112 ACİL SAĞLIK HİZMETLERİ YÖNETİMİ

Doç.Dr. Haluk TANRIVERDİ Prm.Gökay KÖKSAL 112 ACİL SAĞLIK HİZMETLERİ YÖNETİMİ Yönetim ve Organizasyon Yapısı Çalışan Sağlığı ve Güvenliği Swot Analizi İSTANBUL, 2012 Beta

Yay n No : 2669 Sağlık Dizisi : 2 1. Baskı Mart 2012 - İSTANBUL ISBN 978-605 - 377-693 - 2 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask - Cilt : Net K rtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. Taksim Cad. Yo urtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo lu/ ST. (Sertifika No. 13723) (0-212) 249 40 60 Kapak Tasar m : Gökhan Ayrancı Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 www.betayayincilik.com

Bir gün herhangi bir yerdeyken bir ambulans siren sesi duyduğunuzda, ambulansta bulunan ve acı çeken hasta ya da yaralılar ile onların acılarını dindirmek için ter döken ambulans çalışanları için güzel dileklerde bulunmanızı dileriz. Bu kitabı; Acil Sağlık Hizmetlerinde çalışan ve hayatlarını insan yaşamına adayan, tüm Hekim, Paramedik, ATT, Hemşire, Sağlık Memuru ve Şoförlere ithaf ediyoruz. Doç.Dr. Haluk TANRIVERDİ & Prm.M.Sc. Gökay KÖKSAL

ÖNSÖZ Tıp biliminde acil, hastanın vakit kaybetmeden tıbbi bakım ve müdahaleye ihtiyacı olduğu anlamına gelmektedir. Bir organizasyonun görevlerini, bütünlüğünü ve işleyişini bozan etkilere karşı vücudun geliştirdiği düzeltici ve önleyici mekanizmaların yetersiz kalması sonucu ortaya çıkan durum da, acil durum olarak tarif edilmektedir. Günümüzden 5000 yıl önce Mısır da hasta ve yaralılara çeşitli acil tıbbi müdahalelerin yapıldığı, Yunan ve Roma uygarlıkları ile 11. yy. da haçlı seferleri sırasında St. John Şövalyeleri tarafından savaş meydanlarından yaralıların taşınması ve ilkyardım konusunda yöntemler geliştirildiği bilinmektedir. Acil sağlık hizmetleriyle ilgili en önemli gelişmelerden biri olan ilk ambulans benzeri araç, yine bir savaşta ortaya çıkmıştır. Kraliçe Isabella zamanında, 1487 yılındaki Malaga kuşatması sırasında İspanyol ordusunun kullanımı için acil yardım amacıyla askeri hastaneler ve atlı arabalar oluşturulmuştur. Hastaneye bağlı ilk ambulans hizmeti, 1865 te Amerika Birleşik Devletleri nin Ohio kentindeki Commercial Hospital da verilmeye başlanmıştır. İlk sivil ambulans organizasyonu, 1878 yılında Londra da kurulmuş ve ilk tam gün süreli ambulans servisi 1897 yılında yine Londra da hizmet vermeye başlamıştır. Birinci ve İkinci Dünya Savaşı nda çok sayıda hasta ve yaralı kara ambulansları yanında uçak, helikopter ve gemi ile hastanelere taşınmıştır. 1960 yılının sonlarına doğru ABD ve Fransa daki ambulanslarda hekimlerin görev almaya başlaması daha kapsamlı acil sağlık hizmeti sunulmasını sağlamıştır. Günümüzde ambulans hizmetleri, sağlık personeli tarafından olay yerinde yapılan acil müdahaleler ile hastanın uygun şartlarda ve en kısa zamanda ihtiyacı olan acil tedavi imkanına sahip hastane acil servisine transferini ve bu sürede verilen sağlık hizmetlerini kapsar hale gelmiştir. Bu hizmet, ülkemizde 112 İl Ambulans Servisleri tarafından sunulmaktadır. Bu derece önemli olan bu hizmetin daha kaliteli bir şeklide verilebilmesi ancak daha iyi yönetim ile mümkün olacaktır. Doç. Dr. Haluk Tanrıverdi ve Uz. Gökay Köksal ın hazırlamış oldukları 112 Acil Sağlık Hizmetleri Yönetimi isimli bu eseri bu alanda ülkemizde yayınlanmış

112 Acil Sağlık Hizmetleri Yönetimi bilimsel eser yetersizliği göz önüne alındığında önemli bir boşluğu dolduracaktır. Bu eser, bu alanda öğrenim yapan öğrenciler ve araştırmacılar için temel referans kitap olacak niteliktedir. Bu eseri literatüre kazandırdıkları için değerli Doç Dr. Haluk Tanrıverdi ve Uz. Gökay Köksal ı kutlar, başarılarının devamını dilerim. Doç. Dr. Metin Ateş vi

