I. KISIM GERONTOLOJİNİN DAYANAKLARI

İçindekiler Ön Söz...iii Editörler ve Yazarlar... vii BÖLÜM 1 I. KISIM GERONTOLOJİNİN DAYANAKLARI Türkiye de ve Dünyada Yaşlanma...3 1. Yaşlılığın Genel Görünümü...4 2. Yaşlanma ve Yaşlılık...5 3. Modern Toplumda Yaşlılık...10 4. Sosyolojik Bir Olgu Olarak Yaşlılık...12 5. Dünyada Yaşlılığın Görünümü...14 6. Yaşlı Nüfusun Hızla Artmasının Nedenleri...19 7. Türkiye de Nüfusun Yaşlanması...20 8. Genel Değerlendirme...22 Son Söz...24 İleriye Yönelik Okuma Listesi...25 Kaynakça...25 BÖLÜM 2 Türkiye de Yaşlanma ve Demografi...27 1. Nüfusun Yaşlanmasının Nedenleri ve Belirleyicileri...28 2. Türkiye de ve Dünyada Yaşlanan Nüfus...28 3. Doğuşta Beklenen Yaşam Süreleri ve Ortanca Yaş...32 4. Öngörü ve Öneriler...33 xv

xvi GERONTOLOJİ Son Söz...34 İleriye Yönelik Okuma Listesi...34 Kaynakça...35 BÖLÜM 3 Türkiye de İleri Yaşlılar...37 1. Türkiye de İleri Yaşlılığın Demografisi...38 2. İleri Yaşlılığın Sorunları...40 3. İleri Yaşlılıkla Bağlantılı Sorunlara Gerontolojik Önlemler...42 4. Sonuç...43 Son Söz...44 İleriye Yönelik Okuma Listesi...44 Kaynakça...44 II. KISIM DİSİPLİNLERARASI İŞ BİRLİĞİ BÖLÜM 4 TÜRKİYE DE SOSYAL VE UYGULAMALI GERONTOLOJİNİN TARİHSEL TEMELLERİ Başlangıca, Düne, Bugüne ve Gelecekte Bekleyen Sorunlara Şahsi Bir Bakış...49 1. Gerontoloji Alanına Davet...50 2. Kişisel Bir Yolculuk...51 3. Türkiye de Bir Ulusal Gerontoloji Derneği...56 4. Sosyal ve Uygulamalı Gerontolojinin İlk Açıklaması...56 5. Toplumu Geliştirme Girişimleri...58 6. Ufuktaki Zorluklar...61 7. Genel Bir Değerlendirme...63 Son Söz...67 Teşekkür...67 Kaynakça...68 BÖLÜM 5 Sosyal Gerontoloji...73 1. Yaşlılığın Sosyal Görüntülerine İlgi...74 2. Sosyal Gerontolojik Kuramlar...74 3. Yaşlanmaya ve Yaşlılığa Sosyolojik İlgi...77 4. Küreselleşme ve Yaşlılık...79 5. Sosyal Tabaka ve Yaşlılık...81 6. Sosyal Güvenlik ve Yaşlılık...83 Son Söz...86 İleriye Yönelik Okuma Listesi...87 Kaynakça...87 BÖLÜM 6 Eğitimsel Gerontoloji Yaşlanan Toplumlarda Yaşam Boyu Öğrenme...89 1. Yaşam Boyu Öğrenmenin Gerekçeleri...91 2. Yaşlılıkta Eğitimin Sosyo-Gerontolojik Gerekçeleri...92 3. Kişinin Yaşamı Boyunca Eğitime Katılması İçin Gerekli Sosyolojik Şartlar...94

