SU YÖNETİMİNDE TEMEL KAVRAMLAR ve BİLEŞENLER; TÜRKİYE DE SU YÖNETİMİ Prof. Dr. Cumali KINACI Su Yönetimi Genel Müdürü
1. GİRİŞ: Suların Faydalı Kullanımları İçme ve Kullanma Suyu Temini Doğal Hayatın Devamının Sağlanması Sulama Sanayi Su ihtiyacı Enerji Üretimi Su Ürünleri Üretimi (Balıkçılık vs) Ulaştırma ve Taşımacılık Rekreasyon, Su Sporları ve Turizm Doğal Mineralli Su Temini Jeotermal Sular (Kaplıcalar) Atıksular İçin Alıcı Ortam
Suların Kontrolünü Gerektiren Hususlar Taşkın Kuraklık Atıksuların Uzaklaştırılması Su Kirlenmesi Halk Sağlığı Arazinin Tuzlanması ve Drenaj Rüsubat Taşınımı, Erozyon ve Çölleşme Yağmur Sularının Uzaklaştırılması Bataklıklar vd
DÜNYA SU KAYNAKLARI DAĞILIMI 1.4 milyar km 3 Dünyadaki toplam su miktarının yaklaşık 3/10.000 i mevcut şartlarda erişilmesi ve kullanılması mümkün olabilen su formundadır.
TATLI SUYUN DAĞILIMI Tatlı suyun %77,6 sı kutuplarda, %10,9 u derin yer altı suyu katmanlarında. Tatlı suyun % 11 i yüzeye yakın yeraltı tabakalarında, % 0,3 ü göllerde, % 0,003 ü akarsularda, % 0,18 i zemin nemi halinde, % 0,035 i atmosferde bulunmaktadır. Kolaylıkla ulaşılabilir tatlı suyun toplam içindeki oranı % 0,3 mertebesinde.
SU DÖNGÜSÜ Buhar taşınımı Yağış Buharlaşma Yoğuşma Buharlaşma Yüzey akışı Yağış Sızma Göl Nehir Toprak Dönen akım Yeraltı suyu akımı Okyanus 1000 km 2 lik alandan yıllık taşınım Kırmızı = model çıktısı (MPI, ECHAM3;1992) Mavi = Gözlem neticesi (Baumgartner & Reichel; 1975) 27.09.2017 6
TATLI SUYUN VE NÜFUSUN KITALARA GÖRE DAĞILIMI Tatlı su miktarı kıtalar arasında su potansiyeli ve yaşayan nüfus oranına göre çok farklı ve dengesiz bir dağılım göstermektedir. %8 %15 %13 %8 %60 %36 %8 %26 %13 %11 Nüfus Su Potansiyeli
DÜNYADA YILLARA GÖRE SU KULLANIMI Toplam kullanım %10 Evsel Tarımsal kullanım %25 i Sanayi %65 i Tarım Endüstriyel kullanım Evsel kullanım Yıl 27.09.2017 8
SUYA ERİŞİM Dünyada; 1,4 milyar insan yeterli içme suyundan yoksundur. 2,3 milyar insan sağlıklı suya erişemiyor. 2.4 milyar insan atıksu hizmetinden yoksundur. 1950 den bu yana kişi başına düşen su miktarı gelişmiş ülkelerde %50, gelişmekte olan ülkelerde ise %80 azalmıştır.
SUYA ERİŞİM Dünya nüfusunun %40'ını barındıran 80 ülkede su sıkıntısı. Dünyada 1,4 milyar insan yeterli içme suyundan yoksun. 2,3 milyar insan sağlıklı suya hasret. 2025 yılından itibaren 3 milyardan fazla insanın su kıtlığı ile karşı karşıya kalacağı tahmin edilmektedir. 2100 itibariyle orta enlemler ve yarı kurak tropikal bölgelerde su kaynaklarının azalacağı öngörülmektedir. Kirlenmeyle kullanılabilir tatlı su kaynakları azalıyor; suya talep artıyor. Bu sebeple dünya gelecekte açlık ve susuzluk karşısında suyun tarım ya da endüstriyel kullanımı arasında bir tercih yapmak zorunda kalacaktır.
TÜRKİYE NİN SU POTANSİYELİ YÜZEY AKIŞI 158 milyar m 3 SU KAYNAKLARI POTANSİYELİ BRÜT 158+28+7= 193 milyar m 3 KOMŞU ÜLKELER 7 milyar m 3 NET:112 milyar m 3 AKİFERE SIZMA YAS ÇEKİMİ 69 milyar m 3 14 milyar m 3 YERALTISUYUNDAN AKİFELER NEHİRLERİ KAYNAK SUYU OLARAK BESLEME 28 milyar m 3 9
TÜRKİYE NİN SU POTANSİYELİ 1. Yağış: 501 (?) milyar m 3 /yıl (448 milyar m 3 /yıl) 2. Yeraltından Çekilen: 14 milyar m 3 /yıl 3. Komşulardan Gelen: 7 milyar m 3 /yıl 4. Yeraltından kendiliğinden çıkan: 28 milyar m 3 /yıl 5. Buharlaşma: 274 milyar m 3 /yıl 6. Sızma: 69 milyar m 3 /yıl 7. Akış (Deniz, Göl, Komşu Ülke): 158 milyar m 3 /yıl 12
TÜRKİYE'DE SEKTÖRLERE GÖRE SU TÜKETİMİ İçmesuyu % 15 Sanayi % 11 2010 Yılı 2023 Yılı (Hedef) Sulama % 74 İçmesuyu % 16 Sanayi % 20 Sulama % 64 Sulama :32 milyar m 3 (%74) Sulama : 72 milyar m 3 (%64) İçme suyu: 6 milyar m 3 (%15) İçme suyu: 18 milyar m 3 (%16) Sanayi : 5 milyar m 3 (%11) Sanayi : 22 milyar m 3 (%20) TOPLAM 43 milyar m 3 TOPLAM: 112 milyar m 3
SUYUN SEKTÖREL KULLANIM ORANLARI
Türkiye su zengini mi? 1000 2000 m 3 : Su stresi >10.000 m 3 : Su bolluğu <1000 m 3 : Su Fakiri 31.12.2016 itibarıyla Nüfus 79.814.871 ve kişi başına düşen yıllık su miktarı 1400 m 3 /kişi/yıl Nüfusumuz 112 milyona ulaşırsa kişi başına düşen yıllık su miktarı 1000 m 3 ün altına düşecek.
