Zeytinyağı ve Sağlık Dr. Yahya Laleli Harran Üniversitesi 2-4 Ekim 2012
Kapsam Zeytini yağ için üretenlerin sorunları Çözüm önerileri ve çerçevesi Zeytinyağı sağlık ilişkisinde Bilinen yolaklar Epidemiyolojik çalışmalar Kardiyovasküler hastalıklar, MI, kan basıncı Kanser, kanser tedavisi Kognitif fonksiyonlar Obezite Zeytinyağın bileşenleriyle, Beslenme Gen regülasyon ilişkisi Öneriler
Zeytinyağı ile ilgili bilgilerimiz yazılı tarih kadar eskidir. Yerleşik düzenin başlamasının sembollerindendir Tüm dinler için kutsaldır. Kutsamada, ödüllendirmede kullanılmıştır Antik çağlarda, zeytinyağı tüm kozmetik ürünlerin temelini oluştururdu. Zeytin ve onun suyunun bu itibarı sağlıkla olan ilişkisinden kaynaklanmaktadır
Göbeklitepe Şanlıurfa ya 15 km. uzaklıktaki Göbeklitepe Mevkii nde Prof. Klaus Schmidt başkanlığında yürütülen kazılar sonucu ortaya çıkan bulgular Neolitik dönem arkeolojisi ile ilgili mevcut inançları değiştirecek niteliktedir M.Ö. 10.000 yıllarına rastlayan Göbeklitepe de, bölgede herhangi bir yerleşmeye ait bulgu olmamasına rağmen, ortaya çıkan tapınak ve tapınak elemanları, tapınak inşasının yerleşik topluma geçmeden çok önce başladığını göstermektedir. Şu ana kadar Göbeklitepe tapınaklarından eski, tespit edilmiş herhangi bir yapı yoktur.
Göbeklitepe Şanlıurfa ya 15 km. uzaklıktaki Göbeklitepe Mevkii nde Prof. Klaus Schmidt başkanlığında yürütülen kazılar sonucu ortaya çıkan bulgular Neolitik dönem arkeolojisi ile ilgili mevcut inançları değiştirecek niteliktedir M.Ö. 10.000 yıllarına rastlayan Göbeklitepe de, bölgede herhangi bir yerleşmeye ait bulgu olmamasına rağmen, ortaya çıkan tapınak ve tapınak elemanları, tapınak inşasının yerleşik topluma geçmeden çok önce başladığını göstermektedir. Şu ana kadar Göbeklitepe tapınaklarından eski, tespit edilmiş herhangi bir yapı yoktur.
Zeytini Yağ Üretmek için Üretenlerin Sorunları Kanaat Önderlerinin Görüşlerine Göre 1. KAR SIZLIK Yetersiz / yanlış teşvik Zirai üretimdeki verimsizlik Yağ üretim işletmelerinde kalite ve maliyet sorunu Kooperatifçilikteki yetersizlik (+ depoculuk) Haksız rekabetin önlenmesindeki isteksizlik Arz fazlası 2. Alıcılı piyasada (oligopol) maliyetinin yüksekliği 3. Mutfakta tercih edilmemesi
Soruna Çözüm Arz Talep dengesinin Talep yönünde artırılması 2012 ilk yarısında Avrupa da zeytinyağı fiyatı %5 düşerken, İsrail de nasıl %7 arttı? MALİYET ve verim etkin üretim Yemeklik yağ fiyatları arasındaki farkın dengelenmesi Sağlık getirisinin uzun vadede getireceği ekonomik iş gücü faydaları ve yüksek maliyet kaynaklarını göz önüne alarak doğru/etkin gerçek destek TÜKETİMİN ARTIRILMASI
Bu Haliyle Tüketim Nasıl Artırılır? Zeytinyağına affedilen pişirme ile ilgili sorunların geçersizliğinin gösterilmesi aşçılar, mutfak dostları Zeytinyağın pozitif sağlık etkilerinin algılanır şekilde ortaya konması medya, diyetisyenler, beslenme dersleri Lezzetini sevdirerek, aranmasının sağlanması 4+4 kademesinde sağlıklı beslenme eğitimine girilmesi Resmi devlet bütçeli kurumlarda zeytinyağı kullanarak zeytinyağlı yemek pişirilmesi
ZEYTİNYAĞI VE SAĞLIK İLİŞKİSİ
Scientific Evidence for Olive Oil in the Prevention of Cardiovascular Risk Factors andcoronary Heart Disease Summary. For the whole document, click here: http://europa.eu.int/comm/agriculture/prom/olive/medinfo/uk_ie/factsheets/fact2.htm Author: Eurosciences Communication in co operation with the Institute of Arteriosclerosis Research at the University of Münster, Germany ZEYTİNYAĞIN BİLİMSEL OLARAK KANITLANMIŞ SAĞLIK ETKİLERİ Kardiyovasküler hastalıklar, MI Kan basıncı Kanser Kognitif fonksiyonlar Obezite Diyabet
