Lipoproteinler Dr. Suat Erdoğan
Lipoproteinler Kan plazmasında dolaşan yağlar lipoprotein adı verilen yapılar ile paketlenerek taşınırlar. Lipoproteinler yağların taşıt araçlarıdır.
Lipoproteinlerin yapıları Kolesterol Fosfolipidler Trigliseridler Apolipoproteinler Kolesterol esterleri
Lipidlerin bağırsaklardaki sindirimi İnce bağırsaklarda safra asitleri ile emülsifiye edilen lipidler lipaz enzimi ile hidroliz edilerek yağ asitleri ve gliserole parçalanır. Serbest yağ asitleri, gliserol; kolesterol ve bunların esterleri bağırsaklardan absorbe edilir.
Bağırsak mukoza hücrelerinde Şilomikron oluşumu Şilomikron
Lipidlerin sindiriminde safranın rolü Safra karaciğerde kolesterolden sentezlenir, safra kesesinde depo edilir ve ince bağırsaklara akıtılır. Safra asitleri R 1 O C O R 2 CH 3 CH 3 HO OH H R 1 = OH or H R 2 = H or NH CH 2 COOH or NH CH 2 CH 2 SO 3
Lipoproteinler Lipidlerin plazmada taşınımları için proteinler ile paketlenmiş olmaları şarttır. Lipoproteinlerin yapılarında beş değişik protein (apoprotein) bulunur.
Apoproteinler (apolipoproteinler) Lipoproteinlerin yapısında bulunan özelleşmiş proteinlerdir. 57-4356 kadar amino asitden oluşurlar. ApoA, B, C, D ve E olmak üzere beş tipi vardır. Büyük bir kısmı (3/4) karaciğerde sentezlenir.
Apoproteinlerin fonksiyonları Apoproteinler lipidleri suda çözünür halde tutar. Lipidlerin lipaz ile olan reaksiyonlarını düzenlerler. Reseptörler için bir çeşit tanıma bölgesi sağlarlar.
Lipoprotein Grupları Klinik açıdan önemli ve plazmada saptanabilen beş ana lipoprotein grubu vardır. Bunlar; Şilomikronlar VLDL (very low dancity lipoprotein) (çok düşük dansiteli lipoproteinler) LDL (low dancity lipoprotein) (düşük dansiteli lipoproteinler) HDL (high dancity lipoprotein) (yüksek dansiteli lipoproteinler)
Liporproteinlerin iç merkezinde hidrofobik trigliseridler, kolesterol, kolesterol esterleri ile serbest yağ asitleri bulunurken; dış yüzeyde hidrofilik yapıdaki fosfolipidler ve proteinler yeralır. Bu yapı plazmada serbestçe dolaşarak dokulara taşınır.
Kolesterol esterleri
Büyüklük ve içeriklerine göre lipoproteinler
Lipoproteinlerin moleküler içerikleri Dansitesi (g/ml) Trigliserid % Kolesterol % Protein % Fosfolipid % Şilomikro n >0.95 86 4 1 9 VLDL 0.95-1.006 54 21 7 18 IDL 1.006-1.019 30 30 15 22 LDL 1.019-1.063 10 51 21 18 HDL 1.063-1.210 8 21 45 26
Lipoproteins rich in triglycerides
Şilomikronlar ve metabolizması Besinsel lipidler ince barsak tarafından emilir ve şilomikronlar içerisine paketlenirler. Bunlar torasik lenf kanalı aracılığı ile kana salınırlar. Bağırsaklardan emilen yağların dolaşım ve karaciğere taşınımını sağlar. Dolaşımdaki şilomikronların yapısındaki trigliseritler lipoprotein lipaz (LPL) tarafından uzaklaştırılır, nispeten kolesterolden zengin şilomikron kalıntılarına dönüşürler.
Şilomikronlar Trigliseridler, kolesterol, fosfolipidler ve spesifik proteinler şilomikronlar olarak bilinen lipoprotein bileşiklerini oluştururlar.
Şilomikronların organizmadaki taşınımı Cholesterol Transport TAG transport TAG transport Reverse Cholesterol Transport
VLDL ve metabolizması VLDL ler karaciğerde sentezlenir ve trigliseritlerden zengin büyük partiküllerdir. Dolaşıma dahil olan VLDL ler tıpkı şilomikronlar gibi periferik dokularda LPL ın etkisine maruz kalırlar ve büyük oranda trigliseritlerden arınırlar. Çapı küçülen ve yoğunluğu artan VLDL ler dolaşımdaki LDL in prokürsörlerini oluştururlar. Oluşan LDL ler ektrahepatik dokulara gider.
Kötü kolesterol! LDL
LDL ve metabolizması LDL plazma kolesterolünün % 70 ini taşır. Primer görevi kolesterolü karaciğerden periferik dokulara taşımaktır. Kolesterolü arter duvarına taşıdığı için ateroskleroz risk nedenidir.
İyi kolesterol! HDL
HDL ve metabolizması HDL ler yoğunluk ve çap olarak en küçük yapılı partiküllerdir. Proteinler yapısının yaklaşık yarısını oluştururlar. Başlıca görevi kolesterolü periferal dokulardan karaciğere taşımaktır. HDL arter duvarındaki kolesterolü uzaklaştırır, bu nedenle yüksek düzeyleri ateroskleroz için azalmış riskin en iyi göstergesidir.
After LDL oxydation free radicals and active oxygen species are formed and they activate macrophages.
