ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TEMEL MAKROEKOMĠK DEĞĠŞKENLER VE KAVRAMLAR (Nasıl Ölçülür, Nasıl Yorumlanır)
Neler Öğreneceğiz? Ekonomik Değişkenler nelerdir? Çeşitli Milli Hasıla ve Gelir Kavramları Dairesel Akım Modeli ve GSYİH Ölçümü Makroekonomik Analizde Faiz Oranı Döviz Kurunun Ölçülmesi Ekonomide Kamu Kesimi ve Kamu Açıklarının Ölçülmesi
EKONOMĠK DEĞĠŞKENLER Ekonomik değişkenler, ekonomik ilişkileri oluşturan unsurlar olup, farklı biçimlerde sınıflandırılabilirler. Stok değişken Akım değişken Oran değişken İçsel (endojen) değişken Dışsal (egzojen) değişken
Stok değişken; Bir zaman boyutundan bağımsız olarak ölçülen ve birikmiş bir değer ifade eden değişkendir. Örn:sermaye (K) stok değişkendir ve yatırımların toplamına eşittir.yine dış borç,iç borç stok değişken olup belli bir anda ki durumu yansıtmaktadır. Akım değişken; Bir zaman boyutuna bağlı olarak ölçülen değişkendir. Örn:2010 yılı GSYİH değeri,yatırım,tasarruf ve tüketim gibi değişkenler akım değişkenler olup, belirli bir zaman dilimi için ölçülürler. Oran değişken; iki değişkenin oranı biçiminde ifade edilen değişkenlerdir.örn: işsizlik oranı,enflasyon oranı gibi. İçsel(endojen) değişken:değeri model içerisinde belirlenen değişkendir.örn:tüketim fonksiyonu; C=Co+cY şeklinde yazılmış ise,tüketim bir otonom kısım (Co) ile gelire bağlı kısmın (cy) toplamı ile ölçebileceğimiz bir içsel değişkendir. Dışsal (egzojen) değişken:değeri model dışında belirlenen ve içsel değişken değerine etki eden değişkenlerdir.örn:co otonom tüketim olmakla birlikte içsel değişken olan tüketimi etkilemektedir.yine hükümet tarafından belirlenen kamu harcamaları (G)dışsal değişkendir.
EKONOMĠK DEĞĠŞKENLER Denge, bir sistemde farklı yönelişteki güçlerin eşitlik içerisinde olduğu ve değişkenlerin değişme eğilimi göstermediği durumdur. Kısa ve uzun dönem dengesi: modeldeki değişkenlerden en az bir tanesinin değişmediği dönem kısa dönem olarak tanımlanırken;tüm değişkenlerin değiştiği dönem uzun dönem olarak tanımlanır. Statik, karşılaştırmalı statik ve dinamik analiz:yalnızca denge durumları ile ilgilenen analiz statiktir.farklı denge durumları karşılaştırılarak yapılan analiz karşılaştırmalı statik analizdir.zaman içindeki değişme durumu dikkate alınarak yapılan ise dinamik analizdir. Genel ve kısmi denge analizi: genel denge analizinde ilgili bütün değişkenler ele alınmakta ve hepsinin karşılıklı etkileşimleri araştırılmaktadır.oysa kısmi denge analizinde karşılıklı ilişkiler parçalara ayrılarak incelenmektedir.yani kısmi denge analizinde en önemli değişken seçilmekte diğerleri sabit varsayılarak analiz dışı bırakılmaktadır.