SU ZENGİNİ - SU FAKİRİ? Falkenmark Göstergesi Sınıflandırma Su miktarı (m 3 /kişi/yıl) Su baskısı yok 1700 Su baskısının başlaması 1000-1700 Yoğun su baskısı 500-1000 Yoğun su sorunlarının yaşanması Shiklomanov Göstergesi Sınıflandırma Çok az 500 Su miktarı (m 3 /kişi/yıl) 2000 Az 2000-5000 Orta 5000-50000 Yüksek 50000 Türkiye Nüfus: 79.814.871 (31.12.2016) Su potansiyeli: 112 Milyar m 3 Su miktarı 1400 m 3 /kişi/yıl
SU YÖNETİMİ Bütün canlıların ve sektörlerin taleplerini dikkate alarak, su kaynaklarının optimum faydalı kullanımlarını sağlayacak ve olumsuz etkilerini kontrol altına alacak politika geliştirme, planlama, kalite koruma, yatırım, izleme, izin verme, denetim yaptırım ve koordinasyon faaliyetlerinin bütünüdür. Miktar ve Kalite Yönetimi!!!
2. TANIMLAR Havza Esaslı Su Yönetimi: Suyun miktar, kalite ve ekolojik açıdan korunmasını ve geliştirilmesini sağlarken; su kaynaklarını, ilişkili olan tüm sektörlerle birlikte değerlendirerek yönetmeyi hedefleyen Havza Esaslı Su Yönetimi anlayışı sürdürülebilir su yönetiminin temelini oluşturmaktadır. Havza Yönetim Planı: Su havzasındaki su kaynaklarının ve canlı hayatının korunmasını, geliştirilmesini ve bozulmamasını sağlamak üzere su kaynakları için sürdürülebilir bir koruma-kullanma dengesi gözetilerek havzanın bütünü esas alınarak hazırlanan plandır.
SU YÖNETİMİNDE TEMEL KAVRAMLAR ve BİLEŞENLER
SU YÖNETİMİNDE TEMEL KAVRAMLAR ve BİLEŞENLER Doğal bir kaynak olarak su Dünya nüfusu (8 milyar) ve artan tüketime paralel olarak, bu nüfusun temel ihtiyaç (Su, Gıda ve Enerji) talepleri de artmaktadır: Hayat İçin SU SU Enerji için SU (Barajlar) Gıda temini (tarım) için SU SUyun dağıtımı için Enerji ENERJİ GIDA Tarımsal SUlama için Barajlar, Göletler Modern SUlama sistemleri için Enerji Sanayi için SU, Sanayi için Enerji
SU YÖNETİMİNDE TEMEL KAVRAMLAR ve BİLEŞENLER Su Yönetiminin Ekonomik, Sosyal ve Ekolojik Çerçevesi Suyu havza bazında yöneterek Ekonomik Verimi arttırmak, Sosyal Eşitliği sağlamak ve Çevresel Sürdürülebilirliği temin etmek mümkündür Ekonomik Verim Su kayıp ve kaçaklarının önlenmesi, tarımda modern sulamaya geçilmesi, sanayide su tasarrufu sağlayan yeni teknolojilerin kullanılması, evsel su kullanımında halkın bilgilendirilmesi vb. Sosyal Eşitlik Çevresel Sürdürülebilirlik Suyun sosyal eşitlik gözetilerek tahsis edilmesi gerekmektedir. Kirleten öder prensibinin suyu kullanan tüm sektörlerde uygulanması; kırsal, kentsel ve endüstriyel bölgelerde su kullanımında fırsat eşitliği sağlanması Ekonomik faaliyetler sonucu suyun miktar, kalite ve ekolojik açılardan iyileşmesini sağlamak ve kötüleşmesini önlemek. Suyun sürdürülebilir kullanımını sağlamak.
SUYU BASKI ALTINA ALAN ETKENLER SANAYİLEŞME Günümüzde yaklaşık 150.000 den fazla kimyasal madde üretildiği tahmin edilmektedir. Sanayileşme ile sağlık ürünleri ve diğer tüketim maddeleri üretimi de artmıştır. Artan sağlık ürünleri ölümleri azaltmış, ömürleri artırmıştır. 1900-2000 yılları arasında içme suyu talebinde 2,5 kat; sanayinin su talebinde 10 kat artış meydana gelmiştir.
Milyar Kişi SUYU BASKI ALTINA ALAN ETKENLER NÜFUS 14 YILLARA GÖRE DÜNYA NÜFUSU 12 12 10 9,6 8 7,4 6 6,06 4 2,52 2 0,98 1,26 1,65 0 1800 1850 1900 1950 2000 2016 2030 2050 Yıllar
SUYU BASKI ALTINA ALAN ETKENLER İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İklim değişikliği tatlı su kaynaklarının azalmasına yol açacaktır. Daha az kar yağışı Daha az buzul Daha çeşitli yağış görüntüleri Daha yoğun sağanaklar Su kaynakları üzerindeki baskı artacaktır.
SUYU BASKI ALTINA ALAN ETKENLER TÜKETİM POLİTİKALARI Dünyamız; mevcut üretim teknolojisi, tüketim, pazarlama politikaları ve tercihleriyle hızla kirletilmekte ve tüketilmektedir. Ulaşılabilir temiz yüzey ve yer altı su kaynakları hızla kirletilmekte, yok edilmekte ve kurutulmaktadır. Biyolojik çeşitlilik azalmaktadır. Tarım toprakları her geçen gün daha çok kirletilmekte, azaltılmakta ve erozyona uğratılmaktadır.