İçindekiler xvii 4. Yaşlılıkta Bağlanma Davranışı...95 5. Eğitimsel Gerontoloji - Yeni Yaşam Kurgusu İçin Yeni Bir Çalışma Alanı...98 6. Yaşlılıkta Yeni Bir Öğrenme Kültürü İçin Nasıl Bir Eğitim Gerekir?...99 7. Deneyim Temelli Öğrenme Döngüsü (Kolb, 1984)...100 8. Günter Buck (1989): Epagog (Buck, 1989)...101 9. Deneyim Olarak Öğrenme (Meyer-Drawe, 2008)...102 10. Deneyim ve Değişim...103 Son Söz...105 İleriye Yönelik Okuma Listesi...105 Kaynakça...106 BÖLÜM 7 Yaşlanma ve Yaşlılık Sosyolojisi...107 1. Giriş...108 2. Yaşlanma ve Yaşlılık Sosyolojisinin Nesnesi...109 3. Yaşlanma ve Yaşlılık Sosyolojisinin Gelişimi...111 3.1. Almanca Konuşulan Sosyolojideki Gelişimi... 111 3.2. Gerontoloji Odaklı Sosyolojide Multidisipliner ve Disiplinlerarası Gelişmeler...115 4. Yaşlanma ve Yaşlılık Sosyolojisinde Güncel Durum...116 4.1. Genel Hususlar... 116 4.2. Temel Sorular ve Kuramsal Gelişme... 117 4.3. Yaşlanma ve Yaşlılık Sosyolojisinin Yöntemleri... 122 Son Söz...123 İleriye Yönelik Okuma Listesi...123 Kaynakça...124 BÖLÜM 8 Yaşlanmanın Psikolojisi...127 1. Yaşlanma ve Psikoloji...128 2. Yöntemsel Sorunlar ve Gerontopsikolojik Bulgular Üzerine...129 3. Gelişim Süreci Olarak Yaşlanma...130 4. Yaşlılıkta Zekâ, Hafıza ve Öğrenme...132 5. Akışkan ve Billursu Zekâ...134 6. Sınırları Zorlama...136 7. Yaşlılık Bilgeliği...137 8. Genel Bir Değerlendirme...139 Son Söz...140 İleriye Yönelik Okuma Listesi...141 Kaynakça...141 BÖLÜM 9 Biyolojik Yaşlanma (Senesens)...145 1. Biyolojik Yaşlanma...146 2. Telomer Uzunluğu...149 3. Genetik Değişiklikler...150 4. DNA Tamir Mekanizması...151 5. Epigenetik Değişiklikler...152 6. Yaşlanma Genleri...152 7. Oksidatif Stres...153 8. Protein Oksidasyonu...155

xviii GERONTOLOJİ 9. Protein Glikasyonu...155 10. Atık Birikimi...156 11. Hücre Döngüsü Kontrolü...157 12. Apopitoz...157 13. Kök Hücreler...158 14. Yaşlanma ile İlişkili Salgı Fenotipi...159 15. Bağışıklık ve Enflamasyon...160 16. Nöroendokrin Etki...161 Son Söz...162 İleriye Yönelik Okuma Listesi...162 Kaynakça...162 BÖLÜM 10 Sosyal Antropoloji ve Yaşlılık...165 1. Sosyal Antropolojinin Kısa Tarihçesi...166 2. Antropolojinin Yaşlılık Konusuna İlgisi...169 3. Antropolojinin Gerontolojiye Katkıları...172 Son Söz...178 İleriye Yönelik Okuma Listesi...178 Kitaplar...178 Kaynakça...179 BÖLÜM 11 Geriatri ve Yaşlılıkta Sağlık...181 1. Geriatri Bilim Dalı Doğuyor...182 2. Yaşlılıkta Sağlık ve Hastalık...183 3. Tarihçe...184 4. Geriatrinin Hedefleri ve Geriatrik Sendrom lar... 187 4.1. Sık Görülen Geriatrik Sendromlar... 190 5. Sonuç...192 Son Söz...193 İleriye Yönelik Okuma Listesi...193 Kaynakça...194 BÖLÜM 12 GeroPsikiyatri...197 1. GeroPsikiyatrinin Tanımı ve Tarihçesi...198 2. Demanslar ve Alzheimer Hastalığı...199 2.1. Demans Nedir?... 199 2.2. Alzheimer Hastalığı (AH)... 199 Son Söz...235 İleriye Yönelik Okuma Listesi...236 Kaynakça...236 III. KISIM YAŞLANMA VE ÇEVRE BÖLÜM 13 Hareketlilik ve Yaşlanma Olgular ve Görüngeler...245 1. Demografik Değişim Ve Hareketliliğin Önemi...246