Index Medicus da yer alan Zeytinyağı ve konulu makale sayılarının yıllara göre değişimi 600 500 400 300 200 100 0 Genel Sağlık Kardiyovasküler Kanser Obezite Deri 2012 2019 (tahmini) 2010 20192010 2011 (tahmini) 2000 2009 1990 1999 1989 27 Eylül 2012 tarihinde belirtilen tarih aralıkları verilerek PubMed den yapılan tarama sonucu bulunan makale sayılarıdır
Şekil 4: Zeytinyağı Bileşenleri, içerik olarak Alkoller Alifatik ve triterpene alkoller Polifenoller Lipofilik fenolikler (Vitamin E, Alfa tokoferol) Hidrofilik fenolikler (Hidroksitirozol, Tirozol vb.) Sabunlaşan, Steroller Beta-Sitosterol 5-Anemosterol Kampesterol Estigmasterol Δ 7 -Estigmasterol Δ 5 - Avehasterol Δ 7 --Avenasterol Pigmentler Klorofil (a ve b) ve yıkım ürünü Feofitinler Gliserid Fraksiyonu (Triaçilgliserol) Tekli doymamış coklu doymamis (esansiyel ) ve doymus yağ asitleri. Oleik Asit Linoleik asit Linolenik asit Palmitik asit Stearik Asit Aldehidler Ketonlar : Alkoller : Asidler : Hidrokarbonlar Skualen β-karoten Likopen Aromatik Bileşikler Asit aldehid propanol 2 ve 3 sis ve trans-hekzenallar Pentan -3- on 1-penton 3-on- 1-octan-3-on Etanol, Pentan, Hekzan Metil Propan, Metilbutan v.s. Asetik asit, Propanoik asit 2-3 Metilbutirik asit v.s. Sabunlaşmayan Non-Gliserid Fraksiyonu www.zeytinim.com/zeytinyagbilesenlerivesaglik
Sızma Zeytinyağındaki Bileşenlerin Sağlık Etkileri İnflamasyon Obezite ve Diyabet Neoplazm Tokluk hissinde artış Fenolik Bileşikler Tokoferoller Karotenoidler Yağ asitleri Tirozol Hidroksitirozol Oleokantal Oleuropein Oleik asit α linolenik asit Hidroksil oleik asit Oksidasyon ve Oksidatif Stres Trombotik profil Arteriyel Hipertansiyon Hiperkolesterolemi, serum lipoprotein seviyeleri ve ateroskleroz Caramia et al. Eur. J. Lipid Sci. Technol. 2012, 114:375 388
Scientific Evidence for Olive Oil in the Prevention of Cardiovascular Risk Factors and Coronary Heart Disease Summary. For the whole document, click here: http://europa.eu.int/comm/agriculture/prom/olive/medinfo/uk_ie/factsheets/fact2.htm Author: Eurosciences Communication in co operation with the Institute of Arteriosclerosis Research at the University of Münster, Germany ZEYTİNYAĞIN BİLİMSEL OLARAK KANITLANMIŞ SAĞLIK ETKİLERİ Hipertansiyon: (Düşük sature, yüksek monoansatüre yağ, kompleks karbonhidrat.) Diyabet Obezite Emboli/inme-enfarktüs Koroner kalp hastalığı
Epidemiyolojik Çalışmalar
EPIC erişkin çalışmasındaki 74607 katılımcı ve 4047 ölümün modifiye Akdeniz diyeti skoru kategorilerine göre dağılımları Özellik Sayı Yaş 60 64 5763 443 (7.7) 65 69 1624 183 (11.3) 70 74 701 104 (14.8) >75 97 32 (33.0) Sigara içimi Hiç 2516 176 (7.0) Bırakmış 3657 300 (8.2) Aktif 2012 286 (14.2) Eğitim düzeyi Hiç veya ilköğretim Teknik/ meslek ok Erkek Kadın Diyet skoru 0 3 Diyet skoru 4 5 Diyet skoru 6 9 Diyet skoru 0 3 Diyet skoru 4 5 Diyet skoru 6 9 3828 416 (10.9) 2008 178 (8.9) Lise 581 46 (7.9) Üniversite 1768 122 (6.9) Ölüm Sy (%) Sayı 6099 388 (6.4) 1984 183 (9.2) Ölüm Sy (%) Sayı 900 136 (15.1) 217 62 (28.6) 2920 162 (5.5) 4653 387 (8.3) 1627 220 (13.5) 3857 395 (10.2) 2177 174 (8.0) 944 69 (7.3) 2222 131 (5.9) 4105 169 (4.1) 1833 101 (5.5) Ölüm Sy (%) Sayı 912 91 (10.0) 310 47 (15.2) 2417 88 (3.6) 3449 241 (7.0) 1294 79 (6.1) 3922 217 (5.5) 1023 77 (7.5) 947 41 (4.3) 1268 73 (5.8) 11580 460 (4.0) 4760 312 (6.6) 1249 116 (9.3) Ölüm Sy (%) Sayı 166 29 (17.5) 10292 386 (3.8) 4097 235 (5.7) 3366 296 (8.8) 8073 463 (5.7) 4835 253 (5.2) 2839 130 (4.6) 2008 71 (3.5) 11784 361 (3.1) 5151 265 (5.1) 1550 111 (7.2) Ölüm Sy (%) Sayı 311 36 (11.6) 12239 404 (3.3) 4359 211 (4.8) 2198 58 (2.6) 7785 340 (4.4) 3835 175 (4.6) 4217 145 (3.4) 2959 13 (0.4) Ölüm Sy (%) 7886 202 (2.6) 3985 122 (3.1) 1303 59 (4.5) 337 35 (10.4) 10253 270 (2.6) 2305 99 (4.3) 953 49 (5.1) 6367 180 (2.8) 1327 58 (4.4) 3481 110 (3.2) 2336 70 (3.0) A.Trichopoulou, BJM, 2005
