KAHRAMANMARAŞ TAKİ KADIN GİRİŞİMCİLERİN ÖZELLİKLERİ, GİRİŞİMCİ OLMA NEDENLERİ VE KARŞILAŞTIKLARI SORUNLAR

KAHRAMANMARAŞ TAKİ KADIN GİRİŞİMCİLERİN ÖZELLİKLERİ, GİRİŞİMCİ OLMA NEDENLERİ VE KARŞILAŞTIKLARI SORUNLAR Prof. Dr. Mustafa TAŞLIYAN Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, İİBF İşletme Bölümü Öğr. Gör. Dr. Bengü HIRLAK Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Meslek Yüksekokulu, Yönetim ve Organizasyon Bölümü Yrd. Doç. Dr. Gamze Ebru ÇİFTÇİ Hitit Üniversitesi, Sungurlu Meslek Yüksekokulu, Yönetim ve Organizasyon Bölümü Enise FİDAN Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, SBE, İşletme Anabilim Dalı Özet Son yıllarda çalışma hayatında ağırlıkları büyük ölçüde hissedilen kadınların, çeşitli sebeplerle örneğin; kendi işinin patronu olmak, ekonomik bağımsızlık kazanmak gibi nedenlerle, kendi işletmelerini kurmayı tercih ettikleri görülmektedir. Bu araştırma girişimcilik faaliyetinde bulunan kadınların demografik özelliklerini, girişimci olma nedenlerini, iş kurarken ve faaliyetleri sırasında karşılaştıkları sorunları belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla, Kahramanmaraş ta iş kuran 00 kadın girişimci üzerinde bir araştırma yapılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre; kadın girişimcilerin en çok maddi açıdan rahat olmak, ekonomik bağımsızlık elde etmek ve becerilerini değerlendirmek için iş kurma girişiminde bulundukları, işlerini kurarken en çok kiraların yüksek olmasından dolayı sorun yaşadıkları ve yine sermaye temininde de problem yaşadıkları tespit edilmiştir. Ayrıca kadın girişimcilerin girişimcilik faaliyetlerini yürütürken en çok pazarın durgun oluşu, borç ve vergi ödemeleri gibi maddi konularda sorunlarla karşılaştıkları belirlenmiştir. 5 Anahtar Kelimeler: Girişimcilik, Kadın Girişimciliği, Girişimci Olma Nedenleri, Kadın Girişimcilerin Özellikleri ve Sorunları.. Giriş Gelişmişliğin ve gelişme hızının en önemli göstergelerinden bir tanesi de girişimciliktir. Hem gelişme hızının artması hem de gelişmişlik düzeyinin korunması, toplumdaki bireylerin girişimcilik eğilimleri ve girişimcilerin sayısı ile paralellik göstermektedir. Girişimci sayısı arttıkça gelişme yolunda büyüme ve çağı yakalama hatta atlama hususunda sağlanan başarılar da bir o kadar aratacaktır. Dolayısıyla gelişmekte olan ülkelerden bir tanesi olan ülkemiz için girişimcilik kavramı, oldukça önemli bir kavramdır (Demirel ve Akbıyık, 009: 5-0). Girişimcilik kavramı, Fransızca entreprendre kelimesinden türetilmiş olup, Türkçede bu kavram üstlenmek anlamına gelmektedir (Arıkan, 00: 7; Akt. Demirel ve Akbıyık, 009: 6). Girişimcilik kavramı, iş dünyasındaki fırsatları belirlemek, bu

fırsatların amaçlara, değerlere ve şartlara uygun olduğu tespit edildiği anda kar, büyüme vs. gibi amaçlar ile beraber riskleri de göze alarak, üretim faktörlerini bir araya getirerek, topluma yararlı ürün ve hizmetleri üretme süreci şeklinde ifade edilebilmektedir (Demirel ve Akbıyık, 009: 5-0). Girişimci; yeni fikirlerin ortaya atılmasını, yayılmasını ve hayata geçirilmesini, ekonomik büyümenin ve kalkınmanın hızlanmasını, yeni sektörlerin doğmasını, ekonomik faaliyetlerin düzenlenmesini ve istihdamın yaratılmasını sağlayan anahtar bir faktördür (Doğan vd. 00: ). Bilinmektedir ki artık günümüzde kadınlar da, ekonomik hayatın ayrılmaz birer parçası haline gelmişlerdir. Kadınlar, çalışma hayatının her alanında yer almakta, üreterek toplumların gelişmesine katkı sağlamaktadırlar. 990 lı yılların başlarından itibaren Türkiye de kamu kurumlarında, sivil toplum kuruluşlarında ve uluslararası kuruluşlarda kadın girişimciliğini geliştirmeye yönelik olarak ilgi ve etkinliklerinde artış gözlenmiştir. Bu gelişme, Türkiye de kadınların ekonomik etkinliklere katılımını arttırmak adına kadın girişimciliğine yönelik artan bir ilginin sonucu şeklinde değerlendirilmelidir. Kadın girişimciliğinin geliştirilmesi, kadınların işsizliğine karşı bir çözüm ve kadınların ekonomik açıdan bağımsızlıklarını elde etmelerinde bir araç olarak görülmektedir (Ecevit, 007: vii). Literatürde yer alan kadın girişimcilik ile ilgili tanımlara bakıldığında bazı ortak noktaların olduğu görülmektedir. Bu ortak noktalara göre kadın girişimci; ev alanı dışında kendi adına bir işletmesi olan, bu işletmeyi tek başına kuran, bu işletmede tek başına ya da çalıştırdığı diğer kişilerle beraber çalışan ya da işletmenin sahibi olma sıfatı ile ortaklık kuran, elde ettiği kazancın yatırımı ve kullanımı ile ilgili söz sahibi olan, kurumunun geleceğine ilişkin planlar yapan, kurduğu işletme ile ilgili bütün riskleri üstlenen kişi olarak tanımlanabilmektedir (Ecevit, 99: 7 ; Akt. Soysal, 00a: 7). Avrupa Komisyonu raporunda ise, kadın girişimci; kendi başına iş kuran, hisselerin çoğuna sahip olan, karar almada, risk almada ve günlük işleri yürütmede aktif görev alan kişiler olarak tanımlanmaktadır (European Commission, 00: ). Aynı zamanda kadın girişimciliği; kadınları ücretsiz aile işçisi konumundan kendi namına iş yapan kişi konuma getirmede ve statülerini yükseltmede bir araç olmaktadır (Çakıcı, 006: 59). Özellikle ülkemizde kadınların ekonomik ve sosyal açıdan güçlenmelerini ve özgürleşmelerini sağlamak için kurulan bazı kurum ve kuruluşlar yer almaktadır. Örneğin; Kadın Girişimciler Derneği (KAGİDER), Kadınlarla Dayanışma Vakfı (KADAV) (Doğan vd. 00: 96), Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB), Ticaret ve Sanayi Odaları, Başbakanlık, Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü (KSGM), Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), Bankalar, Türkiye İş Kurumu (İŞKUR), Çok Amaçlı Toplum Merkezleri (ÇATOM), Kadın Emeğini Değerlendirme Vakfı (KEDV) gibi (Toksöz, 007: 75-76). 5. Yöntem.. Araştırmanın Amacı ve Önemi Dünyada birçok toplum çok uzun bir dönem boyunca geleneksel anlayış dönemini yaşayarak, kadınları sosyal, ekonomik hayatın ve çalışma hayatının dışında tutmuştur.