SUNUM İnsan kavramının ön plana çıktığı günümüz dünyasında, tüm sanayi ve hizmet kollarında olduğu gibi sağlık sektöründe de insan merkezli bir gelişim ve değişim yaşanmıştır. Bu değişim ve gelişimlerden, insan yaşamı adına daha önemli bir yeri olan acil sağlık hizmetlerinin daha hissedilir bir şekilde etkilendiği görülmüştür. Bu değişim ve gelişimlere ülkemizde kayıtsız kalmamış ve 112 sisteminde özellikle son 5 yıldır önemli bir ilerleme yaşanmıştır. 112 Acil Sağlık Hizmetlerinde, donanımlı ambulans sayılarında hızlı bir artış olmakla birlikte personel sayılarında da artış yaşanmış ve alanında uzmanlaşmış sağlık çalışanları istihdam edilmeye başlanmıştır. Bu gelişimlerle birlikte ülke genelinde acil sağlık hizmetleri ağı büyümüş ve vatandaşlar tarafından acil sağlık hizmetlerine ulaşılabilirlik yüzdesinde artışlar görülmüştür. 112 Acil Sağlık Hizmetlerinde amaçlanan, ani yaralanan veya hastalanan kişilere, en kısa sürede ulaşıp olay yerinde ve nakil esnasında eldeki imkanlar ölçüsünde gerekli ilk acil tıbbi bakımı yapmak olmuştur. Bu uygulamada hedeflenen ise, hasta/yaralıların ölüm ve sakatlanma durumlarını önlemek ve acılarını en aza indirmek olmuştur. 112 Acil Sağlık Hizmeti, hasta ve yaralıların bulunduğu olay yerinde başlar, hastaneye nakil esnasında kesintisiz olarak devam eder ve hastaneye ulaşıldığında ise hasta/yaralıların acil servis sorumlu hekimi ve sağlık personellerine teslim edilmesi ile sona ermektedir. Verilen bu acil sağlık hizmeti ise, başlı başına bir yönetim ve organizasyon süreci olmakla birlikte bu sürecin sağlıklı işlemesi ile hayat bulmaktadır. İnsan yaşamı açısından böylesine önemli bir hizmetin, iyi, koordineli, planlı ve sağlıklı bir şekilde verilebilmesi için iyi bir yönetime sahip olması gereklidir. İyi bir yönetim ile birlikte çalışanların gözardı edilmediği bir yönetim anlaşyışı ve organizasyon yapısıyla bu hizmetin iç dinamikleri harekete geçirerek işlemesi önem taşımaktadır. Bu eserin, yeterli çalışmanın bulunmadığı bu alanda belirli bir boşluğu dolduracağı ve sonrasında yapılan çalışmalarda ise kaynak kitap olma özelliği ile araştırmacılara bir çok faydasının dokunacağı kanaatindeyiz. Özellikle bu alanda

112 Acil Sağlık Hizmetleri Yönetimi öğrenim gören öğrenciler, kamu ve özel acil sağlık çalışanları ve alana dair çalışmalar yapan araştırmacılar için faydalanılcak önemli bir eser olduğu düşüncesindeyiz. Doç. Dr. Haluk TANRIVERDİ Sakarya Üniversitesi Paramedik M.Sc. Gökay KÖKSAL Sakarya 112 Acil Sağlık Hizmetleri Sakarya viii

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...v SUNUM... vii EKLER... xvii TABLOLAR LİSTESİ... xvii ŞEKİLLER LİSTESİ... xxiii RESİMLER LİSTESİ...xxiv KISALTMALAR...xxv 1. GİRİŞ...1 2. YÖNETİM VE ORGANİZASYON KAVRAMLARI...3 2.1. Yönetimin Tanımı, Süreci ve İlkeleri...3 2.1.1. Yönetimin Tanımı...3 2.1.2. Yönetim Kavramları...4 2.1.2.1. Dar Anlamda Yönetim Fonksiyonları...4 2.1.2.2. Geniş Anlamda Yönetim Fonksiyonları...5 2.1.2.3. Yönetim Süreci ve Özellikleri...5 2.1.3. Yönetici Tanımı...6 2.1.4. Sağlık Yönetimi ve Sağlık Yöneticisi Kavramı...7 2.1.5. Yöneticilerin Görevleri...7 2.1.5.1. Yönetici Başkalarıyla Çalışan ve Onlar Vasıtasıyla Amaca Ulaşmaya Çalışan Kişidir...7 2.1.5.2. Yönetici Rekabet Halindeki Amaçları Dengeler...8 2.1.5.3. Yönetici Herşeyden Önce Sorumluluk Yüklenen Kişidir...8 2.1.5.4. Yönetici Kavramsal (Fikri) Bir Düşünürdür...8 2.1.5.5. Yönetici Örgütte Bir Arabuluculuk İşlevi Yerine Getirir...8 2.1.5.6. Yönetici Aynı Zamanda Bir Politikacıdır...9 2.1.5.7. Yönetici Bir Diplomattır...9

112 Acil Sağlık Hizmetleri Yönetimi 2.1.6. Yönetim Biçimleri ve Yöneticilik Tipleri...10 2.1.6.1. Otoriter Yönetim Biçimi...10 2.1.6.2. İnsancıl Yönetim Biçimi...10 2.1.6.3. Liberal Yönetim Biçimi...10 2.1.6.4. Ortayol Yönetim Biçimi...10 2.1.6.5. Demokratik Yönetim Biçimi...11 2.1.7. Yöneticilerin Sınıflandırılması...11 2.1.7.1. Yöneticilerin Kendi Durumlarına Göre Sınıflandırılması...11 2.1.7.2. Yöneticilerin Dikey Sınıflandırılması (Hiyerarşik Yapıya Göre)...12 2.1.8. Yöneticide Bulunması Gereken Özellikler...12 2.1.8.1. Üç Özellik Yaklaşımı...13 2.1.8.2. Yönetsel Beceriler Yaklaşımı...14 2.1.9. Yöneticilik Rolleri...14 2.1.9.1. Bilgi Sağlama Rolleri...15 2.1.9.2. Karar Alma Rolleri...15 2.1.10. Yönetimin Kaynakları...15 2.2. Organizasyonun Tanımı, Süreci ve İlkeleri...16 2.2.1. Organizasyonun Tanımı...16 2.2.2. Organizasyon Süreci...16 2.2.3. Organizasyon İlkeleri...17 2.2.3.1. Örgüt Yapısıyla İlgili İlkeler...18 2.2.3.2. Süreçlerle İlgili İlkeler...19 2.2.3.3. Sonuçlarla İlgili İlkeler...20 3. 112 ACİL SAĞLIK HİZMETLERİNDE YÖNETİM VE ORGANİZASYON...23 3.1. 112 Acil Sağlık Hizmetlerinin Tarihsel Gelişimi...23 3.2. 112 Acil Sağlık Hizmetlerinde Genel Tanımlamalar...25 3.3. 112 Acil Sağlık Hizmetlerinin Yönetim ve Organizasyon Yapısı...27 3.3.1. 112 Acil Sağlık Hizmetlerinin Teşkili, Sevk ve İdaresi...30 3.3.1.1. Acil Sağlık Hizmetleri Danışma Kurulu...30 3.3.1.2. Acil Sağlık Hizmetleri Bölge Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkezi...30 3.3.1.3. İl Acil Sağlık Hizmetleri Koordinasyon Komisyonu...31 x