ÇEŞĠTLĠ MĠLLĠ HASILA VE GELĠR KAVRAMLARI Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYĠH ya da GDP) GSYİH, bir dönemde bir ülke sınırları içerisinde üretim faktörleri kullanılarak üretilmiş nihai mal ve hizmetlerin piyasa fiyatlarıyla hesaplanmış değeri olarak tanımlanır. Nihai Mallar, Aramalı ve Katma Değer Nihai mal ve hizmetler, ekonomideki üretici birimlerin üretimde aramalı olarak kullanmayacağı, tüketim, yatırım ve ihracat için kullanıma hazır mal ve hizmetlerdir. Uygulamada,mükerrer hesaplamadan kurtulmak için katma değer kavramı kullanılır.katma değer,bir malın üretiminin her bir aşamasında o malın değerine yapılan ilavedir.bir ürünün piyasa fiyatı onun katma değerleri toplamına eşittir.ekonomide üretilen bütün katma değerlerin toplanması suretiyle GSMH ye ulaşılabilir.
Nihai Mallar, Aramalı ve Katma Değer Üretim aşaması İşletme Satış değerleri Aramallarının değeri Katma değer Ormandan ağaç kesimi Tomruktan kereste ve sunta üretimi Kereste ve suntadan kütüphane imali Kütüphanenin tüketiciye satılması Orman Ürünleri Sanayi AŞ Adıgüzel Kerestecilik Ltd. Şti. Anadolu Mobilya İmalathanesi Asya Halı ve Mobilya Pazarı 35-35 52.50 35 17.50 120 52.50 67.50 150 120 30 Toplam katma değer: 150
ÇEŞĠTLĠ MĠLLĠ HASILA VE GELĠR KAVRAMLARI Cari Dönem Üretimi GSYİH yalnızca hesaplandığı dönemde üretilmiş mal ve hizmetleri içerir. Örn:yeni bir evin yapılması GSMH yı artırırken,mevcut bir evin satışı GSMH yı etkilemez. Piyasa Fiyatları GSYİH, malların değerini piyasadaki alıcı fiyatlarıyla ölçer. Alıcının ödediği piyasa fiyatı ile satıcının eline geçen fiyat farklıdır.piyasa fiyatından dolaylı vergileri çıkarırsak,malın üretiminde kullanılan faktörlerin elde ettikleri geliri bulmuş oluruz.
Dairesel Akım Modeli ve GSYĠH nin Ölçülmesi GSYİH nin ölçümü için üç yöntem kullanılır. Harcamalar yöntemi: Tamamlanmış mal ve hizmetlerin satın alınmasında ne kadar para harcandığını ölçer. Gelirler yöntemi: Bu mal ve hizmetlerin üretilmesi sürecinde elde edilen geliri ölçer.bir kişinin harcaması diğerinin geliri olduğundan her iki yaklaşımla aynı sonuca ulaşılması bir zorunluluktur. Üretim yöntemi: Firmaların ürettikleri tüm mal ve hizmetlerin miktarı ile bunların fiyatlarını çarparak dönem üretiminin değerine ulaşırız. Yaklaşım farklı olmasına karşın, hangi yöntemle hesaplanırsa hesaplansın, GSYİH için aynı büyüklüğe ulaşılmaktadır.
HANEHALKLARI FİRMALAR Dairesel Akım Modeli ve GSYĠH nin Ölçülmesi ŞEKİL 3.2. Hanehalkları ve Firmalar Arasındaki Dairesel Akım Mal ve Hizmet için Harcamalar Mal ve Hizmet Piyasası Mal ve Hizmet için Harcamalar Mal ve Hizmet Mal ve Hizmet Ekonomik Kaynak Kaynaklar Faktör Gelirleri Faktör Gelirleri Faktör Piyasası
Dairesel Akım Modeli ve GSYĠH nin Ölçülmesi Ekonomide harcama ve gelir etkileşimlerinin üç piyasada gerçekleştiğini görürüz. Mal ve hizmet piyasaları Faktör piyasaları Finansal piyasalardır.