Ancak kadınların iş yaşamına katılmaları; ekonomik bağımsızlık kazanmalarını, kendilerine duydukları güven düzeyinin artmasını, ayakta durmalarını, özgür olmalarını ve sahip oldukları hakların bilincinde olmalarını sağlamaktadır (İlter, 00: 6). Özellikle son yıllarda ülkemizde girişimcilik alanında önemli değişimler meydana geldiği, kadın girişimcilerin sayısının hızla arttığı düşünüldüğünde, kadın girişimcilerin daha etkin şekilde desteklenebilmesi amacıyla onları girişimciliğe iten nedenlerin, faaliyet öncesinde, sonrasında yaşadıkları sorunların araştırılması ve çözüme kavuşturulması çok önemli bir konu haline gelmektedir. Bu önemden hareketle bu araştırmanın temel amacı da, Kahramanmaraş ilinde faaliyette bulunan kadın girişimcilerin genel profil özelliklerinin, çalışma hayatına katılmalarında ve girişimci olmalarında etkili olan nedenlerin, işlerini kurarken ve faaliyetleri sırasında karşılaştıkları sorunların tespit edilmesi şeklinde belirlenmiştir. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular doğrultusunda, kadın girişimcilerin karşılaştıkları sorunlara yönelik çözüm önerileri üretilmeye çalışılacaktır... Araştırmanın Kapsamı (Evren ve Örneklem) Araştırmada Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi Odasına kayıtlı olup ulaşılabilen ve Kahramanmaraş KOSGEB Hizmet Müdürlüğü nün yeni girişimci desteğini alan kadın girişimcilere anket uygulanması planlanmıştır. Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi Odası nda kayıtlı olan kadın girişimci sayısının da yaklaşık 0 civarında olduğu bilgisi elde edilmiştir. Bu kişilerin isimleri ve iletişim bilgileri üçüncü kişilerle paylaşılmamıştır. Ayrıca KOSGEB İl Müdürlüğünden elde edilen yeni girişimci desteğini alan kadın girişimcilerin listesinden de ulaşılamayan ya da araştırmaya katılmak istemediklerini belirten pek çok kadın girişimci olmuştur. Tüm bu nedenlerden dolayı kolayda örneklem yöntemi ile ulaşılabilen 00 kadın girişimciye anket çalışması uygulanmıştır. Araştırmada, ev alanı dışında kendi adına bir işletmesi olan, bu işletmeyi tek başına kuran, bu işletmede tek başına ya da çalıştırdığı diğer kişilerle beraber çalışan ya da işletmenin sahibi olma sıfatı ile ortaklık kuran, elde ettiği kazancın yatırımı ve kullanımı ile ilgili söz sahibi olan, kurumunun geleceğine ilişkin planlar yapan, kurduğu işletme ile ilgili bütün riskleri üstlenen kadınlar girişimci olarak değerlendirilmişlerdir ve araştırma kapsamına alınmışlardır. Ancak bu tanımın dışında kalan evde iş yapanlar ve avukat, eczacı, mimar gibi kendi mesleğini yerine getirenler, işi icra eden erkek olmasına rağmen kayıtlarda iş yeri sahibi gibi görünen kadınlar araştırma kapsamı dışında bırakılmıştır. Bu bilgilerden hareket edilerek tesadüfü örneklem yoluyla seçilen araştırma grubunu, Kahramanmaraş ilinde faaliyet gösteren toplam 00 kadın girişimci oluşturmaktadır. Araştırmaya katılan kadın girişimcilerin, veri toplama aracı olarak kullanılan anketlerde yer alan soruları anlayarak, yansız ve gerçeği yansıtacak şekilde cevapladıkları varsayılmaktadır. 5.. Veri Toplama Araçları Bu araştırmada veri toplama aracı olarak anket kullanılmıştır. Araştırmada uygulanan anketler altı bölümden oluşmaktadır. Anketin birinci bölümünde; kadın girişimcilerin sosyo-demografik özelliklerine ve girişim faaliyetlerine, ikinci bölümünde; girişimcilerde bulunması gereken özelliklere, üçüncü bölümünde; girişimcilik faaliyetlerinin yaşamdaki diğer sorumlulukları etkileme derecesine, dördüncü bölümde;

girişimci olma nedenlerine, beşinci ve altıncı bölümde ise; iş kurarken ve girişim faaliyetleri sırasında karşılaşılan sorunlara ilişkin sorulara yer verilmiştir. Ankette kadın girişimcilerin sosyo-demografik özelliklerini belirlemek için hazırlanan soruların dışında; kadın girişimcilerde olması gereken özellikleri, girişimci olmada etkili olan nedenleri, işi kurarken karşılaşılan ve faaliyetler sırasında karşılaşılan sorunların önem derecelerini ölçmek amaçlı ankette yer alan ifadeler için beşli Likert tipi dereceleme kullanılmıştır. Bu dereceleme hiç önemli değil (5), önemli değil (), kararsızım (), önemli () ve çok önemli () şeklinde yapılmıştır. Ayrıca kadın girişimcilerin kendi işlerinde çalışmalarının yaşamlarındaki diğer sorumlulukları etkileme derecesini ölçmek amaçlı ankette yer alan ifadeler için de beşli Likert tipi dereceleme kullanılmıştır. Bu dereceleme kesinlikle katılmıyorum (5), katılmıyorum (), kararsızım (), katılıyorum () ve kesinlikle katılıyorum () şeklinde yapılmıştır. Ayrıca katılımcılara, ankette yer alan bazı sorulara (sermaye temin etme aracı, ev işlerini yürütürken destek alma ya da almama durumu) cevap verirken birden fazla seçenek işaretleyebilecekleri söylenmiştir. Hazırlanan anketler, doğrudan görüşme yoluyla kadın girişimcilere ulaştırılmıştır. Hazırlanan anket formunda yer alan soruların belirlenmesinde, ilgili literatür dikkate alınmış ve bu konuda daha önce Şahin (006) ve Güleç (0) tarafından gerçekleştirilen araştırmalarda yer alan anket sorularından yararlanılmıştır. Anket sonucunda elde edilen veriler, SPSS programı ile analiz edilmiştir. Yapılan bu araştırma, araştırmanın yapıldığı dönem (06 yılı) ve Kahramanmaraş ilinde faaliyette bulunan kadın girişimciler ile sınırlıdır. Ayrıca araştırma sonuçları araştırma kapsamında kullanılan ölçekten elde edilen veriler ile sınırlıdır. 55. Bulgular Bu bölümde anket yöntemi ile elde edilen verilerin analiz edilmesi sonucunda elde edilen bulgulara yer verilmiştir... Araştırmaya Katılan Kadın Girişimciler ve Girişim Faaliyetleri Hakkında Genel Bilgiler Araştırmaya katılan kadın girişimcilerin sosyo-demografik özelliklerine (cinsiyet, medeni durum, yaş vs.) ilişkin frekans ve yüzde dağılımları Tablo de, girişim faaliyetlerine ilişkin frekans ve yüzde dağılımları ise Tablo de verilmiştir. Tablo : Katılımcıların Sosyo-Demografik Özellikleriyle İlgili Tanımlayıcı İstatistikler Demografik Özellikler Medeni durum Bekâr Evli Katılımc ı Sayısı (N) 6 7 Yüzd e (%) 6 7 Demografik Özellikler Çocuk sayısı - -5 6+ Yok Katılımcı Sayısı (N) 5 7 Yüzde (%), 50 0,, Toplam 00 00 Toplam 7 00 Yaş Doğum yeri

0 yaş ve altı -5 yaş 6-0 yaş -5 yaş 6-0 yaş -5 yaş 6-50 yaş 5 yaş ve üstü 6 5 0 7 6 5 0 7 Köy İlçe İl merkezi Toplam 00 00 Toplam 00 00 Eşin mesleği Emlakçı Mühendis Esnaf 9,5 5,6 0,5 Berber 5 6,9 Eşiniz çalışıyor Öğretmen 5 6,9 mu? 7 97, Memur 0,9 Evet,7 Bankacı, Hayır Mobilyacı, Lokantacı Muhasebeci Diğer (doktor, kuaför vs.),,, Toplam 7 00 Toplam 7 00 Babanın mesleği Annenin mesleği Esnaf 9 9 Ev hanımı 6 6 Öğretmen 9 9 Terzi Emekli 9 9 Öğretmen Çiftçi Emekli Şoför Esnaf Emlakçı Diğer (kuaför, İşçi hemşire vs.) Diğer (mühendis vs.) Toplam 00 00 Toplam 00 00 Tablo (Devamı): Katılımcıların Sosyo-Demografik Özellikleriyle İlgili Tanımlayıcı İstatistikler Demografik Özellikler Katılımcı Sayısı (N) Yüzde (%) Eğitim Durumu İlköğretim Lise Önlisans Lisans Lisansüstü 9 5 9 5 Toplam 00 00 56 Tablo de katılımcılara ait sosyo-demografik özellikleriyle ilgili tanımlayıcı istatistiki bilgiler yer almaktadır. Elde edilen bu bulgulara göre; katılımcıların büyük bir çoğunluğunun (%7-7 kişi) evli olduğu ve evli olan katılımcıların da yarısının (7 kişi)

