakta, bunun ardından özellikle internetle beraber ortaya çıkan alternatif medyanın da rolü ve konumu birinci bölümün son balıı olarak deerlendirilmektedir. kinci bölümde ise; genel olarak teknoloji ve haber üretim ilikisine deinilmektedir. Bu bölümde öncelikle haberin ekonomi politik boyutu ve haberin ekonomik deeri ekonomi-politik yaklaım balamında ele alınmakta, uluslararası haber akıı üzerinde durulmaktadır. Haber çeitleri, haber deeri ve yeni medya kavramlarının incelendii ikinci bölümde, yazılı basında haber ile haberin teknolojiyle üretim sürecinde gazetecinin ve teknolojinin rolü irdelenmektedir. Hangi medyada yayınlanırsa yayınlasın, tek bir elden çıkan haberlerin benzetiine vurgu yapılan medya yakınsaması (media convergence) kavramı açıklanmakta ve editoryal sürecin salıklı ileyip ilemedii konusu ilenmektedir. Haber üretimiyle ilgili bu bakıın ardından, haber üretimi-teknoloji ilikisi ele alınmakta, gazetelerde bir devrim nitelii taıyan
bilgisayar teknolojisinin, gazetecilik pratiklerinde ne gibi deiimlere yol açtıına deinilmektedir. Teknolojiyle birlikte haber içeriklerinde meydana gelen yeni yapılanmalar yine bu bölümün konuları arasındadır. Gazete-okur ilikisi ile yeni iletiim teknolojilerinin geliimiyle deien okur alıkanlıkları ele alınarak, gazetelerin geleceine ilikin tartımalarla ikinci bölüm sonlandırılmaktadır. Tezin üçüncü bölümünde ise, haber üretiminde teknolojinin kullanımı ve meslek pratiklerine etkisi Türk medyasının iki önemli grubu örneinde aratırılmaktadır. Doan Grubu nda Kanal D Televizyonu, Hürriyet Gazetesi ve hurriyet.com.tr ile Dou Grubu nda NTV Televizyonu, NTVMSNBC Haber Sitesi ve NTV Radyo arasındaki haber üretim süreçleri yeni iletiim teknolojileri balamında incelenmektedir. Aratırma için üç ayaklı bir sac ayaından oluturulan bir yöntem gelitirilmitir. Tarihler ise 28-29-30 Nisan ve 1 Mayıs 2008 olarak belirlenmitir. Buna göre ilk olarak bu 4 günde iki gruba balı 6 kitle iletiim aracının haber kayıtları tutulmu ve içerik analizi yöntemiyle bu çıktılar analiz edilmitir. kinci aamada; bu dört günde iki medya grubunda ikier gün katılmalı gözlem tekniiyle inceleme yapılmıtır. Dou Grubu nda NTV haber merkezinde 28 ve 29 Nisan; Doan Grubu nda Doan Haber Ajansı nda 30 Nisan ve 1 Mayıs tarihlerinde yapılan bu katılmalı gözlemlerde; iki grubun haber yapılanması, teknolojik olanakları ve haber üretim süreci gözlemlenmitir. Üçüncü aamada ise bu iki grupta görev yapan medya profesyonelleriyle derinlemesine görümeler yapılarak, haberdeki deiim ve teknolojinin etkileri medya çalıanlarının gözünden sorgulanmıtır. Aratırma için bu iki grubun seçilmesindeki neden; öncelikle bu iki grubun Türkiye deki en büyük medya grupları olması ve farklı kitle iletiim araçlarını bünyelerinde bulunduruyor olmalarıdır. NTV nin daha kurulu aamasında nispeten bu teknolojilere yatkın bir yapı salanmıken, geleneksel bir medya olan Doan Grubu nda teknolojinin sonradan yapılandırılması da yine bu iki grubun seçilmesindeki faktörlerdendir. Böylece öncelikle bu iki grup bünyesindeki farklı kitle iletiim araçlarında televizyon, gazete, radyo, internet - teknolojiyle birlikte haber üretimi ve sunumunda meydana gelen deiimler izlenecek, ayrıca iki kurum arasındaki farklılıklar