İçindekiler 3.3.2. 112 Acil Sağlık Hizmetleri Temel Hizmet Birimleri...31 3.3.2.1. Acil Sağlık Hizmetleri Şube Müdürlüğü...31 3.3.2.2. İl Ambulans Servisi Başhekimliği...32 3.3.2.3. Hastane Acil Servisleri...33 3.3.3. 112 Acil Sağlık Hizmetlerinde Hizmet Akışı ve İşleyişi...34 3.3.3.1. Acil Sağlık Yardımı Çağrısı...34 3.3.3.2. Çağrının Değerlendirilmesi...36 3.3.3.3. Haberleşme ve Yönlendirme...40 3.3.3.4. Talebin Yönlendirilen Birim Tarafından Karşılanması...41 3.3.3.5. Nakil...41 3.3.3.6. Acil Servise Nakil...42 3.3.3.7. Acil Servis Tarafından Yürütülecek İşlemler...42 3.3.3.8. Sunulan Hizmet ile ilgili Bildirimlerin Yapılması...42 3.4. 112 Acil Sağlık Hizmetlerinde Komuta Kontrol Merkezi, İstasyonlar ve Ambulanslar...43 3.4.1. Acil Sağlık Hizmetlerinde 112 Komuta Kontrol Merkezleri...44 3.4.1.1. Komuta Kontrol Merkezi Çalışma Prensipleri...44 3.4.1.2. Komuta Kontrol Merkezinin Fiziksel ve Teknolojik Standartları ve Donanımı...51 3.4.1.3. Yeni Tasarlanmakta Olan 112 Acil Çağrı Merkezleri...54 3.4.1.4. Komuta Kontrol Merkezlerinin Kurulumu, Stratejik ve Güvenlik Açısından Konumu...58 3.4.2. Acil Sağlık Hizmetlerinde 112 İstasyonları...58 3.4.2.1. İstasyon Çeşitleri...59 3.4.2.2. İstasyonların Çalışma Prensipleri...59 3.4.2.3. İstasyonların Fiziki Standartları ve Donanımı...60 3.4.2.4. İstasyonların Kurulumu, Stratejik ve Güvenlik Açısından Konumları...61 3.4.3. 112 Acil Sağlık Hizmetlerinde Ambulans ve Acil Sağlık Araçları...65 3.4.3.1. Ambulans Çeşitleri...65 3.4.3.2. Acil Sağlık Aracı Çeşitleri...72 3.4.3.3. Ambulans ve Acil Sağlık Aracı Üzerinde Yer Alacak Yazı ve İşaretler...73 xi

112 Acil Sağlık Hizmetleri Yönetimi 3.4.3.4. Ambulans ve Acil Sağlık Araçlarının Tescili...74 3.4.3.5. Ambulansların Araç Olarak Teknik Standartları ve Donanımı...75 3.4.3.6. Ambulansların Arka Kabin Standartları ve Donanımı...76 3.4.3.7. Ambulanslarda Kullanılan Ek Teknolojik Donanımlar...80 3.4.3.8. Ambulans Sürücülüğü ve Standartları...81 3.5. 112 Acil Sağlık Hizmetlerinde Sağlık Personelleri...83 3.5.1. 112 Acil Sağlık Hizmetlerinde Hekimler...83 3.5.1.1. Hekimlerin 112 Acil Sağlık Hizmetlerindeki Konumları ve Çalışma Prensipleri...84 3.5.1.2. Hekimlerin Görev ve Sorumlulukları...84 3.5.1.3. Hekimlere Yönelik Hizmetiçi Eğitimler...90 3.5.2. 112 Acil Sağlık Hizmetlerinde Paramedik ve Acil Tıp Teknisyenleri...91 3.5.2.1. Paramedik Tanımı ve Kısa Tarihçesi...91 3.5.2.2. Acil Tıp Teknisyeni Tanımı ve Kısa Tarihçesi...97 3.5.2.3. Paramedik ve Acil Tıp Teknisyenlerinin 112 Acil Sağlık Hizmetlerindeki Konumları ve Çalışma Prensipleri...100 3.5.2.4. Paramediklerin Görev, Yetki ve Sorumlulukları...101 3.5.2.5. Acil Tıp Teknisyenlerinin Görev, Yetki ve Sorumlulukları...102 3.5.2.6. Paramedik ve Acil Tıp Teknisyenlerine Yönelik Hizmetiçi Eğitimler...103 3.5.3. 112 Acil Sağlık Hizmetlerinde Hemşireler ve Sağlık Memurları...103 3.5.3.1. Sağlık Memuru Tanımı...104 3.5.3.2. Hemşire Tanımı...104 3.5.3.3. Hemşire ve Sağlık Memurlarının 112 Acil Sağlık Hizmetlerindeki Konumları ve Çalışma Prensipleri...105 3.5.3.4. Hemşire ve Sağlık Memurlarının Yetki ve Sorumlulukları...105 xii

