Global Ekonomik Gelişmeler ve Türkiye ye Etkisi Dr. Saruhan Özel BaşEkonomist Mayıs s 2008
2003-2007 2007 Mortgage Balonu ndan ndan Global Krize
Balonun Ardındaki Sebep 6% 5% 4% Global Faizler Pound (repo) 3% 2% 1% 0% Euro (refinancing) USD (fed funds) Yen (call) 2001 2002 2003 2004 Kaynak: : DenizBank,, Bloomberg
Düşen Faizlerle Herkes Đpoteklendi Kaynak: : DenizBank,, Federal Reserve
Riskli Krediler Hızla H Arttı ABD'de Subprime - Riskli Đpotek Kredileri (milyar $) 200 150 100 50 0 2003 2004 2005 2006 Kaynak: Wall Street Journal, B&C Lending
Bankalar Riskli Kredileri Tahvillere Çevirip Sattılar ya da Bilanço o DışıD ışına Çıkardılar B Hedge Fonlar Sigorta Şirketleri Kredi VDMK CDO AAA Avrupa/Uzakdoğu Bankaları Emeklilik Fonları Diğer Yatırım m Bankaları
...Gayrımenkul Fiyatları Patladı Kaynak: : DenizBank,, OFHEO
Eğlence Yayıld ldı ve Riskli Piyasalarda Rekorlar KırıldK ldı 400 350 300 250 200 150 100 50 0 $/bl 80 70 60 50 40 30 20 10 0 MSCI - Hisse Senedi Piyasaları Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Petrol Altın $/ons 700 600 500 400 300 200 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 % 12 10 8 6 4 2 0 180 160 140 120 100 EMBIG Spread (Gelişmekte Olan Ülkelerin Yurt Dışı Tahvil Getirisi ile Benzer Vadedeki ABD Tahvil Getirisi Farkı) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 YTL Real Rand 80 2003 2004 2005 2006 Kaynak: : DenizBank,, JP Morgan, Reuters
FED den Kendinize Gelin Çağrısı!!! Kaynak: : DenizBank,, Bloomberg
Buna Diğerleri de Katıld ldı 6% Sterlin (repo) G6 Faizleri % 5.75 % 4.50 5% 4% G7 Gecelik Faiz (GSMH Ağırlıklı) 4% % 4.00 Euro (refinancing) 3% 2% USD (fed funds) Yen (call) 0% 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 % 0.50 2% 1% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Kaynak: Bloomberg
Kaynak: IIF Đptek Kredi Batıklar kları Artmaya Başlad ladı
Riskli Krediler Fonlamadı trilyon 1,2 Varlığa Dayalı Finansman Bonosu Arzı 1,1 1 0,9 300 milyar $ 0,8 2006 2007 Kredileri Verenler Bunu VD Finansman Bonosu Đle Fonluyorlar Kaynak: Federal Reserve
Kaynak: Markit Elden de Çıkartılamadı...
Kaynak: IIF Bankalar Likidite için i in Birbirine Saldırd rdı
Finansal Sistem BüyükbaB kbaş Kurbanlarını Verdi Northern Rock Bear Stearns
Diğerlerinin Hisse Senetleri de Hızla H DüştüD $ CitiGroup $ UBS 60 90 50 40 80 70 60 30 50 20 10 2006 2007 2008 $ Merrill Lynch 100 90 80 70 60 50 40 2006 2007 2008 40 30 20 2006 2007 2008 $ Lehman Brothers 90 80 70 60 50 40 30 2006 2007 2008 Kaynak: Bloomberg, DenizBank
Krizin Hangi AşamasA amasındayız z?