en az - çocuğa sahip olduğu görülmektedir. Evli olan katılımcıların sadece % ünün ( kişi) çocuk sahibi olmadığı tespit edilmiştir. Bu durumda araştırmaya katılan kadın girişimcilerin kariyerlerini sürdürmede çocuğun bir engel olmadığı söylenilebilir. Katılımcıların büyük bir çoğunluğunun yaşının 6-0 yaş, -5 yaş ve 6-0 yaş aralığında yer aldığı belirlenmiştir. Katılımcıların % ünün ( kişi) doğum yerinin il merkezi olduğu tespit edilmiştir. Şehir merkezlerindeki yaşam koşullarının, eğitim imkânlarının ve değer yargılarının, ilçe ve köylere göre farklılık arz ettiği bilinmektedir. Şehir merkezlerinde kadınlar çalışma hayatına kendilerini daha yakın hissedebilmekte, şehir merkezleri kadınları girişimci olmaya yöneltebilmekte ve girişimcilik hedeflerine ulaşmalarını kolaylaştırabilmektedir. Yine evli katılımcıların tamamına yakınının (7 kişinin %97, ünün) eşi çalışmaktadır. Katılımcıların eşlerinin mesleklerine bakıldığında; eşlerin ağırlık olarak esnaf, memur ve emlakçı olduğu görülmektedir. Yine katılımcıların %9 unun (9 kişi) baba mesleklerinin ağırlık olarak esnaf, %9 unun (9 kişi) emekli ve %9 unun (9 kişi) öğretmen olduğu görülmüştür. Katılımcıların çoğunluğunun anneleri (%6-6 kişi) ise ev hanımıdır. Katılımcıların eğitim durumuna bakıldığında ise %9 unun (9 kişi) lise, %5 inin (5 kişi) ön lisans ve % ünün ( kişi) lisans, % inin ( kişi) ilköğretim, % inin ( kişi) lisansüstü düzeyinde eğitime sahip olduğu görülmüştür. Bu bilgi doğrultusunda araştırmaya katılan kadın girişimcilerin büyük bir çoğunluğunun (9 kişi) lise ve üzerinde eğitim düzeyine sahip olduğu söylenebilmektedir (Tablo ). Tablo : Katılımcıların Girişim Faaliyetleri İle İlgili Tanımlayıcı İstatistikler Katılımc ı Yüzd Girişim Katılımcı Girişim Faaliyetleri Sayısı e (%) Faaliyetleri Sayısı (N) (N) Girişimcilik eğitimi aldınız mı? Evet Hayır Akrabalarınızda girişimci var mı? Evet Hayır Yüzd e (%) 6 7 6 7 5 75 5 75 Toplam 00 00 Toplam 00 00 Girişimci olarak yaptığınız iş Kuaför Giyim mağazası Bijuteri Moda tasarımı Gözlemecibazlamacı Kırtasiye Lokanta Terzi Pastane Kreş Çeyiz mağazası Çiçekçi Diğer (kafe vs.) 6 6 5 6 6 6 5 6 Girişimcinin yakınlık derecesi Anne-baba Kardeş Eş Çocuk Kuzen Toplam 00 00 Toplam 5 00 6 6 6 57

Firma kuruluş yılı 90 ve öncesi 9-990 99-000 00-00 0 ve sonrası - 5 60-5 60 Firma kuruluş şekli Kendim sıfırdan kurdum Ortaklı şirketi sıfırdan kurduk Aile şirketi Ortaklı şirkete ortak oldum Eşimin şirketi Toplam 00 00 Toplam 00 00 Sektörde toplam çalışma süresi Çalışma hayatındaki toplam çalışma yıldan az 7 7 süresi 5 5 - yıl 9 9 yıldan az 6 6 5- yıl - yıl 9- yıl 0 0 5- yıl 9 9 yıl ve üstü 6 6 9- yıl yıl ve üstü Toplam 00 00 Toplam 00 00 77 5 5 77 5 5 Tablo (Devamı): Katılımcıların Girişim Faaliyetleri İle İlgili Tanımlayıcı İstatistikler Katılımc Girişim ı Yüzd Katılımcı Yüzd Girişim Faaliyetleri Faaliyetleri Sayısı e (%) Sayısı (N) e (%) (N) Aylık gelir 00 TL ve altı 0-00 TL 0-00 TL 0-00 TL 0-00 TL 0-500 TL 50-600 TL 60-700 TL 70-00 TL 0 TL ve üzeri 5-5 - Firma kurarken sermayeyi temin etme aracı Kişisel tasarrufum Aile büyükleri desteği Eş desteği Banka kredisi kullanma Çevreden borçlanma Ortak bulma KOSGEB Miras KOSGEB ve çevreden borçlanma Çevreden borçlanma ve banka kredisi KOSGEB ve kişisel tasarruf KOSGEB ve ortak bulma 0 6 0 6 5

Toplam 00 00 Toplam 00 00 Ev işlerini yürütürken destek alıyor musunuz? Destek almıyorum Temizlikçi desteği alıyorum Aile desteği alıyorum Bakıcı desteği alıyorum Hem bakıcı hem temizlikçi desteği alıyorum 0 6 0 6 Toplam 00 00 Tablo de katılımcıların girişim faaliyetleri ile ilgili tanımlayıcı istatistiki bilgiler yer almaktadır. Elde edilen bu bulgulara göre; katılımcıların %7 ü (7 kişi) herhangi bir girişimcilik eğitim almadıklarını belirtmişlerdir. Katılımcıların %5 i (5 kişi) ise, akrabalarında girişimci olduğunu ve bu girişimcilerin de çoğunlukla kardeşleri olduğunu belirtmişlerdir. Katılımcıların girişimci olarak yaptıkları işlerin dağılımına baktığımızda; büyük bir çoğunluğunun %6 sının (6 kişi) kuaför, % inin ( kişi) giyim mağazası işlettiği görülmektedir. Kadın girişimcilerin yaptıkları iş ile eşlerinin yaptıkları iş arasında bir bağlantı olmadığı görülmektedir. Katılımcıların eşlerinin ağırlıklı olarak esnaf, memur ve emlakçı olduğu belirlenmiştir. Yani kadın girişimcilerin büyük bir çoğunluğunun eşleri ile farklı meslek grubunda çalıştıkları söylenebilmektedir. Katılımcıların %60 ı (60 kişi) işletmelerini 0 ve sonrası yıllarda kurduklarını ifade etmişlerdir. Yani kadın girişimcilerin kurdukları firmaların sektörlerinde henüz yeni olduğu söylenebilir. Katılımcıların büyük bir çoğunluğu (%77-77 kişi) firmalarını kendilerinin sıfırdan kurduğunu ifade etmiştir. Kadın girişimcilerin büyük bir çoğunluğunun (%- kişi) 5- yıldır çalışma hayatında var olduğu, %9 unun-9 kişinin ise sektörde - yıldır çalıştığı belirlenmiştir. Bu süreler ile katılımcıların işletmelerini kurdukları yılların bağlantılı olduğu söylenebilir. Ayrıca araştırmaya katılan kadın girişimcilerin çalışma yaşamında henüz deneyim kazanma aşamasında oldukları söylenebilir. Katılımcıların elde ettikleri aylık gelire baktığımızda; %5 inin (5 kişi) 0-00 TL, % inin ( kişi) 0-00 TL, % inin ( kişi) ise 0-00 TL gelire sahip olduğu görülmüştür. Bu gelir düzeylerinin kadın girişimcilerin çoğunlukla yaptıkları iş ile bağlantılı olduğu söylenebilir. Ayrıca büyük bir çoğunluğunun girişimcilik eğitimi almamasına rağmen kazandıkları aylıklar ve işletmeyi kurdukları yıllar esas alındığında girişim faaliyetlerini başarılı bir şekilde yürüttükleri görülmektedir. Katılımcıların %6 sı (6 kişi) işletmeyi kurarken banka kredisi kullanırken, % si ( kişi) kişisel tasarrufla, %0 si (0 kişi) aile büyükleri desteği ile kurduklarını ifade etmişlerdir. Özellikle banka kredisi kullanarak firma kurma oranının yüksek oluşu, kadın girişimcilerin risk alabilme özelliklerinin yüksek olduğu şeklinde yorumlanabilir. Yine kişisel tasarruflar ve aile büyüklerinin destekleri ile sermaye temin etme oranlarının da yüksek oluşu kadın girişimcilerin ve ailelerinin girişim faaliyetlerine başlamadan önceki ekonomik durumları hakkında bilgi verebilmektedir. Yine ev işlerini yürütürken destek alıyor musunuz sorusuna ise; katılımcıların % i ( kişi) temizlikçi desteği aldıklarını, %0 u (0 kişi) ise hiçbir destek almadıklarını ifade etmişlerdir. Araştırmaya katılan kadın girişimcilerin büyük bir çoğunluğunun (%70-70 kişi) girişimcilik faaliyetlerini yürütürken ev işleri için destek aldıkları (temizlikçi, aile, bakıcı, bakıcı ve temizlikçi) söylenebilmektedir (Tablo ). 59

.. Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerinde Olması Gereken Özellikler Araştırmaya katılan kadın girişimcilerin kadın girişimcilerde olması gereken özelliklere ilişkin görüşlerinin frekans ve yüzde dağılımları Tablo de verilmiştir. Tablo : Kadın Girişimcilerde Olması Gereken Özelliklerin Frekans, Yüzde Dağılımları ile Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri (N =00) İFADELER Dağılım * * * * *5 A.O S.S,6 0,7 Risk üstlenebilme N ve % - 7,65 0,65 Kendine güven ve cesaret N ve % - - - 76,76 0, Liderlik N ve % 66,5 0,0 Çalışkanlık N ve % - - 77,75 0,7 Eğitim N ve % 6 0 7,,05 Yönetim becerisi N ve % 0 67,6 0,66 Deneyim N ve % - 7 6,6 0,6 Sabır ve hoşgörü N ve % - - 0 79,7 0, İletişim becerisi N ve % - - 0 79,7 0, Dürüstlük N ve % - - -, 0, Hırs ve kararlılık N ve % - 6 69,6 0,6 Duygusal zekâ N ve % 6 5,,09 İş yapma (teknik) becerisi N ve % - - 7,69 0,5 *.Hiç önemli değil,.önemli değil,.kararsızım,.önemli, 5.Çok önemli 50 Tablo de araştırmaya katılan kadın girişimcilere göre; girişimcilerin sahip olması gereken özelliklerin önem derecesine göre dağılım sonuçları doğrultusunda; dürüst olmanın (ort=,) en önemli unsur olduğu görülmektedir. Yine katılımcıların büyük bir çoğunluğu kadın girişimcilerde; sabır, hoşgörü ve iletişim becerisi (ort=,7), kendine güven ve cesaret (ort=,76), çalışkanlık (ort=,75), iş yapma becerisi (ort=,69), risk üstlenebilme (ort=,65), hırs ve kararlılık (ort=,6), deneyim (ort=,6), yönetim becerisi (ort=,6), liderlik (ort=,5), duygusal zekâ (ort=,) ve eğitim (ort=,) gibi özelliklerin olması gerektiğini ileri sürmüşlerdir. Elde edilen bu bulgular doğrultusunda; araştırmaya katılan kadın girişimcilerin başarılı bir girişimci olmak için taşımaları gereken özellikler hususunda bilinçli oldukları söylenebilir. Yani ifadelerle ilgili olarak verilen yanıtların genel ortalamasına (ort=,6) bakıldığında; bir girişimcide olması gereken özelliklerin tümünün kadın girişimciler tarafından benimsendiği, kadın girişimcilerin tamamına yakının bu özellikleri onaylandığı ve önemli bulduğu söylenebilir... Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin Kendi İşlerinde Çalışmalarının Diğer Sorumluluklarını Etkileme Dereceleri Araştırmaya katılan kadın girişimcilerin girişim faaliyetlerinin diğer sorumluluklarını etkileme derecesine ilişkin görüşlerinin frekans ve yüzde dağılımları Tablo de verilmiştir.

Tablo : Kadın Girişimcilerin Kendi İşlerinde Çalışmalarının Diğer Sorumluluklarını Etkileme Derecelerinin Frekans, Yüzde Dağılımları ile Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri (N =00) İFADELER Dağılım * * * * *5 A.O S.S,50 0, Sorumluluklarım açısından bir engel teşkil etmiyor. N ve % 7,76 0,9 Evdeki işlerimi aksatıyorum. N ve % 9 5,, Eşime- aileme-çocuklarıma vakit ayıramıyorum. N ve % 7 7,,5 Kendime vakit ayıramıyorum. N ve % 9 6 0,56,0 *.Kesinlikle katılmıyorum,.katılmıyorum,.kararsızım,.katılıyorum, 5.Kesinlikle katılıyorum Tablo de araştırmaya katılan kadın girişimcilere kendi işlerinde çalışmalarının diğer sorumlulukları açısından engel teşkil edip etmediği sorulduğunda; katılımcıların % inin ( kişi) kesinlikle engel teşkil etmediği yönünde görüş bildirdikleri görülmektedir. Ancak katılımcıların çoğunluğunun (%7-7 kişi) bu konuda kararsız kaldıkları tespit edilmiştir. Katılımcıların %5 i (5 kişi) işlerinden dolayı ev işlerinin aksadığını, % si ( kişi) ev işlerinin kesinlikle aksadığını ifade etmişlerdir. Yine kadın girişimcilerin % inin ( kişi) eşime aileme-çocuklarıma vakit ayıramıyorum ifadesine katıldıkları, %6 sının (6 kişi) ise kendime vakit ayıramıyorum ifadesine katıldıkları görülmektedir. Yani ifadelerle ilgili olarak verilen yanıtların genel ortalamasına (ort=,50) bakıldığında; kadın girişimcilerin çoğunluğunun yaptıkları işlerden dolayı evdeki işlerinde aksama olduğu, kendilerine, eşlerine, ailelerine ve çocuklarına vakit ayırmakta zorluk çektikleri söylenebilir. Elde edilen bu bulgular doğrultusunda, kadın girişimcilerin ev hayatlarında anne ve eş rolleri gereğince bazı görevleri üstlendikleri için bu görevleri yerine getirirken sıkıntı yaşadıkları söylenebilmektedir. 5.. Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin Girişimci Olmalarında Etkili Olan Nedenler Araştırmaya katılan kadın girişimcilerin girişimci olmalarında etkili olan nedenlere ilişkin görüşlerinin frekans ve yüzde dağılımları Tablo 5 de verilmiştir. Tablo 5: Kadın Girişimcilerin Girişimci Olmalarında Etkili Olan Nedenlerin Frekans, Yüzde Dağılımları ile Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri (N =00) İFADELER Dağılım * * * * *5 A.O S.S, 0,5 Maddi açıdan daha rahat olmak için N ve % - 0 65,5 0,65 İdealimi gerçekleştirmek için N ve % 7 5, 0,97 Ekonomik bağımsızlık elde etmek için N ve % 66,5 0,9 Diğer insanlara faydalı olmak için N ve % - 9 0 50,9 0,69 Becerilerimi değerlendirmek için N ve % 5 60,50 0,77