İçindekiler 3.5.4. 112 Acil Sağlık Hizmetlerinde Şoförler...107 3.5.4.1. Şoförlerin 112 Acil Sağlık Hizmetlerindeki Konumları ve Çalışma Prensipleri...107 3.5.4.2. Şoförlerin Görev, Yetki ve Sorumlulukları...108 3.5.4.3. Şoförlere Yönelik Hizmetiçi Eğitimler...108 3.6. 112 Acil Sağlık Hizmetleri Mevzuatı...109 3.6.1. Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği...109 3.6.2. Ambulans ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği...110 3.6.3. İl Ambulans Servisi Çalışma Yönergesi...111 3.6.4. Ambulans ve Acil Bakım Teknikerleri ile Acil Tıp Teknisyenlerinin Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Tebliğ...111 3.7. Bölüm Değerlendirmesi...111 4. 112 ACİL SAĞLIK HİZMETLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ...113 4.1. İş Sağlığı ve Güvenliği Tanımı...113 4.2. 112 Acil Sağlık Hizmetlerinde İş Sağlığı ve Güvenliğinin Önemi...117 4.3. Türkiye de İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı...118 4.3.1. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanun ve Yönetmelikleri...118 4.3.1.1. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği...119 4.3.1.2. Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik...120 4.3.1.3. Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik...120 4.3.1.4. Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği...121 4.3.1.5. İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği...122 4.3.1.6. Sağlık Kurum ve Kuruluşlarında Hasta ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanması ve Korunmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Tebliğ...122 4.3.1.7. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Tasarısı Taslağı...123 4.3.1.8. İşyerlerinde Psikolojik Tacizin (Mobbing) Önlenmesi Konulu Genelge...123 4.3.1.9. Hasta ve Çalışan Güvenliğinin Sağlanmasına Dair Yönetmelik...124 xiii

112 Acil Sağlık Hizmetleri Yönetimi 4.3.2. İş Sağlığı ve Güvenliği Konusunda Uluslararası Sözleşmeler...125 4.3.2.1. Uluslararası Çalışma Örgütü (İLO) Sözleşmeleri...125 4.3.2.1.1. 102 No lu Sosyal Güvenliğin Asgari Normları Hakkında Sözleşme...125 4.3.2.1.2. 142 No lu İnsan Kaynaklarının Değerlendirilmesinde Mesleki Eğitim ve Yönlendirmenin Yeri Hakkında Sözleşme...126 4.3.2.1.3. 155 No lu İş Sağlığı ve Güvenliği ve Çalışma Ortamına İlişkin Sözleşme...126 4.3.2.1.4. 161 No lu İş Sağlığı Hizmetlerine İlişkin Sözleşme...127 4.3.2.2. Avrupa Sosyal Şartı...128 4.4. Dünyada İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamaları...131 4.4.1. Joint Commission International(JCI) Akreditasyon Sistemi...131 4.4.2. Institute for Safe Medication Practices (ISMP)-Güvenli İlaç Uygulamaları Enstitüsü...132 4.4.3. European Occupational Safety and Health Agency (OSHA)- Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı...133 4.4.4. Health Quality Services-Sağlıkta Kalite Hizmetleri...133 4.4.5. 18001 (OHSAS) İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi...134 4.4.6. Occupational Safety & Health Administration (OSHA)- İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulu...135 4.4.7. Commission on Accreditation of Ambulance Services (CAAS) Standartları...136 4.5. Türkiye de 112 Çalışanlarına Yönelik İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı...137 4.5.1. 657 ve 4924 Sayılı Kanunlara Tabi Olan 112 Personellerini Kapsayan İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı...139 4.5.2. 657 Sayılı Kanunun 4/B Hükmüne Tabi Olan 112 Personellerini Kapsayan İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı...148 4.6. İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından 112 Komuta Kontrol Merkezi, 112 İstasyonları ve Ambulansları...162 4.6.1. 112 Komuta Kontrol Merkezlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamaları...163 4.6.1.1. Komuta Kontrol Merkezi Fiziksel ve Teknolojik Standartlar ve Bunlardan Kaynaklanan Risk ve Tehlikeler...163 xiv