Activated macrophages produce inflammatory cytocines (IL-6, TNF-α), which damage endothel and initate atherogenesis.
KOLESTEROL Lipidler sınıfının ve lipoproteinlerin en önemli üyesidir. Endojen kaynaklar: başta karaciğer, böbrek, testis ve ovaryumlarda sentezlenir (1g/gün). Ekzojen kaynaklar: besinler
Kolesterolün fonksiyonları Beyin, sinir, kalp, bağırsak, kaslar ve karaciğer başta olmak üzere tüm vücutta yaygın olarak bulunur. Vücutta kolesterolden; hormonlar (kortizon, cinsiyet hormonları,vb) vitamin D ve safra asitleri sentezlenir.
Kolesterol sentezi
Kan plazması kolesterol değerleri Yirmi yaşın üzerinde kan total kolesterol düzeyler: 200 mg/dl'nin altı istenilen düzeydir. 200-239 mg/dl arası sınırda yüksektir 240 mg/dl'nin üstü ise yüksektir. Kan LDL-kolesterol düzeyi 130 mg/dl'nin altı istenilen düzeydir. 130-159 mg/dl arası sınırda yüksektir. Kan HDL-kolesterol düzeyi 35 mg/dl'nin altı düşüktür.
Sağlık açısından plazma kolesterol düzeyinin normal sınırlar içinde tutulması gerekir. Ancak bazı durumlarda bu denge sağlanamayabilir.
Hiperkolesterolemi 1. Kalıtımsal nedenler 2. Hatalı beslenme 3. Obezite 4. Stres 5.Yaşam tarzı 6. Yaş 7. Diyabet 8. Bazı böbrek ve tiroid hastalıkları (Köpek ve insanlarda yüksek kolesterolün en sık nedeni hipotiroidizmdir). 9. Sigara ve tütün kullanımı
Hipokolesterolemi Yaygın bir bulgu değildir, En yaygın nedeni edinsel veya konjenital karaciğer yetmezlikleridir.
Risk faktörü olarak kolesterol
Ateroskleroz Kanda fazla miktarda bulunan kolesterol ve trigliseridler, kan damarlarında birikir ve bunların sertleşmesine ve daralmasına (ateroskleroz) yol açar. Kolesterol hangi organın damarında birikirse o organa ait hastalıklar ortaya çıkar.
ATEROSKLEROZ Yüksek plazma LDL düzeyi İntimaya LDL trasyonu Okside LDL ve makrofajlar Köpük Hücreler Yag Çizgileri Endotel hasarı Trombositlerin yapışması Trombosit türevli büyüme faktörü salınımı Hücre proliferasyonu İlerlemiş lezyon
ATEROSKLEROZ Yüksek plazma LDL düzeyi İntimaya LDL trasyonu Okside LDL ve makrofajlar Köpük Hücreler Yag Çizgileri Endotel hasarı Trombositlerin yapışması Trombosit türevli büyüme faktörü salınımı Hücre proliferasyonu İlerlemiş lezyon
ATEROSKLEROZ Yüksek plazma LDL düzeyi İntimaya LDL trasyonu Okside LDL ve makrofajlar Köpük Hücreler Yag Çizgileri Endotel hasarı Trombositlerin yapışması Trombosit türevli büyüme faktörü salınımı Hücre proliferasyonu İlerlemiş lezyon
Aterosklerozun sonuçları Arter lümeninde daralma Plak rupturü Trombüs ve emboli Anevrizma gelişimi Kalsifikasyon Kanama Koroner kalp hastalıklar, kalp krizi Felçler Kangren
NORMAL KORONER DAMAR
Aterosklerozda plak
PLAK İÇİ TAZE KANAMA
Aterosklerozda risk faktörleri Hipertansiyon Lipid (yağ) metabolizması bozukluğu Kolesterol yüksekliği Sigara Diabetes mellitus Şişmanlık, Fiziksel aktivite azlığı ve sedanter yaşam Yüksek hematokrit (kanda çok fazla hücre bulunması) Artmış trombojenik faktörler (kanı pıhtılaştıran faktörler ) İleri yaş Erkek cinsiyet Aile öyküsü Alkol bağımlılığı Fibrinojen yüksekliği Ürik asit yüksekliği Belirgin beyin, kalp, böbrek veya damar hastalığı
Sigara LDL oksidasyonu HDL kolesterol Endotel bağımlı vasadilatasyon bozulur CRP Fibrinojen Trombosit agregasyonu Monosit adhezyonu Korener spazm
Sigara Üçüncü dünya ülkelerinde sigara tüketimi yüksektir. İçilen sigara sayısı ile orantılı olarak kalp hastalıkları (KAH) riski artar. Günlük 4 adet sigara içimi bile KAH Sigara dumanına maruz kalmak da KAH Sigaranın bırakılması ile myokardiyal infarktüs riski % 65 azalır.
Östrojen Menapoz öncesi kadınlarda ateroskleroz daha seyrek, Östrojen HDL, LDL, LDL oksidasyonu Androjenler östrojene ters etkili hormonlardır.
Diyabet Kalp hastalıkları riski 3-5 kat artar. HDL azalırken LDL kolesterol düzeyi artar Trigliseridlerde artış vardır.
Egzersiz Kan basıncı Kilo kaybı LDL, HDL Glukoza tolerans düzelir Endotelyal disfonksiyonda düzelme Trombosit agregasyonunda düzelme
Bunları bilin Lipoprotein çeşitleri Önemi Aralarındaki başlıca farklar Risk faktörleri