gözlemlenecektir. Bu iki grubun sahibi olduu televizyon, gazete, radyo, internet sitelerinin haber üretiminde teknolojinin kullanımı, teknolojinin gazetecilik mesleine etkileri, aynı grup içinde yer alan bir kitle iletiim aracı için üretilen içeriin tüm kitle iletiim araçlarına uyarlanması, haberin teknolojiyle daıtımı, haberin üretim ve daıtımında teknolojiyle ortaya çıkan hız faktörünün olumlu-olumsuz etkileri, kullanılan teknolojik araçlar, gazeteci baına düen haber sayısı içerik analizi yöntemiyle incelenecektir. Buna göre içerik analiz yapılırken inceleme u kategoriler altında gerçekletirilmitir: - Haberlerin Türleri - Haberlerin Kaynakları - Haberlerdeki Hızlılık - Haberlerin Teknik Olarak Anlatı Yapısı - Haberlerde Kullanılan Dil Aratırmanın ikinci aaması olarak katılmalı gözlem yöntemi uygulanmıtır. Katılmalı gözlem, iki medya grubunun haber merkezi örgütlenmesini ve haber üretim sürecini birebir yaayarak gözlemleme olanaı yaratması nedeniyle tercih edilmitir. Bu amaçla 28-29 Nisan 2008 tarihlerinde Dou Grubu na balı NTV Haber Merkezi nde, 30 Nisan - 1 Mayıs tarihlerinde de, Doan Grubu na balı Doan Haber Ajansı na gidilerek ikier gün boyunca toplam 4 gün gözlem yapılmıtır. Aratırmanın üçüncü aaması olarak, her iki medya kurumundan daha fazla veri toplamak amacıyla muhabirleri ve editörleriyle derinlemesine görümeler gerçekletirilmitir. Bu yöntemin kullanılma nedeni, katılmalı gözlemde elde edilen verilerin desteklenmesi ve salamasının yapılmasıdır. çerik analizi, katılmalı gözlem ve derinlemesine görümelerden oluan bu üç aamalı aratırmanın sonuçları 4. Bölüm balıı altında deerlendirilmi; Türk
medyasında haber üretiminde teknoloji kullanımının yeri, önemi, olumlu ve olumsuz sonuçları yorumlanmıtır. Tez, bu alanda ve bu kapsamda ülkemizde yapılan nadir çalımalardan biri olması sıfatıyla önemlidir. Teknolojinin badöndürücü hızla gelitii çaımızda, o anı durdurarak fotorafını çekmek bazen mümkün görünmemektedir. Teknolojinin hızına kapılan insanolu, deien alıkanlıklarının, elinden akıp giden hayatının çou zaman farkına bile varamamaktadır. Aynı eyi kitle iletiim araçları için de söylemek mümkündür. Her yeni teknolojiyi gözünü kırpmadan bünyesine katan kitle iletiim araçları, kukusuz bunun olumlu taraflarıyla birlikte olumsuz taraflarının da bedelini ödemektedir. Çünkü en az teknolojiye olduu kadar, insana da yatırım yapılması gerçei gözden kaçırılabilmektedir. Medyaya genellikle maruz kalan kamuoyu yani insanlar ise bu hızlı döngüde bir haberi sorgulayamadan, özümseyemeden adeta bir sel eklinde yeni haberlerle karı karıya kalmaktadır. Zira artık insanlar haberi deil, haber insanları bulmaktadır. Hızlı teknolojik gelimelerin yaandıı günümüzde, bu çalımanın gazetecilik ve haber alanındaki durumun fotorafını çekerek gelecek için de önemli bir kaynak olacaı düünülmektedir. Çünkü teknolojinin ilerlemesiyle habercilikte meydana gelen gelimeler bundan sonra da sürecektir. Bu gelimeleri günü gününe takip etmenin de olanaı yoktur. Ancak bu çalımayla birlikte son dönem meslek pratiklerine ilikin ortaya çıkacak veriler, hem meslek çalıanları hem de aratırmacılar için önemli bir bavuru kaynaı olacaı gibi, gelecee de ıık tutacaktır.
