İçindekiler I Prof.Dr. Nur Centel Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof.Dr. Hamide Zafer Doğuş Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Dalı Başkanı ve Dekanı Ceza Muhakemesi Hukuku El Kitabı 5. Baskı - 2017 Sınavlara Hazırlık
II Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku - El Kitabı Yay n No. : 3419 Hukuk Dizisi : 1705 5. Bas Şubat 2017 STANBUL ISBN 978-605 - 333-739 - 3 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Basım A. Ş. Baskı - Cilt : Imak Ofset Basım Yayın Tic. ve San. Ltd. Şti. Merkez Mah. Atatürk Cad. Göl Sok. No: 1 Yenibosna-Bahçelievler/İstanbul (Sertifika No. 12531) Tel: 444 62 18 Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0212) 513 87 05-511 36 50 www.betayayincilik.com
İçindekiler III BEŞİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Ceza Muhakemesi Hukuku El Kitabı nın beşinci basısını hayata geçirmiş olmaktan dolayı mutluyuz. Meslektaşlarımıza ve müstakbel hukukçular olan öğrencilerimize kitaba gösterdikleri ilgi nedeniyle teşekkür ederiz. Ceza Muhakemesi Hukuku El Kitabı nın dördüncü basısı Mayıs 2015 te okuyucuya ulaşmıştı. O tarihten günümüze değin yapılan ve kitabın yenilenmesinde göz önüne alınan mevzuat değişiklikleri şunlar olmuştur: Bölge Adliye ve Adlî Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Cumhuriyet Başsavcılıkları İdarî ve Yazı İşleri Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmelik (RG 6.8.2015 No.29437), 10.3.2016 Gün ve 6684 sayılı 11 No.lu Protokol ile Değişik İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetlerini Korumaya Dair Sözleşmeye Ek 7 No.lu Protokolün Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun (RG 25.3.2016 No.29664), 23.4.2016 Gün ve 6706 sayılı Cezai Konularda Uluslararası Adli İş Birliği Kanunu (RG 5.5.2016 No.29703), 15.7.2016 Gün ve 6728 sayılı Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (RG 9.8.2016 No.29796), 1.7.2016 Gün ve 6723 sayılı Danıştay Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (23.7.2016 No.29779-2.Mükerrer), 667 Sayılı KHK, Olağanüstü Hal Kapsamında Alınan Tedbirlere İlişkin Kanun Hükmünde Kararname (RG 23.7.2016 No.29779) 1, 668 Sayılı KHK, Olağanüstü Hal Kapsamında Alınması Gereken Tedbirler 1 667 Sayılı KHK nın Soruşturma ve Kovuşturma İşlemleri başlıklı 6. maddesi 18.10.2016 gün ve 6749 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Alınan Tedbirlere İlişkin Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabul Edilmesine Dair Kanun un 6. maddesiyle aynen kanunlaşmıştır (RG 29.10.2016 No.29872).
IV Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku - El Kitabı ile Bazı Kurum ve Kuruluşlara Dair Düzenleme Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (RG 27.7.2016 No.29783-2.Mükerrer) 2. 671 Sayılı KHK, Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Kurum ve Kuruluşlara İlişkin Düzenleme Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (RG 17.8.2016 No.29804) 3. 674 Sayılı KHK, Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (RG 1.9.2016 No.29818-2.Mükerrer) 4. 676 Sayılı KHK, Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (RG 29.10.2016 No.29872). 3.11.2016 Gün ve 6754 sayılı Bilirkişilik Kanunu (RG 24.11.2016 No.29898). 24.11.2016 Gün ve 6763 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (RG 2.12.2016 No.29906). 680 Sayılı KHK, Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (RG 6.1.2017 No.29940-Mükerrer). 22.12.2016 Gün ve 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (RG 10.1.2017 No.29944). 684 Sayılı KHK, Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (RG 23.1.2017 No.29957) Bilindiği üzere 15 Temmuz 2016 gecesinde ülkemiz karanlık bir tünelden 2 668 Sayılı KHK nın soruşturma ve kovuşturma işlemleri başlığını taşıyan 3. maddesi, 8.11.2016 gün ve 6755 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Alınması Gereken Tedbirler İle Bazı Kurum ve Kuruluşlara Dair Düzenleme Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabul Edilmesine Dair Kanun un 3. maddesiyle aynen kanunlaşmıştır (RG 24.11.2016 No. 29898). 3 671 Sayılı KHK, 9.11.2016 Gün ve 6757 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Kurum ve Kuruluşlara İlişkin Düzenleme Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabul Edilmesine Dair Kanun ile kanunlaşmıştır (RG 24.11.2016 No.29898). 4 674 Sayılı KHK, 10.11.2016 Gün ve 6758 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabul Edilmesine Dair Kanun ile kanunlaşmıştır (RG 24.11.2016 No.29898).
Beşinci Basıya Önsöz V geçmiştir. Bu karanlığın ülkemize bıraktığı miras olağanüstü hal dönemi ve bu dönemi düzenleyen Kanun Hükmünde Kararnameler olmuştur. 20.7.2016 tarihli ve 2016/9064 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla ülke genelinde 21.7.2016 günü saat 01.00 dan itibaren doksan gün süreyle olağanüstü hal ilan edilmiş (RG 24.7.2016 No.29780); daha sonra da uzatılmıştır. Olağanüstü Hal Kapsamında Alınan Tedbirlere İlişkin Kanun Hükmünde Kararnameler gereğince (KHK-667, RG 23.7.2016 No.29779; KHK-668, RG 27.7.2016 No.29783-2.Mükerrer; KHK-684, RG 23.1.2017 No.29957), olağanüstü halin devamı süresince Türk Ceza Yasası nın İkinci Kitap Dördüncü Kısım Dördüncü, Beşinci, Altıncı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar ile 3713 sayılı Terörle Mücadele Yasası nın kapsamına giren suçlar ve toplu işlenen suçlar bakımından şu konularda farklı düzenlemeler yapılmıştır: Gözaltı süresi, tutuklu olanların avukatları ile görüşmeleri, tutuklu olanların, belgelendirilmesi koşuluyla eşi ve hısımları ile vasisi veya kayyımı ile görüşmesi, müdafi sayısı, iddianame veya iddianame yerine geçen belgenin okunma şekli, tutukluluğa itiraz ve tahliye taleplerinin incelenme şekli, şüpheli ve sanığın sorgu şekli ve duruşmaya katılma şekli (SEGBİS uygulaması), Cumhuriyet savcısı tarafından yakalama emri çıkartması, belge veya kağıtların adli kolluk görevlileri tarafından okunması, elkoyma işleminin hâkim onayına sunulması ve hâkimin kararını açıklama süresi, hak ve alacaklara elkoyma (CMK m.128), bilgisayar programlarında ve kütüklerinde arama, gizli koruma tedbirlerine Cumhuriyet savcısı tarafından karar verilebilmesi, müdafiin dosya içeriğini inceleme veya belgelerden örnek alma yetkisi, şüphelinin müdafii ile görüşmesi, Cumhuriyet savcısının talebi ve sulh ceza hâkimliğinin kararı ile geçici sürelerle ceza infaz kurumundan çıkarılma. Olağanüstü Hal Kapsamında yürürlüğe konulan Kanun Hükmünde Kararnamelerle öngörülen düzenlemeler kural olarak olağanüstü hal süresiyle sınırlıdır. Bu nedenle, ceza muhakemesi ile ilgili olan bu süreli hükümlerin kitabın sonunda toplu olarak gösterilmesinin; ancak derslerde yeri geldikçe istisnalardan bahsedilmesinin daha isabetli olacağını düşündük. Bu nedenle, Kanun Hükmünde Kararnamelerle öngörülen sınırlamalar toplu olarak kitabın sonunda bulunmaktadır. Belirtelim ki, olağanüstü dönemde Kanun Hükmünde Kararnamelerle çeşitli yasalarda süreli olmayan, yani kalıcı değişiklikler de öngörülmektedir. Bunlardan biri 674 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile öngörülen değişikliklerdir. Söz konusu Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (RG 1.9.2016 No.29818-2.Mükerrer) ile