EPIC erişkin çalışmasındaki 74607 katılımcı ve 4047 ölümün modifiye Akdeniz diyeti skoru kategorilerine göre dağılımları Yaş Erkek Diyet skoru 0 3 Diyet skoru 4 5 Diyet skoru 6 9 Yaş Sayı Ölüm Sy (%) Sayı Ölüm Sy (%) Sayı Ölüm Sy (%) 60 64 5763 443 (7.7) 6099 388 (6.4) 4105 169 (4.1) 65 69 1624 183 (11.3) 1984 183 (9.2) 1833 101 (5.5) 70 74 701 104 (14.8) 900 136 (15.1) 912 91 (10.0) >75 97 32 (33.0) 217 62 (28.6) 310 47 (15.2) Trichopoulou A, et al. BMJ, 2005
EPIC erişkin çalışmasındaki 74607 katılımcı ve 4047 ölümün modifiye Akdeniz diyeti skoru kategorilerine göre dağılımları Yaş Kadın Diyet skoru 0 3 Diyet skoru 4 5 Diyet skoru 6 9 Yaş Sayı Ölüm Sy (%) Sayı Ölüm Sy (%) Sayı Ölüm Sy (%) 60 64 11580 460 (4.0) 11784 361 (3.1) 7886 202 (2.6) 65 69 4760 312 (6.6) 5151 265 (5.1) 3985 122 (3.1) 70 74 1249 116 (9.3) 1550 111 (7.2) 1303 59 (4.5) >75 166 29 (17.5) 311 36 (11.6) 337 35 (10.4) Trichopoulou A, et al. BMJ, 2005
Kardiyovasküler Hastalıklar, MI, Kan Basıncı
ABD de Akdeniz Diyeti ve Miyokard Enfarktüsü Arasındaki İlişki (2568 kişi / 9 yıllık takip sonuçları) MI (n =133) Akdeniz Diyeti Skoru Model 1 Model 2 0 2 (n=348) 1.00 (referans) 1.00 (referans) 3 (n=437) 0.55 (0.31, 1.00) 2 0.57 (0.32, 1.03) 2 4 (n=576) 0.62 (0.36, 1.06) 3 0.62 (0.37, 1.06) 3 5 (n=572) 0.59 (0.34, 1.03) 3 0.60 (0.34, 1.04) 3 6 9 (n=635) 0.61 (0.35, 1.04) 3 0.65 (0.38, 1.12) 3 P eğilimi 0.19 0.27 Sürekli: 1 puan artış 0.93 (0.83, 1.04) 0.94 (0.84, 1.05) 2 P < 0.05 3 0.05 < P < 0.10 Tüm değerler, kombine vasküler olaylar için risk oranı olarak verilmiştir, %95 GA parantez içerisinde belirtilmiştir. Model 1: başlangıçtaki yaş, cinsiyet, ırk/etnik grup, eğitim düzeyi, fiziksel aktivite düzeyi, enerji alımı ve sigara kullanımına göre ayarlanmıştır. Model 2: Model 1 deki parametrelere ek olarak, hipertansiyon, diyabet, hiperkolesterolemi ve kardiyak hastalık geçmişine göre ayarlanmıştır. Gardener H, et al. Am J Clin Nutr. 2011;94(6):1458 64
ABD de Akdeniz Diyeti ve Vasküler Ölüm Arasındaki İlişki (2568 kişi / 9 yıllık takip sonuçları) Vasküler ölüm (n =314) Akdeniz Diyeti Skoru Model 1 Model 2 0 2 (n=348) 1.00 (referans) 1.00 (referans) 3 (n=437) 0.90 (0.62, 1.29) 0.87 (0.60, 1.26) 4 (n=576) 0.76 (0.53, 1.09) 0.74 (0.52, 1.06) 3 5 (n=572) 0.70 (0.48, 1.02) 3 0.69 (0.47, 1.00) 2 6 9 (n=635) 0.67 (0.46, 0.98) 2 0.71 (0.49, 1.04) 3 P eğilimi 0.02 0.04 Sürekli: 1 puan artış 0.91 (0.84, 0.97) 2 0.91 (0.85, 0.98) 2 2 P < 0.05 3 0.05 < P < 0.10 Tüm değerler, kombine vasküler olaylar için risk oranı olarak verilmiştir, %95 GA parantez içerisinde belirtilmiştir. Model 1: başlangıçtaki yaş, cinsiyet, ırk/etnik grup, eğitim düzeyi, fiziksel aktivite düzeyi, enerji alımı ve sigara kullanımına göre kontrol edilmiştir. Model 2: Model 1 deki parametrelere ek olarak, hipertansiyon, diyabet, hiperkolesterolemi ve kardiyak hastalık geçmişine göre kontrol edilmiştir. Gardener H, et al. Am J Clin Nutr. 2011;94(6):1458 64
Zeytinyağı alımında ilk miyokardiyal infarksiyon için odds oranı (OR) (%95 GA) (Toplam enerji alımına göre ayarlanmadan) Zeytinyağı alım kuantilleri 1 2 3 4 5 Kontroller/vaka (n) 32/36 35/37 36/30 31/39 37/29 Medyan tüketim (g/gün) 7.2 12.0 25.0 29.3 54.3 Multivariate 1 1.17 0.69 0.91 0.36 ayarlanmış OR b (Ref.) (0.46 3.02) (0.28 1.67) (0.38 2.18) (0.12 1.08) (%95 GA) Multivariate ayarlanmış OR c (%95 GA) a b c 1 (Ref.) P (lineer trend için p değeri) 1.16 (0.46 2.95) 0.60 (0.24 1.49) Kondisyonel lojistik regresyon (yaş, hastane ve cinse göre eşleştirilmiş çiftler), sigara içimi, VKİ, yüksek kan basıncı, yüksek kan kolesterol seviyesi, diyabet, rutin harici fiziksel aktivite (METSsaat/hafta), medeni durum, meslek ve eğitim seviyesine göre ayarlanmış Ek olarak, doymuş yağ, trans yağ ve toplam lif alımına göre ayarlanmış 0.83 (0.34 2.01) 0.26 (0.08 0.85) P a 0.05 0.02 Ruiz Canela M, Martínez González MA. Maturitas. 2011;68(3):245 50.
