Yrd.Doç.Dr.Ahmet HAKYEMEZ (Bu sunum Yrd. Doç. Dr. Serap EMİR ve Doç. Dr. Sevinç HATİPOĞLU nun sunumlarına dayanılarak hazırlanmıştır)
Hata: Ölçme sonuçlarına istenmeyen değişkenlerin karışmasıdır. Hataların bir kısmı kontrol dışında ölçme sonuçlarına karışabilir. Bu nedenle çok iyi sanılan ölçme araçlarıyla yapılan ölçmelerde bile bir miktar hata vardır.
1) Sabit hata 2) Sistematik hata 3) Tesadüfi hata
Bir ölçmeden diğerine miktarı değişmeyen hatalardır. Ölçüm aracındaki bir hatanın tüm ölçümleri aynı şekilde etkilemesi Örneğin, bütün öğrencilerin test puanlarına 5 puan eklemek, cetveldeki bir santimlik kısalık gibi.
Ölçülen büyüklüğe, ölçmeciye ya da ölçme koşullarına bağlı olarak miktarı değişen hatalardır. Örneğin, yapılan sınavda çalışkan olduğu düşünülen öğrencilere öğretmenlerin fazladan puan vermesi ya da çalışkan olmadığı düşünülen öğrencilere düşük puan vermesi gibi.
Yönü, miktarı ve kaynağı belli olmayan hatalardır. Örneğin: Dikkatsizce okunup puanlanan notlar, doğru okunduğu halde yanlış kayıt edilen notlar
Sabit ve sistematik hataların miktarı ve yönü çeşitli yollarla belirlenebilmekte ve dolayısı ile ölçme sonuçları bu hatalardan arındırılabilmektedir. Ancak tesadüfi hatalar için aynı durum söz konusu değildir.
Ölçme sonuçlarına karışan hatalar genel olarak; Ölçmeyi yapan kişilerden Ölçmenin yapıldığı araçtan Ölçme ortamından Ölçmenin yapıldığı gruptan kaynaklanabilir.
Ölçmeyi yapan kişinin ölçme yaparken; dikkatsizliği, yorgunluğu vb. ölçme sonuçlarına hata karışmasına neden olabilir. Puanlama aşamasında, puanlayıcının kendine ait yorumları puanlamaya etki edebilir. Her puanlayıcı sınavları kendi bakış açısına ve anlayışına göre değerlendirecektir. Eğitimde, özellikle yazılı yoklama ve ödevler puanlanırken; puanlayıcı kanıları, farklı bakış açıları hataya neden olabilir. Bir testten elde edilen puanların, puanlayıcıya ve puanlama zamanına göre değişmemesi; Puanlamadaki tesadüfi hataların azlığını yani, testin puanlama güvenirliğinin yüksekliğini gösterir.
Bir özelliği ölçmek üzere bir test geliştirilmişse, testin maddelerinin geliştirilmiş olduğu özelliğin kapsamına giren tüm konuları yeterince kapsaması, tüm davranışları iyi örneklemesi gereklidir. Eğer test işlenen konuların tamamını örneklemez ise, öğrenci bildiği yerlerden soru çıktığında yüksek puan, bilmediği yerlerden soru çıktığında ise düşük puan alacaktır. Dolayısıyla değerlendirme hatalı olacaktır. Testler yapılandırılırken maddelerin iyi ifade edilememesi, öğrencilerin soruları yanlış anlamasına ve hataya neden olacaktır. Çoktan seçmeli ve doğru yanlış tipi objektif testlerde karşılaşılan ve şans başarısı olarak adlandırılan, öğrencinin doğru cevabı bilmediği halde tahmin yoluyla bulması yine bir hatadır.
Test uygulanırken ortaya çıkan testin yapıldığı ortamla ilgili bazı hata kaynaklan, testi alan bireylerin motivasyonunu ya da dikkatini etkileyebilir. Bu da ölçme sonuçlarına hata karışmasına neden olabilir. Bu faktörlerin etkisiyle, birey alabileceği puanın altında veya üstünde puan alabilir. Testin uygulanışı sırasında, sınavın uygulandığı dersliğin sıcaklığı, ışık, havalandırma, gürültü düzeyi, sınav düzeninin kopya çekmeye uygun olması gibi faktörler, ortamla ilgili hata kaynaklarına örnek olarak verilebilir Teste ait uygulama koşulları, testi alan her öğrenci için aynı olmalıdır. Yani, testi alan tüm bireyler aynı koşul ve olanaklarda sınavı almalıdır.