VI Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku - El Kitabı 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanunda, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu nda ve 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun da değişiklik yapılmıştır. Bu değişiklikler ilgili olduğu ölçüde kitaba işlenmiştir. Örneğin, söz konusu Kararnameyle CMK m.128 e göre el konulan hak ve alacakların idaresi için gerektiğinde ağır ceza mahkemesince kayyım tayin edilme imkânı kabul edilmiş (CMK m.128/9-10); istinaf ve bölge adliye mahkemelerinin kararlarına karşı temyiz kanun yoluna başvurulması halinde Cumhuriyet başsavcılıklarınca dosyanın ilgili kanun yolu Cumhuriyet başsavcılığına gönderilmesine ilişkin düzenleme değiştirilmiş ve mahkemelerin dosyaları ilgili kanun yolu merciine göndermesi esası kabul edilmiştir (CMK m.277, 297). Bölge adliye mahkemelerinde Cumhuriyet başsavcılıklarının tebliğname (görüş yazısı) hazırlama görevlerine son verilmiştir. Bu değişikliklerle ceza muhakemesinin hızlandırılmasının amaçlandığı söylenebilir. Ayrıca belirtelim ki, 671 sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Kurum ve Kuruluşlara İlişkin Düzenleme Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname m.22 ile Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı-TİB kapatılmış ve TİB in iletişimin denetlenmesi tedbirini yerine getirme görevi söz konusu KHK nın 24. maddesiyle PVSK ek m.7 de değişiklik yapılmak suretiyle Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu na (BTK) verilmiştir (RG 17.8.2016 No.29804). 676 Sayılı Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile de 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu nda önemli değişiklikler yapılmıştır (RG 29.10.2016 No.29872). Örneğin CMK m.149 a eklenen fıkra ile örgüt faaliyeti çerçevesinde işlenen suçlar bakımından yürütülen kovuşturmalarda, duruşmada en çok üç avukatın hazır bulunabilmesi, m.154 e eklenen fıkra ile Türk Ceza Kanununun İkinci Kitap Dördüncü Kısım Dördüncü, Beşinci, Altıncı ve Yedinci Bölümlerinde tanımlanan suçlar ve Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren suçlar ile örgüt faaliyeti çerçevesinde işlenen uyuşturucu ve uyarıcı madde imâl ve ticareti suçları bakımından gözaltındaki şüphelinin müdafi ile görüşme hakkının Cumhuriyet savcısının istemi üzerine, hâkim kararıyla yirmi dört saat süreyle kısıtlanabilmesi; bu zaman zarfında ifade alınmaması öngörülmüştür. CMK m.178/1 e eklenen cümle ile sanığın veya katılanın gösterdiği tanık veya uzman kişinin çağırılması hakkındaki dilekçenin reddedilmesi halinde, sanık veya katılanın o kişileri mahkemeye getirip dinletmesi davayı uzatmak maksadıyla yapılmaması koşuluna bağlanmıştır. Mahkeme veya hâkim, sanık veya katılanın davayı uzatmak maksadıyla yanında getirdiği tanık
Beşinci Basıya Önsöz VII veya uzman kişileri dinlemeyi reddedebilecek, CMK m.188/1 e eklenen cümle ile de müdafiin mazeretsiz olarak duruşmayı terk etmesi halinde duruşmaya devam edilebilecektir. Yine aynı KHK ile müdafilik görevinden yasaklanmanın düzenlendiği CMK m.151 hükmünde değişiklik yapılarak maddenin uygulanma alanı genişletilmiştir. 3.11.2016 Gün ve 6754 sayılı Bilirkişilik Kanunu (RG 24.11.2016 No.29898) ile Adalet Bakanlığı Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü bünyesinde Bilirkişilik Daire Başkanlığını nın ve her bölge adliye mahkemesinin kurulu bulunduğu yerde bir bilirkişilik bölge kurulunun kurulması öngörülmüştür. Bilirkişiliğe kabul, bilirkişilikten çıkarma ve bilirkişilerin takibi artık bu kurullar tarafından yapılacaktır. Yasa da bilirkişiliğe ilişkin ilkeler ve başvuru koşulları da belirlenmiştir. Hukuk öğrenimi görmüş kişiler, hukuk alanı dışında ayrı bir uzmanlığa sahip olduğunu ve birinci fıkradaki şartları taşıdığını belgelendirmediği takdirde, bilirkişilik siciline ve listesine kaydedilemeyecektir (Bilirkişilik K. m.10/4). Yasa ile Ceza Muhakemesi Kanunu nun 63, 64, 66, 67, 71 ve 72. maddelerinde de değişiklikler öngörülmüştür. Belirtelim ki, 21.2.2014 gün ve 6526 sayılı Kanun ile soruşturma evresinde, taşınmazlara, hak ve alacaklara elkoyma (CMK m.128), iletişimin tespiti, dinlenmesi ve kayda alınması (CMK m.135), gizli soruşturmacı görevlendirilmesi (CMK m.139), teknik araçlarla izleme (CMK m.140) tedbirlerine ağır ceza mahkemesi tarafından oy birliğiyle karar verilmesi kabul edilmiş; bu değişiklikle CMK nın 162. maddesiyle oluşturulan savcı-hâkim ilişkisine ilişkin sistem bozulmuştu (RG 6.3.2014, No.28933). Ancak 24.11.2016 gün ve 6763 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile bu koruma tedbirlerinde tekrar değişiklik yapılarak 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu nun sistemine geri dönülmüş, yani bu tedbirlere karar vermeye sulh ceza hâkimliği yetkili kılınmıştır (RG 2.12.2016 No.29906). 6763 sayılı Kanun ile önödeme, uzlaşma, kaçaklık ve kaçakların mallarına el koyulması ile ilgili hükümlerde önemli değişiklikler öngörülmüştür. Yine aynı Kanun ile Cumhuriyet savcısının yetkisine, kovuşturmaya yer olmadığı kararının kaldırılarak iddianame düzenlenmesine ve bozmadan sonra davaya yeniden bakacak mahkemenin işlemlerine ilişkin hükümlerde değişiklik yapılmıştır. 680 Sayılı KHK, Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (RG 6.1.2017 No.29940-Mükerrer) ile hâkim ve savcıların kişisel suçları hakkında soruşturma ve kovuşturma usulüne, özel güvenlik görevlilerine, polisin sanal ortamda araştırma yapmasına ilişkin konularda düzenleme veya değişiklik yapılmıştır.