Avrupa nın 3 bölgesinden katılımcıların başlangıçta ve 9 hafta zeytinyağı kullanımı sonrasındaki kan basıncı değerleri Değerler ortalama ±SS olarak verilmiştir. Farklı harfle belirtilenler için p < 0.05 *Başlangıçtan anlamlı olarak farklı, p < 0.05 n Başlangıç Çalışma sonu mm Hg Kuzey Avrupa 50 Sistolik 126.7 ± 2.6 a 122.5 ± 2.4 * Diyastolik 80.6 ± 3.3 a 78.4 ± 3.1 x Orta Avrupa 60 Sistolik 124.2 ± 2.4 a 119.8 ± 2.5 * Diyastolik 78.6 ± 3.2 a 75.7 ± 3.0 x Güney Avrupa 45 Sistolik 122.0 ± 2.4 b 119.6 ± 2.3 h Diyastolik 74.0 ± 3.1 b 72.6 ± 2.9 y Bondia Pons I, et al. J. Nutr. 137: 84 87, 2007
Soya yağı, sızma zeytinyağı ve triolein in sistolik kan basıncına kronik etkileri Uygulama öncesi Uygulamadan 14 gün sonra Sistolik Kan Basıncı (mmhg) Sıçanlara 14 gün boyunca 12 saatte bir: V: kontrol SO: soya yağı (2 g/kg) VOO: sızma zeytinyağı (2 g/kg) TO: triolein (gliserole bağlı üç oleik asit) (1 g/kg) * P < 0.05, kontrol grubuna göre ** P < 0.01, kontrol grubuna göre Teres S, et al. PNAS 2008; 105(37):13811 6
Sıçanlara uzun süreli soya yağı, sızma zeytinyağı ve triolein uygulamanın kan basıncı ve kalp hızı üzerine etkileri (14 gün boyunca 12 saatte bir SO: 2 g/kg, VOO: 2 g/kg, TO: 1 g/kg) Kontrol Soya yağı VOO TO Diastolik kan basıncı, mmhg 102.4 ± 3.1 108.6 ± 6.8 94.0 ± 2.0 100.2 ± 2.7 Kalp hızı, atım/min 356 ± 9 376 ± 5 354 ± 3 377 ±14 Sıçanlara akut sızma zeytinyağı, triolein ve oleik asit uygulamanın kan basıncı ve kalp hızı üzerine etkileri (tek doz VOO: 2 g/kg, TO: 1 g/kg, OA: 1 g/kg) Kontrol VOO TO OA Diastolik kan basıncı, mmhg 99.4 ± 3.6 91.0 ± 2.6 97.1 ± 3.1 91.4 ± 4.6 Kalp hızı, atım/min 348 ± 9 347 ± 1 341 ± 8 327 ±8 V: kontrol SO: soya yağı VOO: sızma zeytinyağı TO: triolein (trigliserite bağlı üç oleik asit) OA: oleik asit Teres S, et al. PNAS 2008; 105(37):13811 6
Kanser, Kanser Tedavisi Murat Targal Cumhuriyet I.O 3-A. - 2004
British Naturopathic Journal, Vol. 23, No. 1, 2006
Doğal anti HER2 kokteyli Zeytinyağı Zeytinyağı, meme kanserine karşı koruyucu etki açısından avantajlı yağ kompozisyonu na sahiptir. Düşük omega 6/omega 3 çoklu doymamış yağ asidi oranı Yüksek omega 9 tekli doymamış yağ asidi seviyesi Menendez JA, et al. BMC Cancer 2007, 7:80
HER2 hücrelerinin gelişimini engeller ve bu yönde kullanılan ilaçlara karşı rezistansı azaltır * * Menendez JA, et al. BMC Cancer 2007, 7:80
Erkeklerde 4 gün sürekli düşük (LPC), orta (MPC) ve yüksek (HPC) fenol içerikli zeytinyağı tüketimi sonrası değerler (ortalama ±SEM, n = 12) (A): Plazma okside LDL deki yüzde değişim (B): Mitokondriyal DNA daki 8 oxo dg (C): İdrardaki 8 oxo dg (D) İdrardaki malondialdehit (E) Plazmadaki GSH Px aktivitesi (F) Serum HDL C seviyesi J. Nutr. 134:2314 21, 2004; Int. J. Cancer 117:1 7, 2005.
ZEYTİNYAĞI VE OBEZİTE Zeytinyağı önemli biyolojik değeri olan bir besindir. Diğer tüm yağlar gibi yüksek kalorili (9 kcal/g) olması nedeniyle obeziteye neden olacağı düşünülebilir. Fakat, zeytinyağını en çok tüketen Akdenizliler arasında diğer bölgelere oranla daha az obez olduğu bilinmektedir. Yapılan çalışmalar, zeytinyağı açısından zengin bir diyetin düşük oranda yağ içeren bir diyete göre daha uzun süreli kilo kaybına yol açtığını göstermektedir. Tadının daha iyi olması ve sebze yemeye teşvik etmesi nedeniyle daha kolay tüketilmektedir.
Lipoik asit İnsülin Rezistansı (LIAS tarafından mitokondiride endojen sentez edilir) Fruktoz diyetine bağlı lipid peroksidasyonunu azaltır Buna bağlı insülin direnci azalır Noksanlığında ateroskleroz hızlanır Akut zeytinyağı alımının ise insülin direncinde etkili olduğu bilinen bazı genleri ve Lipoik asit sentetaz (LIAS) genini de aktive ettiği belirlenmiştir Thirunavukkarasu V, et al. Indian J Med Res 2003 118:134 40. Konstantinidou V, et al. OMICS 2009 13(5):431 8.