Mesleğimi yapmak için N ve % 5 9 5,, İş yaşamına atılmak için N ve % 5 5, 0,9 Aile ihtiyaçlarını karşılamak için N ve % 7 0 57,6 0,9 Sosyal ilişkiler için N ve % 9 5,0, Zamanımı değerlendirmek için N ve % 7 6,75,5 Evden çıkmak için N ve % 0 6,, Önceki işimden hoşnutsuz olduğum için N ve % 6,,0 İş bulamadığım için N ve % 6 5 7,6,0 *.Hiç önemli değil,.önemli değil,.kararsızım,.önemli, 5.Çok önemli Tablo 5 de görüldüğü gibi araştırmaya katılan kadın girişimcilerin önemli bir çoğunluğu maddi açıdan daha rahat olmak için (ort=,5) girişimci olmaya karar vermiştir. Bununla birlikte, önem derecesine göre sırasıyla; ekonomik bağımsızlık elde etme amacı (ort=,5), becerileri değerlendirme amacı (ort=,50), diğer insanlara faydalı olma amacı (ort=,9), aile ihtiyaçlarını karşılama amacı (ort=,6), iş yaşamına atılma amacı (ort=,), ideali gerçekleştirme amacı (ort=,), mesleği yapma amacı (ort=,), sosyal ilişkiler amacı (ort=,0), zamanı değerlendirme amacı (ort=,75) gibi amaçlar kadınların girişimci olmalarında etkili olmuştur. Ancak evden çıkma amacı (ort=,), önceki işten hoşnut olmama amacı (ort=,) ve iş bulamama amacı (ort=,6) gibi amaçların diğer amaçlara göre nispeten kadın girişimcilerin girişimci olmalarında daha az etkili olduğu görülmektedir. Sonuç olarak; katılımcıları iş kurmaya iten etkenlerin en başında, maddi açıdan rahat olma ve ekonomik bağımsızlık elde etme isteğinin geldiği görülmektedir. Bu durum, kadın girişimcilerin girişimcilik faaliyetlerinin daha çok bir zorunluluk sonucu ortaya çıktığı şeklinde yorumlanabilir. Kadın girişimciler; girişimci olmalarında evden çıkma, işsizlik ve önceki işinden memnun olmama gibi nedenlerin etkilerinin olmadığını ifade etmişlerdir. 5.5. Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin İşlerini Kurarken Karşılaştıkları Sorunlar Araştırmaya katılan kadın girişimcilerin işlerini kurarken karşılaştıkları sorunlara ilişkin görüşlerinin frekans ve yüzde dağılımları Tablo 6 da verilmiştir. Tablo 6: Kadın Girişimcilerin İşlerini Kurarken Karşılaştıkları Sorunların Frekans, Yüzde Dağılımları ile Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri (N =00) İFADELER Dağılım * * * * *5 A.O S.S,9 0,7 Sermaye temini N ve % - 7 6 55,5 0, Deneyimsizlik N ve % 5 5 5,7,0 Kadın olmanın getirdiği zorluklar N ve % 9 9 7,0,7 Pazarda tanınmamış olmak N ve % 0 6 5 6,,09 Aile ile ilgili sorunlar N ve %,9,9 Bürokratik işlemler N ve % 0 0 5,56,5 Uygun yer seçimi N ve % 5,07,09 Kiraların yüksek olması N ve % - 6 6, 0,90

Uygun eleman temini N ve % 9 5,,07 Uygun materyal temini N ve % 5 7 9,7,0 *.Hiç önemli değil,.önemli değil,.kararsızım,.önemli, 5.Çok önemli Tablo 6 da görüldüğü gibi araştırmaya katılan kadın girişimcilerin işlerini kurarken karşılaştıkları sorunların başında kiraların yüksek olması (ort=,) gelmektedir. Bununla birlikte önem derecesine göre sırasıyla; sermaye temini (ort=,5), uygun eleman temini (ort=,), pazarda tanınmamış olmak (ort=,), uygun yer seçimi (ort=,07), kadın olmanın getirdiği zorluklar (ort=,0), uygun materyal temini (ort=,7), deneyimsizlik (ort=,7), bürokratik işlemler (ort=,56) ve aile ile ilgili sorunlar (ort=,9) kadın girişimcilerin iş kurmalarında karşılaştıkları sorunlar arasındadır. Araştırmaya katılan kadın girişimciler için aile ile ilgili sorunların (ort=,9) diğer sorunlara göre nispeten daha az önemli olduğu söylenebilmektedir. Elde edilen bulgular değerlendirildiğinde; katılımcıların en çok kiraların yüksek olması ve sermaye temini konusunda sorunlar yaşadığı, daha sonra en çok uygun eleman temininde, pazarda tanınmamış olmada, uygun yer seçiminde ve kadın olmanın getirdiği zorluklar hususunda sorunlar yaşadıkları tespit edilmiştir. Burada özellikle kadınların en çok sermaye temini konusunda sorun yaşamalarının sebebinin girişimcilik teşvik programları ile ilgili bilgi sahibi olmamalarından kaynaklandığı düşünülmektedir. Araştırmada daha önce katılımcıların çoğunluğunun banka kredileriyle ve kendi tasarruflarıyla firmalarını kurdukları, KOSGEB girişimcilik teşvik programından yararlanarak firmalarını kuranların sayısının oldukça az olduğunun bilgisi elde edilmişti. Yine kadın girişimcilerin işlerini kurarken karşılaştıkları sorunlar arasında kadın olmanın getirdiği zorlukların da önemli olduğu tespit edilmiştir. Bunun da sebebinin toplumun sosyal ve kültürel yapısından, kadınlara toplumda yüklenen sorumlulukların fazla olmasından, iş dünyasında erkek egemenliğinin daha fazla olmasından kaynaklandığı düşünülmektedir. İfadelerle ilgili olarak verilen yanıtların genel ortalamasına (ort=,9) bakıldığında; kadın girişimcilerin işlerini kurarken karşılaştıkları sorunlar ile ilgili ifadelerin tamamını önemli buldukları söylenebilir (Tablo 6). 5.6. Araştırmaya Katılan Kadın Girişimcilerin Faaliyetleri Sırasında Karşılaştıkları Sorunlar Araştırmaya katılan kadın girişimcilerin faaliyetleri sırasında karşılaştıkları sorunlara ilişkin görüşlerinin frekans ve yüzde dağılımları Tablo 7 de verilmiştir. Tablo 7: Kadın Girişimcilerin Faaliyetleri Sırasında Karşılaştıkları Sorunların Frekans, Yüzde Dağılımları ile Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri (N =00) İFADELER Dağılım * * * * *5 A.O S.S,90 0,6 Deneyimsizlik N ve % 5 9,7, Aile ilişkileri N ve % 7 6 5 0,7, Borç ödemeleri N ve % - 6 7 5,7 0, Vergi ödemeleri N ve % - 6 6 0,0 0, Pazarın durgun oluşu N ve % - 55, 0,7 Bürokratik engeller N ve % 6 7,7,9 Çalışanlar ile ilgili sorunlar N ve % 7,5 0,99 Müşteriler ile ilgili sorunlar N ve % 6 6, 0,9

Aşırı yorgunluk N ve % 6 5 9,, Kredi alamama N ve % 9 5 6 9,66,6 Donanım, araç-gereç, mal teslimi vb. konular N ve % 0,,5 Hızla değişen teknolojiye ayak uyduramamak N ve % 6 0,66,6 *.Hiç önemli değil,.önemli değil,.kararsızım,.önemli, 5.Çok önemli Tablo 7 ye göre araştırmaya katılan kadın girişimcilerin faaliyetleri sırasında karşılaştıkları sorunlar önem derecesine göre sıralandığında; pazarın durgun oluşu (ort=,), borç ödemeleri (ort=,7) ile vergi ödemeleri (ort=,0) ilk üç sırada yer almaktadır. Bu sonucun, tüm faaliyet alanlarında olduğu gibi kadın girişimcilerin faaliyette bulunduğu alanlarda da maddi faktörlerin önem derecesini ortaya koyduğu düşülmektedir. Ayrıca kadın girişimcilerin pazarın durgun olmasından kaynaklı olarak yeterli satış hacmine ulaşamadıkları, bundan dolayı da borçlarını ve vergilerini ödeme hususunda problem yaşadıkları düşünülebilir. Pazarın durgun olmasının sebebinin de pazar payının az olmasından, rekabetin fazla olmasından ya da genel ekonomik faktörlerden kaynaklandığı düşünülebilir. Bununla birlikte, önem derecesine göre sırasıyla; çalışanlarla ilgili sorunlar (ort=,5), müşteriler ile ilgili sorunlar (ort=,), aşırı yorgunluk (ort=,), donanım, araçgereç, mal teslimi vb. konular (ort=,), aile ilişkileri (ort=,7), deneyimsizlik ve bürokratik engeller (ort=,7), kredi alamama (ort=,66) ve hızlı değişen teknolojiye ayak uyduramamak (ort=,66) kadın girişimcilerin faaliyetleri sırasında karşılaştıkları sorunlar arasındadır. Ancak araştırmaya katılan kadın girişimcilerin, hızla değişen teknolojiye ayak uyduramama (ort=.66) sorununun önemli olmadığı ve kararsız oldukları yönünde görüş bildirdikleri belirlenmiştir. Bunun sebebinin de yapılan girişim faaliyetleri ile ilgili olduğu düşünülmektedir (Tablo 7). Elde edilen bulgular doğrultusunda; kadın girişimcilerin çalışanlarıyla ve müşterileriyle sorun yaşamalarının sebeplerinin, küçük işletmelerin müşteri istek ve ihtiyaçlarını karşılamada yetersiz kalabilmelerinden ve dolayısıyla müşteri memnuniyetsizliği ile karşılaşabilmelerinden, yine kalifiye elemanların yüksek maaş istemelerinden ve eğitim seviyesi daha düşük, kalifiye olmayan eleman çalıştırma zorunluluğunun baş göstermesinden ve dolayısıyla çalışanlarınla ilgili problemlerle de karşılaşabilmelerinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Yine kadın girişimcilerin faaliyetleri sırasında karşılaştıkları sorunlardan bir tanesi de deneyimsizliktir. Daha önce kadın girişimcilerin sektörde ve çalışma hayatında çalışma sürelerinin az olduğu tespit edilmiştir. Söz konusu deneyimsizliğin bu bilgi ile bağlantılı olduğu söylenebilir. Yani kadın girişimcilerin girişim faaliyetlerinden önce uzun bir süre herhangi bir iş kolunda çalışmamalarından dolayı bu sorunun yaşandığı söylenebilir (Tablo 7). Sonuç olarak; kadın girişimcilerin iş kurma aşamasında ve faaliyetleri sırasında karşılaştıkları sorunların her biri, araştırmaya katılan kadın girişimciler tarafından belirli oranlarda önemli bulunduğu söylenebilmektedir. 5