Su Yönetiminin Bileşenleri Envanter, Veri Analizi ve Değerlendirme Politika Geliştirme Kalite Kriterleri ve Standartları Belirleme Planlama Planların Uygulanması ve Uygulamaların Takibi Yatırım İzin İzleme Denetim Yaptırım Politika, Standart ve Planları Güncelleme
Envanter ve Veri Analizi İzleme Politika Geliştirme Yaptırım Gösterge ve Kriter Belirleme, Standart Geliştirme Planlama Denetim Yatırım Planların Uygulanması ve Takibi İzin/Tahsis 27
Su Yönetimi Suyun Kullanımı - Su Yatırımları (DSİ) Suyun Korunması - Tahsis, İzleme, İzin, Denetim, Yaptırım Su Yönetiminin Esası, Yatırımı yapan kurum kuruluş ile Tahsis, İzleme, İzin, Denetim, Yaptırımı yapan kurum kuruluşun farklı olmasıdır.
SU YÖNETİMİNDE TEMEL KAVRAMLAR ve BİLEŞENLER Su Yönetiminde Global, Bölgesel ve Yerel Kurumlar ve Mekanizmalar Global Kurumlar Su yönetiminde global sorunlardan yola çıkarak yeni politikalar geliştiren, ülkeleri su alanında işbirliği yapmaya teşvik eden ve sürekli olarak araştırma raporları yayınlayan kurumlardır. Bunlara; Birleşmiş Milletler Uluslararası Hidroloji Programı (International Hydrology Programme - IHP), UNESCO, OECD, G-20, D-8 ve İslam İşbirliği Teşkilatı gibi kurumlar örnek verilebilir. Bölgesel Kurumlar Belirli bir bölgede yer alan ve dış politikada (su politikası dahil) benzer hedeflere sahip ülkelerin bir araya gelerek oluşturduğu kurumlardır. Bu tür kurumlar bölgenin çıkarları doğrultusunda su konusu da dahil olmak üzere global trendler çerçevesinde araştırma raporları yayınlar ve politika üretirler. Bunlara; Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü, Avrupa Birliği, Körfez Arap Devletleri İşbirliği Konseyi gibi kurumlar örnek verilebilir. Yerel Kurumlar Yukarıda yer verilen hususların uygulamasını yapabilecek yapıya, organizasyona ve donanıma/kapasiteye sahip; Merkezde ve havzada (yerelde) idari yapılar teşkil etmek. Böylece halkı ve yerel kurumları karar verici statüde su yönetimine dahil etmek. Bunlara ülkemizde 25 havzada ve 81 ilde teşkil edilmiş olan Havza Yönetim Heyetleri ve İl Su Yönetimi Koordinasyon Kurulları örnek verilebilir. 29
SU YÖNETİMİNDE TEMEL KAVRAMLAR ve BİLEŞENLER Dünya Trendleri Entegre Su Kaynakları Yönetimi anlayışının temel ilkeleri (Dublin İlkeleri) ilk olarak 26-31 Ocak 1992 tarihlerinde Dublin de düzenlenen Uluslararası Su ve Çevre Konferansı nda ortaya çıkmıştır. Dublin İlkeleri: 1. Hayatın, kalkınmanın ve çevrenin sürdürülebilirliğinde temel rol oynayan tatlı su kaynakları sonsuz ve bozulmaz değildir. 2. Su yönetimi havza bazında, tüm paydaşların katılımıyla gerçekleştirilmelidir. 3. Kadınlar, suyun temini, yönetimi ve korunmasında önemli role sahiptir. Entegre Su Kaynakları Yönetimi 4. Su, bütün faydalı kullanımları ile ekonomik bir değere sahiptir ve ekonomik bir mal olarak değerlendirilmelidir. 30
3.7. SU YÖNETİMİNDE TEMEL KAVRAMLAR ve BİLEŞENLER Dünya Trendleri SU-ENERJİ-GIDA ÜÇGENİ Ekonomik Verim SU Su, Enerji ve Gıda Güvenliği Sosyal Eşitlik GAYE Ekonomik Büyüme Çevresel Sürdürülebilirilik ENERJİ GIDA Üretken bir Çevre BASKILAR Kentleşme Nüfus Artışı İklim Değişikliği Önemli ve güncel bir trend
SU YÖNETİMİNDE TEMEL KAVRAMLAR ve BİLEŞENLER İzleme Hidrolojijk İzleme Hidromorfoloji k izleme Fiziko- Kimyasal İzleme Hidrolojik izleme: Suyun seviyesinin, hızının, debisinin, buharlaşma, terleme ve sızma miktarlarının, su sarfiyatının, su sıcaklığının ve benzeri hidrolojik parametrelerin belirli aralıklarla sistematik bir şekilde ölçülmesini,, Su kütlelerine yapılan müdahalelerin ekolojik durum üzerine yaptığı etkilerinin belirlenmesi maksadıyla; suyun miktarında ve akışında, su yatağında, kıyı şeridinde, su taban yapısında ve su içi ile kıyı habitatlarında meydana gelen değişimleri izlemek için yapılan ölçümleri, Su kütlesinin fiziko-kimyasal durumunun belirlenmesi maksadıyla suyun periyodik olarak örneklenmesini ve analizini kapsar. Biyolojik izleme Su kütlesinin genel durumunun belirlenmesi maksadıyla suda yaşayan canlıların periyodik olarak örneklemesini ve analizini 32
3.9. SU YÖNETİMİNDE TEMEL KAVRAMLAR ve BİLEŞENLER 3.9. İzleme Genel Maksatlı (Ön) İzleme Su kütleleri üzerinde tabii şartlardan ve insan faaliyetlerinden kaynaklanan uzun vadeli değişikliklerin değerlendirilmesi maksadıyla yapılan izlemeyi kapsar. Operasyonel (Rutin) izleme Kirleticiler açısından risk altında bulunan su kütlelerinde, kirletici girişinin olduğu yerlerde yapılan izlemeyi kapsar. Araştırmacı izleme İzleme Programı Çevresel hedeflere ulaşamama sebebinin ve kazara, kasten, doğal afet veya diğer sebeplerle oluşan kirliliğin boyutunun ve etkisinin belirlenmesi maksadıyla yapılan izlemeyi kapsar. İzleme noktaları, izlenecek parametreler, izleme tipi (operasyonel, genel amaçlı, araştırmacı), izleme yapan kurumlar ve izleme sıklıkların yer aldığı programı kapsar. 33
4. TÜRKİYE DE SU YÖNETİMİ
TÜRKİYE DE SU YÖNETİMİ -
TÜRKİYE DE SU YÖNETİMİ Türkiye nin Yağış Karakteristiği 2500 mm 250 mm Ülkemizin yağış karakteristiği mevsimlere ve bölgelere göre değişmektedir. Türkiye dünyanın yarı-kurak iklim kuşağında yer almaktadır. Nehirlerimiz genellikle düzensiz akış rejimine sahiptir. Bu iklim şartlarında ormanlarımızı ve rezervuar kapasitemizi arttırmamız gerekmektedir.