1. BÖLÜM SANAY TOPLUMUNDAN BUGÜNE: TEKNOLOJ DEVRM VE BLG TOPLUMU TARTIMALARI 1.1. Sanayi Devrimi ve Toplumsal Deiim Sanayi Devrimi, 1750-1850 yılları arasında ngiltere nin tarım toplumundan sanayi toplumuna geçmesine neden olan köklü deiiklerdir. Sanayi Devrimi nin ngiltere de oluumunu salayan üç ana neden, tarım reformu, maden kömürü kullanılarak elde edilen enerji ve buhar makinesinin kefi olarak belirtilebilir. Böylece Birinci Sanayi Devrimi olarak tanımlanan dönem; dokuma tezgahları, buhar makineleri, demir çelik sanayisindeki gelimeler ve maden kömürünün kullanılmasıyla balamıtır. Avrupa toplum teorisine sanayi toplumu terimini sokan kii Saint-Simon dur. Saint-Simon, sanayileme sürecini feodal toplumun militarist ruhunun karısında, özünde barıçı bir temelde tanımlamı, özellikle tüketim etrafında yapılanmı olan feodal tipteki toplumlardan, üretim temelinde kurulmu olan sanayi tipi toplumlarına geçii önemsemitir. 1 Sanayi-ötesi toplum teorilerinin öncülerinden olan Daniel Bell de, hayatın, sanayi-öncesi toplumlarda, tabiata karı bir oyun olarak deerlendirilebileceini söylerken; sanayi toplumlarında bu oyunun nitelik deitirdiini, insanolunun, yaadıı dünyayı teknoloji ve rasyonalite ile yeniden düzenleyerek, hayatı, insan yapısı bir tabiata karı oynanan oyun a dönütürdüünü belirtmektedir. Ona göre Sanayi Devrimi, temelde; tabiat düzeninin yerine, teknolojik düzeni ikame etme çabalarından baka bir ey deildir. Bu yeni dünyada, egemenlik makinelere geçmitir. Hayatın temposunu, makinelerin ritmi ve hızı belirlemektedir. Zaman, nitelik deitirmi, tabiat olaylarına, mevsimlerin ardarda geliine balı olarak sürenin yerini, eit parçalara ayrılmı mekanik, kronolojik bir zaman almıtır. Aynı ekilde, kaba kas gücü de yerini, deiik enerji kaynaklarından yararlanan makinelere bırakmıtır. 2 Makinelerin toplumsal yaama aırlıklı olarak girmesi ve sanayileme sürecinin balaması ile 1 Alan Swingewood, Sosyolojik Düüncenin Kısa Tarihi, Bilim ve Sanat Yayıncılık, Ankara, 1998, s. 54 2 Nabi Avcı, Enformatik Cehalet, Kitabevi, st., 1999, s.60-61
sanayileme ideolojisi karımıza çıkmıtır. Bu ideolojinin mesajı, toplumsal gelimeyi teknolojik gelime yoluyla gerçekletirmek ve sanayilemenin politik olmaktan çok, pratik bir zorunluluk olduudur. Böylece Watt ın buhar makinesini buluuyla balayan Sanayi Devrimi dönemi üretim araçlarına sahip küçük bir ayrıcalıklı sınıf ve sonrasında ise geni bir mülksüz proleterya sınıfı yaratmıtır. Hobsvan a göre, Bu devrim en azından tarımın ve kentlerin icadından beri muhtemelen dünya tarihinin en önemli olayı olmutur 3 Sanayi Devrimi yle Batı toplumu hızla genileyen bir makinelemeye yönelmi, nüfus hızla artmaya balamıtır. Arka arkaya ortaya çıkan bulular üretimi arttırırken üretim için harcanan fiziksel çabayı ise azaltmıtır. Sanayi o günden bugüne geliimini hep sürdürmütür. Sanayi devrimiyle birlikte insanların yaam biçimleri de deiiklie uramıtır. Bu