VIII Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku - El Kitabı 22.12.2016 Gün ve 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (RG 10.1.2017 No.29944) m.156 ile de Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun olumlu görüşü alınarak, Adalet Bakanlığınca lüzum görülen yerlerde tek hâkimli ve asliye mahkemesi derecesinde adı geçen Yasa da öngörülen suçları yargılamak üzere Sınai Haklar Ceza Mahkemesi kurulması öngörülmüştür. Bu mahkemeler adliye dışı özel mahkeme statüsündedir. Bu vesileyle kitabımızı her zamanki gibi özenli bir biçimde yayına hazırlayan sevgili Gülgonca Çarpık a en içten sevgi ve teşekkürlerimizi iletiriz. Ayrıca, kitaplarımızın daima en kısa sürede yayınlanmasını sağlayan sayın Seyhan Satar ile tüm Beta çalışanlarına da çok teşekkür ederiz. Bu basının önsözünü de şu günlerde duygularımızı en iyi ifade edeceğine inandığımız şu dizeyle bitirmek istiyoruz: Düşen bir çığda hiçbir kar tanesi kendisini olup bitenden sorumlu tutmaz (Oscar WILDE). İstanbul, Ocak 2017 Prof.Dr. Nur CENTEL / Prof.Dr. Hamide ZAFER
DÖRDÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ Ceza Muhakemesi Hukuku El Kitabı nın üçüncü basısını Eylül 2012 de gerçekleştirdik. Her basıda tekrarladığımız O tarihten günümüze değin mevzuatımızda birçok değişiklik yapıldı cümlesini bu basıda da tekrarlıyoruz. Önceki basımızın yayımından bu yana geçen süre içerisinde kitabımızın içeriği bakımından değişiklik getiren yasaların başlıcaları şunlardır: 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu nda değişiklik öngören kanunlar: -24.01.2013 Günlü ve 6411 sayılı Ceza Muhakemesi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, RG 31 Ocak 2013, No.28545 (Değiştirilen madde: 202; Eklenen madde: Geçici madde 1). -11.04.2013 Günlü ve 6459 sayılı İnsan Hakları ve İfade Özgürlüğü Bağlamında Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, RG 30 Nisan 2013, No.28633 (Değiştirilen maddeler: 105,108,141,144, 172,270; Eklenen madde: Geçici madde 2). -27.06.2013 Günlü ve 6494 sayılı Yargı Hizmetleri ile İlgili Olarak Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, RG 7 Temmuz 2013, No.28700 (Değiştirilen madde: 331/1). -21.02.2014 Günlü ve 6526 sayılı Terörle Mücadele Kanunu Ve Ceza Muhakemesi Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, RG 6 Mart 2014, No.28933 Mükerrer (Değiştirilen maddeler: 91,94,100,116,128,134, 135,139,140,153,161,169). -18.06.2014 Günlü ve 6545 sayılı Türk Ceza Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, RG 28 Haziran 2014, No.29044 (Değiştirilen maddeler: 141,173,231,260,268,273,279,280,286). -02.12.2014 Günlü ve 6572 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, RG 12 Aralık 2014, No.29203 Mükerrer (Değiştirilen maddeler: 116,128,135,140,153). -27.03.2015 Gün ve 6638 sayılı Polis ve Vazife ve Salahiyet Kanunu, Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, RG 4 Nisan 2015, No.29316) (Değiştirilen maddeler: 91,100).
X Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku - El Kitabı Adli Yargı ilk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Kanun da değişiklik öngören kanunlar: -21.02.2014 Günlü ve 6526 sayılı Terörle Mücadele Kanunu Ve Ceza Muhakemesi Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, RG 6 Mart 2014, No.28933 Mükerrer (Değiştirilen madde: 12). -18.06.2014 Günlü ve 6545 sayılı Türk Ceza Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, RG 28 Haziran 2014, No.29044 (Değiştirilen maddeler: 5,8.9.10,11,43,44,45,47,48; Eklenen madde: Geçici madde 5). -02.12.2014 Günlü ve 6572 sayılı Hâkimler Ve Savcılar Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, RG 12 Aralık 2014, No.29203 Mükerrer (Değiştirilen madde: 9). Mevzuattaki bu değişiklikler kitabın içerik olarak tümüyle gözden geçirilerek yeniden hazırlanmasını gerektirmiştir. Belirtmek isteriz ki bu kitap özlü bilgiler içeren bir kaynaktır. Ceza muhakemesi hukukuna ilişkin ayrıntılı bilgiyi, teorik tartışmalar ile kaynakçayı gözden geçirmek isteyen okuyuculara Nur Centel / Hamide Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, 11. Bası, İstanbul 2014 adlı kitabı önermekteyiz. Kitabımızı, her zamanki gibi özenli bir biçimde yayına hazırlayan sevgili Gülgonca Çarpık a içten sevgi ve teşekkürlerimizi tekrarlarız. Ayrıca kitaplarımızın daima en kısa sürede yayınlanmasını sağlayan sayın Seyhan Satar ile tüm Beta çalışanlarına da içten teşekkürlerimizi sunarız. İstanbul, 10 Mayıs 2015 Prof.Dr. Nur Centel / Prof.Dr. Hamide Zafer
İçindekiler XI ÜÇÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ Ceza Muhakemesi Hukuku El Kitabı nın ikinci basısını Mart 2009 da gerçekleştirdik. O tarihten günümüze değin mevzuatımızda birçok değişiklik yapıldı. Özellikle, 5 Temmuz 2012 tarihli Resmi Gazete de yayınlanan 2.7.2012 gün ve 6352 sayılı Yargı Hizmetlerinin Etkinleştirilmesi Amacıyla Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması ve Basın Yayın Yoluyla İşlenen Suçlara İlişkin Dava ve Cezaların Ertelenmesi Hakkında Kanun la birlikte ceza muhakemesi alanında kapsamlı düzenlemeler yürürlüğe girdi. Mevzuattaki bu değişiklikler kitabın içerik olarak tümüyle gözden geçirilerek yeniden hazırlanmasını gerektirmiş; yeni hükümlerin tümü kitaba işlenmiştir. Kitapta yapılan biçimsel değişiklik ise test sorularının konunun anlatım düzenine uygun olarak sıraya konulması ve cevap anahtarlarıyla birlikte ilgili paragrafın sonuna yerleştirilmesi oldu. Böylece okuyucu her konunun sonunda, bilgilerini kolayca sınayabilecek ve cevap anahtarıyla karşılaştırma yapabilecektir. Bu kitap özlü bilgiler içeren bir kaynaktır. Ceza muhakemesi hukukuna ilişkin ayrıntılı bilgiyi, teorik tartışmalar ile kaynakçayı gözden geçirmek isteyen okuyuculara Nur Centel / Hamide Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, 9. Bası, İstanbul 2012 adlı kitabı önermekteyiz. Öteden beri uygulamasını eleştirdiğimiz bir konuya burada değinmek istiyoruz. Şöyle ki, tutuklama koruma tedbiri ülkemizde sıklıkla orantısız uygulanmakta ve tutuklama kararları gerekçesiz verilmektedir. Aynı eleştirel bakış açısıyla yasa koyucu ilgili mevzuatta değişiklikler yapmış, ancak uygulama değişmemiştir. Son olarak 6352 sayılı Yasa da tutuklama ile gerekçesinin nasıl olması gerektiği bir kez daha gösterilmiş ve adli kontrol tedbiri için öngörülen süre sınırı kaldırılmıştır. Gerekçe, uygulamamızda ihsası rey olarak algılanmaktadır. Gerekçe gösterilmesi halinde ihsası rey nedeniyle hâkimlerin reddi taleplerinin artacağından duyulan endişe ile gerekçenin sağlayacağı yarar vicdanlarda sürekli yarışmaktadır. Bu nedenle kanımızca, suçluluğu ifade etme ile şüpheyi ifade etme arasındaki fark ortaya koyulmadığı sürece bu sorunun yasal düzenlemelerle çözülmesi zordur. Bu konunun bir an önce adil bir çözüme ulaşması içten dileğimizdir. 6352 sayılı Yasa ile CMK m.250-252 yürürlükten kaldırılmış; 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu nun 10. maddesi yeniden düzenlenerek Bölge Ağır Ceza