Ölçmenin yapıldığı gruba ait bireylerin, ölçme işlemi yapılırken içinde bulundukları motivasyon, heyecan, stres, uykusuzluk, dikkat dağınıklığı vb. gibi özel koşullar ya da ölçme işlemi yapılmadan önce geçirdikleri, kaza, şok, tartışma vb. gibi olumsuz yaşantılar, onların ölçülen özelliklerine ilişkin gerçek performanslarını ortaya koymalarını engelleyecektir. Bu durumda bireylerden elde edilen puanlar olması gerekenden yani onların gerçek performansından farklı olacaktır. Bu da güvenirliği etkileyen bir hata kaynağıdır. Bu sebeple, test verilmeden önce, testi alan bireylerin moral ve motivasyonu onları rahatlatıcı ve telkin edici sözlerle düzeltilmelidir.
ÖLÇME ARAÇLARINDA BULUNMASI GEREKEN NİTELİKLER
Bir ölçme aracının güvenirliği, aracın, ölçmek istediği değişkeni ne derece duyarlıkla ölçtüğü, ya da ölçme sonuçlarının hatalardan arınıklık derecesidir.
1)Güvenirliği artırmada en etkili yol, soru sayısını artırmaktır. Böylece birimin değeri küçülerek duyarlılık artar. 2)Ölçme aracını oluşturan soruların açık ve anlaşılır yazılması, 3)Soruların uygun büyüklükte puntoyla yazılması, 4)Soruların test formu içerisine düzgün yerleştirilmesi, 5)Baskı hatalarının olmaması, okunaklı olması vb.
6)Sınav süresinin yeterli verilmesi, 7)Sınav ortamının temiz, yeterli düzeyde ısı, aydınlık olması, 8)Gürültülü bir ortamda olmaması 9)Öğrencinin kaygı düzeyinin belli bir düzeyde olması. 10)Puanlamanın objektifliği
Geçerlik, bir ölçme aracının ölçmek istediği değişkeni ölçüp ölçmediği, ölçüyorsa onu başka değişkenlerden ne derece arınık olarak ölçtüğüdür. Daha genel anlamda ölçme aracının amacını gerçekleştirebilme düzeyidir.
1) Güvenirliği düşüren bütün etmenler geçerliği de düşürür. 2) Soruların dersin konularını yeterince kapsamaması 3) Soru sayısının azlığı, 4) Sınavın uygulama koşullarının olumsuzluğu 5) Sınav süresinin yetersizliği 6) Sınav stresi 7) Puanlama hatası 8) Sınavın çok zor ve çok kolay olması
Ölçme aracının ekonomik olması, uygulama süresinin kısalığı, ölçmeciden istediği beceriler, hazırlamasının ve uygulamasının kolaylığı, puanlamasının pratikliği gibi etkenler ölçme aracının kullanışlılığını gösterir.
Ekonomiklik Uygulanabilirlik Puanlanabilirlik
Ölçme aracının, zaman, para, emek açısından ekonomik olması demektir Ölçme aracı, hazırlayan kişiye ve diğer okul personeline, çok fazla mali yük getirmemelidir. Ekonomiklik; ne ucuz test ve yöntemleri gelişi güzel kullanmayla sağlanabilir, ne de pahalı araçları ya da yöntemleri tercih etmek doğrudur. Ekonomiklik, ölçme aracının geçerlik ve güvenirlik gibi teknik özelliklerinin göz önünde tutularak, olabildiğince ucuza mal edilebilmesidir.
Bir ölçme aracı ya da testin uygulanabilirlik özelliğine sahip olabilmesi için, 1. Ölçme aracının ya da testin, yönergesi (talimatları) ve testle ilgili açıklamalar, açık seçik ve öğrencilerin anlayabileceği biçimde olmalı, 2. Ölçme aracının ya da testin biçimsel özellikleri (formatı) uygun ve anlaşılır olmalı, 3. Kişiler gereksiz çaba sarf etmeden testi kullanabilmeli ya da uygulayabilmelidirler. 4. Teste, test materyallerine ve test durumlarına ilişkin açıklamalar, talimatlar vs. açık seçik, anlaşılır olmalıdır 5. Gerektiğinde, testin ya da (varsa) testin içindeki materyallerin kullanımına ilişkin örnekler açık seçik olmalıdır. 6. Testin, sayfa düzeni, yazı düzeni, satır aralıkları, yazı stili ve puntosu gibi genel biçimsel özelliklerine dikkat edilmeli, 7. Öğrencilerin test maddelerini kolayca algılayacağı biçimde düzenlenmelidir.
Ölçme aracının puanlanabilirlik özelliğine sahip olabilmesi için, 1. Ölçme aracı ve/veya cevap kağıdı (formu) öğrenci cevaplarını uygun biçimde almak için, öğrencinin kolayca anlayabileceği ve algılayabileceği biçimde düzenlenmeli, 2. Cevap anahtarı dikkatli, özenle ve doğru hazırlanmalı, kullanımı kolay, anlaşılır ve pratik olmalı, güvenilir bir puanlamaya olanak sağlamalı, 3. Puanlayıcı, ölçme aracına ilişkin puanları kolay, doğru ve hızlı elde edebilmelidir.