deiiklik, tüm toplumsal yapıların dinamiklerini de etkisi altına almıtır. Sanayi Devrimi ile birlikte, toplumların gelenekleri, davranı biçimleri ve yaam biçimleri tümüyle deimi, yava yava kent kültürü olumaya balamı, büyük aileden, çekirdek aile tipine geçilmeye balanmıtır. Kapitalizmin temel dayanaı olan sermaye birikimi devrimden sonra olumu, i bölümü yapılmasıyla üretimdeki verimlilik artmıtır. Tarımdan sanayiye doru insan gücü akımı ile birlikte sermaye akımı da olmu, sanayiye altyapı salayan devletin harcamaları için kaynak, tarım ve dier sektörlerden sanayiye doru kaymıtır. Bulular, corafi keifler, sosyal olaylar, Sanayi Devrimi ni oluturan oluum ve geliim sürecini etkilese de, Sanayi Devrimi ni oluturan temel faktörlerin baında ekonominin geldii önemli bir noktadır. Buhar makinesinin icadı, insanlık için bir dönüm noktası olmutur. nsanlık enerji elde edebilmek için doanını tekelini kırmı, buhar makinesi ile birlikte enerji üretiminde doaya olan ihtiyaç ortadan kalkmıtır. Buharın içindeki enerjinin bulunmasının tarihi eski Yunana kadar gitse de, endüstride ilk kez kullanan ngilizler olmutur. 3 Gökçen Göksal, ngiliz Sanayi Devrimi: Öncesi, Sonrası ve Etkileri, Kora Yay., st, 2003, s.14
1.1.1. Sanayi Devrimi ve Etkileri Sanayileme buhar ve elektrik gibi cansız güç kaynaklarının kullanımına dayanan makinelemi üretimdir. Sanayileme, 18. yüzyıl ngiltere sinde, insanların yaamlarını sürdürdükleri araçları etkileyen karmaık bir teknolojik deiimler kümesinin kısa adı olarak olan Sanayi Devrimi yle balar. Sanayi Devrimi kavramı ilk olarak Friedrich Engels ve Arnold Toynbee tarafından kullanılmıtır. Sanayi devrimi, teknolojik yeniliklerin üretim alanında kullanılmasının ekonomik, sosyal, politik ve kültürel alanlara yansımasını kapsayan bir süreç olarak gerçeklemitir. 4 Bu çada ilk etkiler, ekonomik alanda ve özellikle üretimde gözlenirken toplumsal yapı da derinden etkilenmitir. Fabrikalardaki kitlesel üretim, içi sınıfı ve burjuvazinin douu, kentleme ile birlikte kurumlar ve ileyileri de deimi bunlar sonucunda ikiye bölünmü bir sosyal yapı ortaya çıkmıtır. 1750 lerden 1890 lara kadar süren ilk dönemde; sanayi yapılarında hidrolik enerjinin yerini, James Watt ın 1765 te bulduu buhar enerjisi almıtır. Bu ilk dönemde dokuma sanayi ve metalurji konularında büyük gelimeler ve çelik üretimine geçilmitir. Böylece özellikle demiryolu yapımına büyük olanaklar salamıtır. Maden kömürü bakımından ngiltere ve Almanya gibi zengin ülkeler, hareketin baını çekmilerdir. Sanayi Devrimi nin ikinci döneminin 1896 lardaki büyük fiyat artılarıyla baladıı söylenmektedir. Bu dönem 1928 e kadar sürmütür. Endüstrilemenin ikinci aamasına geçildii belirtilen 1870 ler sonrasında ise, ilk aamada geçerli klasik liberalizm, sosyal bir içerik kazanmı, özgürlük ve refahın toplumun tüm kesimlerine geniletilmesini öngören sosyal devlet kavramı gündeme gelmitir. 