XII Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku - El Kitabı Mahkemesi veya Terör Suçları Ağır Ceza Mahkemesi olarak adlandırılabilecek yeni mahkemeler/daireler görevlendirilmiştir. Bu yasal değişiklikle, özel mahkemelerin görev alanına giren suçların soruşturulması ve kovuşturulması evrelerinde söz konusu olan savunma hakkına ilişkin birçok sınırlandırmanın kaldırılmış bulunması olumlu bir gelişmedir. Belirtelim ki, 3. Yargı Paketi olarak adlandırılan 6352 sayılı Yasa ile öngörülen değişiklikler henüz yeteri kadar özümsenemeden medyada 4. ve 5. Yargı Paketlerinden söz edilmeye başlanmıştır. Ülkemizde Ceza Muhakemesi Kanunu ndaki değişikliklerin teknolojik gelişmelerden daha hızlı olduğunu söylemek abartılı, ancak ülkede ceza muhakemesinin içine düştüğü sıkıntıyı anlatmak bakımından da anlamlı olacaktır. Güncel sorunlara yönelik olarak yapılan bu kadar fazla yasal değişiklik ve yaratılan istisnalar, farkında olunmaksızın, birçok muhakeme ilkesinin anlamının aşınması tehlikesini de beraberinde getirmektedir. Bu vesileyle, kitaptaki test sorularının sıraya koyulmasında bize yardımcı olan değerli meslektaşımız Yard.Doç.Dr. Aysun Altunkaş a çok teşekkür ederiz. Kitabımızı, her zamanki gibi özenli bir biçimde yayına hazırlayan sevgili Gülgonca Çarpık a içten sevgi ve teşekkürlerimizi tekrarlarız. Ayrıca kitaplarımızın daima en kısa sürede yayınlanmasını sağlayan sayın Seyhan Satar ile tüm Beta çalışanlarına da içten teşekkürlerimizi sunarız. İstanbul, 15 Ağustos 2012 Prof.Dr. Nur Centel / Prof.Dr. Hamide Zafer
İçindekiler XIII İKİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Ceza Muhakemesi Hukuku El Kitabı nın ilk basısından bu yana mevzuatta kapsamlı değişiklikler yapılmış olması kitabın tümüyle gözden geçirilerek yeniden hazırlanmasını gerektirmiş; yasal değişikliklerin tümü kitaba işlenmiştir. Bu süreçte yasal değişikliklerin yanı sıra Anayasa Mahkemesi iptal kararları vermeye başlamış, Yargıtay içtihatları yoğunlaşmış ve öğreti yeni kurumlar ile kavramları ayrıntılı biçimde incelemeye başlamıştır. Tüm bunlar, kitabın amacıyla orantılı biçimde yeni basıya yansıtılmıştır. Önceki basıdan günümüze kadar geçen dönemde çok sayıda yasada çeşitli değişiklikler yapılmıştır. Bunlar arasında 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu, 5252 sayılı Yürürlük Kanunu, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu, 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu, 5320 sayılı Yürürlük Kanunu, 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun, 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu, 5402 sayılı Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezleri ile Koruma Kurulları Kanunu ile 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu bulunmaktadır. Özellikle 02.06.2007 gün ve 5681 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile getirilen değişiklikler kapsamlı olmuş, teşhis, olay yeri incelemesi işlemleri de yasal düzenlemeye kavuşturulmuştur. Bunun gibi, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun oniki ayrı hükmünde yapılan kapsamlı değişiklikle tutuklama, adli kontrol, zorla getirme, zorunlu müdafilik, kamu davasının ertelenmesi, hükmün ertelenmesi, uzlaşma konuları ele alınmıştır. İlk bası için de değinildiği gibi, bu kitap kısa sürede ceza muhakemesi hukukuna ilişkin bilgilerini tekrarlamak isteyen okuyucular için hazırlanmıştır. Bu amaçla, kitapta, teorik tartışmaların yansıtılmasından kaçınılmış; sadece temel bilgilere yer verilmiştir. Kitabın sistematiği, yaşayan hukukun kolayca özümsenmesini sağlayacak biçimde düzenlenmiştir. Bu içeriğiyle kitap, hâkimlik veya diğer alanların sınavlarına hazırlanan okuyuculara kolaylık sağlayacak niteliktedir. Söz konusu meslek sınavlarında sorulan sorular incelendiğinde, bunların teorik konulardan çok, salt yasa metinlerini içerdiği gözlemlenmektedir. Sınavların genel niteliği, pozitif hukuk kurallarındaki hata veya çelişkilere ilişkin teorik tartışmaları yansıtacak soruları doğal olarak kapsamamakta, sadece tartışmasız olan ve pozitif hukuk kurallarını gösteren bilgiler aran-
XIV Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku - El Kitabı maktadır. Kitabın kapsamının belirlenmesinde de, uygulamadaki bu yaklaşım yol gösterici olmuştur. Ceza muhakemesi hukukuna ilişkin ayrıntılı bilgiyi, teorik tartışmalar ile kaynakçayı gözden geçirmek isteyen okuyuculara ise Nur Centel / Hamide Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, 6.Bası, İstanbul 2008 adlı kitabı önermekteyiz. Kitabın arkasına, okuyucunun bilgisini denetlemesine olanak sağlayacak test soruları eklenmiştir. Bu sorular, 1998, 2000 ve 2002-2008 yıllarında yapılan Adli Yargı Hâkim ve Savcı Adaylığı Seçme Sınavı ile bazı İdari Yargı Hâkimlik Sınavı ve Avukatlar İçin Adli Yargı Hâkim ve Savcı Adaylarını Seçme Sınavı soruları incelenerek oluşturulmuştur. Tekrar niteliğindeki sorular, sınavlarda hangi konuların sık sık sorulduğuna işaret etmektedir. Ayrıca, tekrar niteliğindeki bu sorular, uygulamada sık karşılaşılan konuların pekişmesi amacıyla özellikle düzenlenmiştir. Sınav sorularının orijinal şekline www.osym.gov.tr ve www.memurlar. net/kategori/232/ internet adreslerinden ulaşılabilir. Bu vesileyle, hukuki sorunları tartışarak bize katkıda bulunan sevgili meslektaşımız Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Usul Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç.Dr. Handan Sevük Yokuş a teşekkürlerimizi sunarız. Kitabı özenli bir biçimde yayına hazırlayan Gülgonca Çarpık a, kısa sürede yayınlanmasını sağlayan sayın Seyhan Satar ile tüm Beta çalışanlarına teşekkür ederiz. Haydarpaşa, 23 Mart 2009 Prof.Dr.Nur Centel / Doç.Dr.Hamide Zafer