İçindekiler xix 2. Normal Yaşlanma Ve Hareketlilik: Güvenli Araç Kullanma Kabiliyeti...247 3. Hareketlilik Ve Yaşlanma: Kazalar Ve Güvenlik...249 4. Hareketlilik Ve Yaşlanma: Telafi...253 5. Önleyici Ve Müdahaleye Yönelik Önlemler...256 5.1. Yasal Düzenlemeler... 256 5.2. Birey Odaklı Önlemler... 258 5.3. Teknoloji Geliştirme... 262 5.4. Altyapı... 263 Son Söz...265 Kaynakça...266 BÖLÜM 14 Yaşlanma ve Ulaşım...269 Giriş...270 1. Araştırma Problemi...270 2. Ulaşım Şekilleri...271 3. Sonuç Hareketliliktir...274 4. Demansın Araç Kullanma ve Seyahat Etme Üzerindeki Etkileri...274 5. Destekli Ulaşıma Geçiş...277 6. Oluşan Sorunla İlgili Farkındalık...278 7. Ön Değerlendirme...278 8. Değerlendirme...280 9. Gözlem ve Diğer Seyahat Şeçenekleri ile Tanışma...281 10. Seyehat Eğitimi ve Hareketlilik Yönetimine Giriş...282 11. Destekleyici Demans Dostu Taşıma...283 12. Araç Kullanımının Bırakılması Kararında Söz Hakkı Olanlar...284 Son Söz...284 İleriye Yönelik Okuma Listesi...285 Kaynakça...285 BÖLÜM 15 İleri Yaştaki Sürücüler için Taşıtlar...289 1. Giriş...290 2. Araştırmanın Amaçları...290 2.1. Araba Tasarımı... 290 2.2. Sürüş Destek Sistemleri... 290 3. MOPACT Proje Özeti...291 3.1. Arka Plan... 291 4. Çevrimiçi Anket Çalışması...297 4.1. Yöntem... 298 4.2. Ölçüm Aracı... 298 4.3. Örneklem... 299 4.4. İstatistiksel Analiz... 299 5. Tartışma ve Sonuç...300 5.1. Araç Tasarımı... 300 5.2. Sürüş Destek Sistemleri... 306 5.3. Sıralama - Derecelendirme... 308 6. Tartışma ve Sonuç...308 6.1. Araç Tasarımı... 309 6.2. Sürüş Destek Sistemleri... 310

xx GERONTOLOJİ 7. Geleceğe Yönelik Beklentiler...312 8. Ek Bilgi...312 Kaynakça...313 BÖLÜM 16 Almanya da Yaşlılar için Konut ve Yaşam Alanları...315 1. Yaşlılar İçin Yaşamın Odak Noktası Olarak Konut...316 2. Yaşam Çevresi...319 3. Konut ve Aktif, Sağlıklı Yaşlanma: Karmaşık İlişkiler...321 3.1. Küçük Köyler... 322 3.2. Temel Hizmet Desteği Olan Yerler... 322 3.3. Olumlu Gelişme İhtimali Gösteren Şehirler... 322 3.4. Sosyal Anlamda Düşüş Gösteren Şehirler... 322 4. Akıllı Evler - Yaşlanan Toplum İçin Çevre Destekli Yaşam...323 5. Yaşlılıkta Topluluk Yaşamı : Almanya da Konseptler...328 Son Söz...331 İleriye Yönelik Okuma Listesi...331 Kaynakça...332 MODEL EV...334 Yaşlı Bireylerin Evde Düşmesini ve Kaza Geçirmesini Önlemek İçin Tasarlanmış Türkiye nin İlk Model Evi...334 Model Ev Projesinin Kamuoyuna Tanıtımında Prof. Dr. İsmail Tufan ın Konuşması...335 BÖLÜM 17 IV. KISIM GELİR VE SOSYAL GÜVENCE Türkiye de Gelir, Zenginlik ve Yoksulluk...339 1. Kapitalizm ve Sosyal Politika 340 1.1. Kapitalizm ve Sosyal Politika Üzerine Temel Sorunsallar... 340 1.2. Sermaye, Emek, Eşitsizlik, Yoksulluk ve Dışlanma Sorunsalı... 353 2. Verilerle Türkiye ve Sosyal Politika 369 2.1. 2014 Küresel Servet Veri Kitabı ve Türkiye de Gelir Dağılımı... 369 2.2. İnsani Gelişme Raporları ve Türkiye... 371 2.3. Türkiye de Gizli Yoksulluk ve Zaman Yoksulluğu... 376 2.4. Hak Temelli Perspektifler Açısından Türkiye de Sosyal Politika ve Temel Gelir Tartışması...379 Son Söz...383 Kaynakça...384 BÖLÜM 18 Türkiye de Sosyal Güvenlik ve Refah...387 1. Sosyal Güvenliğe Toplu Bakış...388 2. Sosyal Güvenlik ve Sosyal Risk...388 3. Türkiye de Sosyal Güvenliğin Gelişimi...392 4. Türkiye de Sosyal Güvenliğin Kurumsallaşması ve Sosyal Güvenlik Sistemi...394