İçindekiler 4.6.1.2. Komuta Kontrol Merkezi Elektronik ve Mekanik Ekipman Standartları ve Bunlardan Kaynaklanan Risk ve Tehlikeler...169 4.6.2. 112 İstasyonlarında İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamaları...183 4.6.3. 112 Ambulanslarında İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamaları...191 4.6.3.1. Ambulansların İhale ile Alım Süreçleri...191 4.6.3.2. Ambulanslarda Bulunan ve Bulunması Gerekli Donanımlar...194 4.6.3.2.1. Çalışan Sağlığı ve Güvenliği Açısından Ambulans Araçlarının Teknik ve Güvenlik Özellikleri...195 4.6.3.2.2. Mevzuat Açısından Ambulans Araçlarının Teknik ve Güvenlik Özelliklerinin Değerlendirilmesi...209 4.7. 112 Personellerine Yönelik İş Sağlığı ve Güvenliği Uygulamaları...221 5. 112 ACİL SAĞLIK HİZMETLERİ SWOT ANALİZİ...233 5.1. 112 Acil Sağlık Hizmetlerinin İç Durum Analizi...233 5.2. 112 Acil Sağlık Hizmetlerinin Dış Durum Analizi...240 5.3. SWOT Analizinin Değerlendirmesi...242 6. ALANA DAİR YAPILAN BİR ÇALIŞMA...245 6.1. Yapılan Çalışmaya Ait Demografik Bilgiler...245 6.2. 112 Acil Sağlık Hizmetlerinin Yönetim, Organizasyon ve İnsan Kaynakları Yapısına Yönelik Elde Edilen Bulgular...247 6.3. 112 Acil Sağlık Hizmetlerinde Çalışan Sağlığı ve Güvenliğine Yönelik Elde Edilen Bulgular...266 7. GENEL OLARAK SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ...279 8. ÖNERİLER...283 KAYNAKLAR...291 EKLER...305 xv

EKLER Ek-1: 112 Ambulans Çıkış Nedenlerinin Bölgelere ve illere Göre Dağılım Tablosu (Türkiye, 2006)...305 Ek-2: 112 Acil Vaka Ön Tanılarının Bölgelere ve illere Göre Dağılım Tablosu (Türkiye, 2006)...307 Ek-3: Bölgelere ve illere Göre 112 Ambulanslarının Vaka Çıkış Sonuçlarının 2006 Yılı Türkiye Dağılım Tablosu...313 Ek-4: Bölgelere ve illere Göre 112 Acil Sağlık Hizmetleri (2006, Türkiye)...315 Ek-5: Acil Vakaların 112 Ambulansları ile Nakledildikleri Hastanelerin ve Nakil Sayılarının Bölgelere ve illere Göre 2006 Yılı Dağılımları...317 Ek-6: Ambulans ve Acil Bakım Teknikerleri ile Acil Tıp Teknisyenlerinin Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Tebliğ...319 Ek-7: Ambulans ve Acil Sağlık Araçları ile Ambulans Hizmetleri Yönetmeliği...327 Ek-8: İl Ambulans Servisi Çalışma Yönergesi...360 TABLOLAR LİSTESİ Tablo.1. Ülke Genelinde 112 Tarafından Müdahale Edilen Acil Vaka Sayıları... 46 Tablo.2. Tablo.3. 112 Ambulanslarının Çıkış Nedenlerinin 2002-2006 Yılı Türkiye Dağılımı...46 Sakarya 112 ASH İstasyonları ve Yıllara Göre Toplam Vaka Sayıları...48 Tablo.4. 112 Acil Vakalarının Ön Tanılarının Yıllara Göre 2002-2006 Türkiye Dağılımı...49 Tablo.5. Tablo.6. Tablo.7. Tablo.8. Tablo.9. 112 Acil Ambulanslarının Vaka Çıkış Sonuçlarının 2002-2006 Yılları Arası Türkiye Dağılımı...50 Yıllara Göre 1000 Kişiye Düşen 112 Acil Yardım Ambulansı Toplam Vaka Sayısı, Türkiye...51 İstanbul 112 Acil Sağlık Hizmetlerinin 2002-2008 Yılları Arası Gelişimi...62 Ülke Genelinde Yıllara Göre İstasyon Sayıları...62 Yıllara Göre Ülke Genelinde İstasyon Başına Düşen Nüfus Oranları...63 Tablo.10. Bölgelere Göre 112 İstasyonu Başına Düşen Nüfus Oranları, 2010, Türkiye...64 Tablo.11. Yıllara Göre 112 Acil Yardım İstasyonu Başına Düşen Vaka Sayısı, Türkiye...64

112 Acil Sağlık Hizmetleri Yönetimi Tablo.12. Ülke Genelinde Yıllara Göre Ambulans Sayıları...66 Tablo.13. Yıllara Göre 112 Ambulansı Başına Düşen Nüfus Oranı, Türkiye...68 Tablo.14. Bölgelere Göre 112 Acil Yardım Ambulansı Başına Düşen Nüfus Oranları...68 Tablo.15. İllere Göre Ambulans Helikopter Sayısı ve Taşınan Hasta Sayıları, 2010...70 Tablo.16. 112 Acil Vakalarının Nakledildiği Hastanelere ve Yıllara Göre Dağılımı (Türkiye, 2002-2006)...71 Tablo.17. Mevzuata Göre Kara Ambulansı Türleri ve Ölçüleri...75 Tablo.18. Kara Ambulanslarında Arka Kabinde Bulunması Gerekli Tıbbi Cihaz, Araç-Gereç ve Malzemeler...77 Tablo.19. Hava ve Deniz Ambulanslarında Bulunması Gerekli Asgari Ekipmanlar...78 Tablo.20. Ambulans Arka Kabinlerinde Asgari Bulunması Gerekli Serum ve İlaçlar...79 Tablo.21. Türkiye deki Paramedik Programları (2009-2010)...94 Tablo.22. Yıllara Göre Sağlık Meslek Lisesi Acil Tıp Teknisyenliği Bölümlerinden Mezun Olanların Sayısı...98 Tablo.23. Sakarya İl Ambulans Servisinde Görev Yapan Personellerin Dağılımı...101 Tablo.24. Güvenlik İşaretlerinde Kullanılan Renkler ve Anlamları...121 Tablo.25. Ergonomide Uygulama Alanları...172 Tablo.26. Ergonomi ve Kas İskelet Sistemi Rahatsızlıkları...172 Tablo.27. Statik Antropometrik Araştırmalarda Kullanılan Ölçü ve Boyutlar...174 Tablo.28. Sağlık Personeli için Antropometrik Veri Toplama Formu...175 Tablo.29. Doğru ve Yanlış Bilgisayar Kullanma Pozisyonları...180 Tablo.30. Doğru ve Yanlış Klavye ve Fare Kullanımı ile Oturma Pozisyonları...181 Tablo.31. Bilgisayar Kullanırken Karşılaşılan Sağlık Sorunları ve Çözüm Önerileri...182 Tablo.32. Sağlık Bakanlığı Ambulans Alım İhaleleri Sonuç Göstergeleri...193 Tablo.33. Sağlık Bakanlığı Ambulans Alım İhaleleri Yüklenici Firma Göstergeleri...193 Tablo.34. Sağlık Bakanlığı Ambulans Alım İhaleleri ve Bedelleri...194 Tablo.35. Model 146 SE Ambulansı...212 Tablo.36. Model 170 SE Ambulansı...213 xviii