Çalışma popülasyonunun tüketilen yağ cinsine göre özellikleri (başlangıçta VKİ<30 olanlar dahil edilmiştir) Zeytinyağı veya karışım (n=261) Ayçiçek yağı (n=79) P değeri, yaş ve cinse göre ayarlanmış Başlangıç ağırlık (kg) 65.9 ± 9.4 67.3 ±9.5 0.6 Takip sonrası ağırlık (kg) 68.8 ± 10.8 71.6 ± 10.4 0.02 Başlangıç VKİ (kg/m 2 ) 25.1 ± 2.8 25.7 ± 3.2 0.07 Takip sonrası VKİ (kg/m 2 ) 26.3 ± 3.3 27.6 ± 3.7 0.01 Başlangıç bel çevresi (cm) 86.2 ± 10.2 87.1 ± 10.1 0.5 Takip sonrası bel çevresi (cm) 94.5 ± 10.4 97.1 ± 9.8 0.02 Sigara içenler (en az günde 1 sigara) (%) 41.4 36.3 0.4 Sedanter kişiler (hafif günlük aktivite) (%) 87.0 91.1 0.4 Eğitim seviyesi Hiç (%) 25.1 21.3 0.3 İlkokul (%) 50.6 61.3 Lise (%) 15.2 12.5 Üniversite (%) 9.1 5.0 Başlangıç serum fosfolipid yağ asidi kompozisyonu Doymuş yağ asidi (%) 45.6 ± 6.6 46.5 ±6.3 0.5 MUFA (%) 12.5 ± 2.6 11.0 ± 2.1 0.0001 PUFA n 6 (%) 36.4 ± 5.3 37.1 ± 5.5 0.02 PUFA n 3 (%) 5.4 ±1.8 5.2 ±1.8 0.5 Oleik asit : stearik asit oranı 0.88 ± 0.24 0.73 ± 0.21 0.0001 MUFA: tekli doymamış yağ asidi; PUFA: çoklu doymamış yağ asidi Soriguer F, et al. European Journal of Clinical Nutrition 2009; 63:1371 4
Çalışma popülasyonunun tüketilen yağ cinsine göre özellikleri (başlangıçta VKİ<30 olanlar dahil edilmiştir) Zeytinyağı veya karışım (n=261) Ayçiçek yağı (n=79) P değeri, yaş ve cinse göre ayarlanmış Bazal alım Günlük enerji alımı (kj x 1000) 9.8 ±2.9 9.6 ±2.7 0.3 Protein (% enerji alımı) 15.2 ± 2.6 15.0 ±2.8 0.1 Glusid (%enerji alımı) 45.1 ± 6.8 45.6 ±7.0 0.5 Yağlar (%enerji alımı) 41.0 ± 5.9 40.8 ±5.6 0.2 Doymuş yağ asitleri (% yağ alımı) 29.4 ± 0.1 29.6 ±4.6 0.8 MUFA (% yağ alımı) 53.4 ± 5.1 51.2 ± 5.2 0.003 PUFA (% yağ alımı) 17.1 ± 4.5 19.1 ± 5.8 0.004 Takip sonrası alım Günlük enerji alımı (kj x 1000) 8.6 ±3.0 9.1 ±3.8 0.2 Protein (% enerji alımı) 14.8 ± 3.8 14.8 ±4.1 0.6 Glusid (%enerji alımı) 43.2 ± 9.8 41.2 ± 11.1 0.1 Yağlar (%enerji alımı) 42.2 ± 10.2 44.3 ± 11.7 0.1 Doymuş yağ asitleri (% yağ alımı) 29.8 ± 8.1 28.7 ±7.2 0.2 MUFA (% yağ alımı) 54.9 ± 8.4 53.2 ± 8.6 0.04 PUFA (% yağ alımı) 15.3 ± 8.1 17.9 ± 10.2 0.03 MUFA: tekli doymamış yağ asidi; PUFA: çoklu doymamış yağ asidi Soriguer F, et al. European Journal of Clinical Nutrition 2009; 63:1371 4
Obezite Riski Takipte obezite prevalansı (%95 GA), yaş ve cinse göre ayarlanmış Takipte obezite insidansı (%95 GA), /1000 insanyıl Zeytinyağı veya karışım (n=261) 11.0 (7.3 14.7) 17.3 (11.6 25.8) Rölatif risk (%95 GA) 1 Rölatif risk (%95 GA); cins, yaş, fiziksel aktivite, sigara içimi, eğitim seviyesi, enerji alımı ve başlangıç VKİ ne göre ayarlanmış 1 Ayçiçek yağı (n=79) 25.8 (20.7 30.9) 41.5 (25.4 67.8) 2.4 (1.3 4.5) 2.3 (1.06 5.02) P değeri 0.005 0.006 0.007 0.03 Soriguer F, et al. European Journal of Clinical Nutrition 2009; 63:1371 4
Oleik Asitin Nonalkolik Yağlı Karaciğer Hastalığı (NAFLD) nafaydasının moleküler mekanizması Assy N, et al. World J Gastroenterol 2009; 15(15):1809 15 TNF α seviyesindeki artış, NF κb nin nükleusa translokasyonunu indükleyerek inflamatuvar sitokinlerinin üretiminde artışa ve insülin duyarlılığında azalmaya neden olan stres ilişkili protein kinazların(ikkβ, JNK) aktivasyonuna yol açar İnsülin duyarlılığı IRS 1 in JNK aracılığıyla fosforlanması nedeniyle de zarar görür Postprandial koşullarda veya aşırı uygunsuz beslenme sonrası, serbest yağ asitleri karaciğere taşınır ve hepatositlerde birikir. Bu birikim, Bax ın lizozomlara taşınmasına yol açar ve bu da katepsin B artışına neden olur. Katepsin B seviyesindeki artış, NF κb nin üretiminin artarak nükleusa taşınmasına, TNF α salınımına ve insülin direncinde artışa yol açar Katepsin B aynı zamanda, hepatosit apoptozisine ve NASH (nonalkolik steatohepatit) progresyonuna yol açan mitokondriyal disfonksiyona neden olur Zeytinyağın NF κb aktivasyonunu azaltmada, LDL oksidasyonunu azaltmada ve insülin direncini iyileştirmedeki rolü şekilde gösterilmektedir