. Sonuç ve Öneriler Günümüzde kadınlar, çalışma yaşamında ağırlıklarını gittikçe artan bir oranda hissettirmektedirler. Kadınlar, artık birçok sebepten dolayı kendi işlerini kurmayı tercih etmektedirler. Ülkemizde özellikle ekonomiyi büyütmede, istihdamı arttırmada, uzun vadeli bir üretim ve pazarlama anlayışıyla dünya standartlarında faaliyet gösteren işletmeler kurmada, kadın girişimcilerin önemli bir rol oynayabileceği bilinmektedir (Soysal, 00b: 5). Konunun öneminden hareket ederek, bu araştırma ile Kahramanmaraş ilinde faaliyette bulunan kadın girişimcilerin genel profil özelliklerinin, çalışma hayatına katılmalarında ve girişimci olmalarında etkili olan nedenlerin, iş kurarken ve faaliyetleri sırasında karşılaştıkları sorunların belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmaya katılan Kahramanmaraş ilinde faaliyette bulunan kadın girişimcilerden elde edilen bulgular şu şekilde özetlenebilir: Kadın girişimcilerin büyük bir çoğunluğunun evli olduğu ve evli olan katılımcıların da yarısının en az - çocuğa sahip olduğu belirlenmiştir. Evli olan katılımcıların (7 kişinin) sadece % ünün ( kişi) çocuk sahibi olmadığı tespit edilmiştir. Bu durumda araştırmaya katılan kadın girişimcilerin kariyerlerini sürdürmede çocuğun bir engel olmadığı söylenilebilir. Katılımcıların büyük bir çoğunluğunun yaşının 6-0 yaş, -5 yaş ve 6-0 yaş aralığında yer aldığı belirlenmiştir. Yine tamamına yakınının doğum yerinin il merkezi olduğu tespit edilmiştir. Şehir merkezlerinde kadınlar çalışma hayatına kendilerini daha yakın hissedebilmekte, şehir merkezleri kadınları girişimci olmaya yöneltebilmekte ve girişimcilik hedeflerine ulaşmalarını kolaylaştırabilmektedir. Yine evli olan katılımcıların tamamına yakınının (7 kişinin %97, ünün) eşlerinin çalıştığı belirlenmiştir. Katılımcıların eşlerinin ağırlıklı olarak esnaf, memur ve emlakçı olduğu tespit edilmiştir. Yine katılımcıların baba mesleklerinin ağırlık olarak esnaf, emekli ve öğretmen olduğu belirlenmiştir. Katılımcıların çoğunluğunun anneleri ise ev hanımıdır. Katılımcıların çoğunluğunun eğitim düzeyleri lise ve önlisans düzeyindedir, bu da kurulan işletmenin yürütülmesi bakımından mesleki eğitimlere ve girişimcilik eğitimlerine ihtiyaç olduğunu göstermektedir. Katılımcıların tamamına yakının herhangi bir girişimcilik eğitimi almadığı, akrabalarında girişimci olmadığı tespit edilmiştir. Kadın girişimcilerin büyük bir çoğunluğunun kadın müşterilerinin fazla olduğu kuaför ve giyim mağazası işlettiği belirlenmiştir. Katılımcıların eşlerinin ise ağırlıklı olarak esnaf, memur ve emlakçı olduğu belirlenmiştir. Bu bilgi doğrultusunda kadın girişimcilerin yaptıkları iş ile eşlerinin yaptıkları iş arasında bir bağlantı olmadığı söylenebilir. Yani kadın girişimcilerin büyük bir çoğunluğunun eşleri ile farklı meslek grubunda çalıştıkları söylenebilmektedir. Katılımcıların çoğunluğunun işletmelerini 0 ve sonrası yıllarda kurdukları ve sıfırdan kendilerinin kurdukları belirlenmiştir. Yani kadın girişimcilerin kurdukları firmaların sektörlerinde henüz yeni olduğu söylenebilir. Kadın girişimcilerin büyük bir çoğunluğunun 5- yıldır çalışma hayatında var olduğu, sektörde ise - yıldır çalıştığı belirlenmiştir. Bu süreler ile katılımcıların işletmelerini kurdukları yılların bağlantılı olduğu söylenebilir. Ayrıca araştırmaya katılan kadın girişimcilerin çalışma yaşamında henüz deneyim kazanma aşamasında oldukları söylenebilir. Katılımcıların çoğunluğunun 0-00 TL, 0-00 TL ve 0-00 TL arası gelir düzeyine sahip olduğu belirlenmiştir. Bu gelir düzeylerinin kadın girişimcilerin 55