İçindekiler XV BİRİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Ceza Muhakemesi Hukuku El Kitabı, kısa sürede ceza muhakemesi hukukuna ilişkin bilgilerini tekrarlamak isteyen okuyucular için hazırlanmıştır. Bu amaçla, kitapta, teorik tartışmaların yansıtılmasından kaçınılmış; sadece temel bilgilere yer verilmiştir. Kitabın sistematiği, yaşayan hukukun kolayca özümsenmesini sağlayacak biçimde düzenlenmiştir. Bu içeriğiyle kitap, hâkimlik, avukatlık veya diğer alanların sınavlarına hazırlanan okuyuculara kolaylık sağlayacak niteliktedir. Söz konusu meslek sınavlarında sorulan sorular incelendiğinde, bunların teorik konulardan çok, salt yasa metinlerini içerdiği gözlemlenmektedir. Sınavların genel niteliği, pozitif hukuk kurallarındaki hata veya çelişkilere ilişkin teorik tartışmaları yansıtacak soruları doğal olarak kapsamamakta, sadece tartışmasız olan ve pozitif hukuk kurallarını gösteren bilgiler aranmaktadır. Kitabın kapsamının belirlenmesinde de, uygulamadaki bu yaklaşım yol gösterici olmuştur. Ceza muhakemesi hukukuna ilişkin ayrıntılı bilgiyi, teorik tartışmalar ile kaynakçayı gözden geçirmek isteyen okuyuculara ise Nur Centel / Hamide Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku, 4.Bası, İstanbul 2006 adlı kitabı önermekteyiz. Kitabın arkasına, okuyucunun bilgisini denetlemesine olanak sağlayacak test soruları eklenmiştir. Tekrar niteliğindeki sorular, uygulamada sık karşılaşılan konuların pekişmesi amacıyla özellikle düzenlenmiştir. Bu sorular, 1998, 2000 ve 2002-2006 yıllarında yapılan tüm Adli Yargı Hâkimlik Sınavı ile bazı İdari Yargı Hâkimlik Sınavı soruları incelenerek oluşturulmuştur. 15.4.2006 Gününde yapılan Adli Yargı Hâkimlik Sınavı sorularına www.osym.gov.tr adresinden ulaşılması mümkündür. Bu vesileyle, tashihlerde bize yardım eden değerli asistanımız Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Usul Hukuku Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi Aysun Altunkaş a, kitabı özenli bir biçimde yayına hazırlayan sevgili Gülgonca Çarpık a, kısa sürede yayınlanmasını sağlayan sayın Seyhan Satar ile tüm Beta çalışanlarına içten teşekkürlerimizi sunarız. Haydarpaşa, 31 Ekim 2006 Prof.Dr.Nur Centel / Doç.Dr.Hamide Zafer
İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM GENEL BİLGİLER 1. CEZA MUHAKEMESİ HUKUKUNUN TEMEL KONULARI...3 I. Ceza Muhakemesine İlişkin Genel Bilgiler...3 1. Ceza muhakemesi hukukunun tanımı, işlevi ve amacı...3 2. Ceza muhakemesi hukukunun ceza hukuku ile ilişkisi...4 3. Ceza muhakemesi hukukunun adli tıp ile ilişkisi...6 II. Ceza Muhakemesi Hukukunun Kaynakları...6 1. Ceza muhakemesi hukukunda yasallık ilkesi...6 2. Ceza muhakemesi hukukunun temel kaynakları...8 a. Anayasa...8 b. Yasa...9 c. Uluslararası sözleşmeler...10 3. Ceza muhakemesi hukukunun yardımcı kaynakları...12 III. Ceza Muhakemesi Normlarının Yorumu ve Uygulanması...14 1. Ceza muhakemesi normlarının yorumu ve kıyas...14 a. Yorum ve kıyas arasındaki ilişki...14 b. Ceza muhakemesinde kıyasın sınırları...16 2. Ceza muhakemesi normlarının uygulanması...17 a. Zaman yönünden uygulanma...17 aa. Derhal uygulanma ilkesi...17 bb. Derhal uygulanma ilkesinin etkisi...19 b. Yer yönünden uygulanma...20 c. Kişi yönünden uygulanma...22 aa. Cumhurbaşkanı...23 bb. Milletvekilleri...23 cc. Diplomatlar...25 dd. Yabancı askerler...26
XVIII Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku - El Kitabı 2. CEZA MUHAKEMESİNİN YÜRÜYÜŞÜ VE TEMEL İLKELERİ I. Ceza Muhakemesinin Yürüyüşü...28 II. Ceza Muhakemesinde Temel Hak ve İlkeler...30 1. Masumluk karinesinden yararlanma-lekelenmeme hakkı...30 2. Hak arama hakkı...31 3. Adil yargılanma hakkı...32 4. Doğal hâkim ilkesi...33 5. Şüpheden sanığın yararlanması ilkesi...34 6. Yargı bağımsızlığı ilkesi...34 a. Bağımsızlığın kapsamı...35 b. Hâkimin bağımsızlığının güvenceleri...35 aa. Azledilememe...35 bb. Emekliye ayrılmama...36 cc. Mâli güvence...36 dd. Yer ve kürsü güvencesi...36 ee. Özlük işlerinin bağımsız bir kurul tarafından yürütülmesi...37 7. Çelişmeli muhakeme ilkesi...39 8. Makûl sürede yargılanma ilkesi...39 9. Davasız yargılama olmaz ilkesi...40 10. Ne bis in idem ilkesi...41 a. Genel olarak...41 b. Ne bis in idem ilkesinin kapsamına girmeyen haller...43 3. MUHAKEME SÜJELERİ I. Ceza Muhakemesi Sistemleri...44 II. Süje Kavramı...46 III. İddia Makamı...46 1. İddia faaliyeti ve süjeleri...46 2. Toplumsal iddia süjesi olarak savcı ve yardımcıları...46 a. Başsavcılığın örgütlenmesi...46 b. Başsavcılığın görevi...52 c. Savcının reddi ve görevden yasaklanması...53 d. Kolluk teşkilâtı...54 aa. Genel olarak...54 bb. Resmi kolluk...56 aaa. Genel olarak...56 bbb. Kolluğun önleme (idari) görevi...57 ccc. Kolluğun adli görevi...57 ddd. Kolluğun önleme (idari) ve adli görev ayrımının sonucu...60
İçindekiler XIX eee. Kolluğun zor kullanma yetkisi...62 a. Kolluğun bedensel ve maddî güç kullanma yetkisi...62 b. Kolluğun silâh kullanma yetkisi...64 cc. Özel güvenlik görevlilerinin yetki ve görevleri...67 aaa. Genel olarak...67 bbb. Silâh bulundurma yetkisi...68 ccc. Diğer yetkileri...68 ddd. Görev alanları ve görev süreleri...70 3. Bireysel iddia süjesi olarak suçtan zarar gören/mağdur/ şikâyetçi, katılan ve vekili...70 a. Mağdur ve şikâyetçinin hakları...70 b. Vekilin dosya içeriğini inceleme ve örnek alma hakkı...73 aa. Soruşturma evresinde...73 bb. Kovuşturma evresinde...74 c. Bireysel iddia süjesi olarak katılan...75 aa. Kavram...75 bb. Katılmaya hakkı olanlar...76 cc. Katılma talebinin zamanı...77 dd. Katılma usulü...78 ee. Katılmanın davaya etkisi...79 ff. Katılanın hakları...79 gg. Katılanın yükümlülükleri...82 IV. Savunma Makamı...82 1. Savunmanın anlamı ve önemi...82 2. Savunma makamının süjeleri...83 3. Bireysel savunma süjesi olarak şüpheli/sanık...85 a. Şüpheli ve sanık kavramları...85 b. Şüpheli veya sanığın savunma süjesi oluşu...86 c. Şüpheli veya sanığın kimliğinin bilinmemesinin soruşturma ve kovuşturmaya etkisi...86 d. Şüpheli ve sanıkla devlet arasındaki ilişki...88 e. Şüpheli ve sanığın hakları...88 aa. Kişi güvenliğiyle ilgili haklar...89 aaa. Haklarını ve yapılan isnadı öğrenme hakkı...89 bbb. Kişi güvenliğiyle ilgili diğer haklar...89 bb. Savunma hakkı...90 f. Şüpheli veya sanığın yükümlülükleri...94