5 Maden kömürü enerji kaynakları arasındaki önemini korurken bunun yanında elektrik ve petrol enerjisi bulunarak sanayide hızla kullanılmaya balanmıtır. Sonrasında yeni sanayi alanları olarak kimya sanayi ile otomobil ve uçak yapımına yarayan mekanik sanayi gelimitir. Bu gelimeler tüm sektörlere sıçramı ve üretim süreci gelimitir. Bu dönemde ngiltere üstün güç olma özelliini kaybetmeye balarken, tüm Avrupa bu gelimelerin merkezi olmutur. 4 Mehmet Özçalayan, Yeni letiim Teknolojileri ve Deiim, Alfa Yayınları, stanbul, 1998, s.21 5 Hüsnü Erkan, Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelime, Bankası Kültür Yayınları, st. 1998, s.6
Sanayi Devrimi yle balayan deiimler bugün de sürmektedir. Hızla gelien otomasyon ve elektronik sistemler, gelien enerji üretim olanakları, sanayi yapılarının yapım sistemlerinin ve teknolojilerinin de gelitirilmesine yol açmaya devam etmektedir. Bugün Avrupa Kıtası nın yakaladıı ileri gelimilik düzeyinde balıca nedenlerinden biri Sanayi Devrimi dir. Ayrıca Sanayi Devrimi günümüzde kullanılan kavramların, literatürlerin, toplumsal yapının, irketlerin, para piyasalarının olumasında temel bir faktör 6 olduu kadar da, daha sonraki bölümlerde deineceimiz bilgi toplumunun olumasında da rol oynamıtır. Sanayi Devrimi var olan yönetim yapısını ve örgütlenme faaliyetlerini de deiime uratmıtır. O zamana kadar genelde toprak, din ve askerlik eksenleri üzerine younluk kazanan yönetim ve örgüt faaliyetleri; ekonomik, siyasal ve sosyal deiimlerle daha önceden tanınmayan kurum ve yapıların ortaya çıkmasına neden olmutur. Özel ve kamu örgütleri, kitle partileri ve sendikalar gibi formel ve informel örgütler bu dönemde ortaya çıkmıtır. Böylece toplumun farklı - alt grupları da bu yönetim ve örgütlenme faaliyetlerinin içinde yer almaya balamıtır. Sanayi Devrimi sonrasındaki gelimeler ekonomik anlamda özel irketlerin ve kamu teebbüslerinin, sosyal güvenlik alanında sendika ve kooperatiflerin, siyasal düzeyde ise partilerin ve bazı derneklerin douunda önemli rol oynamıtır. 7 Sanayi Devrimi öte yandan sadece olumlu taraflarıyla anılmamaktadır. Eletirel düüncede bu devrimin aslında dünyaya zarar verdiini savunanlar da bulunmaktadır. Örnein daha sonraki bölümlerde ayrıntılı olarak deineceimiz, teknoloji karıtı eylemleriyle tanınan Theodore J. Kaczynski manifestosunda Sanayi devrimi ve sonuçları insan soyu için bir felaket oldu. Bu sonuçlar gelimi ülkelerde yaayan bizlerin yaamdan beklentilerimizi oldukça arttırırken toplumun dengesini bozdu, yaamı anlamsızlatırdı, insanları aaılamalara maruz bıraktı, yaygın psikolojik acılara (Üçüncü Dünya'da fiziksel acılara da) yol açtı ve doal dünyayı iddetli zarara urattı 8 demektedir. 6 Gökçen Göksal, ngiliz Sanayi Devrimi, Kora Yayın, stanbul, 2003, s.12 7 Göksal, a.g.e., s.14 8 Ted John Kaczynski, Sanayi Toplumu ve Gelecei Unabomber, http://manifestomanifesto.blogspot.com/2008/07/sanayi-toplumu-ve-gelecei-unabomber-ted.html, 12.12.2008