TÜRKİYE DE SU YÖNETİMİ Ülkemizin Su Potansiyeli ve Tüketimi Komşu ülkelerden gelen yüzey akışı Yıllık yağış Miktarı Buharlaşma 7 km 3 501 km 3 274 km 3 Yıllık yüzey akışı 186 km 3 Kullanılabilir : 95 km 3 (49%) Akiferlere sızma 41 km 3 Yüzeysel Akış 193 km 3 Yıllık kullanılabilir yerüstü suyu 98 km 3 Toplam kullanılabilir su 112 km 3 Brüt su potansiyeli 234 km 3 Yıllık güvenli besleme 14 km 3 Mevcut tüketim 54 km 3 (Tamamın %48 i)
4. TÜRKİYE DE SU YÖNETİMİ KİŞİ BAŞINA SU POTANSİYELİ YIL NÜFUS (MİLYON) SU POTANSİYELİ (m 3 /Kişi.Yıl) 1990 57 1965 2000 68 1650 2016 78 1420 2023 85 1300 TURKİYE SU STRESİ YAŞAYAN BİR ÜLKEDİR 27.09.2017 38
Türkiye de Su Mevzuatı (Geçmişten Günümüze Su ile ilgili Kanunlar) 831 sayılı Sular Hakkında Kanun (1926) 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu (1930) 4373 sayılı Taşkın Sulara ve Su Baskınlarına Karşı Korunma Kanunu (1943) 6200 sayılı DSİ Kanunu (1953) 7478 sayılı Köy İçme Suları Hakkında Kanun (1960) 1053 sayılı Belediye Teşkilatı Olan Yerleşim Yerlerine İçme, Kullanma ve Endüstri Suyu Temini Hakkında Kanun (1968) 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu (1971) 2560 sayılı İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun (1981) 2674 sayılı Karasuları Kanunu (1982) 3621 sayılı Kıyı Kanunu (1990) 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu (2004) 5393 sayılı Belediye Kanunu (2005) 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu (2005) 2872 sayılı Çevre Kanunu (2006) 5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu (2007) 6107 sayılı İller Bankası A.Ş. Kanunu (2011)
TÜRKİYE DE SU YÖNETİMİ TEMEL KURUMLAR Orman ve Su İşleri Bakanlığı - Su Yönetimi Genel Müdürlüğü - Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü - Meteoroloji Genel Müdürlüğü - Türkiye Su Enstitüsü Çevre ve Şehircilik Bakanlığı - Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü - Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel Müdürlüğü - İller Bankası AŞ Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı - Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü - Toprak Reformu Genel Müdürlüğü - Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü Sağlık Bakanlığı - Türkiye Halk Sağlığı Kurumu İçişleri Bakanlığı - Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü -Belediyeler 27.09.2017 41
Orman ve Su İşleri Bakanlığı DSİ TÜRKİYE DEKİ SU İLE İLGİLİ KURUMLAR VE SORUMLULUKLARI Nehir havzalarının yönetimi, su kaynaklarının korunması ve planlanması, su kalitesinin belirlenmesi ve izlenmesi, taşkın yönetimi planlaması, kurak dönem su planlaması, su hukuku ve politikasının geliştirilmesi, ulusal su bilgi sisteminin kurulması Su yapılarının (depolama, taşkın koruma, sulama, HES, su ve atıksu arıtma tesisleri) planlaması tasarımı ve işletilmesi, su kaynaklarının geliştirilmesi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Sağlık Bakanlığı İller Bankası Kalkınma Bakanlığı Büyükşehir Belediyeleri Çevre mevzuatını uygulamak ve denetimini yapmak, izin, denetleme, yaptırım, izleme (kısmen), ÇED, arıtma tesisi onayı. atıksu arıtma tesisi proje, ihale ve yapım işleri, finansman İçme suyu, kaynak suyu, mineral ve şifalı suların kalitesini kontrol edilmesi, içme suyu standartlarının oluşturulması Kentsel yerleşimlerdeki yağmur suyu drenajı, su ve atık su arıtma tesislerinin tasarımı ve finansmanı Su kaynakları yatırımlarının genel planlamasının yapılması Kentsel su altyapı tesislerinin planlanması, inşaası ve işletilmesi, Evsel ve endüstriyel atık su deşarjlarının izlenmesi, denetlenmesi
TÜRKİYE DEKİ SU İLE İLGİLİ KURUMLAR VE SORUMLULUKLARI Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı Kültür ve Turizm Bakanlığı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı İl Özel İdareleri MTA Genel Müdürlüğü TÜİK Meteoroloji Genel Müdürlüğü Tarımsal alanların yönetimi ve meralar, balıkçılık ve su ürünleri mevzuatı ve sahaların kalitesinin izlenmesi, zirai ilaç kontrolünün yapılması ve izlenmasi Turistik bölgelerin ve merkezlerin planlanması; su, atıksu ve katı atık bertarafı altyapı hizmetlerinin planlanması ve kontrolü Enerji üretiminin planlanması, denetimi, izlenmesi; doğal mineralli ve jeotermal suların yönetimi Belediyeler dışındaki alanlara içme suyu, kanalizasyon, sulama suyu hizmetlerinin verilmesi Jeotermal sular ve doğal mineralli suların araştırılması, izlenmesi Su istatistiklerinin üretilmesi veya üretiminin sağlanması Hava tahmini, yağış ve iklimle ilgili verilerin elde edilmesi, değerlendirilmesi, yayımlanması
