İLAÇ ETKİNLİĞİ DİYETLE NASIL DÜZENLENİR? Doç. Dr. Aslı AKYOL MUTLU Hacettepe Üniversitesi, Beslenme ve Diyetetik Bölümü

İDEAL FARMAKOLOJİK TEDAVİ * Etkilerin spesifik olması * Aynı düzeyde öngörülebilir etki * Diğer ilaçlardan etkilenmemesi * Doğrusal etki göstermesi * Hiçbir dozda toksik olmaması * Tedaviyi tek bir dozla gerçekleştirmesi * Besinlerden etkilenmemesi

Metabolik durum Cinsiyet Yaş Uygulama yolu Beslenme durumu Farmasötik form Doz/süre Diyet Organ fonksiyonu Genetik Supleman Enfeksiyon/stres Farmakokinetik Farmakodinamik Organ fonksiyonu Çoklu terapi Alkol/sigara

Tokluk Gastrik boşalmanın yavaşlaması İnce bağırsakların ph sında değişme Hepatik kan akışının hızlanması Gastrointestinal geçiş süresinin artması Hedef organ Reseptör ile bağlanma Post-reseptör aktivasyon Hücresel metabolizma (iyon kanalları, enzimler) İlaç dozu Oral yoldan alım Emilim Dolaşım Metabolizma Atım Kan-beyin bariyeri Farmakokinetik Farmakodinamik

İlaçların açlık (-) / tokluk (+) durumuna göre alımları? * Emilim işlemlerinin düzgün ilerlemesi - ritonavir, nelfinavir (+) * Metabolizmanın düzgün çalışması - bazı diyabet ilaçları, enzim suplemanları (+) * Kusma/mide bulantısı gibi yan etkileri önlemek - allopurinol, bromocriptine, madopar (+) * İrritasyon veya ülser gibi yan etkileri önlemek - deksamethazon (+) * Besin ile ilaç etkinliğinin azalması - Rifampisin, valsartan, furosemid (-)

Öğün örüntüsü İlaç Öğün örüntüsü Etki Varfarin Yüksek protein Uluslararası Normalize Edilmiş Oran (INR) Propranolol Yüksek protein Serum düzeylerinin Theofilin Yüksek yağlı Biyoyararlılığın Esomeprazol Yüksek yağlı Biyoyararlılığın Sikloserin Yüksek yağlı Serum düzeylerinin Hepatik kan akışının artması Albümin seviyelerinin artması Safra asit salınımının artması Oman Med J. 2011 Mar;26(2):77-83.

SUPLEMANTASYON Sinir sistemi Lipid düşürücü Hipoglisemik a. Kardiyovasküler sistem Hormon Antimikrobiyal Guar gum Buğday kepeği Bitki kabukları Yulaf kepeği Tohumlar

Birçok ilaç ağırlıklı olarak karaciğerde metabolize edilir: Faz 1 Faz 2 Oksidasyon, redüksiyon, hidroliz Konjügasyon Faz 1 Oksidasyon, redüksiyon, hidroliz Sitokrom P450 enzim sistemi - Faz I ilaç metabolizmasından sorumlu, «hem» içeren enzim grubu - Kolesterol, steroid sentezi; birçok ilaç ve yabancı kimyasalların detoksifikasyonunda - Temel olarak karaciğer ve ince bağırsaklarda - Cyto (hücre membranlarına bağlı) + chrome P (hem pigmenti) + 450 (450 nm dalga boyu ışığı emer) - ~ 50 den fazla türev - İsimlendirme: CYP (sitokrom geni) + 3 (familya) + A (alt grup) + 4 (spesifik enzim) - CYP 3A4 & CYP 3A5 => %60

Pharmacol Ther. 2013 Apr;138(1):103-41. Pharmacol Res. 2017 Apr;118:82-92.

Nurs Clin North Am. 2013 Dec;48(4):697-706.

Greyfurt Sitokrom P450 inhibitörleri

Tüm türevleri, 100-200 ml, < 4 saat İlaç % % Klinik sonuç Ca kanal blokör. 5-40 150-300 İleri hipotansiyon, güçsüzlük, ödem Tirozin kinaz inhibitörleri <30 150-250 Kemik iliği baskılanması, kalp ritim bozuklukları Anti-enfektif ilaçlar 30-60 >250 Kemik iliği baskılanması, kalp ritim bozuklukları Triazolam, midazolam 30-40 150 Sakinleştirici etkinin artması Cyclosporine, sirolimus 20 150-1000 Nefrotoksisite, kemik iliği baskılanması Amiodarone, apixaban 30-70 150-300 Kalp ritim bozuklukları, gastrointestinal kanama Clopidogrel <20 <20 Etkinliğin azalması Buspirone, ketamine <20 >500 Halüsinasyon, baş dönmesi, uykululuk Pharmacol Res. 2017 Apr;118:82-92.

* Geleneksel bitki tedavileri > kronik hastalıklar > ilaç özütleri * Toplumun %80 i bitkisel kaynaklı besin desteklerini kullanmakta * Hastaların ürünlere kolay ulaşımı * İlaç tedavisine ek olarak, bitkisel desteklerin eş zamanlı kullanımı J Altern Complement Med. 2016 Apr;22(4):262-79.

J Altern Complement Med. 2016 Apr;22(4):262-79.

Sonuç & Öneriler * Açlık/tokluk, öğün örüntüsü, besin ögeleri kompozisyonu kontrol edilmeli - Yaşlı bireyler & çoklu ilaç tedavisi alan kişiler * Takviye edici besin desteklerinin regülasyonunun ve tüketicilere ulaşma yollarının önemi bir kez daha gündeme gelmektedir - Tüketici eğitimi *Hastanın detaylı öyküsü, beslenme alışkanlıkları, besin tüketim kaydı ve kullandığı takviye edici besin destekleri ile kullandığı ilaçlar ve bu ilaçların dozajları sorgulanmalıdır - Diyetisyenler ile multi-disipliner çalışma ekiplerinin oluşturulması * Sistematik metodolojiler ile hazırlanacak rehberlere özellikle klinik alanda gereksinim duyulmaktadır *Antikoagülan ve antiplateletler, antidepresanlar, hormon benzeri ilaçların herhangi bir suplemantasyon ile eş zamanlı kullanımına dikkat edilmeli

Teşekkürler Doç. Dr. Aslı Akyol MUTLU asli.akyol@hacettepe.edu.tr