İçindekiler xxi 4.1. İşsizlik... 396 4.2. Sağlık... 397 4.3. Aile ve Annelik Desteği... 399 4.4. Yaşlılık ve Emeklilik... 401 5. Riskler ve Öneriler...404 Son Söz...405 İleriye Yönelik Okuma Listesi...406 Kaynakça...406 V. KISIM GÜMÜŞ EKONOMİSİ BÖLÜM 19 Gümüş Ekonomisi Bir Alman Vakası: Aktif Yaşlanma ve Yaşlıların Üretkenliği İçin Yeni Bir Eylem Alanı mı?...411 1. Giriş 412 2. Almanya da Gümüş Ekonomisinin Demografik ve Sosyo-Ekonomik Temelleri...414 2.1. Almanya da Demografik Bağlamda Görülen Büyük Eğilimler... 414 2.2. Yaşlı Bireylerin Hane Yapıları, Yaşam Türleri ve Barınması... 416 2.3. Harcanabilir Gelir ve Alım Gücünün Gelişimi... 417 2.4 İhtiyaçlar, Yapı ve Davranış... 418 3. Gümüş Ekonomisinin Sektörleri...419 3.1. Perakende Sektörü... 420 3.2. Teknoloji ve Yeni Medya... 421 3.3. Turizm... 422 3.4. Mali Hizmetler... 424 3.5. Barınma... 425 3.6. Sağlık Hizmeti Sektörü... 428 3.7. Uzun Vadeli Bakım... 430 4. Tartışma Kaynağı Olarak Yaşlıların Ekonomik Potansiyeli...433 Son Söz...435 İleriye Yönelik Okuma Listesi...436 Kaynakça...436 BÖLÜM 20 Yaşlı Çalışanların İşgücü Arzını Artırma Politika Reformları ve Reformların Etkisi...441 1 Emeklilik Politikaları 442 1.1. Yasal Emeklilik Yaşının Yükseltilmesi... 442 1.2. Kadın ve Erkekler İçin Muadil Yasal Emeklilik Yaşı... 443 1.3. Emeklilik Yaşı Reformlarının Etkileri... 443 1.4. Tam Emeklilik Tesellümü İçin Gereken Katkı Yılları Sayısı... 446 1.5. Erken Emeklilik... 446 1.6. Erken Emeklilik Programlarının Yürürlükten Kaldırılması ve Haklarda Kesintiler... 447 2 İşsizlik Politikaları... 448

xxii GERONTOLOJİ 2.1. Kısmi İşsizlik Hakları... 451 3. İş Göremezlik Hâli ile İlgili Politikalar 452 3.1. İş Göremezlik Hâlinde Kaynaklanan Emeklilik... 458 Son Söz...462 İleriye Yönelik Okuma Listesi...462 Kaynakça...463 BÖLÜM 21 Yaşlı İşçiler Olgular ve Görüngeler...467 1. Giriş...468 2. Yaşlı İşçiler İçin İstihdam Piyasası ve Demografik Değişim...469 3. Yaşlı İşçilerin Çalışabilirliği ve Çalışma Koşulları...473 3.1. Yaşla İlgili Çalışabilirlik - Sağlık, Yeterlilikler ve Motivasyon... 474 3.2. Çalışma Koşulları, Sağlık ve İyilik... 477 3.3. Çalışma Koşulları, Beceri Geliştirme ve Çalışma Motivasyonu... 479 4. Yaş Yönetimi - Kavramlar ve Tedbirler...482 Son Söz...486 İleriye Yönelik Okuma Listesi...487 Kaynakça...488 BÖLÜM 22 Ufuktaki Örgütsel Sorunlar Değişen Demografi ve Yaşlanma...491 1. Nüfus Dinamikleri... 492 2. Artan Örgütsel Belirsizlikler... 495 2.1. Yaşlanan İş Gücü - Hala Üretken ve Rekabetçi midir?... 495 2.2. Önemli Bir Problem Olarak Bilginin Kaybı... 498 2.3. Beceri Eksiklikleri... 500 3. Demografik Okuryazarlığın Geliştirilmesi 501 3.1. Neden Demografik Okuryazarlık... 502 3.2. Demografik Okuryazarlık İçin Kavramsal Bir Çerçevenin Geliştirilmesi... 503 Son Söz...506 İleriye Yönelik Okuma Listesi...506 Kaynakça...507 BÖLÜM 23 AB de Çalışma Hayatının Uzatılmasına Yönelik İş Yeri Uygulamaları...511 1. Giriş: AB Politikaları...512 2. AB de Yaşlıların İstihdamı...514 3. İş Ortamında Yaş Yönetimi...516 4. Yaş Yönetiminde Son Eğilimler ve Gelişmeler...518 5. Ekonomik Daralmanın Yaş Yönetimi Politikaları Üzerindeki Etkisi...519 6. Yaşlanan İş Gücüyle İlgili Son Gelişmeler...521 7. Sonuç...524 Son Söz...526 İleriye Yönelik Okuma Listesi...526 Kaynakça...527

