Bahar. Su Yapıları II Dolusavaklar. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 1

Su Yapıları II Dolusavaklar Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Yozgat Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 1 Dolusavaklar Baraj dolu iken gelen taşkın dalgasını mansaba aktaran su yapılarıdır Beton ağırlık ve kemer barajlarda gövde üzerinde, dolgu barajlarda gövde dolgusundan ayrı olarak sağ veya sol sahile yerleştirilir. Dolusavaklar gelmesi muhtemel en büyük taşkın debisine göre projelendirilir. Taşkın öteleme çalışması sonucu bulunan, çıkan akım pik değerine göre boyutlandırılır. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 2

Dolusavaklar Dolusavaklar için baraj tiplerine bağlı olarak seçilebilecek en uygun yerleştirme yerleri: Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 3 Dolusavaklar Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 4

Dolusavaklar Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 5 Dolusavaklar Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 6

Dolusavaklar Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 7 Sınıflandırma Yapım Şekline göre: Karşıdan alışlı dolusavaklar Yandan alışlı dolusavaklar Kuyu (şaft) dolusavaklar Sifon dolusavaklar Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 8

Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 9 Baraj inşaatın esnasında derivasyon tüneli olarak kullanılabilir Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 10

Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 11 Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 12

Sınıflandırma Çalışma biçimine göre: Kontrollü dolusavaklar Kontrolsüz dolusavaklar Esas dolusavaklar Yedek (emniyet, acil durum) dolusavaklar Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 15 Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 16

Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 19 Dolusavağın Elemanları Yaklaşım kanalı Dolusavak gövdesi Boşaltım kanalı Boşaltım kanalı uç yapısı Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 20

Yaklaşım kanalı Hızlar 1-3 m/s olacak şekilde kaplamalı veya kaplamasız olarak inşa edilir. Yük kayıplarını minimum yapmak için hızlar küçük seçilir. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 21 Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 22

Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 27 Dolusavak gövdesi Suyun üstünden savaklandığı kısımdır Kapaklı (kontrollü) veya kapaksız (kontrolsüz) olarak inşa edilebilir. Kapaklı yapılacaksa orta ayaklar inşa edilir. Dolusavak eşiğinde yan duvarlar dik olarak inşa edilir. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 28

Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 31 Boşaltım kanalı Savaklanan suyu enerji kırıcı yapıya kadar taşıyan kanaldır. Oldukça dik eğime sahip olduğundan büyük su hızları ve sel rejimi oluşur. 30 m/s ye kadar ulaşabilen su hızları yüzünden kanal kaplamalı olarak yapılmalıdır. Kanaldaki genişleme ve daralmalar ani olmamalı. Açılma veya daralma açısı ( ) ise : 1 tag Fr olmalıdır. 3 Boşaltım kanalında kurptan kaçınılmalıdır. Boşaltım kanalı altına sızan suyu alabilecek filtre ve dren sistemi yapılmalıdır. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 32

Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 33 Boşaltım Kanalı Uç Yapısı Boşaltım kanalının akarsu ile birleştiği yerdir. Boşaltım kanalında büyük bir kinetik enerjiye sahip olan suyun enerjisi kırılmalıdır. Bunun için, düşü havuzu, çarpmalı tip enerji kırıcı yapı (daha düşük hızlarda) ve Sıçratmalı tip enerji kırıcı yapılar kullanılır. Sıçratmalı tip enerji kırıcı yapı için Froude sayısına bağlı olarak R abaklardan okunur. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 34

Dolusavak Tasarım Debisi Büyük hacimli (V 1.000.000 m³) ve yıkılması halinde mansapta meydana gelebilecek can ve mal kaybının çok büyük olması muhtemel barajlarda Taşkın tekerrür frekansı 10.000 yıl alınmalıdır. Büyük barajlarda bu tekerrür periyoduna karşılık gelen taşkın debisi katastrofik taşkın debisi olarak adlandırılır. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 37 Dolusavak Tasarım Debisi Büyük hacimli (V 1.000.000 m³) ve yıkılması halinde mansapta can kaybı olmayacak korunması gereken arazilerin miktarı fazla ancak barajdan oldukça uzak olması durumunda Taşkın tekerrür frekansı 500 1.000 yıl alınmalıdır. Küçük hacimli (V < 1.000.000 m³) ve yıkılması halinde mansapta korunması gereken arazilerin miktarına ve köy-şehir bulunmasına bağlı olarak Taşkın tekerrür frekansı 100 500 yıl alınmalıdır. Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 38

Dolusavak Profilleri Hidrolik Profil Creager Profili Ogee Profili k = 0.461 ~ 0.556 n = 1.80 ~ 2.00 Creager de k = 0.47 y kh x 1 n n o h a h o y c 0 A y x n = 1.80 Ogee profili y 0.50 x H 0.85 o 1.85 y x Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 39 Dolusavak Kapasitesi (Kontrolsüz) Q C L H o o 3/2 H o h a h o H h h o o a P L L1 2 ( N K K ) H p a o Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 40

Dolusavak Kapasitesi (Kontrollü) Q C 3/2 0 L h h Q Yrd. Doç. Dr. Burhan ÜNAL Bozok Üniversitesi n aat Mühendisli i Bölümü 41