Dairesel Akım Modeli ve GSYĠH nin Ölçülmesi Bu piyasalarda rol oynayan ekonomik birimler ise dört grupta toplanır. Bunlar: Hanehalkları -Firmalara üretim faktörleri arz ederek,karşılığında gelir elde ederler. -Firmalardan tüketim malı satın alarak harcama yapar. -Gelirinin bir kısmını tasarruf yapar. Firmalar -üretim faktörleri karşılığında hanehalklarına ödeme yapar. -Diğer firmaların yatırım harcamalarından gelir elde eder. -Kendi stoklarını azaltabilirler. -Yatırımlarını finanse etmek için finansal piyasalardan ve hanehalklarından borçlanırlar. Devlet -Firmalardan satın aldığı mal ve hizmetler için harcama yapar. -Hanehalkı ve firmalara transfer ödemesinde bulunur ve onlardan vergi alır. -Geliri ve giderleri arasında fark oluşursa,bütçe imkanlarına göre borçlanır yada borçlarını öder. Dış alem -Yurtiçi firmalarca satılan mal ve hizmetlerden gelir elde edilir.(ihracat) -yabancı firmaların ürettiği mal ve hizmetler için harcama yapılır.(ithalat)
Dairesel Akım Modeli ve GSYĠH nin Ölçülmesi Toplam gelire eşit olan toplam harcamalar tüketim (C), yatırım harcamaları (I), kamu harcamaları (G), net ihracat (NX) dan oluşur.
Dairesel Akım Modeli ve GSYĠH nin Ölçülmesi Harcama Yöntemiyle GSYİH nin Ölçülmesi Ekonomide mal ve hizmetler için harcama yapan sadece hanehalkları değildir. Devlet, firmalar ve yabancılar da harcama yaparlar. Harcama yaklaşımı çerçevesinde GSYİH; GSYİH = C+I+G+NX Eğer bu eşitliğe net dış faktör gelirleri ilave edilmezse, ulaşılacak milli gelir ölçüsü Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH ya da GNP) olacaktır.
Dairesel Akım Modeli ve GSYĠH nin Ölçülmesi Gelir Yöntemiyle GSYİH nin Ölçülmesi: Üretim; mal ve hizmet üretmek amacıyla üretim faktörlerini bir araya getirmek suretiyle gerçekleştirildiğine göre,üretilen hasılanın değerine,bu faktörlere yapılan ödemeler toplamından ulaşılır.ancak ilave olarak iki tanede gelir sayılmayan ödeme vardır.dolaylı vergiler ve amortismanlar. GSYİH = Ücret + Rant + Faiz + Kar + Dolaylı Vergiler + Amortismanlar GSMH = GSYİH + Net Dış Faktör Gelirleri Gelir yaklaşımıyla elde edilen büyüklüğün harcama yaklaşımıyla ulaşılan sonuca eşit olması gerekir.
Dairesel Akım Modeli ve GSYĠH nin Ölçülmesi Üretim Yöntemiyle GSYİH nin Ölçülmesi Firmaların ürettikleri tüm mal ve hizmetlerin miktarı ile bunların fiyatlarını çarparak, dönem üretiminin değerine ulaşırız. TÜİK in üretim yöntemiyle GSYİH hesaplarında, aynı mal ve hizmetleri üreten birimlerden oluşan faaliyet kollarındaki nihai mal ve hizmet üretim değerinin ölçülmesi esası benimsenmiştir.