1. Bilanço o Tahribatı Krizin AşamalarA amaları Batıklar kların n Tam Olarak Ortaya Çıkması 2. Finansal Sistemde Yeniden Yapılanma Sermaye Arttırımlar mları ve Kaldırac racın n Azaltılmas lması 3. Ekonomik Resesyon Ne Kadar Sürer S (V ya da L)? Finansal Sisteme Yeni Bir Darbe Gelir mi? 4. Yeni Bir Motorun Ortaya Çıkışıışı ve Geri DönüşD Başlang langıcı: : Yatırım m Yapma Zamanı
Đlk Başta Öngörülen Zarar Tahminlerine Ulaşı şıldı Kaynak: FT, 2/4/2008
1. Bilanço o Tahribatı Krizin AşamalarA amaları Batıklar kların n Tam Olarak Ortaya Çıkması 2. Finansal Sistemde Yeniden Yapılanma Sermaye Arttırımlar mları ve Kaldırac racın n Azaltılmas lması 3. Ekonomik Resesyon Ne Kadar Sürer S (V ya da L)? Finansal Sisteme Yeni Bir Darbe Gelir mi? 4. Yeni Bir Motorun Ortaya Çıkışıışı ve Geri DönüşD Başlang langıcı: : Yatırım m Yapma Zamanı
Faizleri Đndirmek O Kadar Kolay Değil Çünk nkü Enflasyon Tehdidi Var 5% 4% Global Enflasyon Toplam 3% 2% Çekirdek 1% 2004 2005 2006 2007 2008 Kaynak: IMF
Tarım m ve Enerji Fiyatları Enflasyonu Yüksek Y Tutuyor 120 115 IMF Gıda Fiyatları Endeksi ve Artış Oranı (2000=100) 20% 16% $/bl 120 100 Petrol - West Texas 110 105 100 Endeks 12% 8% 80 60 40 95 90 Artış Oranı 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 4% 0% 20 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Kaynak: IMF, Reuters
Son DönemdeD Tarım Ürünlerinde Yaşananlar ananlar
Tarım m Fiyatlarında HızlH zlı Yükseliş 120 115 110 105 100 95 90 IMF Gıda Fiyatları Endeksi ve Artış Oranı (2000=100) Endeks Artış Oranı 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 20% 16% 12% 8% 4% 0% Kaynak: IMF
Tarım m Fiyatlarında HızlH zlı Yükseliş (Ürün n Bazında) $/Ton PĐRĐNÇ (Tayland) $/Bushel HUBUBAT (ABD) 1000 800 13 600 10 400 200 7 0 2006 2007 2008 4 2006 2007 2008 $/Ton MISIR (ABD) $/Lot PAMUK (ABD) 250 225 275 200 175 250 150 125 100 2006 2007 2008 225 2006 2007 2008 Kaynak: Reuters
Fiyatlar Neden Yükseliyor Y?
Geçmi mişten Farklı Olarak Talep Baskısı Var 1. Gelişmekte Olan Ülkelerde Talep Artışı Büyük k nüfuslu n ülkelerde (Hindistan, Çin, Vietnam gibi) artan tüketim t (soya, pirinç) Artan gelirlerle sebzeden et ve süt s tüketimine geçiş ve hayvan besimi (soya, tahıl) 2. Enerji AçığıA ve Tarım Ürünlerinden Enerji Elde Edilmesi Enerji türetilen t bitkiler (mısır, şekerkamışı, şekerpancarı,, gibi)
3. Küresel Isınma Arz Tarafı da Sorunlu (Talep Artışı ışına Eşlik E Edemiyor) Azalan Su Kaynakları Sulak Bitkileri Olumsuz Etkiliyor (çeltik/pirinç,, pamuk, mısır, m ayçiçeği i gibi) Kaynak: Reuters
Üreticiler Đhracatı Kısıtlıyor Ülke Kamboçya Çin Hindistan Filipinler Endonezya Vietnam Arjantin Kazakistan Rusya Ukrayna Mısır Đhracatı Kısıtlayıcı Pirinç Đhracat Yasağı Pirinç Taban Fiyatı Artışı Pirinç Đhracat Yasağı Palm Yağı Nakliye Vergi Artışı Pirinç Đhracatında %22 Đndirim Soya, Mısır, M Buğday ve Et Đhracat Vergilerinde Artış Buğday Đhracat Fiyatlarında Artış Buğday Đhracat KısıtlamasK tlaması Buğday Đhracat KısıtlamasK tlaması 6 Ay Pirinç Đhracat Yasağı Đthalatı Arttırıcı Yemeklik yağ Gümrük k Vergi Đndirimi Planlı Tarım m ithalat Kota Đndirimlerinden Vazgeçme Đthalat Vergi Đndirimi Kaynak: IIF
mn ton... Ve Stoklara YükleniliyorY Tarım Ürünlerinde Global Stoklar Buğday Pirinç mn ton Mısır Kaynak: Reuters
Üretim Maliyetleri de Artıyor Gübre Yakıt $/Ton 700 Ammonia Nitrogen $/Galon 400 Diesel Biofuel Đndex 900 600 500 400 300 200 300 200 600 100 0 2006 2007 2008 100 2006 2007 2008 300 Kaynak: Reuters
Bu Temel Sebepleri Gören G Spekülasyon Fiyatların n Artacağı ğına Oynuyor Fonların n Mısır, M Buğday, Soya (Fasulye+yağ) ) Pozisyonları Endeks ve Trend Fonları Toplam Toplam Pozisyonlara Oranı Kaynak: CBOT 2006 2007 2008
Sosyal Sorunlar Yaratmaya Başlad ladı HAĐTĐ Halk isyanı sonrasında Başbakan Đstifası MISIR Orduya Ekmek Üretme Görevi KAMERUN Halk Gösterilerinde 24 Ölü FĐLĐPĐNLER Pirinç Stoklayanlara Hapis Cezası
Uluslararası Kuruluşlar lar Fiyat Artış ışlarına Hassas Bob Zoellick, Dünya D Bankası Başkan kanı Tarım m Fiyatlarındaki Artış 100 milyon Đnsanı Yoksulluk Sınırın S n Altına Çekebilir (2.5 milyar insan < Günde G 2 $) Dominique Strauss-Kahn, IMF Direktörü Tarım m Fiyatları Daha da Artabilir ve Gelirinin Yarısından Fazlasını Gıda ya Harcayan Yoksul Kesime Darbe Vurabilir. Ülkeler Tarım m Politikalarını Değiştirmeli. Kaynak: Reuters
Krizin TürkiyeT rkiye ye Etkisi?