TÜRKİYE DEKİ SU İLE İLGİLİ KURUMLAR VE SORUMLULUKLARI Dışişleri Bakanlığı İçişleri Bakanlığı Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı Su Kullanıcı Örgütleri (Sulama Birlik ve Kooperatifleri) Araştırma Kuruluşları (Üniversiteler, TÜBİTAK, Su Enstitüleri) Sivil Toplum Kuruluşları Sınır aşan ve sınır oluşturan sular, uluslararası sözleşmeler Büyükşehir dışındaki alanlarda doğal mineralli su ve kaynak suyu işletme ruhsatı vermek Limanlar, barınaklar ve bunlarla ilgili teçhizat ve tesisler, kıyı koruma yapıları, kıyı yapı ve tesislerinden, her türlü kamu kurum ve kuruluşları, belediyeler, özel idareler, tüzel ve gerçek kişilerce yaptırılacakların proje ve şartnamelerini inceleyip tasdik etmek Sorumluluklarındaki tesislerin işletme, bakım ve yönetimi Su ile ilgili araştırma yapmak ve veri üretmek Su ile ilgili araştırma yapmak ve veri üretmek, politika geliştirilmesine katkıda bulunmak
TÜRKİYE DE MEVCUT SU YÖNETİMİ YAKLAŞIMI Sadece ortaya çıkan kirliliği önleme odaklı yönetim Kirlilik kontrolünde alıcı ortam kalitesinin dikkate alınmaması Sadece belirli su kütlelerini kapsayan tekil çözüm Kendi içinde ve diğer politikalardan kopuk çözüm Tekil su taleplerini karşılama odaklı yaklaşım İdari sınırlara bağımlı su yönetimi yaklaşımı Yönetim anlayışının tüm aktörleri kapsamaması Kurumlararası koordinasyon eksikliği Su hukuku ve politikasında uzman yetersizliği Kirleten/kullanan öder prensibi uygulanmasındaki yetersizlik Bütün kurumların esas alacağı ulusal su planının olmayışı Komşu ülkelerin sınıraşan ve sınıroluşturan suların yönetiminde işbirliğine yeterince yanaşmaması Sonuç: Türkiye de Su yönetimi verimi düşük
TÜRKİYE DE SU POLİTİKASI YAKLAŞIMI NE OLMALI? Suyun havza temelli yönetimi (bütüncül yönetim) Kurumlararası etkili koordinasyon Su yönetiminde etkili paydaş katılımı Ekosistemi koruma odaklı kirlenme kontrolü Kirliliğin kaynağında önlenmesi/azaltılması Kirleten ve kullanan öder prensibi 46
İHTİYAÇ NE? Havza Bazında Suyun Yönetimini Sağlamak Kurumlar Arası Etkili ve Bağlayıcı Karar Alınabilen Koordinasyon Ulusal Su Politikasını Geliştirmek 47
TÜRKİYE DE SU YÖNETİMİ Su Yönetiminde Hukuki ve Kurumsal Düzenlemeler Su Yönetimi Genel Müdürlüğü nün Kuruluş Süreci Avrupa Birliği üyelik süreci - 1999 Tam üyelik müzakerelerinin başlaması - 2004 21 Aralık 2009 tarihinde Çevre Faslı resmi olarak açılmıştır. 27.09.2017 48
ÇEVRE FASLI KAPANIŞ KRİTERLERİ 1. Avrupa Birliği nin yatay ve çerçeve çevre müktesebatını kabul etmesi, 2. SÇD yi kabul ederek ilerleme sağlaması ve uyumlaştırılması. Nehir Havza Yönetim Planlarını Hazırlamaya Başlanması 3. Endüstriyel kirlilik ve risk yönetimi çevre müktesebatını kabul etmesi. 4. Doğa Koruma, atık ve geri kalan sektörler 5. Denetimi de esas alacak koordinasyonu ve idari kapasiteyi geliştirecek 6. Ek Protokol yükümlülüklerini yerine getirmesi Su Kanunu başta olmak üzere, su alanında hazırlanan mevzuatın çoğu AB mevzuatının uyumlaştırılması kapsamında yürütülmektedir. 49
AB Kapanış Kriterleri Kapsamında Eylem Planımız Eylem Yıl Açıklamalar 1 Mevzuata Aktarım 2011 Su havzalarının Korunması ve planlanması Yönetmeliği ile uyum sağlandı (Sınıraşan Bölümlerinin aktarımı tam üyelik tarihinde) 2 NH Bölgelerinin Tanımı 2012 25 Nehir Havzası belirlendi. 3 NHYP Hazırlama 2013 HKEP nın NHYP na dönüştürülmesi ile başlanılandı. 2017 itibarıyla 9 havzada çalışmalar devam etmektedir 4 NHYP Uygulama 2015 den sonra 25 havza için HKEP ları 2013 sonunda tamamlanmış ve uygulanmasına 2014 itibarıyla başlanmıştır. 5 Muafiyet 2027 İyi Su Durumuna ulaşma yılı havzalarda gerçek sorunlara bağlıdır.
Su Konusunda Yönetimsel karmaşayı gidermek, AB Su Çerçeve Direktifine uyum ihtiyacı çerçevesinde Ulusal ve Uluslararası düzeyde koordinasyon sağlamak, Su kaynaklarının havza bazında kalite ve miktar olarak değerlendirilmesinde koordinasyon sağlamak, Su mevzuatı hazırlamak, maksatlarıyla Türkiye de 4 Temmuz 2011 tarihli ve 27984 (Mükerrer) Sayılı Resmi Gazete ile kurulmuştur. 51
SYGM GÖREVLERİ - I 1. Planlama (Havza Eylem ve Yönetim Planları vd) 2. Koordinasyon 3. Su Politikası, Sınıraşan ve Sınıroluşturan Sular 4. Su ile Alakalı Uluslararası Münasebetleri Yürütme 5. Su Hukuku ve Mevzuat Geliştirme 6. Envanter ve Ulusal Su Bilgi Sistemi 7. Havza Esaslı Su Tahsisi 8. Su Kütlelerinin Kalitesini Belirleme 9. Su Kalite Standardı ve Kriterleri Geliştirme 10. Alıcı Ortam Su Kalite Standartları Geliştirme 52
SYGM GÖREVLERİ - II 11. Kirliliğe Karşı Hassas Alanların Belirlenmesi, Yönetimi 12. İzleme İstasyonlarını, İzlenecek Parametreleri, İzleme Periyotlarını ve Metotlarını Belirleme 13. İzleme Programı Hazırlama ve Uygulamaları İzleme 14. Kalite Ölçümlerinin Koordinasyonu 15. Taşkın Yönetimi Planlaması 16. Kuraklık Yönetimi Planlaması 17. İklim Değişikliğinin Su Kaynaklarına Etkisi ve Uyum 18. Su Verimliliği 19. Su Arıtma Sistemleri ve Su Teknolojisi 20. Su Kaynaklarını Modelleme 53
Ülkemizin Yeraltı ve Yerüstü Su Kaynaklarının Geliştirilmesi Gayesiyle 1954 Yılında Kurulmuş, olup Tarım (Sulama), Enerji Üretimi, Çevre ve Taşkın Kontrol Yapıları konularında faaliyet gösteren Yatırımcı Bir Kamu Kuruluşudur.