çoğunlukla yaptıkları iş ile bağlantılı olduğu söylenebilir. Ayrıca büyük bir çoğunluğunun girişimcilik eğitimi almamasına rağmen kazandıkları aylıklar ve işletmeyi kurdukları yıllar esas alındığında girişim faaliyetlerini başarılı bir şekilde yürüttükleri söylenebilir. Katılımcıların çoğunluğunun işletmelerini; banka kredisinden, kişisel tasarruflarından yararlanarak ve aile büyüklerinin desteklerini alarak kurdukları belirlenmiştir. KOSGEB girişimcilik teşvik programından yararlanarak firmalarını kuranların sayısının ise oldukça az olduğu tespit edilmiştir. Bunun sebebinin de kadın girişimcilerin bu teşvik programları hakkında bilgilerinin az olmalarından kaynaklandığı düşünülebilir. Özellikle banka kredisi kullanarak firma kurma oranının yüksek oluşu, kadın girişimcilerin risk alabilme özelliklerinin yüksek olduğu şeklinde yorumlanabilir. Yine kişisel tasarruflar ve aile büyüklerinin destekleri ile sermaye temin etme oranlarının da yüksek oluşu kadın girişimcilerin ve ailelerinin girişim faaliyetlerine başlamadan önceki ekonomik durumları hakkında bilgi verebilmektedir. Yine kadın girişimcilerin çoğunluğu (%- kişi) ev işlerini yürütürken temizlikçi desteği aldıklarını, %0 u (0 kişi) ise hiçbir destek almadıklarını ifade etmişlerdir. Yani ev yaşantılarındaki sorumlulukları kendi üstlenen katılımcıların da olduğu söylenebilmektedir. Ancak araştırmaya katılan kadın girişimcilerin büyük bir çoğunluğunun (%70-70 kişi) girişimcilik faaliyetlerini yürütürken ev işleri için destek aldıkları (temizlikçi, aile, bakıcı, bakıcı ve temizlikçi) söylenebilmektedir Araştırmaya katılan kadın girişimcilerin, başarılı bir girişimci olmak için taşımaları gereken özellikler (dürüstlük, sabır, hoşgörü ve iletişim becerisi, kendine güven ve cesaret, çalışkanlık, iş yapma becerisi, risk üstlenebilme, hırs ve kararlılık, deneyim, yönetim becerisi, liderlik, duygusal zekâ ve eğitim) hususunda bilinçli oldukları söylenebilir. Literatürde yapılan araştırmalara baktığımızda ise; örneğin; Çakıcı (006: 6) kadın girişimcilere yaptığı araştırmada, bir kadın girişimcide bulunması gereken kişilik özelliklerini tespit etmek istemiştir. Bu kişilik özelliklerini de özgüven, bağımsız karar alma, risk üstlenme ve cesaret, sosyal olma, tutarlı ve ilkeli olma, dürüstlük ve iş ahlakına uyma, yaratıcı ve yenilikçi olma şeklinde sıralamıştır. Kadın girişimcilerin verdikleri yanıtlara bakıldığında ise; kadın girişimcilerde bulunması gereken en önemli özelliğin özgüven olduğu; diğer önemli iki özelliğin ise, dürüstlük ve iş ahlakına uyma ile risk üstlenme ve cesaret olduğu tespit edilmiştir. Katılımcıların çoğunluğu, yaptıkları iş dolayısıyla kendilerine, eşlerine, ailelerine ve çocuklarına vakit ayıramadıklarını, ev işlerini genel olarak aksattıklarını ileri sürmüştür. Yani kadın girişimcilerin ev hayatlarında anne ve eş rolleri gereğince bazı görevleri üstlendikleri için bu görevleri yerine getirirken sıkıntı yaşadıkları söylenebilmektedir. Bunun sebebinin de işletme sahibi kadın katılımcıların mesai saatlerinin uzun olmasından ve hafta sonları da çalışmalarından kaynaklandığı düşünülmektedir. Kadın girişimcilerin en çok maddi açıdan rahat olmak, ekonomik bağımsızlık elde etmek ve becerilerini değerlendirmek için iş kurma girişiminde bulundukları tespit edilmiştir. Özellikle ekonomik özgürlüğün kadınların direkt sosyal yaşamını etkilediği düşünüldüğünde, kendi parasını kazanmayı isteme eğiliminin olmasının olağan bir durum olduğu düşünülmektedir. Çünkü eşine ekonomik yönden bağlı olan kadınların, ataerkil bir toplum yapısına sahip olan aileler için kadının sosyal yaşamında da belli kısıtlamalara maruz kalabildiği bilindik bir olgudur. Kadın girişimciler; girişimci olmalarında evden çıkma, işsizlik ve önceki işinden memnun olmama gibi nedenlerin etkilerinin olmadığını ifade etmişlerdir. Çoğu gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi Türkiye de de, kadın girişimcileri girişimci olmaya iten nedenleri ele alan birçok araştırma yapılmıştır. Kadınların girişimci olmalarında etkili olan farklı birçok neden bulunabilmektedir. 56

Örneğin, Çelik ve Özdevecioğlu (00) Nevşehir de yaptıkları araştırmada, genel olarak kadın girişimcileri girişimci olmaya iten nedenleri; aileden işi devralmış olma, eşin ölmüş olması, kendini ispatlama isteği, ekonomik sıkıntıların olması, geçmişte elde edilen mesleki bilgiler ve tecrübelerin var olması olarak belirlemişlerdir. Yine Çakıcı (006: 6) Mersin de 00 kadın girişimci üzerinde yaptığı araştırma sonucunda; kadınların iş kurmalarının en önemli nedenlerinin, bağımsız çalışma, kazanç elde etme ve sosyal olma isteği olduğunu tespit etmiştir. Kadın girişimcilerin, işlerini kurarken en çok kiraların yüksek olması ve sermaye temin etme konusunda sıkıntı yaşadıkları belirlenmiştir. Yine uygun eleman temini, pazarda tanınmamış olmak, uygun yer seçimi, kadın olmanın getirdiği zorluklar, uygun materyal temini, deneyimsizlik, bürokratik işlemler ve aile ile ilgili sorunlar, kadın girişimcilerin iş kurmalarında karşılaştıkları sorunlar arasındadır. Araştırmaya katılan kadın girişimciler için aile ile ilgili sorunların diğer sorunlara göre nispeten daha az önemli olduğu söylenebilmektedir. Özellikle kiraların yüksek fiyatlarda olması kuruluş maliyetlerini artırmakta, gerekli sermayeyi bulmakta zorluk çeken kadınlar için büyük sorun yaratabilmektedir. Bu anlamda verilen teşviklerde kira ödemeleri de baz alınmalı, kira fiyatları belli yasal düzenlemelerle asgari düzeye indirilmelidir. Yine kadınların en çok sermaye temini konusunda sorun yaşamalarının sebebinin girişimcilik teşvik programları ile ilgili bilgi sahibi olmamalarından kaynaklandığı düşünülmektedir. Araştırmada daha önce katılımcıların çoğunluğunun banka kredileriyle ve kendi tasarruflarıyla firmalarını kurdukları, KOSGEB girişimcilik teşvik programından yararlanarak firmalarını kuranların sayısının ise oldukça az olduğu bilgisi elde edilmişti. Yine kadın girişimcilerin işlerini kurarken karşılaştıkları sorunlar arasında kadın olmanın getirdiği zorlukların da önemli olduğu tespit edilmiştir. Bunun da sebebinin toplumun sosyal ve kültürel yapısından, kadınlara toplumda yüklenen sorumlulukların fazla olmasından, iş dünyasında erkek egemenliğinin daha fazla olmasından kaynaklandığı düşünülebilir. Kadın girişimcilerin girişimcilik faaliyetlerini yürütürken en çok karşılaştıkları sorunlar arasında ise; pazarın durgun oluşu, borç ve vergi ödemeleri gelmektedir. Bu sonucun, tüm faaliyet alanlarında olduğu gibi kadın girişimcilerin faaliyette bulunduğu alanlarda da maddi faktörlerin önem derecesini ortaya koyduğu düşülmektedir. Ayrıca kadın girişimcilerin pazarın durgun olmasından kaynaklı olarak yeterli satış hacmine ulaşamadıkları, bundan dolayı da borçlarını ve vergilerini ödeme hususunda problem yaşadıkları düşünülebilir. Pazarın durgun olmasının sebebinin de pazar payının az olmasından, rekabetin fazla olmasından ya da genel ekonomik faktörlerden kaynaklandığı düşünülebilir. Büyük işletmelerin pazardan daha çok pay almalarının bu sonuçta büyük etkisinin olduğu düşünülmektedir. Maalesef şirketlerarası birleşmelerin artması, büyük alışveriş merkezlerinin kurulması, işletmelerin ürün ve hizmet çeşitliliğini giderek arttırmaları, devamlı büyümeleri, pazardan daha çok pay almaları, küçük sermayelerle iş kuran girişimciler ve işletmeler için rekabet açısından oldukça dezavantajlı durum yaratmaktadır. Tüm bunlarla birlikte, kadın girişimciler faaliyetleri sırasında; çalışanlarla ilgili sorunlar, müşteriler ile ilgili sorunlar, aşırı yorgunluk, donanım, araç-gereç, mal teslimi vb. konular, aile ilişkileri, deneyimsizlik ve bürokratik engeller ve kredi alamama gibi problemlerle de karşılaştıklarını ifade etmişlerdir. Ancak araştırmaya katılan kadın girişimcilerin, hızla değişen teknolojiye ayak uyduramama sorununun önemli olmadığı ve karasız oldukları yönünde görüş bildirdikleri belirlenmiştir. Bunun sebebinin de yapılan girişim faaliyetleri ile ilgili olduğu düşünülmektedir. Özellikle çalışanlarla ilgili 57