Dairesel Akım Modeli ve GSYĠH nin Ölçülmesi Diğer Milli Gelir Kavramları Gayri Safi Yurtiçi Hasıla(GSYİH veya GDP) GSYİH,yurtiçinde üretilmiş nihai mal ve hizmetlerin değeridir. Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH veya GNP) GSMH ise, bir ülke vatandaşlarının ürettiği bütün ekonomik değerleri içermektedir.buna göre GSYİH nin bir kısmı diğer ülke vatandaşlarınca üretilmiş olabileceği gibi,gsmh nin bir kısmıda ülkenin diğer ülkelerde yerleşik vatandaşlarınca üretilmiş olabilir.bu iki kavram sadece kapsadığı coğrafik alan bakımından farklılık gösterir. GSYİH + Net Dış Alem Faktör Geliri (NDAFG) = GSMH NDAFG= Dış alem faktör gelirleri Dış alem faktör ödemeleri
Dairesel Akım Modeli ve GSYĠH nin Ölçülmesi Safi Milli Hasıla (SMH veya NNP) GSMH yi oluşturan mal ve hizmetlerin üretiminde,diğer üretim faktörleri yanında önceki yıllarda üretilmiş sermaye mallarıda kullanılır.bu sermaye mallarında ortaya çıkan aşınma ve yıpranmaları (amortisman) GSMH den çıkartırsak,smh yada net milli hasılayı elde ederiz. SMH = GSMH - Amortismanlar SMH, ekonominin cari dönemdeki gerçek üretim gücünün ölçüsüdür. Milli Gelir (MG ya da NI) Faktör fiyatlarıyla SMH olarak adlandırılan milli gelir, üretim faktörlerinin üretimden aldıkları payların toplamıdır. MG = GSMH Amortismanlar Dolaylı Vergiler + Sübvansiyonlar MG = Ücretler + Karlar + Faiz + Rant (Kiralar)
Dairesel Akım Modeli ve GSYĠH nin Ölçülmesi Kişisel Gelir (KG ya da Y) Kişisel gelir, kişilerin ellerine geçen gelirdir. Ancak bu, üretime katkılarından ötürü ellerine geçmesi beklenen gelirden farklıdır. Zira faktör gelirlerinden bir kısım kesintiler ve faktör gelirlerine bir kısım ilaveler söz konusudur. KG=MG Sigorta Primleri Kurumlar Vergisi Dağıtılmayan Karlar + Transferler Harcanabilir (Kullanılabilir) Gelir (HG ya da Y d ) Kişileri en çok ilgilendiren gelir kavramıdır. Harcanabilir gelir, kişisel gelirden gelir vergisi ve diğer kanuni ödemeler yapıldıktan sonra elde edilen tutardır.harcanabilir gelir ya tüketilir (C) yada tasarruf (S) edilir. Harcanabilir Gelir = Kişisel Gelir - Dolaysız Vergiler Y d = C + S
Dairesel Akım Modeli ve GSYĠH nin Ölçülmesi GSYİH (+) Dış alemden elde edilen faktör gelirleri (-) Dış aleme ödenen faktör ödemeleri = GSMH (-) Amortismanlar = Safi Milli Hasıla (-) [Dolaylı vergiler sübvansiyon] = Milli Gelir (-) Dağıtılmayan karlar (-) Sigorta primleri (-) Kurumlar vergisi (+) Transfer harcamaları = Kişisel Gelir (-) Dolaysız vergiler = Harcanabilir Gelir = C+S
MALĠ PĠYASALARIN ANA GÖSTERGESĠ : FAĠZ ORANI Faiz oranı, herhangi bir nedenle ertelenen bir TL lik nakdi ödemenin bedeli olup, gelecekte yapılacak ödeme ile şimdiki ödeme arasındaki oransal farktır. Faiz oranının yükselmesi borçlanma maliyetini arttırır. Faiz oranlarının hangi düzeyde seyrettiği ve ne yönde değiştiği kısa ve uzun dönemde faiz oranını belirleyen unsurların neler olduğu makroekonomik analiz açısından önem taşımaktadır. Faiz Oranıyla Ġlgili Ayrımlar Kısa ve Uzun Vadeli Faiz Oranı:Vadeye göre faiz oranı değişmekle birlikte genelde yıllık olarak ifade edilmektedir.örn:3 ay vadeli mevduata uygulanan faiz oranı %24 tür denildiğinde bunun anlamı mevduatın 3 aylık getirisi %6 dır demektir.yine bankalar arası para piyasasında gecelik faiz oranı %20dir denildiğinde bu piyasada 1TL ye 360 gün için %20,1 gün içinse %0.055 faiz tahakkuk ettirildiği anlamına gelir.ya da 25yıl vadeli bir konut kredisinin faiz oranı %10dur denildiğinde her yıl için alınan krediye bu oranda faiz uygulandığını anlarız. Basit ve Bileşik Faiz: Eğer belli bir anapara üzerinden faiz hesaplanıyor,vade sonunda tekrar aynı anapara üzerinden faiz işletiliyorsa burada basit faiz söz konusudur.eğer ilk dönem sonunda tahakkuk ettirilen faiz,dönem sonunda anaparaya ekleniyor ve gelecek dönem için faiz bu tutar üzerinden yürütülüyorsa,burada bileşik faiz uygulanmaktadır. Nominal ve Reel Faiz Oranı:Şu ana kadar bahsettiğimiz faiz oranları nominal faiz oranlarıdır.yani,fiyat düzeyindeki değişmeler için herhangi bir ayarlamayı içermemektedir.reel faiz oranını elde etmek içinse nominal faiz oranını bir fiyat endeksi ile deflate etmemiz gerekir.