Zeytinyağın Yağlı Karaciğer Üzerine Etki Mekanizması Mekanizma Anti inflamatuvar ve immunomodulatuar etkiler Antioksidan: Lipid peroksidasyonunda azalma Oksidatif DNA hasarında azalma Transdüksiyon yolaklarının modifikasyonu: Araşidonik asitte azalma Lipooksijenaz inhibasyonu HMG CoA redüktaz inhibasyonu RAS aktivasyonunda azalma Karaciğer rejenerasyonunda rol alan genlerin ekspresyonunun regülasyonu: (Oleik asit, PGE2 yi azaltan ve karaciğer rejenerasyonunu inhibe eden δ6 desaturazı inhibe eder) Zar akışkanlığı ve zar peroksidasyonunda değişim (estrojen modülatörü, G protein regülasyonu) İlgili bileşik Oleik asit Fenolik bileşikler Oleik asit Fenolik bileşikler: Hidroksitirozol, Oleuropein, kafeik asit, o kumarik asit, vanilik asit ve 3,4 dihidroksifeniletanol (3,4 DHPEA) Oleik asit Fenolik bileşikler: protokatekuik asit Hidroksitirozol Skualen Skualen Oleik asit Minör bileşikler Oleik asit Lignanlar Assy N, et al. World J Gastroenterol 2009; 15(15):1809 15
İştah regülasyonunda OEA (oleoiletanolamide) nın hipotetik etki mekanizması Oleik asit alımı İnce bağırsakta OEA birikimi Vagus siniri aracılığıyla intestinal peroksizom proliferatör aktive reseptörlerinin (PPAR) aktivasyonu Beyin sapındaki soliter trakt nükleus (NST) ve hipotalamusun paraventriküler nükleusunun stimule edilmesi Doygunluk hissi Caramia et al. Eur. J. Lipid Sci. Technol. 2012, 114:375 388
Leptin is produced in and secreted by the Adipocyte. It enters circulation and travels to the central nervous system where it acts on the hypothalamus to decrease the excretion of Neuropeptide Y. This serves to down regulate Neuropeptide Y causing a decrease in hunger, increase in activity, and increase in Thermogenesis, reducing energy storage and fat accumulation. Hypothalamus Neuropeptide Y Adipocyte Decreases Hunger Increases Activity Increases Thermogenesis http://origin.www.fda.gov/ohrms/dockets/ac/05/slides/2005 4179s1_04_Hassink_FDA.ppt
NUTRITIONAL GENOMICS Diyet değişiklikleri: Sağlıklılığın korunması Hastalıkların oluşmasına engel olma Bu oluşumları yavaşlatma yönündedir Nutritional Genomics: Gen yapısı ve diyet arasındaki ilişkiyi kurar Koruyucu etki sağlamaya veya Hastalığın takibine yönelik moleküler belirteçlerin geliştirilmesini sağlar http://bmj.bmjjournals.com/cgi/content/full/324/7351/1438
DİYET VE GEN İFADESİ Diyet (A) Besinler Metabolizma (B) Gen İfadesi Sinyal İletimi (C) (A) Besin ile gen ifadesi arasındaki direkt ilişki, (B) ve (C) Besin ile gen ifadesi arasındaki dolaylı ilişki Normal Hücre Büyümesi http://nutrigenomics.ucdavis.edu/?page=information/concepts_in_nutrigenomics/diet_and_gene_expression
Gen veya Yolak (İnsan dengi) Yaşam Ömrünü Uzatan Genetik Yolaklar Organizma/Yaşam Ömründe Uzama Fazla veya Az Daha İyi Etkilenen Majör Süreçler SIR2 (SIRT1) Maya, kurtçuk, sinek/ %30 Fazla Hücre yaşamının devamı, metabolizma ve stres tepkileri TDR (TDR) Maya, kurtçuk, sinek/ %30 250 Az Hücre büyümesi ve besin algılama Daf/FoxD Proteinleri (İnsülin, IGF 1) Kurtçuk, sinek, fare/ %100 Az Büyüme ve glukoz metabolizması Manipülasyonun Muhtemel Yan Etkileri Bilinen yok Saat genleri (CoQ genleri) Kurtçuk/ %30 Az Koenzim Q sentezi Bilinen yok AMP 1 (AMPK) Kurtçuk/ %10 Fazla Metabolizma ve stres tepkileri Bilinen yok Büyüme hormonu Fare, sıçan/ %7 150 Az Vücut boyutu regülasyonu Cücelik P66 SHC (P66 SHC) Fare/ %27 Az Serbest radikal üretimi Bilinen yok Katalaz (CAT) Fare/ %15 Fazla Hidrojen peroksid detoksifikasyonu Enfeksiyonda ve kanserde artış Cücelik, kısırlık, kognitif azalma, doku dejenerasyonu Bilinen yok Prop1.Pit1 (Pow1F)1 Fare/ %42 Az Hipofiz aktivitesi Cücelik, kısırlık, hipotiroidizm Klotho (Klotho) Fare/ %18 31 Fazla İnsülin IGF 1 ve Vitamin D regülasyonu Methuselah (CD97) Sinek/ %35 Az Stres direnci ve sinir hücresi iletişimi Insülin direnci Bilinen yok Sağlık ve yaşlanma, kalori kısıtlamasıyla da etkilenebilen genetik faktörlerin kısmı kontrolündedir www.sciam.com/article.cfm?chanid=sa006&colid=1&articleid=000b73eb 3380 13F6 B38083414B7F0000
Mikroarray sonuçlarının qrt PCR ile validasyonu Düşük ve yüksek fenol içerikli zeytinyağı tüketiminden sonra ortalama (±SEM) rölatif ekspresyon değerleri Rölatif ekspresyon Rölatif ekspresyon Rölatif ekspresyon Rölatif ekspresyon Camargo et al. BMC Genomics 2010; 11:253
Mikroarray ve qrt PCR Sonuçları Arasındaki Korelasyon Mikroarray ve qrt PCR deneylerindeki gen ekspresyonu değerlerinin log 2 oranları arasındaki korelasyon analizi Gen ekspresyonu oranı, yüksek fenol içerikli zeytinyağı tüketimi sonrası gen ekspresyonunun düşük fenol içerikli zeytinyağı tüketimi sonrası gen ekspresyonuna bölünmesine karşılık gelmektedir Spearman r değerleri grafiklerde gösterilmektedir Camargo et al. BMC Genomics 2010; 11:253