sorunların nitelikli elemanların yüksek maaş istemelerinden dolayı tercih edilmemesinden kaynaklandığı bunun da genel olarak kalifiye olmayan çalışanları tercih etmeye ittiği ve bu durumdan dolayı çalışanlarda özellikle verimlilik ilgili sorunlar yaşanıldığı düşünülmektedir. Yine rekabetin fazla olması, büyük işletmelerle yarış halinde olunması sebebiyle, müşteri istek ve ihtiyaçlarını tam olarak karşılamada sorun yaşanabileceği bu durumundan dolayı da müşterilerle ilgili şikâyet ve sorunların yaşanılabileceği düşünülmektedir. Yine kadın girişimcilerin faaliyetleri sırasında karşılaştıkları sorunlardan bir tanesi de deneyimsizliktir. Daha önce kadın girişimcilerin sektörde ve çalışma hayatında çalışma sürelerinin az olduğu tespit edilmiştir. Söz konusu deneyimsizliğin bu bilgi ile bağlantılı olduğu söylenebilir. Yani kadın girişimcilerin girişim faaliyetlerinden önce uzun bir süre herhangi bir iş kolunda çalışmamalarından dolayı bu sorunun yaşandığı söylenebilir. Kadınlar, girişimci olmaya karar vermeleri ile birlikte, hem işletmelerini kurarken hem de faaliyetlerine devam ederken sosyal, ekonomik, bürokratik vs. birçok sorunla karşılaşabilmektedir. Türkiye de, kadın girişimcilerinin karşılaştıkları sorunları konu alan araştırmaların en önemli ortak yanlarından bir tanesi de kadınların, genel olarak girişimcilerin karşılaştıkları sorunların yanı sıra bir de kadın olmaktan dolayı erkeklerden farklı olarak bazı problemler (cinsiyete dayalı rol ayrımcılığı, cam tavan engeli, rol çatışması vb.) yaşadıklarıdır (Narin vd. 006: 7; Akt; Soysal, 00a: 77). Örneğin; Çakıcı (006: 6) yaptığı araştırma sonucunda; kadın girişimcilerin iş kurma aşamasında karşılaştıkları en önemli zorluğun sermaye ve bilgi eksikliği olduğunu tespit etmiştir. Tan (006: 50) ise yaptığı araştırma sonucunda; iş kurma aşamasında kadın girişimcilerin %0 unun toplumun kadınlar hakkındaki değer yargıları ve inanışları ile ilgili güçlüklerle; % ünün bilgi eksikliği ile ilgili güçlüklerle; %0 sinin rakiplerin engellemeleri ile ilgili güçlüklerle; %6 sının sermaye bulma ile ilgili güçlüklerle ve % inin yasal ve bürokratik engellerle karşılaştıklarını tespit etmiştir. Çelik ve Özdevecioğlu (00) ise Nevşehir de yaptıkları araştırmada, genel olarak kadın girişimcilerin yaşadıkları problemleri; rol çatışması, güvensizlik, ticari tecrübe yetersizliği, toplumun geleneksel baskısı, başarısızlık beklentisi, farklı davranış beklentisi ve ortak bulmada yaşanan güçlükler olarak sıralamışlardır. Yine Çakıcı (006) yaptığı araştırma sonucunda; kadın girişimcilerin faaliyetleri sırasında en çok yaşadıkları sorunların sırasıyla; alacakların zamanında tahsil edilememesi, finansal yetersizliklerin ve mali güçlüklerin olması, kalifiye personelin bulunamaması, rakip engellemelerinin olması, işletmecilik konusunda bilgi eksikliğinin olması, yasal ve bürokratik engellerin olması, toplumun kadınlar hakkındaki değer yargılarının ve inanışlarının olması, ailevi sorunlar vs. olduğunu tespit etmiştir. Sonuç olarak literatürde yer alan araştırmalara da baktığımızda yapılan araştırmaların sonuçlarının bu araştırma sonuçları ile paralellik gösterdiğini söyleyebiliriz. Kadın girişimcilerimiz gerek kuruluş aşamasında gerekse faaliyetleri sırasında birçok sorunla karşılaşmaktadırlar ve bu sorunlarla başa çıkmak için kendi kendilerine mücadele etmektedirler. Bu nedenle kadın girişimcilerin daha fazla alanda faaliyet göstermelerini sağlayabilmek ve sayılarını arttırabilmek için birçok önlemin alınmasının gerektiği söylenebilmektedir. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular doğrultusunda, kadın girişimcilerin iş kurarken ve faaliyetleri sırasında karşılaştıkları sorunlara ilişkin çözüm önerileri olarak şunlar önerilebilir: 5

Devletin kadın girişimcileri destekleyecek politikalar üretmeleri gerekmektedir. Örneğin; kredi faizleri düşük tutulabilir, kredi verilen alanların sınırları genişletilebilir, vergi oranlarında indirim yapılabilir. Özellikle kiraların yüksek olması kuruluş maliyetlerini arttırmaktadır. Bu nedenle, verilen destek ve hibelerde kira ödemelerinin de göz önüne alınması, kira fiyatlarının belirli yasal düzenlemelerle asgari düzeye indirilmesi kadın girişimcilere fayda sağlayabilir. Kendi işini kurmak isteyen kadınlar, resmi işlemler, piyasa koşulları, kredi temin yolları vs. gibi konularda bilgilendirilmeli ve teşvik edilmelidir. Kadın girişimcilere araç ve gereç temin etmede aracı şirketler yardım ve destek sağlayabilirler. Sivil toplum kuruluşları ve resmi kurumlar tarafından kadın girişimcilere gereken desteğin sağlanması da büyük bir önem arz etmektedir. Kadınlara girişimciliğe yönelik mesleki eğitim kursları verilerek, işletmecilik, yönetim, kişisel gelişim ve teknik açıdan eksiklikleri tamamlanabilir. Özellikle kadın girişimcileri yetiştirmek ve yapılan araştırmalarla yön verebilmek açısından üniversitelerin ve akademisyenlerin destek vermeleri ve katkı sağlamaları önemlidir. Görsel ve yazılı medyalarda başarılı kadın girişimcilere yer verilmesi, kadınları girişim hususunda teşvik edebilir. Kadın girişimcilerin kendi aralarında kuracakları bir iletişim ağının da faaliyetlerini sürdürmelerinde faydalı olacağı düşünülmektedir. Cinsiyet ayrımcılığına karşın kadın girişimcilerin daha fazla korunması ve desteklenmesi, kadınların yalnızca eş ve anne olarak rollerinin olmadığının bilincine varılması gerekmektedir. Kadın girişimcilerin işveren rolünün dışında eş ve anne olarak sorumlulukları, erkek girişimcilere nazaran daha fazla olduğundan dolayı pozitif ayrımcılık yapılarak gereken desteğin (örneğin; bakmakla yükümlü oldukları çocuk ve yaşlı kimseler için ayrıcalıkların sunulabildiği ortamların sağlanabilmesi gibi) ve teşviğin verilmesi kadın girişimcilere kolaylık sağlayacaktır. Bu araştırma sadece bir ili ve bir dönemi (06 yılı) kapsamaktadır ve bu araştırmada sınırlı sayıda kadın girişimciye ulaşılmıştır. Dolayısıyla ilerde geniş bölgelerde hatta ülke bazında yapılacak araştırmalar, bu araştırma bulgularının genellenebilmesi açısından yararlı olabilecektir. Hatta yapılan çalışmaların belirli bir zaman diliminde tekrar gerçekleştirilmesi, kadın girişimciliğin değişimini ortaya koyma bakımından faydalı olabilecektir. 59 Kaynakça ARIKAN, S. (00). Girişimcilik, Siyasal Kitabevi, Ankara. ÇAKICI, A. (006). Mersin deki Kadın Girişimcilerin İş yaşamını Etkileyen Faktörler, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (): 5-7. ÇELİK, C., ÖZDEVECİOĞLU, M. (00). Kadın Girişimcilerin Demografik Özellikleri ve Karşılaştıkları Sorunlara İlişkin Nevşehir İlinde Bir Araştırma,. Orta Anadolu Kongresi (Nevşehir), 7-9. DEMİREL, E., AKBIYIK, N. (009). Girişimcilik Kavramı ve Ortaya Çıkışı, Ed. M. Tikici ve A. Aksoy, Girişimcilik ve Küçük İşletmeler, Nobel Yayın, Ankara. DOĞAN, S., ALTIN, H., BAŞAR, E. (00). Meslek Yüksekokulları İçin Girişimcilik, Nobel Yayın, Ankara.