SU YÖNETİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ NÜN FAALİYETLERİNDEN BAZILARI
T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI Yerüstü Suları ile Yüzme ve Rekreasyon Amacıyla Kullanılan Kıyı Sularında Siyanobakteriler için Alarm Seviyelerinin ve Limitlerin Belirlenmesi, Müdahale ve Mücadele Yöntemlerinin Geliştirilmesi Projesi Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Eylül 2017 / ANKARA
Projenin Hedefleri Bu proje ile insanları doğrudan etkileyen yerüstü suları ile yüzme ve rekreasyon amacıyla kullanılan kıyı suları ile su kaynaklarında; Siyanobakterilerin çoğaldığı potansiyel alanların belirlenmesi, Bu alanlarda uygulanacak adımları içeren mücadele ve müdahale yöntemlerinin geliştirilmesi, Siyanobakterilerin çoğalmasını engellemek maksadıyla alınacak önlemlerin ortaya konulması ve Siyanobakteriler için standart ve kılavuz değerlerin geliştirilmesi hedeflenmiştir.
Proje Çıktıları Proje ile; Baskı-etki analizi gerçekleştirilmiş, Sorunun kaynakta tespiti ve önlenmesi için gerekli yöntem ve yatırım ihtiyacı tespit edilmiş, Siyanobakteri ve siyanotoksin oluşmasına sebep olan tüm tür ve parametreler için kılavuz değerler ile su kalitesi hedefleri ortaya konulmuş, Tedbirler programı ve eylem planları ilgili kurumları içerek şekilde ulusal düzeyde hazırlanmış, İçme suyu arıtma tesislerinin alt yapı eksiklikleri tespit edilerek revizyon ihtiyacı belirlenmiş, Ülkemize uygun risk tespit modelleri geliştirilmiş ve Bu sayede ülkemiz yerüstü sularında kalitenin iyileştirilmesi yolu ile halk sağlığına katkı sağlanmıştır!
Eylem 1 Eylem 2 Eylem 3 Eylem 4 Eylem 5 Eylem 6 Eylem 7 Eylem 8 Eylem 9 Eylem 10 Eylem 11 Eylem 12 Eylem 13 Eylem 14 Eylem 15 Kentsel Atıksu Yönetimi Endüstriyel Atıksu Yönetimi Katı Atık Yönetimi Yayılı Kaynaklı Kirlilik Yönetimi ve Kontrolü Ağaçlandırma, Sel, Erozyon Kontrolü Arıtma Çamuru Kontrolü İçme Suyu Havzalarında Havza Koruma Planlarının Hazırlanması Taşkın Yönetimi Kuraklık Yönetimi İzleme, Envanter ve Su Bilgi Sistemi Çalışmaları Su Yatırımları Arıtılmış Atıksuların Yeniden Kullanımı İklim Değişikliğinin Su Kaynaklarına Etkisinin Kontrolü Sektörel Tahsis Planları Sıcak Noktalarda Getirilecek Çözümler 59
NEHİR HAVZASI YÖNETİM PLANI AŞAMALAR 1. Nehir Havzası Özelliklerinin Belirlenmesi 2. Baskı ve Etkilerin Belirlenmesi 3. Koruma Alanlarının Belirlenmesi ve Haritalandırılması 4. İzleme Ağları ve Programları Haritası 5. Çevresel Hedefler Listesi 6. Alternatif Tedbirlerin Ekonomik Analizi 7. Tedbirler Programının Hazırlanması 8. Halkın Katılımı ve Bilgilendirme 9. Tedbirlere Son Halinin Verilmesi 10. Uygulamayı Yapacak Yetkili Makamlar 11. Uygulamanın İzlenmesi 12. Uygulamadan Elde Edilecek Tecrübelere Göre Gerekli Değişikliklerin Yapılması Su Yönetimi Genel Müdürlüğü
3.5. GERÇEKLEŞTİRİLEN ÇALIŞMALAR Nehir Havza Yönetim Planları 2014 yılından bu yana 9 havzada (Susurluk, Meriç-Ergene, Konya Kapalı, Büyük Menderes, Küçük Menderes, Gediz, Batı Akdeniz, Akarçay; Yeşilırmak) Nehir Havza Yönetim Planları nın hazırlanması projesi başlatılmıştır. Proje çıktıları, AB Çevre Faslı Su Sektörü 2. Kapanış Kriterini karşılayacaktır. 2023 yılına kadar 25 havzanın tamamının Havza Yönetim Planlarının hazırlanması planlanmaktadır 27.09.2017 61
GERÇEKLEŞTİRİLEN ÇALIŞMALAR Su Yönetimi Alanındaki Mevzuat Çalışmaları Taşkın Yönetim Planlarının Hazırlanması, Uygulanması Ve İzlenmesi Hakkında Yönetmelik Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik... Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik İçme Suyu Temin ve Dağıtım Sistemlerindeki Su Kayıplarının Kontrolü Hakkında Yönetmelik Yüzeysel Sular ve Yeraltı Sularının İzlenmesine Dair Yönetmelik Alabalık ve Sazan Türü Balıkların Yaşadığı Suların Korunması ve İyleştirilmesi Hakkında Yönetmelik
3.5. GERÇEKLEŞTİRİLEN ÇALIŞMALAR Su Yönetimi Alanındaki Mevzuat Çalışmaları İçme Suyu Elde Edilen veya Elde Edilmesi Planlanan Yüzeysel Suların Kalitesine Dair Yönetmelik Su Havzalarının Korunması ve Yönetim Planlarının Hazırlanması Hakkında Yönetmelik Türkiye Su Enstitüsü Personelinin Görev ve Yetkileri ile Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik Türkiye Su Enstitüsünde İstihdam Edilecek Uzmanlar Hakkında Yönetmelik Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği Hassas Alanların Belirlenmesi, Uygulanması ve Uygulamaların İzlenmesi Yönetmeliği
HAVZA SEKTÖREL SU TAHSİS PLANLARININ HAZIRLANMASI Havzadaki su kaynakları ekonomik, sosyal ve çevresel açıdan analiz edilerek, arz-talep dengesinin iyileştirilmesi için sektörel (içmekullanma, çevre, tarım, sanayi, enerji) su tahsisleri belirlenecektir. İlk olarak Seyhan Havzası Sektörel Su Tahsis Planı Hazırlanması Projesi tamamlanmış, Konya ve Akarçay havzalarına başlanmıştır. Proje; 1 Mevcut Durum Analizi ve Tematik Analizini, 2 Sektörel Su Tahsis Planını, 3 Sektörel Su Tahsisi Haritalarını ihtiva etmektedir.