XX Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku - El Kitabı aa. Soruşturma işlemlerine ve koruma tedbirlerine katlanma yükümlülüğü...95 bb. Hazır bulunma yükümlülüğü -Zorla getirme ihzar-...95 4. Diğer bireysel savunma süjeleri...97 5. Kolektif savunma süjesi olarak müdafi...100 a. Müdafi ile savunulmanın önemi...100 b. Müdafiin hukuki durumu...101 c. Müdafi olma koşulları...101 d. Müdafilik yapılamayan haller...102 e. Müdafiin görevlendirilmesi...102 aa. Zorunlu müdafilik...102 bb. İhtiyari müdafilik...103 f. Müdafilik ücreti...104 g. Müdafi sayısı...105 h. Müdafiin yetkileri...106 aa. Dosyayı inceleme ve örnek alma...106 aaa. Genel olarak...106 bbb. İnceleme ve örnek alma yetkisinin sınırlandırılması...107 ccc. Müdafiin incelemesi ve örneğini alması engellenemeyen belgeler...109 ddd. İnceleme sonucunda öğrenilen bilgilerin kullanılması...109 bb. Şüpheli veya sanıkla görüşme ve yazışma...110 cc. Hazır bulunma...113 dd. Doğrudan soru sorma...114 ee. Kanun yoluna başvurma...115 ff. Müdafie bildirim...115 ı. Müdafiin ödevleri...116 aa. Savunmayı kurallara uygun olarak yapma...116 bb. Sır saklama...116 cc. Maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasına yardım etme...117 i. Müdafiin ödevlerine aykırı davranmasının sonuçları...118 V. Yargılama Makamı...120 1. Mahkeme ve hâkimlik ayırımı...120 2. İddia ve yargılama makamı olarak sulh ceza hâkimliği...121 a. Genel olarak...121 b. Sulh ceza hâkimliğinin örgütlenmesi...123 3. Ceza yargılama makamı olarak mahkemelerin örgütlenmesi...125 a. Adli yargı ilk derece ceza mahkemeleri...127
İçindekiler XXI b. Adli yargı ikinci derece ceza mahkemeleri (bölge adliye mahkemeleri)...130 c. Yargıtay...131 4. İlk derece ceza mahkemelerinin yetkisi...132 a. Milli yetki...132 b. Madde (görev) yönünden yetki...133 aa. Ağır ceza mahkemelerinin madde yönünden yetkisi...134 bb. Asliye ceza mahkemelerinin madde yönünden yetkisi...134 cc. Madde yönünden yetki kurallarının istisnaları...134 dd. Madde yönünden yetkisiz hâkimin işlemlerinin geçerliliği...135 ee. Madde yönünden yetki uyuşmazlığı...136 c. Yer yönünden yetki...137 aa. Türkiye de işlenen suçlarda yetki...138 bb. Yabancı ülkede işlenen suçlarda yetki...140 cc. Türk bayrağını taşıma yetkisine sahip deniz ve hava taşıtlarında işlenen suçlarda yetki...141 dd. Yer yönünden yetki kurallarının istisnaları...142 ee. Yetkisizlik iddiası...144 ff. Yer yönünde yetki uyuşmazlığı...145 gg. Yer yönünden yetkisiz hâkimin işlemleri...145 d. Kişi yönünden yetki...145 e. Mahkemelerin görev yönünden yetkisi...147 5. Yargılama makamının oluşturulması...148 a. Hâkim...148 b. Hâkim olabilme koşulları...149 c. Hâkimin nitelikleri...149 d. Hâkimin görevden alıkonulması...150 aa. Hâkimin görevden alıkonma nedenleri...150 bb. Hâkimin reddi...152 aaa. Ret istemi ve süresi...152 bbb. Ret isteminin incelenmesi...153 cc. Hâkimin çekinmesi...155 dd. Görevden alıkonulan hâkimin yapabileceği işlemler...155 4. CEZA MUHAKEMESİNİN ŞARTA BAĞLANMASI I. Muhakeme Şartı Kavramı...156 II. Muhakeme Şartlarının Bulunmamasının Sonuçları...156 III. Bazı Muhakeme Şartları...158
XXII Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku - El Kitabı 1. Şikâyetin gerçekleşmiş olması...158 2. Şikâyetten feragat edilmemiş veya vazgeçilmemiş olması...158 3. Kusur yeteneğinin bulunması...160 4. Duruşma ehliyetinin bulunması...160 5. Dokunulmazlığın bulunmaması...162 6. Görülmekte olan dava bulunmaması...162 7. Kesin hüküm bulunmaması...163 8. Suçun zamanaşımına uğramamış olması...163 9. Yargılanacak kişinin hayatta olması...164 5. MUHAKEME İŞLEMLERİ I. Kavram...165 II. İşlemlerin Maddi Yapılarına Göre Sınıflandırılması...165 III. Muhakeme İşlemlerinin Unsurları...166 IV. Muhakeme İşlemlerinin Bildirilmesi...168 1. Vasıtasız bildirimler...168 2. Vasıtalı bildirimler...169 V. Muhakeme İşlemlerinde Süreler...172 VI. Süresi İçinde Yapılamayan İşlemlerde Eski Hale Getirme...174 1. Kavram...174 2. Eski hale getirme nedenleri...175 a. Süreyi kusursuz geçirme...175 aa. Mücbir sebep bulunması...175 bb. Sakınılma olanağı bulunmayan olayların gerçekleşmesi...176 cc. Bir tebliğden haberdar olmama...176 b. Kanun yoluna başvuru hakkının bildirilmemesi...177 c. Duruşmada bulunmama...177 3. Eski hale getirme istemi...178 a. Süre ve istek koşulu...178 b. Eski hale getirme isteyebilecek kişiler...179 c. İspat külfeti ve kaçırılan işlemin yapılması...180 4. Eski hale getirme incelemesinin yapılması...180 a. İncelemeyi yapacak merci ve inceleme zamanı...180 b. Kararın verilmesi...181 5. Eski hale getirmenin etkisi...182 VII. Muhakeme İşlemlerindeki Sakatlıkların Yaptırımı...182 1. Yokluk...182 2. Butlan...183
İçindekiler XXIII 6. UYUŞMAZLIKLAR ARASINDA BAĞLANTI I. Bağlantı Kavramı ve Çeşitleri...185 II. Bağlantının Sonuçları...186 1. Muhakemelerin birleştirilmesi...186 a. Genel olarak...186 b. Birleştirmenin ihtiyariliği...187 c. Birleştirme usulü...188 d. Birleştirmenin sonuçları...189 2. Bekletici sorun veya nispi yargılama yapma...190 a. Genel olarak...190 b. Bekletici sorun ve nispi yargılama yapmanın şartları...191 c. Bekletici sorun sayma mecburiyeti-nispi yargılama yapma yasağı...191 d. Bekletici sorun sayma yasağı-nispi yargılama yapma mecburiyeti...193 e. Bekletici sorun sayma veya nispi yargılama yapmanın yarar ve sakıncaları...193 İKİNCİ BÖLÜM SORUŞTURMA EVRESİ 7. SORUŞTURMA EVRESİNİN İŞLEVİ VE ÖZELLİKLERİ I. Soruşturma Evresinin İşlevi...197 II. Suçun İşlendiği Şüphesi...197 1. Ceza muhakemesinde şüphenin dereceleri...197 2. Soruşturmayı başlatan şüphe-basit şüphe...198 III. Suçun Öğrenilme Şekilleri...199 1. Re sen öğrenme...199 2. İhbar yoluyla öğrenme...199 3. Şikâyet yoluyla öğrenme...200 4. Tutanakla öğrenme...202 5. Diğer yollarla öğrenme...202 IV. Soruşturma Evresinin Özellikleri...203 1. Soruşturmanın gizliliği...203 2. Soruşturmanın yazılılığı...204 3. Soruşturmanın dağınıklığı...206 4. Soruşturmanın kurala bağlı olmayışı...207 5. Soruşturmanın kamusallığı...207 6. Soruşturmanın mecburiliği...208
XXIV Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku - El Kitabı 8. SORUŞTURMA EVRESİ İŞLEMLERİ-DELİLLERİN TOPLANMASI I. Vicdani Delil Sistemi ve Delil Serbestisi...209 II. Şüphe Sebepleri ve Delil Kavramı...211 III. Delil Türleri...212 1. Beyan delilleri...214 a. Şüpheli/sanık beyanı...214 aa. Şüpheli veya sanık beyanının hukuki niteliği...214 bb. Şüpheli veya sanığın ifadesinin alınması-sorguya çekilmesi...215 cc. İfade ve sorgu yöntemi...218 dd. Yasak ifade alma ve sorgu yöntemleri...219 aaa. Yasak bedensel veya ruhsal müdahaleler...220 bbb. Yasaya aykırı yarar vaadi...222 ee. İfade ve sorgu tutanaklarının hukuki değeri...222 b. Tanık beyanı...224 aa. Tanık kavramı...224 bb. Tanığın ödevleri...225 aaa. Hazır bulunma Zorla getirme -ihzar...225 bbb. Bildiklerini doğru olarak söyleme...227 ccc. Yemin etme...228 cc. Tanığın ödevlerine aykırı davranmasının yaptırımı...229 dd. Tanığın hakları...229 aaa. Tanıklıktan çekinme...229 bbb. Kendisi veya yakınları aleyhine tanıklıktan çekinme...231 ccc. Haklarını öğrenme...232 ddd. Tazminat ve masraf alma...232 ee. Tanığın dinlenme usulü ve tanığa sorulacak sorular...232 ff. Tanıkların birbirleriyle ve sanıkla yüzleştirilmesi...234 gg. Tanığın erken dinlenmesi...234 hh. Soruşturma evresinde düzenlenen tanık dinleme tutanaklarının değeri...235 c. Beyan delillerinin Ses ve Görüntü Bilişim Sistemi (SEGBİS) üzerinden dinlenmesi...236 2. Belge delilleri...239 3. Belirti delilleri...241 a. Bilirkişi görüşü...242 aa. Bilirkişi görüşünün hukuki niteliği...243