İçindekiler xxiii BÖLÜM 24 BİLGİ, İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ VE GÜMÜŞ EKONOMİ İtici Güçler, Engeller, Zorluklar ve Fırsatlar...529 1. Giriş...530 2. Tanımlar...532 3. BİT Temelli Ürün ve Hizmetlerin Yaygınlaşması Önündeki Engeller...533 Son Söz...539 İleriye Yönelik Okuma Listesi...540 Kaynakça...540 VI. KISIM YAŞLANMA VE POLİTİKA BÖLÜM 25 YAŞLANMANIN SİYASETİ Bugün, Yarın ve Gelecekte Yaşlılık Politikaları...545 1. Tüm Yaşamı Göz Önüne Alan Sosyal Politikalar...546 2. Yaşlılık ve Yaşam Modeli...546 3. İş ve Sağlık...548 4. Sosyal Tabakanın Yaşlanma ve Yaşlılığa Etkileri...550 5. Türkiye İçin Öneriler...552 Son Söz...554 İleriye Yönelik Okuma Listesi...554 Kaynakça...554 BÖLÜM 26 İNSANCIL YAŞLI BAKIMI İÇİN BİR ARAYIŞ Hayal Gücümüzü, Tutumlarımızı ve Pratiklerimizi Dönüştürmek...557 1. Giriş...558 2. Yaşlılara Değer Verme...559 3. Yaş Ayrımcılığı ve Kültürel Irkçılık Üzerine Bir Not...562 4. İnsan Hakları Açısından Yaşlı Bakımı...567 5. Yaşlı Bakımı ve Ölümcül Hastalıklar İçin Bir Çerçeve...570 6. Sonuç...574 Son Söz...577 İleriye Yönelik Okuma Listesi...577 Kaynakça...578 BÖLÜM 27 Yaşlılık ve Sosyal Politikalar...583 1. Giriş...584 2. Yaşlanan Toplumumuz...584 3. Yaşlanan Toplumda Sosyal Politikaların Temeli...586 4. Yaşam Durumu ve Sosyal Politika...589 5. Naegele nin Yorumuna Göre Yaşam Durumu Tezi...592 6. Schulz-Niewswandt ın Yorumuna Göre Yaşam Durumu Tezi...594 Son Söz...598 İleriye Yönelik Okuma Listesi...598 Kaynakça...599

xxiv GERONTOLOJİ BÖLÜM 28 Türkiye de Yaşlılık ve Sosyal Politikalar...601 1. Yaşlı Yoksulluğu ve Göç...602 2. Göç ve Yoksulluk İlişkisi...602 3. Göç ve Yoksulluk Kıskacında Yaşlılar...604 4. Yoksulluk, Yaşlılık ve Sosyal Politika...605 5. Bağlar İlçesi nde Yaşlı Olmak...608 6. Genel Bir Değerlendirme...614 Son Söz...615 İleriye Yönelik Okuma Listesi...615 Kaynakça...616 BÖLÜM 29 İleri Yaşlarda Karşılıklı Sorumluluk ve Sivil Katılım Sosyal Varlığın Anlaşılmasına Katkı...619 1. Giriş...620 2. Evrimsel Mirasın Bir Parçası Olarak Genç Nesillerle Bağ Kurmada Yaşlıların Beceri ve Güdüleri...621 3. Kişilik Gelişiminin Son Noktası Olarak Genç Nesillerle İlişki...622 4. Hayat Boyu Devam Edecek Bir Konu Olarak Üretkenlik...623 5. İleri Düzeyde Yaşlılara Yönelik Çalışma...625 5.1. Ön Çalışma 1: İleri Düzeyde Yaşlılarla Görüşmeler... 625 5.2. Ön Çalışma 2: Kurumlarda Yapılan Anket... 626 5.3. Yöntem... 626 5.4. Anket (Alt Çalışma 2)... 628 6. Sonuçlar...629 6.1. Sivil Katılım... 629 6.2. Yaşamla İlgili Konular... 629 6.3. Paylaşılan Sorumluluk Örüntüleri... 631 6.4. Yaşlılıkta Olumlu Sivil ve Sosyal Katılımı Etkileyen Faktörler... 633 Son Söz...635 İleriye Yönelik Okuma Listesi...635 Kaynakça...636