İÇME SUYU HAVZALARI İÇİN ÖZEL HÜKÜMLER Eğridir Gölü, Atatürk Baraj Gölü ve Porsuk baraj gölü özel hükümleri 2013 yılında yayınlanmıştır. Beyşehir gölü, Karacaören I-II baraj gölü ve Gördes baraj gölü özel hüküm belirleme çalışmaları 2014 yılında tamamlanmış olup; Makam olurunu müteakiben özel hükümler yürürlüğe girecektir. Sapanca Gölü, Namazgah Barajı, Yuvacık Barajı özel hüküm belirleme çalışması tamamlanma aşamasında olup, paydaş görüşlerine sunulacaktır. Akçay Barajı özel hüküm belirleme çalışması ise devam etmekte olup; 2016 yılı içinde tamamlanması planlanmaktadır. Mamasın Baraj Gölü Özel Hüküm Çalışması 2014 yılı içinde başlamış olup; 2016 yılı içinde tamamlanması planlanmaktadır. Gökçe Baraj Gölü ve Kartalkaya Baraj Gölü Özel Hükümlerinin Revizyonu Projelerinin ihale süreci yeniden başlatılmış olup, 2016 yıl içinde başlaması planlanmaktadır. Merzifon Baraj Gölü ve Gönen Baraj Gölü Özel Hüküm Projelerinin ihaleleri 2016 yılında gerçekleştirilecektir.
TAŞKIN YÖNETİM PLANLARI Yeşilırmak Havzası Taşkın Yönetim Planı tamamlandı. Antalya Havzası Taşkın Yönetim Planı 2016 yılı Haziran ayında tamamlanmıştır. Sakarya, Susurluk ve Ceyhan havzaları taşkın yönetim planlarının hazırlanmasına başlandı; 2018 baharında tamamlanacaktır. Halen 15 havzada Taşkın Yönetim Planlarının hazırlanması çalışmaları devam etmekte olup diğer havzalarda da bir program dahilinde 2021 yılına kadar tamamlanacaktır. 1 2 3 4 5 Taşkın riski ön değerlendirmesi, Taşkın tehlike haritaları hazırlanması, Taşkın risk haritaları çıkarılması, Taşkın riskini azaltmak için alınması gereken tedbirlerin belirlenmesi, Havza taşkın yönetim planının hazırlanması.
KURAKLIK YÖNETİM PLANLARI Dünyada havza ölçeğinde ilk olma niteliğindeki Konya Havzası Kuraklık Yönetim Planı ve Akarçay Havzası Kuraklık Yönetim Planları 2015 yılında tamamlanmıştır. Halihazırda 13 havzada daha Kuraklık Yönetim Planlarına başlanmış olup 2023 yılında bütün havzalarda tamamlanmış olacaktır 1 Kuraklık İndis, İndikatör ve Eşik Değerleri Belirlenmekte, 2 Havzadaki Su Potansiyeli ve Su Potansiyelindeki Değişim Tespit Edilmekte, Sektörel Etkilenebilirlik Analizi Yapılmakta, 3 Kuraklık ve Su Kıtlığının Etkilerini Azaltmak için Alınacak Tedbirler 4 Belirlenmekte, CBS Ortamında Meteorolojik, Tarımsal, Hidrolojik ve Bütüncül Kuraklık 5 Haritaları Hazırlanmakta, 6 Havza Kuraklık Yönetim Planı Hazırlanmaktadır.
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNİN SU KAYNAKLARINA ETKİSİ VE UYUM Türkiye de iklim değişikliğinin su kaynaklarına etkisinin tespiti çalışmalarına başlanmış olup, proje 2016 yılında tamamlanmıştır. Ülkemizin tüm havzalarında (25 havza) çalışılmakta olan proje ile şunlar yapılmıştır: 1 2 3 4 İklim değişikliği projeksiyonlarının hazırlanması, Yer altı su potansiyeli ve yüzey su seviyelerindeki değişimin tespiti, Su bütçesi/potansiyeli modelleme çalışması, İklim değişikliğinin su kaynakları açısından 3 havzada sektörel etki analizi çalışması (içme suyu, tarım, sanayi, ekosistem ana sektörleri için).
ÜLKEMİZE ÖZGÜ SU KALİTESİ EKOLOJİK SINIFLANDIRMA SİSTEMİ Ülkemize Özgü Ekolojik Değerlendirme Sisteminin Kurulması Projesi de başarıyla tamamlanmıştır Su kaynaklarının ekolojik bakımdan Su Çerçeve Direktifine uygun sınıflandırılması sağlanacaktır.