Makroekonomik Analizde Faiz Oranı Makroekonomi toplulaştırılmış değişkenler üzerine oturtulmaktadır. Bu durumda faiz oranında da bir toplulaştırma yapma zorunluluğu olduğu açıktır. Normal koşullar altında kısa vadeli faiz oranları uzun vadeli oranların altında olacaktır. Esasen faiz oranlarının vade yapısını çeşitli ekonomik değişkenlere ilişkin beklentiler belirler. Örneğin, gelecekte enflasyon oranının düşmesi bekleniyorsa kısa vadeli faiz oranı uzun vadeli faiz oranından daha yüksek olabilir. Peki ekonomideki faiz oranını tek bir değerle ya da mümkün olduğunca az sayıdaki değer ile nasıl ifade edebiliriz? Bu sorunun da cevabı ortalama faiz oranını gösteren ve bundaki değişmelerin yönünü ve büyüklüğünü ölçmeye imkan veren endeks oluşturmaktır. Örneğin mevduat faizleri için vadelerine göre farklılık gösteren faiz oranlarını, her bir mevduat türünün toplam mevduat içindeki payına göre ağırlıklandırarak bir ortalama mevduat faiz oranı hesaplayabiliriz.
Makroekonomik Analizde Faiz Oranı Tahvil Fiyatları ve Faiz Oranı Ekonomide faiz getiren tüm varlıklar tahvil, faiz dışında bir getirisi olan diğer servet unsurlarını da hisse senedi olarak kabul edilmektedir. Faizdeki değişmeler ise tahvil fiyatlarındaki bir değişmeyle kendini göstermektedir. Örn:sınırsız vadeli ve yıllık 100000TL tutarında faiz getiren bir tahvil mevcut olsun eğer piyasada geçerli faiz oranı %10 ise,tahvilin değeri 100000TL olacaktır ki bu sayede tahvilin getiriside %10[=10.000TL/100.000TL)] olur.eğer faiz oranı %20 olsaydı 10.000TL tutarında faiz için 50.000TL değerinde tahvil gerekecekti.bu tahvil %10 getiri sağladığı için değeri 50TL ye inecekti.şimdi piyasa faiz oranının %5 e düştüğünü varsayalım.bu durumda tahvilin değeri 200.000TL olur.çünkü bu fiyattan tahvilin getirisi diğer varlıklara eşitlenmektedir.bu basit örnek tahvil fiyatları ile getirisi (faiz oranı) arasında ters yönlü bir ilişki olduğunu ortaya koymaktadır.