Tablolar Listesi Tablo.37. Model 553 Ambulansı...213 Tablo.38. Model 403 Ambulansı...214 Tablo.39. Ford Marka Amerikan Ekolü Ambulans Motorları...218 Tablo.40. Çalışmaya Katılan Personellerin Hangi Meslek Grubunda Olduğu...245 Tablo.41. Çalışmaya Katılan Personellerin Cinsiyetleri...245 Tablo.42. Çalışmaya Katılan Personellerin Medeni Durumları...246 Tablo.43. Çalışmaya Katılan Personellerin Yaş Durumu...246 Tablo.44. Çalışmaya Katılan Personellerin Eğitim Durumları...246 Tablo.45. Çalışmaya Katılan Personellerin Görev Süreleri...247 Tablo.46. Çalışmaya Katılan Personellerin Kadro Yapıları...247 Tablo.47. Sağlık Bakanlığının 112 ASH Politikasını Doğru ve Yeterli Buluyormusunuz...247 Tablo.48. 112 Acil Sağlık Hizmetleri, Günümüz Modern Dünyasının İhtiyaçlarını Karşılamakta mıdır...248 Tablo.49. 112 ASH Yönetim ve Organizasyon Yapısını Doğru ve Yeterli Buluyormusunuz...248 Tablo.50. 112 Acil Sağlık Hizmetleri ve Çalışanları, Sağlık Bakanlığı Tarafından Kamuoyuna Yeterince Tanıtılmaktamıdır...249 Tablo.51. Görev Süresince Doğal Afet veya Olağandışı Durumlarda (Deprem, Sel, Büyük Toplu Kazalar, Büyük Yangınlar, v.s) Görev Aldınız mı...249 Tablo.52. Görevli Olarak Doğal Afet ya da Olağandışı Durumlarda Bulunduğunuzda Nasıl Bir Yönetim ve Organizasyon Protokolü Uygulayacağınızı ve Ne Gibi Önlemler Alarak Nasıl Uygulayacağınızı Biliyormusunuz...250 Tablo.53. 112 Çalışanlarının Diğer Kamu Çalışanlarına Göre Erken Yaşta Emeklilik, Ek Ücretli İzin Hakkı, Geri Hizmet, Risk Tazminatı v.b Uygulamalardan Yararlandırılmasına Nasıl Bakıyorsunuz...250 Tablo.54. Olumlu ve Olumsuz Durumlara Karşı Kanıt Oluşturacak Nitelikte Teknolojik Altyapılı Arşivleme İşlemleri Komuta Merkezi ve İstasyonlarda Yapılmalımıdır...251 Tablo.55. Hekim Dışı Sağlık Çalışanlarına Oda Kurma Hakkının Verilmesinin Sağlık Politikaları ve Sağlık Çalışanları Üzerine Olumlu Etki Yapacağını Düşünüyormusunuz...251 Tablo.56. Acil Durumlarda Kullanılacak Tek Bir Acil Yardım Telefon Hattının Bulunmasının (112, 911 v.s) Acil Sağlık Organizasyonu Üzerine Olumlu Etki Yapacağını Düşünüyormusunuz...252 xix