SU KAYNAKLARIMIZI ETKİLEYEN TEHLİKELİ MADDELER BELİRLENDİ İç Sularda Tehlikeli Maddelerin Belirlenmesi Kıyı ve Geçiş Sularında Tehlikeli Maddelerin Belirlenmesi Yayılı Kaynaklı Tehlikeli Maddelerin Belirlenmesi 117 adet tehlikeli madde için alıcı ortam standartları belirlendi ve izlenecek 133 adet tehlikeli madde için alıcı ortam standartları belirlendi ve izlenecek Su kalitesinin iyileştirilmesi maksadıyla tespit edilen maddeler için alıcı ortam kriterleri (Çevresel Kalite Standartları) belirlendi Mevzuata aktarıldı
ÖTROFİKASYONA HASSAS SU KÜTLELERİ BELİRLENDİ Ülkemizdeki su havzalarının tamamında ötrofikasyon açısından; Hassas su kütleleri, Hassas su kütlelerini etkileyen sanayi, kentsel ve tarımsal bölgeler, Hassas su kütlelerinde kalite hedefleri ve iyileştirme için tedbirler, Tarımsal faaliyetlerinin sebep olduğu kirlenme, Nitrata hassas bölgeler, belirlendi.
ULUSAL İZLEME AĞI Akarçay Susurluk Meriç-Ergene Sakarya Büyük Menderes Konya Kapalı Seyhan Ceyhan Asi Yeşilırmak Batı Karadeniz Batı Akdeniz Doğu Akdeniz Marmara Küçük Menderes Gediz Burdur Antalya Kuzey Ege Kızılırmak Doğu Karadeniz Aras Çoruh Van Gölü Fırat-Dicle 25 Havza İzleme Programı hazırlanarak Su Çerçeve Direktifine uyumlu yerüstü suları için Ulusal İzleme Ağı oluşturulmuştur.
OTOMATİK SÜREKLİ ÖLÇÜM İSTASYONLARI KURULMAKTADIR 73/115 Meriç-Ergene Havzasında kurulmuş olan gerçek zamanlı istasyonlar Ocak 2015, Büyük Menderes havzasındaki istasyonlar ise Mart 2015 tarihi itibariyle işletilmek üzere DSİ Genel Müdürlüğü ne devredilmiştir.
ULUSAL SU BİLGİ SİSTEMİ Ulusal Su Bilgi Sistemi ile; Su ile ilgili olarak kurum ve kuruluşlar tarafından üretilen veriler toplanarak paydaşların kullanımına sunulacaktır. Mükerrerlikler önlenerek tasarruf sağlanacaktır. Verilerde standardizasyon sağlanacaktır. Sistemin 2018 yılında çalışır hale gelmesi sağlanacaktır. Su Kullanımı Taşkın Ortak Kuraklık Çevresel Altyapılar USBS Su Kalitesi Havza Yönetimi İklim Değişikliği Yeraltı ve Yerüstü Suları
İÇME SUYU KAYNAKLARI VE ARITMA TESİSLERİ PROJESİ İçme suyu kaynaklarının kalitesi, tehlikeli maddeler dahil, izleniyor Türkiye deki bütün içme suyu arıtma tesisleri inceleniyor Arıtma tesisi çıkışındaki su kaliteleri ölçülüyor Her bir içme suyu arıtma tesisinin, AB standartlarında içme suyu kalitesi elde etmek için, varsa revizyon ihtiyacı ortaya konuluyor 5 adet içme suyu tesisinin kavramsal tasarımı yapılıyor Revizyon ihtiyacının ekonomik boyutu ortaya konuluyor
TASLAK SU KANUNU TASARISI HAZIRLANDI GETİRİLERİ - Su Yönetimindeki Çok Başlılığın Önüne Geçilmesi Havza Bazında Su Yönetimi Suyun Miktar ve Kalite Olarak Yönetimi Havza Bazında Tahsis, Taşkın Yönetim Planları Hazırlanması ve İmar Planlarında Bunların Dikkate Alınması, Ulusal Su Planı Hazırlanması Ulusal Su Bilgi sisteminin Kurulması Su Kullanımında ve Su Yapılarının İnşaasında Doğal Hayatın Dikkate Alınması AB Su Çerçeve Direktifine Uyumun Sağlanması 27.09.2017 76
SU VERİMLİLİĞİ ÇALIŞMALARI İçme Suyu Şebekelerinde Su Kayıplarının Kontrolü Sulama Suyunda Kayıp ve Kaçakların Kontrolü Arıtılmış Atıksuların Sulamada Kullanımı Endüstriyel Proseslerde Suyun Yeniden Kullanımı Su Ayak İzi Çalışmaları Temiz Üretim Yağmur Suyu Hasadı Su Tasarrufu..
2023: DÜNYA VE TÜRKİYE İÇİN SU Uluslararası Kuruluşlar ve Su (Gıda, Enerji, Su) Su Güvenliği (?) ve Paylaşımı (Su Savaşları) Su Hukuku Ulusal ve Uluslararası Su Politikamız Optimum Su Kullanımı İçme Kullanma, Sulama, Doğal Hayatın Sürdürülebilirliği, Sanayi, Su Ürünleri Yetiştiriciliği arasında paylaşım Su Altyapısı: İnşa, İşletme ve Finans Temini.
TÜRKİYE NİN YENİ SU YÖNETİMİ ANLAYIŞI 2011 yılında Su Yönetimi Genel Müdürlüğünün teşkil edilmesi ile başlayan Su yönetimindeki yeni yapılanma Suyun havza bazlı yönetimi için 25 havzada Havza Yönetim Heyetleri ve 81 ilimizde İl Su Yönetimi Koordinasyon Kurulları teşkil edilmiştir. 27.09.2017 79
TÜRKİYE NİN YENİ SU YÖNETİMİ ANLAYIŞI SU YÖNETİMİ KOORDİNASYON KURULU (Ankara) HAVZA YÖNETİMİ MERKEZ KURULU (Ankara, Kurulun Sekretarya Hizmetlerini Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Yürütür) HAVZA YÖNETİMİ HEYETİ (Havzada) İL SU YÖNETİMİ KOORDİNASYON KURULU (İllerde) 80