DÖVĠZ KURUNUN ÖLÇÜLMESĠ Döviz kuru bir ülkenin para biriminin, diğer bir ülke para birimi cinsinden değeridir. Alternatif Döviz Kuru Tanımları Döviz kuru (ER) basitçe, yabancı bir para birimi için ödenen milli para miktarını ifade etmektedir. ER = Ulusal Para / Yabancı Para Bu tanım bize iki taraflı nominal döviz kurunu vermektedir. Reel döviz kuru, nominal döviz kurunun bir fiyat endeksiyle veya çeşitli fiyat endeksleri kullanılarak deflate edilmiş ifadesidir.
DÖVĠZ KURUNUN ÖLÇÜLMESĠ Reel Döviz Kuru İki taraflı reel döviz kuru şöyle tanımlanabilir: RER Ulusal Para d P Yabancı Para f P ERx P P f d Bu eşitlikte ER iki taraflı nominal döviz kuru olup, Pd yurtiçi fiyat düzeyini, Pf ise diğer ülkenin fiyat düzeyini göstermektedir. Düz ve Çapraz Döviz Kuru Düz kurda bir ülkenin para birimi ile diğerleri arasındaki bir mübadele oranı sözkonusudur. Çapraz kur ise iki ülkenin para birimleri arasındaki değişim oranına bunların TL ile ikili kurlarından ulaşılmaktadır. Örn:TL ile US $ arasında kur 1,6TL/$ ve TL ile arasındaki kur 2TL/ ise bu iki kur değerinden hareketle $ ve arasındaki döviz kurunu 1.25 $/ =(2TL/ )/(1,6TL/$)] olarak hesaplayabiliriz.bu değer $ ile arasındaki çapraz kurdur.yani 1 almak için gerekli $ miktarı1.25$ dır.
DÖVĠZ KURUNUN ÖLÇÜLMESĠ Bazı Terimler Devalüasyon, sabit kur sisteminde resmi makamlarca, ülke parasının değerinin diğer ülke paraları karşısında düşürülmesidir. Paranın değer kaybetmesi ise serbest kur sisteminde, ülke para biriminin diğer ülke paraları karşısında değer kaybetmesidir. Revalüasyon, sabit kur sisteminde, resmi makamlarca, ülke parasının değerinin yükseltilmesidir. Paranın değer kazanması ise serbest kur sisteminde bir ülke parasının değerinin diğer ülkelerin paraları karşısında artmasıdır.
EKONOMĠDE KAMU KESĠMĠ: KAMU AÇIKLARININ ÖLÇÜMÜ Bütçe açığı, bütçe harcamalarının bütçe gelirlerini aşan kısmıdır. Bütçe fazlası ise negatif bütçe açığıdır: Bütçe açığı = Bütçe harcamaları Bütçe gelirleri Genel anlamda bütçe terimi, merkezi devletin bütçesini ifade etmesine karşın, bütçe açığı ile ilgili tartışmalar hemen her zaman tüm kamu kesimini içeren bir anlamda kullanılmaktadır. Buna geniş anlamda bütçe açığı ya da kamu açığı denir. Kamu açığı = Kamu harcamaları Kamu gelirleri
Kamu kesimi, genel ve katma (konsolide) bütçeli kuruluşlara ilaveten mahalli idareler, kamu iktisadi teşebbüsleri, döner sermayeler ve sosyal güvenlik kurumlarını içermektedir. Ancak normal olarak kamu iktisadi teşebbüsleri ve döner sermayeler ticari kurallara göre piyasa şartlarında işletilmekte ve bu bağlamda mülkiyet yapısı dışında özel sektör işletmelerinden bir farkı bulunmamaktadır.bu nedenle bunların tüm gelir ve giderlerini kamu geliri ve harcaması olarak kabul etmemiz söz konusu olamaz.ancak,yine de bunlar kamu kurumu olduğundan bunların finansman gereksinimleri bütçeden transferlerle karşılanmaktadır.benzer şekilde sosyal güvenlik kurumlarının açıkları da konsolide bütçeden yapılan transferlerle kapatılmaktadır.