İçindekiler XXV bb. Bilirkişiye başvurma mecburiyetinin bulunmaması...244 aaa. Sahte para ve değerler üzerinde yapılacak incelemeler...245 bbb. Sanığın bilincinin incelenmesi...245 ccc. Beden muayenesi ve vücuttan örnek alınması...246 α. Şüpheli veya sanığın beden muayenesi ve vücudundan örnek alınması...246 b. Diğer kişilerin beden muayenesi ve vücutlarından örnek alınması...248 g. Bazı kavramların tanımları...249 ddd. Moleküler genetik incelemeler...250 α. Moleküler genetik incelemenin konusu ve amacı...250 b. Moleküler genetik incelemeye karar verecek merci...251 g. Moleküler genetik inceleme sonuçlarının gizliliği...251 eee. Ölünün adli muayenesi ve otopsi...251 fff. Zehirlenme şüphesi üzerine yapılacak işlem...253 cc. Bilirkişi olarak görevlendirme...253 dd. Bilirkişinin ödevleri...254 aaa. Hazır bulunma-bilirkişilik yapma...254 bbb. Yemin etme...255 ccc. İnceleme yapma ve sonuçlarını bildirme...256 ddd. Bilirkişinin görevini yapmamasının yaptırımı...257 ee. Bilirkişinin yetkileri...258 ff. Bilirkişinin hakları...258 aaa. Bilirkişilikten çekinme...258 bbb. Ücret alma...259 gg. Bilirkişinin reddi...259 hh. Bilirkişinin erken dinlenmesi...259 ıı. Teknik müşavir-uzman mütalâası...260 b. Keşif...261 aa. Kavram...261 bb. Keşfin konusu...261 cc. Keşif faaliyetinde yetkili olanlar...262 dd. Keşif faaliyetinin yerine getirilmesi...263 ee. Keşif tutanaklarının delil değeri...264 ff. Şüpheli veya sanığın keşif talebi...265 IV. Soruşturma İşlemleri Örnekleri...265 1. Fizik kimliğin tespiti...265
XXVI Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku - El Kitabı a. Polis Vazife ve Salâhiyet Kanunu hükümlerine göre fizik kimliğin tespiti (parmak izi ve fotoğrafların kayda alınması)...265 b. Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre fizik kimliğin tespiti...267 2. Yer gösterme...269 3. Olay yeri incelemesi...270 4. Teşhis...271 5. Durdurma...272 a. Genel olarak...272 b. Durdurmanın hukuki niteliği...273 c. Durdurma usulü...275 d. Kimlik sormaya ilişkin özellikler...279 9. DELİLLERİN KORUNMASI: KORUMA TEDBİRLERİ I. Koruma Tedbiri Kavramı...281 II. Koruma Tedbirlerinin Özellikleri...281 III. Koruma Tedbirlerinin Ön şartları...282 IV. Koruma Tedbirlerinin Türleri...283 1. Yakalama-gözaltı...283 a. Fiili yakalamanın koşulları...284 aa. Resmi sıfatı bulunmayan kişilere özgü koşullar...284 bb. Resmi sıfatı bulunanlara özgü koşullar...285 b. Fiili yakalamanın hükümleri ve sona ermesi...287 aa. Yakalamanın yerine getirilmesi ve hakların hatırlatılması...287 bb. Yakalamanın ilgililere bildirilmesi...289 cc. Yakalamanın zamanı ve yeri...290 dd. Yakalama işleminin tutanağa bağlanması...290 ee. Cumhuriyet savcısının kararıyla gözaltına alma...290 ff. Gözaltı süresi ve hâkim önüne çıkarma...290 gg. Kolluk amirinin kararıyla gözaltına alma...291 hh. Tekrar yakalama ve gözaltına alma yasağı...293 ıı. Yakalama işleminin ve gözaltına ilişkin kararların denetlenmesi...293 ii. Çocukların yakalanması ve gözaltına alınması...294 c. Özel yakalama ve gözaltı halleri...295 aa. Yakalama emri üzerine (müzekkereli) yakalama...295 bb. Hükümlü ve tutukluların infaz kurumundan alınarak yeniden gözaltı birimine getirilmeleri...297 cc. Kimlik sorma sonucunda yakalama...299
İçindekiler XXVII dd. Olay yerinde alınan tedbirlere uyulmaması nedeniyle gözaltı...299 2. Tutuklama...300 a. Kavram...300 b. Tutuklamanın maddi koşulları...300 aa. Kuvvetli suç şüphesi...300 bb. Özel tutuklama nedenlerinin varlığı...301 cc. Yasal karineler...301 c. Tutuklamanın biçimsel koşulları...302 aa. Tutuklama yasağının bulunmaması...302 bb. Muhakeme şartının gerçekleşmesi...303 cc. Sanığa güvence belgesi verilmemiş olması...303 dd. Tutuklamanın orantılı olması...303 ee. Hâkim veya mahkeme kararı bulunması...304 d. Tutuklamanın ihtiyariliği...306 e. Şüpheli ve sanığın yokluğunda tutuklama kararı verilmesi...306 f. Tutuklananın durumunun yakınlarına bildirilmesi...307 g. Tutukluluk süresi...307 h. Tutuklamaya ilişkin kararlara karşı kanun yolu...309 ı. Tutukluluğun denetlenmesi ve sona ermesi...310 aa. Yasa gereğince denetlenmesi...310 bb. Tahliye talebiyle denetlenmesi...313 cc. Adli kontrol talebiyle denetlenmesi...315 i. Tutuklama kararının yerine getirilmesi...318 j. Tutuklunun müdafi ile yazışma ve görüşme hakkı...319 3. Adli kontrol: Tutuklamanın alternatifleri...320 a. Kavram...320 b. Adli kontrol uygulanabilmesinin koşulları...320 c. Adli kontrol tedbirinin kapsayabileceği yükümlülükler...320 d. Adli kontrol kararı vermeye yetkili merciler...322 e. Adli kontrol kararının kaldırılması...322 f. Adli kontrol kararına karşı kanun yolu...322 g. Adli kontrol kararının içerdiği yükümlülüklere uymamanın yaptırımı...323 4. Güvence gösterilmesi...323 a. Genel olarak...323 b. Güvencenin işlevi...323 5. Arama...325
XXVIII Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku - El Kitabı a. Kavram...325 b. Aramanın koşulları...326 aaa. Şüpheli ve sanık açısından...326 bbb. Şüpheli olmayan kişiler açısından...326 c. Arama kararı ve emri vermeye yetkili merciler...327 d. Arama kararının ve emrinin unsurları...328 e. Aramanın yapılacağı zaman...329 f. Arama işleminin tutanağa bağlanması...329 g. Aramada hazır bulunabilecek olan kişiler...330 h. Aramanın amacının bildirilmesi...330 ı. Aramanın sonucu...331 i. Aramanın sonunda yapılacak bildirimler ve aramanın belgelenmesi...331 j. Aramada rastlantı sonucunda elde edilen delillere elkonulması...332 k. Avukat bürolarında arama...332 l. Önleme araması...333 6. Elkoyma...337 a. Kavram...337 b. Elkoymanın konusu...338 aa. Genel olarak...338 bb. Taşınmazlara, hak ve alacaklara elkonulması ve kayyım tayini...339 c. Muhafaza altına alma ve elkoyma...342 d. Elkoyma karar ve emrinin verilmesi, denetlenmesi...343 e. Elkoyma işleminin yapılması...344 f. Elkonulamayacak eşya...344 aa. Mektuplar, belgeler...344 bb. Basın araçları...344 g. Elkonulan eşyanın iadesi...345 h. Elkonulan eşyanın korunması veya elden çıkarılması...345 ı. Rastlantı sonucunda elde edilen deliller...346 i. Özel elkoyma şekilleri...346 aa. Postada elkoyma...346 bb. Zorlama amaçlı elkoyma...347 aaa. Zorlama amaçlı elkoymanın ön şartı: Şüpheli veya sanığın kaçaklığına karar verilmesi...347 bbb. Zorlama amaçlı elkoymaya karar vermeye yetkili merci...347 ccc. Zorlama amaçlı elkoyma tedbirinin uygulanabileceği suçlar...348