112 Acil Sağlık Hizmetleri Yönetimi Tablo.57. Hastane Acil Servislerine, 24 Saat Kesintisiz Hizmet Verecek Ana Telsizlerin Kurulacağı ve Gerektiğinde Komuta ve İstasyonların Doğrudan İletişime Geçebileceği Haberleşme Birimlerinin Kurulması...252 Tablo.58. İletişimde Kullanmış Olduğunuz Telsiz Teknolojilerini ve Haberleşme Ağını Yeterli Buluyormusunuz...253 Tablo.59. İş Yerinizde Olağanüstü Durumlara Karşılık İş Arkadaşlarınızla İletişiminizi Hızlandıracak Bir İletişim Zinciri Bulunmaktamıdır...253 Tablo.60. 112 Acil Sağlık Hizmetleri Kendi Yöneticileri Dışında Bağımsız Bir Denetleme Kuruluşu Tarafından da Denetlenmeli ve Akredite Edilmelidir...254 Tablo.61. Görev Yaptığınız Birime Ait Bölge ve Adresleri Yeterli Düzeyde Bildiğinizi Düşünüyormusunuz...254 Tablo.62. 112 Teşkilatı İçerisinde Bir Meslek Grubuna Pozitif ya da Negatif Ayrımcılık Yapıldığını Düşünüyormusunuz...255 Tablo.63. 112 ASH da İnsan Kaynaklarının Etkin Kullanıldığını Düşünüyormusunuz...255 Tablo.64. Görev Sürenizde Sık Görev Yeri Değişikliği ile Görev Yeri Dışında ya da Görev Sorumluluğu Dışında Çalıştırıldınızmı...256 Tablo.65. 112 Teşkilatında Uygun Olmayan Çalışma Şartları Mevcuttur (Düzensiz Mesai, Sık Görev Yeri Değişiklikleri, Görev Sorumluluğu Dışında Çalıştırılma v.s)...256 Tablo.66. Kurum Yöneticileri Tarafından Personele Yönelik Ödüllendirme Mekanizmaları İşletilmektemidir? (Teşekkür ve Takdir Yazı veya Belgeleri, Ek Ödeme, Ek Puan v.s)...257 Tablo.67. 112 Teşkilatında Görevde Yükselme ve Terfi Sistemi İşletilmemektedir. Bu Duruma Bağlı Personelin Çalışma Azmi ve Kendisini Geliştirme Yeteneği Olumsuz Etkilenmektedir...257 Tablo.68. 112 ASH da Görev Yapacak Personelin Niteliklerini Belirleyen Standartlar Oluşturulmalı ve Uygulanmalıdır. (Sağlık Durumu, Bilgi Birikimi, Boy, Kilo gibi Fiziksel Satndartlar, v.s)...258 Tablo.69. Görev Yaptığınız Kurumunuzda Açık ve Sınırları Belirlenmiş Yazılı Bir Görev Tanımınız Var mı...258 Tablo.70. Çalışma Mekanı ve Çalışma Koşulları ile İlgili Düzenlemelerde Görüşünüze Başvuruluyormu...259 Tablo.71. Çalıştığınız Birimin İşleyişi Konusunda Öneri ve Şikayetleriniz Dikkate Alınıyormu...259 Tablo.72. Görev Yaptığınız Kurumunuzdan Ayrılmayı Hiç Düşündünüzmü...260 xx

Tablolar Listesi Tablo.73. İmkan Olması Halinde Bir Başka Kurum veya Kuruluşta Çalışmayı İstermiydiniz...260 Tablo.74. 112 ASH da Görev Yapan Personellerin Kadro ve Sosyal Güvencelerinde Farklılıkların Olması Psikolojikman Kategorize Edildiklerini ve Ayrımcılığa Uğradıklarını Düşündürmektedir...261 Tablo.75. 112 ASH a Atanan Personellerin İl Emri Yerine Komuta Merkezi ya da İstasyonlara Nokta Ataması Yapılarak Atanmasını Uygun Buluyormusunuz...261 Tablo.76. 112 Çalışanlarına Yönelik Hizmetiçi Eğitimler Düzenli Olarak Yapılmakta ve Dünyadaki Tıbbi Gelişmeler Konusunda Bilgilendirilmektedirler...262 Tablo.77. Teşkilat İçerisinde Hizmetiçi Eğitimleri Yeterli Buluyormusunuz...262 Tablo.78. Son Altı Ay İçerisinde Size Yönelik Mesleki Acil Tıp Konularında Bir Hizmetiçi Eğitim Düzenlendimi...263 Tablo.79. Hizmetiçi Eğitimlerin Çerçevesi Tıbbi Konuların Dışında, Etkili İletişim Teknikleri, Stres Yönetimi, Solunum ve Beden Egzersizleri, Meslek Hastalıkları v.s gibi Alternatif Eğitimlerle Genişletilmelidir...263 Tablo.80. 112 Çalışanlarına Hizmetiçi Eğitimlerde Ek Olarak Adli Tıp ve Anti-Terör Konularında da Eğitim Verilmelimidir...264 Tablo.81. Kanun ve Yönetmelikleri Kısaca 112 Mevzuatını Yeterli Buluyormusunuz...264 Tablo.82. Mevzuat ile Belirlenen Yetki Çerçevesinin Dar Olması ve Net Olmaması, Buna Bağlı Olarak Personellerden Beklentinin Fazla Olması, Çalışanları Kritik ve Riskli Kararlarla Başbaşa Bırakmaktadır...265 Tablo.83. 112 Çalışanları Yapmış Oldukları Müdahalelere Bağlı Sık Sık İdari ve Yargı İşlemleriyle Baş Başa Kalmaktadır. Bu Durum Çalışanları Maddi ve Manevi Yıpratmaktadır...265 Tablo.84. 112 Çalışanlarının Her Vaka Sonrası Gereğinden Fazla Form ve Defter Doldurması Çalışanlarda Bıkkınlık Hissi Uyandırmaktadır...266 Tablo.85. Görev Esnasında Hiç Cinsel, Sözlü veya Fiziksel Saldırıya Maruz Kaldınız mı...266 Tablo.86. Görev Sürenizde Ambulans ile Trafik Kazası Geçirdinizmi...267 Tablo.87. 112 Çalışanlarına Yönelik Meslek Hastalıkları, Bulaşıcı Hastalıklar ve Enfeksiyonlara Karşı Yeterli Güvenlik Tedbirleri Alınmaktadır. (Aşılama, Özel Üniforma, Yırtılamayan Dayanıklı Eldiven, Koruyucu Gözlük, v.s.)...267 xxi