mrna Ekspresyonu VCAM 1 Ekspresyonu Kontrolde elde edilen maksimum cevabın %si (Ort ± SS) Elenolik asit Tirozol Oleuropein aglycone Hidroksitirozol Resveratrol Oleuropein glikozid Zeytinyağı ve kırmızı şarapta bulunan antioksidan polifenollerin besinlerle alınan miktarları, endotelyel adhezyon molekülü (VCAM 1) ekspresyonunu inhibe etmektedir. Bu bulgu, Akdeniz diyetlerinin ateroma karşı koruyucu etkisini kısmen de olsa açıklamaktadır. Carluccio MA, et al. Arterioscler Thromb Vasc Biol 2003, 23:622 9
EVOO da bulunan fenolik maddelerin MCF 7 hücrelerindeki TGF β tarafından regüle edilen epitelyal mezenkimal dönüşümdeki sinyalizasyon yolağı üzerine etkileri TGF β tarafından regüle edilen epitelyal mezenkimal dönüşüm 1: Sinyalin alınması [ligand/reseptör/adaptörler] 2: Sinyalin işlenmesi [sinyalizasyon yolağı/transkripsiyon faktörleri] 3: Sinyalin tamamlanması [epitelyal/mezenkimal markerlar] Vazquez Martin A, et al. Rejuvenation Res. 2012;15(1):3 21
Kalori Kısıtlamasının (Açlık) yaşam süresi * üzerindeki pozitif etkisi ortaya konulmuştur Under normal conditions in a yeast cell, the longevity protein Sir2 uses NAD as a cofactor to produce nicotinamide, which then inhibits Sir2 in a negative feedback loop. But when the cell is exposed to environmental stresses like calorie restriction, heat shock, or osmotic stress (top), PNC1 gets switched on. The Pnc1 protein converts nicotinamide to nicotinic acid, a molecule that has no effect on Sir2. No longer inhibited by nicotinamide, Sir2 becomes more active and yeast live longer. http://www.hms.harvard.edu/news/releases/0503sinclair.html * Maya hücreleri, sirke sineği
Kognitif Fonksiyonlar
Volume 64, Supplement 1, October 2006, pp. 31 39(9) tekli doymamış yağ asitleri (zeytinyağındakiler gibi) insanlarda daha uzun yaşam ve yaşla ilişkili kognitif azalmaya karşı yüksek oranda koruma ile ilişkilendirilmiştir
Kognitif test puanlarının besin alımına göre multiple lineer regresyon ile bağımsız ilişkileri Nöropsikolojik Bağımsız değişken Regresyon katsayısı (95% β* (Standardize p test GA) regresyon katsayısı) MMSE Şarap (200 ml/gün) 0.252 (0.006 0.496) 0.096 0.044 Yaş (10 yıl) 0.405 ( 0.624 0.186) 0.170 <0.001 Eğitim (5 yıl) 0.529 (0.324 0.734) 0.238 <0.001 Diyabet 0.289 ( 0.553 0.025) 0.104 0.032 Hipertansiyon 0.419 ( 0.717 0.121) 0.132 0.006 RAVLT (hemen hatırlama) RAVLT (gecikmeli olarak hatırlama) Rakam hatırlama (tersten) Toplam zeytinyağı (10 g/gün) 0.755 (0.151 1.358) 0.109 0.014 Tahıllar(40 g/gün) 0.431 ( 0.823 0.038) 0.098 0.032 Yaş (10 yıl) 5.079 ( 6.454 3.704) 0.329 <0.001 Cins (kadın) 2.549 (0.932 4.165) 0.142 0.002 Eğitim (5 yıl) 3.304 (2.045 4.562) 0.231 <0.001 Sızma zeytinyağı (10 g/gün) 0.163 (0.010 0.316) 0.094 0.037 Kahve (50 ml/gün) 0.294 (0.055 0.534) 0.106 0.016 Tahıllar(40 g/gün) 0.235 ( 0.379 0.091) 0.149 0.001 Et (100 g/gün) 0.845 ( 1.556 0.135) 0.109 0.020 Yaş (10 yıl) 1.606 ( 2.108 1.105) 0.288 <0.001 Cins (kadın) 1.443 (0.814 2.072) 0.223 <0.001 Eğitim (5 yıl) 0.838 (0.372 1.304) 0.162 <0.001 Hipertansiyon 0.735 ( 1.411 0.059) 0.098 0.033 Ceviz (30 g/gün) 1.191 (0.061 2.322) 0.149 0.039 Eğitim (5 yıl) 0.365 (0.126 0.603) 0.220 0.003 Fiziksel aktivite esnasında enerji harcama 0.103 ( 0.155 C. Valls Pedret 0.051) et al. Journal 0.286 of Alzheimer s Disease <0.001 2012; 29:773 82
Faydalı Etki Hiperkolesterolemi, serum lipoprotein seviyeleri ve aterosikleroz Hiperkolesterolemi, aterosikleroz ve hipertansiyon gibi risk faktörlerinde ve kardiyovasküler hastalık mortalitesinde azalma Kardiyovasküler hastalık, kanser ve total mortalitede sırasıyla %9, %6 ve %9 ve Parkinson ve Alzheimer insidansında %13 azalma LDL kolesterol seviyesinde azalma Trigliseridemide azalma ve HDL seviyesinde artış LDL oksidasyon prosesinde azalma Arteryel hipertansiyon Hem hipertansif hem de normal deneklerde, diastolik ve sistolik kan basıncında azalma Vasküler endotel hasarının önlenmesi EVOO Bileşeni Fenolik bileşikler Fenolik bileşikler, hidroksil oleik asit Caramia et al. Eur. J. Lipid Sci. Technol. 2012, 114:375 388
Faydalı Etki Trombotik profil Monosit adhezyonunu azaltarak ve fibrinolizi artırarak kan pıhtılarının oluşmasının önlenmesi Trombosit agregasyonunun inhibe edilmesi ve trombosit/vasküler duvar alterasyonu; fibrinojen, faktör VII ve başlıca hemostaz supresanını azaltarak fibrinolizin arttırılması Hiperlipemik deneklerde ve tip 2 diyabet hastalarında TXB2 ve LTB4 azalması Kemoprotektif etki ve endotel fonksiyonunda iyileşme Tip 2 diyabet hastalarında ve hiperlipemik deneklerde trombotik ve mikrotrombotik olaylara karşı önleyici etki Kardiyak patolojisi bulunan hastalarda risk azalması EVOO Bileşeni Oleik asit Fenolik bileşikler Fenolik bileşikler (hidroksitirozol ve tirozol) Hidroksitirozol Caramia et al. Eur. J. Lipid Sci. Technol. 2012, 114:375 388