EKONOMĠDE KAMU KESĠMĠ: KAMU AÇIKLARININ ÖLÇÜMÜ Yukarıda bahsedilen geniş anlamda kamu açığı terimi daha teknik bir terim kullanılarak kamu kesimi borçlanma gereği (PSBR ya da KKBG) olarak adlandırılmakta ve tüm bu kurumların toplam finansman ihtiyacını ifade etmektedir. Kamu kesimi mali fazla verdiği yıllarda bu tanım Kamu Sektörü Borç Geri Ödemesi (PSDR ya da KKBGÖ) biçimini almaktadır.
EKONOMĠDE KAMU KESĠMĠ: KAMU AÇIKLARININ ÖLÇÜMÜ Bütçe açığını, kamu giderleri ve kamu geliri arasındaki fark olarak tanımlamak açık ve anlaşılır görülse de maliyeciler ve ekonomistler hemen her şeyde olduğu gibi burada da bir kısım ince analizlere imkan verecek ayrımlara gitmişlerdir. Bu sınıflandırmada yer verilen bütçe açığı terimleri cari açık, sermaye açığı, birincil bütçe açığı, işlemsel açık gibi kavramlar burada kısaca açıklanacaktır.
EKONOMĠDE KAMU KESĠMĠ: KAMU AÇIKLARININ ÖLÇÜMÜ Cari Açık ve Sermaye Açığı Cari açık cari harcamalar ile cari gelirler arasındaki farkı ifade eder. Cari bütçe açığı, sermaye mallarının satışından elde edilen gelirler ve dönem içinde yapılan yatırım harcamalarının dikkate alınmadığı durumda bütçe gelirleri ile bütçe giderleri arasındaki farktır. Bu durumda kamu kesiminin gerçek durumu cari açık ile ortaya çıkar. Ancak cari giderler birikmiş sermaye malları için ayrılan amortismanları da içerir. Cari Açık= (Bütçe Harcamaları-Yatırım Harcamaları) - (Bütçe Gelirleri-Sermaye Mallarının Satışından elde edilen gelirler)
EKONOMĠDE KAMU KESĠMĠ: KAMU AÇIKLARININ ÖLÇÜMÜ Birincil (Faiz Dışı) Bütçe Açığı Faiz ödemelerini içermeyen bütçe açığı birincil ya da faiz dışı bütçe açığı olarak adlandırılır. Birincil açık bütçenin hükümetlerce kontrol edilebilen kısmına ilişkindir. Faiz ödemeleri ise kamu otoritesinin takdirine bağlı olmayan ve daha önceki bütçe uygulamalarının bir sonucu olarak ortaya çıkan harcamalardır. Faiz dışı bütçenin sürekli açık vermesi kabul edilemez bir durumdur. Çünkü eninde sonunda birincil açık negatif olmalıdır. Yani faiz dışında bütçe fazla vermelidir ki faiz ödemeleri bununla karşılanabilsin. Birincil Bütçe Açığı= Bütçe Açığı + Faiz Ödemeleri Ġşlemsel Açık İşlemsel açık, bütçe açığından, birincil açıkta olduğu gibi toplam açıktan faiz ödemelerinin çıkartılmasıyla değil, sadece faiz ödemelerinin enflasyon etkisiyle aşınmaya uğramayan kısmının çıkartılmasıyla bulunur. Diğer bir ifadeyle,işlemsel açık birincil açık ile reel faiz ödemelerinin toplamıdır. İşlemsel Açık= Birincil Açık +Reel Faiz Ödemeleri Enflasyon karşısında,nominal faiz oranlarından enflasyon oranı kadar meydana gelen artış,enflasyonun anapara üzerinde meydana getirdiği aşınmayı telafi eder.ancak nominal faiz oranları enflasyondan daha fazla artıyorsa,devletin borç senetlerini sahip olanlara doğru reel bir kaynak transferi gerçekleşir.sadece enflasyondan aşınmayı karşılayan kısma borcun amortizasyonu denmektedir.