112 Acil Sağlık Hizmetleri Yönetimi Tablo.88. Müdahalede Bulunduğunuz Vakalara Bağlı Olarak Herhangi Bir Enfeksiyona ya da Bulaşıcı Bir Hastalığa Yakalandınızmı...268 Tablo.89. Bulaşıcı Hastalık Taşıyan veya Enfeksiyon Bulaştırma Riski Bulunan Hastalara Karşı Hangi Tedbirlerin Alınarak, Nasıl Müdahale Edileceği ve Sonrasında Hastalara Ait Tıbbi Atıkların Nasıl İmha Edileceği Konusunda Yeterince Bilgiye Sahipmisiniz...268 Tablo.90. Görev Yaptığınız Biriminizde ve Ambulansınızda Tıbbi Atık Kutularınız Var mı...269 Tablo.91. Görev Esnasında El Hijyenine Dikkat Ediyormusunuz? Ya da Bu Konuda Yeterli Bilgiye Sahip Olduğunuzu Düşünüyormusunuz...269 Tablo.92. Görev Yaptığınız Ambulanslarınızda Sterilizasyon ve Dezenfeksiyon İşlemleri Düzenli Periyotlarda ve Yeterli Bir Şekilde Yapılıyormu...270 Tablo.93. Sizce 112 de Görev Yapan Sağlık Çalışanları Riskli Görevler Kapsamına Alınmalımıdır...270 Tablo.94. Göreviniz Süresince Karşılaştığınız Vakalardan Psikolojik Olarak Etkilendiğiniz Oluyormu...271 Tablo.95. Psikolojik Travmalara Karşı 112 Personeli için Komuta Merkezlerinde Psikologlar Görevlendirilmelimidir...271 Tablo.96. 112 Çalışanlarının Ortopedik Meslek Hastalıklarına Maruz Kalmasını Önlemek ya da En Aza İndirmek Adına KKM lerde Spor Merkezleri Kurulmalıdır...272 Tablo.97. Psikiyatrik, Uyuşturucu Madde Bağımlılığı veya Alkollü Şahıs Vakalarına Gittiğinizde Olay Yerinde Güvenlik Ekipleri Bulunuyormu...272 Tablo.98. Psikiyatrik veya Alkollü Vakaları Ambulansa Aldığınızda Nakil Esnasında Arka Kabinde En Az Bir Güvenlik Görevlisi Bulunuyormu...273 Tablo.99. Telefonla veya Olay Yerinde Cinsel, Sözlü veya Fiziksel Hakarete Uğradığınızda Sizin Hakkınızı Koruma Adına Herhangi Bir İdari veya Yargısal Mekanizmalar İşletiliyormu...273 Tablo.100. Herhangi Bir Meslek Hastalığına, İş Kazasına veya İşe Bağlı Sağlık Sorunları ile Karşılaştığınızda Bu Problemlerinizi Yetkililere Bildirip Kayıt Altına Alıyormusunuz...273 Tablo.101. Ambulanslarınızın Ön ve Arka Kabinlerinde Hasta ve Çalışanlar için Emniyet Kemerleri Bulunuyormu...274 Tablo.102. Ambulanslarınızdaki Hasta ve Çalışan Emniyet Kemerlerinizi Aktif Olarak Kullanıyormusunuz...274 xxii

Şekiller Listesi Tablo.103. ABD ve AB Ülkelerinin Bazı Eyalet veya Bölgelerinde Acil Sağlık Çalışanlarının Güvenliği için Kullanılan Elektro Şok Cihazı veya Benzeri Bir Uygulama Ülkemizde de Kullanılmalımıdır...275 Tablo.104. Lateks Eldivenlere ya da Benzeri Lateks Türevlerine Karşı Herhangi Bir Alerjiniz Varmı...275 Tablo.105. Görev Yaptığınız Biriminiz Fiziki Standartları Karşılıyormu...275 Tablo.106. Görev Yapmış Olduğunuz 112 Biriminizi Mevzuata Uygun, Stratejik ve Güvenli Bir Yerde Olduğunu Düşünüyormusunuz...276 Tablo.107. Görev Yaptığınız Birimde Yeterli Güvenlik Önlemleri Alınıyormu..276 Tablo.108. Görev Yaptığınız İş Yerinizde Yaralanma ve İş Kazalarını Önlemeye Yönelik Taknik Alt Yapı Varmı...277 Tablo.109. Ambulansların Araç Olarak Teknik Donanım ve Güvenlik Özellikleri, 112 Çalışanlarının Maddi ve Manevi Güvenliğini Karşılamaktadır...277 Tablo.110. Sağlık Personellerinin Ambulans Sürücülüğü Yapmasını Uygun Buluyormusunuz...278 Tablo.111. Ambulansınızda ya da İstasyonunuzda Olası Bir Yangına Karşı Yangın Tüpleriniz Bulunuyormu...278 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil.1. 112 Acil Sağlık Hizmetleri Yönetim ve Organizasyon Şeması (1)...28 Şekil.2. 112 Acil Sağlık Hizmetleri Yönetim ve Organizasyon Şeması (2)...29 Şekil.3. Şekil.4. Şekil.5. Şekil.6. Şekil.7. Şekil.8. Şekil.9. Şekil.10. Şekil.11. Şekil.12. Şekil.13. Hayat Yıldızı...34 112 Acil Sağlık Hizmetlerinde Hizmet Akış Şeması...43 Ambulans Çıkış Nedenlerinin 2002-2006 Yılı Genel Dağılım Grafiği...47 GPS Sisteminin 112 Teşkilatında İşleyişi...80 İstanbul 112 Teşkilatındaki Personel Dağılımı...100 Bilgisayarla Çalışanların Sağlıkları İçin Dikkat Etmesi Gereken Hususlar...177 ABS Fren Sistemi...196 ASR li ve ASR siz Araçların Farkı...198 ESP li Olan Aracın Yol Seyri...200 Araç Üzerinde Süspansiyon Sistemlerinin Görünümü...204 Araçların Klima Sistemi...206 xxiii