Faydalı Etki Oksidasyon ve oksidatif stres Hücresel bütünlüğün korunması ve yaşlanmanın azalması Anti inflamatuvar ve vazodilatatif etki Aterosiklerozun geciktirilmesi Hücre zarı lipidlerinin ve plazma lipoproteinlerinin oksidasyonunun önlenmesi, aterosikleroz riskinin azalması Serbest radikal üretiminde azalma ve hücre zarı, mitokondri ve DNA hasarının önlenmesi; yaşlanma ve kanser riski üzerine faydalı etkiler İnflamasyon COX 1 ve COX 2 enzimlerinin non selektif inhibasyonu aracılığıyla anti inflamatuvar etki Çeşitli patolojik durumlara karşı koruma (Kolon, mide, meme, prostat, akciğer dahil 10 tip tümör ve Alzheimer hastalığı) EVOO Bileşeni Yüksek oranda oleik asit ve linoleik asidin fazla miktarda bulunmaması α linolenik asit (ALA) Fenolik bileşikler Tokoferoller Oleokantal Oleokantal Caramia et al. Eur. J. Lipid Sci. Technol. 2012, 114:375 388
Faydalı Etki EVOO Bileşeni Obezite ve diyabet NF κb nin hücresel seviyede aktivasyonunun inhibe edilmesi ile risk Fenoller, karotenoidler azalması ve tokoferoller Mitokondriyi koruyucu etki, serbest radikal üretiminde azalma ve DNA oksidasyonuna karşı koruma Hem lipid profilini hem de glisemik indeksi iyileştirerek insülin Oleik asit gereksiniminde azalma Salınımını arttırmadan insülin duyarlılığında iyileşme İnflamatuvar tepkinin inhibasyonu nedeniyle obez bireylere faydalar α linolenik asit (ALA) Neoplazm Kanser insidansındaazalma Antineoplastik aktivite Oleuropein FASN (fatty acid sithase) enziminin yüksek seviyelerde bulunduğu Oleik asit durumlarda, onkojenik HER2 geninin inhibasyonu Herceptin in meme kanseri hücreleri üzerindeki inhibasyon etkisinin Oleik asit artması Diğer faydalı etkiler OEA Doygunluk hissinde artış (oleoiletanolamide) Caramia et al. Eur. J. Lipid Sci. Technol. 2012, 114:375 388
Sabunlaşmayan Fraksiyonda Bulunan Bazı Maddelerin Etki Mekanizmaları Etkisi Madde (Lezzet aroma Etki merkezi/ odağı verenler) Antioksidan Fenol/Polifenoller DNA Antikanseröz Zeytinyağı secoiridoidler ve Lignanlar Kalp Damar Fenolik maddeler Hastalıklarına karşı Antidiyabetik??? (Lipoik asit sentetaz ) Oleuropein aglycone Antiromatizmal Antifibrogenesis Analjezik İştah regülatörü Oleokantal* Oleuropein aglycone (E Cadherin, Vimentin) Kapsaikin * non steroid antienflamatuvar t transient receptor potential ion channels, subfamily A, member 1 HER2 tirozin kinaz/ apoptosis, CVP 1P1 Endotelyal adezyon molekülü TGF β, PON1 Amilin TRPV 1 SMAD4 SNAIL 2 TRPA 1 t
Sabunlaşmayan Fraksiyonda Bulunan Bazı Maddelerin Etki Mekanizmaları Etkisi Madde (Lezzet aroma Etki merkezi/ odağı verenler) Yaşlanma karşıtı Fitokimyasal maddeler** SIR2 geni Oksidatif fosforilasyon Yaşlanma karşıtı Kolon kolite karşı Hidroksitirizol ino ler! MARK t Yaşlılık/Alzheimer Oleuropein aglycone Aβ(1 42) Tağşiş Ornitin Amino asit ** likopen, lupeol, kuersetin, genistein, carnosol, resveratrol, catechin, vitaminler, vb. t Microtubule Affinity Regulating Kinase
Zeytinyağının Biyolojik Önemi Hücre zar geçirgenliğini ve dolayısıyla insülin dahil duyarlılığı Lipit peroksidasyonunu (oksidatif fosforilasyonu) yavaşlatarak sağlıklı ve açlık genini uyararak uzun yaşamı destekler İnflamatuvar sitokinleri kontrol ederek damar sertliğine bağlı hastalıklara karşı koruyucu, kan basıncının kontrolünü kolaylaştırıcı ve bağışıklık sisteminin güçlenmesine yardımcıdır LDL kolesterolü ve Trigliseriti,HDL kolesterolü Doğal Siklodeksogenaz inhibitörüdür, romatizmal hastalıklar, yangıya bağlı ağrıyı Kolorektal ve Meme kanserine karşı koruyucudur Ülser gelişimini yavaşlatır Serbest radikalleri bağlama gücü, radyasyon/güneş etkisini azaltır http://academic.brooklyn.cuny.edu/health/rschnoll/hns251/powerpoint/phytonutrients_files/frame.htm#slide0068.htm
http://www.ivillage.com/7 foods lower cholesterol/4 b 121656#364310
Sağlıklı Yaşam için; Hayatın Her Döneminde Herkes için Annenin Doğuma Hazırlanması Süt Çocukluğu Bebeklikten-Ergenliğe Gençlik dönemi Üreme dönemi Olgunluk Yaşlılık SİŞMANLAMADAN, İYİ ZEYTİNYAĞI Zeynep Gökçe,. F.Kızıklı IOO 4B