1. Cari Denge AçığıA Finansmanının n Zorlaşmas ması Yılda 40 mia $ Borçlanma Đhtiyacı Seküritizasyon Piyasalarında SıkışS ışma Şirket Alımlar mları,, Birleşmeleri ve Özelleştirme Talebinde Azalma Cari Đşlemler Dengesi 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008/2 0% -10-20 -30-40 -50-2% -7-16 -4% milyar $ % GSMH -23-5% -6% -33-6% -38-40 -4% -8% Kaynak: TCMB
2. Spekülatif (kısa vadeli) Sermaye Stoğunun Rahatsız z Olması Faiz Đndirimlerinin Durması YTL de Ilıml mlı Bir DüzeltmeD Yükselen Enflasyon Türkiye'ye Yabancı Sermaye Girişi mia $ 60 50 Toplam Doğrudan Yatırım 46 50 46 40 39 30 20 19 20 20 14 11 9 10 2 0 0 2 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008/2 Yabancı Yatırımcıların Yerli Tahvil Portföyleri YTL mia 50 45 40 35 30 25 20 15 2005 2006 2007 2008 Kaynak: TCMB
Ekonomik Büyümenin B Yavaşlamas laması Đhracatın n Yavaşlamas laması ve Zayıf Đç Talep Bankaların n ve Bütçe B e Disiplinin Zarar GörmesiG Reel GSYĐH Artışı 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 9,4% 8,4% 6,9% 6,2% 5,3% 4,5% 4,0% 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 E Kaynak: TÜĐK
Türkiye nin Durumu O Kadar KötüK değil!!! Bankacılık k Sistemi nin Toptan Piyasalara Bağı ğımlılığıığı Az Makroekonomik Değişim im Hikayesi Mali Disipline Devam Faizler Yeterince YüksekY Ülke Faiz Mevcut Enflasyon Enflasyon Hedefi Faiz Yönü TR 15,25% 7,1% % 4 (-+%2) Yatay BR 11,75% 4,2% % 4.5 (-+%2) Yatay GA 11,50% 7,2% % 3 - % 6 Yukarı
Ekonomideki Verimli DöngD ngü Sıkı Bütçe e ve Para Politikaları X??? Yurt DışıD ışından Döviz D Girişi Güçlü YTL, Düşen Enflasyon Artan Tüketim T ve Yatırım Harcamaları Artan Bütçe B e Gelirleri, Enflasyon Baskısı Hızlı Ekonomik Büyüme B
Beklentiler... Son 5 Yılın Y n Finansal ve Makroekonomik Ortamı Değişti Global Ekonomi Yavaşlayacak, Ticaret Hacmi Daralacak Petrol ve Enerji Fiyatları Aynı Paralelde Düşmeyecek D Global Faizler Düşecek; D Fed Funds % 2 ye 2 (ve belki daha da altına) Đnecek, Euro Faizi Haziran a a Kadar Yatay Euro nun Seküler YükseliY kseliş Trendi Bitti, Euro Faizi Düşmeye Başlad ladığında Dolar Değerlenmeye erlenmeye Başlayacak Yüksek Faizli (Carry Trade) Ülkelerde Ilıml mlı Düzeltmeler Yaşanabilir anabilir
Yatırım m Tercihleri... YTL Kısa K Süreli S Çalkantılar lar Yaşayabilir ayabilir Ama GüçG üçlü Seyrini SürdS rdürecekrecek Türkiye nin Yumuşak Karnı Ekonomik Büyüme B YTL Faizlerde Yön Y n AşağıA Ama Bir Süre S Yatay Seyredebilir YTL ye Devam. Kısa K Vadeli Düşünmek D Gerekli. Tahvillerde Vergi Avantajı Var Ama Likiditeye Dikkat Hisse Senetlerinden Uzak Durmak Gerekli Uzun Vadeli Döviz D (Sepet) Borçlanmakta Sorun Yok Spekülatif Yatırımlar Đçinde Zirai Ürünler