İçindekiler XXIX ddd. Zorlama amaçlı elkoyma tedbirinin süresi...349 cc. Basılmış eserlere elkoyma...349 j. Haksız elkoyma nedeniyle tazminat isteme hakkı...350 7. Bilgisayarlarda, bilgisayar programlarında ve kütüklerinde arama, kopyalama ve elkoyma...350 a. Tedbirin hukuki niteliği...350 b. Tedbirin koşulları...350 c. Tedbire karar vermeye yetkili olan merci...351 d. Tedbirin uygulanma şekli...351 e. Tedbir kararına itiraz...352 f. Belli kurumların bilgisayar program ve kütüklerinde arama...352 g. Değerlendirme...352 8. Şirket yönetimi için kayyım tayini...353 a. Tedbirin hukuki niteliği...353 b. Tedbirin uygulanabileceği suçlar...353 c. Tedbirin koşulları...354 d. Tedbire karar vermeye yetkili olan merciler...354 e. Tedbirin uygulanma şekli ve süresi...355 f. Tedbir kararına karşı başvurulacak kanun yolu...356 g. Kaçak şüpheli veya sanığa kayyım tayin edilmesi...356 9. Telekomünikasyon yoluyla yapılan iletişimin denetlenmesi...356 a. Genel olarak...356 b. İletişimin dinlenmesi, kayda alınması ve sinyal bilgilerinin değerlendirilmesi...357 aa. Tedbirin hukuki niteliği...357 bb. Tedbirin uygulanabileceği suçlar...357 cc. Tedbirin koşulları...358 dd. Tedbire karar verecek merci...359 ee. Tedbir kararına karşı başvurulacak kanun yolu...360 ff. Tedbir kararının yerine getirilmesi...360 gg. Tedbirin uygulanacağı kişiler ve tedbirin süresi...361 hh. İletişim içeriklerinin yok edilmesi...362 ıı. İletişimin denetlenmesi sırasında ulaşılan rastlantısal deliller...362 ii. Muhataba bildirme...363 c. Mobil telefonun yerini tespit...363 d. İletişimin tespiti...365 e. İletişimin önleme amaçlı denetlenmesi...367 10. Gizli soruşturmacı görevlendirme...371
XXX Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku - El Kitabı a. Tedbirin hukuki niteliği...371 b. Tedbirin uygulanabileceği suçlar...371 c. Tedbirin uygulanması...371 d. Tedbire karar vermeye yetkili merci...372 e. Gizli görevlinin yükümlülükleri...372 f. Tedbirin uygulanma şekli...372 11. Teknik araçlarla izleme...373 a. Tedbirin hukuki niteliği...373 b. Tedbirin uygulanabileceği suçlar...373 c. Tedbirin uygulanacağı alan...373 d. Tedbirin uygulanması...374 e. Tedbire karar vermeye yetkili merci...374 f. Tedbirin süresi...374 g. Tedbir sonucunda elde edilen kişisel verilerin yok edilmesi...374 12. İnternet ortamında yapılan yayınlara erişimin engellenmesi...375 a. Genel olarak...375 b. Tedbirin hukuki niteliği...375 c. Tedbirin uygulanabileceği suçlar...375 d. Tedbire karar vermeye yetkili merci...376 e. Tedbirin uygulanması...377 f. Tedbirin süresi...378 13. Tanık koruma tedbiri...378 a. Genel olarak...378 b. Tedbirin hukuki niteliği...379 c. Tanık koruma tedbirinin kapsamına giren kişiler...379 d. Tedbirin koşulları...379 e. Tanık koruma tedbirleri...380 f. Tedbire karar vermeye yetkili merci...381 aa. Adli mercilerce tedbire karar verilmesi...381 aaa. Karar mercileri...381 bbb. Kararın alınması süreci ve kararın özellikleri...382 ccc. Tedbirin süresi, değiştirilmesi ve kaldırılması...383 ddd. Haklarında koruma tedbiri kararı alınan tanıkların dinlenmesi...384 bb. Tanık Koruma Kurulu tarafından tedbire karar verilmesi...386 cc. Tedbiri uygulayacak birim...387 g. Gizlilik kuralı...388 V. Koruma Tedbirleri Nedeniyle Sebep Olunan Haksızlıkların Giderilmesi (Tazminat)...388
İçindekiler XXXI 1. Genel olarak...388 2. Tazminat nedenleri...390 a. Yakalama ve gözaltı tedbirleri ile ilgili nedenler...390 b. Tutuklama tedbiri ile ilgili nedenler...391 c. Arama tedbiri ile ilgili nedenler...391 d. Elkoyma tedbiri ile ilgili nedenler...391 e. Şirket yönetimi için tayin edilen kayyımın görevi ile ilgili neden...392 f. Kovuşturmaya yer olmadığı ve beraat kararı verildiğinde tazminat nedenleri...392 g. Mahkûmiyet halinde tazminat nedenleri...392 h. Yargılamanın yenilenmesi halinde tazminat nedeni...393 3. İlgiliyi uyarma yükümlülüğü...393 4. Tazminat davasının açılması ve görülmesi...394 a. Süre...394 b. Zarar görenin başvurması...395 c. Dilekçe bulunması...395 d. Ağır ceza mahkemesinin kararı...396 5. Kanun yolu...397 6. Tazminatın geri alınması ve rücu...397 7. Tazminat istenemeyecek haller...398 10. SORUŞTURMADAN SONUÇ ÇIKARTILMASI I. Genel Olarak...398 II. Kovuşturmaya Yer Olmadığı Kararı...399 1. Genel olarak...399 2. Yeterli şüphe oluşturacak delile ulaşılamaması...399 3. Kovuşturma olanağının bulunmaması...400 a. Cumhuriyet savcısının takdir yetkisini kullanması...401 aa. Kavram...401 bb. Etkin pişmanlık hali ile kişisel cezasızlık nedeni bulunması...401 cc. Kamu davasının açılmasının ertelenmesi...402 aaa. Genel olarak...402 bbb. Ertelemenin koşulları...403 a. Objektif koşullar...403 b. Sübjektif koşullar...404 ccc. Koşulsuz (uzlaşma nedeniyle) erteleme...404 ddd. Erteleme süresi...405
XXXII Centel / Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku - El Kitabı eee. Ertelemenin sonuçları...405 fff. Erteleme kararının geri alınması...405 ggg. Kanun yolu...406 b. Önödeme...406 aa. Genel olarak...406 bb. Önödemenin hukuki niteliği...407 cc. Önödeme ile çözümlenecek uyuşmazlıklar...408 dd. Önödeme usulü...410 c. Fail-mağdur uzlaşması: Uzlaştırma...411 aa. Genel olarak...411 bb. Uzlaştırmanın hukuki niteliği...412 cc. Uzlaştırmanın koşulları...412 aaa. Uzlaştırma kapsamına giren suç bulunması...413 a. Şikâyete bağlı suçlar...413 b. Diğer suçlar...414 bbb. Suçun işlendiğine dair yeterli şüphe bulunması...415 ccc. Uzlaştırma önerisinin özgür iradeyle kabul edilmesi...415 ddd. Edimin yerine getirilmesi...416 dd. Uzlaştırmanın usulü...416 aaa. Soruşturma evresinde uzlaştırma...416 a. Uzlaştırma önerisinin yapılması...416 b. Uzlaştırmacının görevlendirilmesi...417 g. Uzlaştırmacının yetki ve görevleri...418 d. Uzlaştırmanın sonuçlanması...419 χ. Uzlaştırmanın etkisi...420 bbb. Kovuşturma evresinde uzlaştırma...421 ee. Uzlaştırma sürecinde ortaya çıkan delillerin kullanılması sorunu...422 4. Kovuşturmaya yer olmadığı kararının bildirilmesi...423 5. Kovuşturmaya yer olmadığı kararının ortadan kaldırılması...424 a. Kovuşturma davası...424 aa. Kovuşturma davasını açabilecek olanlar ve davanın konusu...424 bb. Kovuşturma davasının açılması...425 cc. Kovuşturma davasının görülmesi...425 dd. Kovuşturma davası sonunda verilen kararlar...425 ee. Kanun yolları...426 b. Kovuşturmaya yer olmadığı kararının diğer yollarla ortadan kaldırılması...426