RADYASYONA BAĞLI GEÇ BARSAK TOKSİSİTESİ VE TEDAVİSİ Dr. MERİÇ ŞENGÖZ Marmara Üniversitesi Tıp Fakültesi Radyasyon Onkolojisi Anabiim Dalı İstanbul UKK KURSU 20 Nisan 2005, Antalya
BAŞLIKLAR GENEL BİLGİLER, TOKSİSİTE FİZYOPATOLOJİ KLİNİK KORUNMA TEDAVİ SONUÇ
Koruyucu Tıp Tedavi edici Tıp Kanıta Dayalı Tıp YAŞAM KALİTESİ Yaşam Ölüm Hastalık +Toksisite Tedavi
PROGNOZU BELİRLEYEN FAKTÖRLER HASTA Yaş Cinsiyet Irk Performans Komorbidite İmmünite HASTALIK Histoloji (grade) Semptomlar İHK M. Marker Doğal seyir TEDAVİLER Amaç Kombinasyon Zamanlama Sıralama Doz, alan, teknik Toksisite YAŞAM KALİTESİ
TOKSİSİTE Hastayı / hastalığı tedavi ederken oluşabilecek tüm yan etkiler Tedaviden beklenen yarar karşılığı ödenmesi gereken muhtemel bedel Süre, şiddet, risk göz önüne alınarak kabul ya da tolere edilebilen veya göze alınamayan
TOKSİSİTE Hastayı / hastalığı tedavi ederken oluşabilecek tüm yan etkiler Tedaviden beklenen yarar karşılığı ödenmesi gereken muhtemel bedel Süre, şiddet, risk göz önüne alınarak kabul ya da tolere edilebilen veya göze alınamayan
TOKSİSİTE Hastayı / hastalığı tedavi ederken oluşabilecek tüm yan etkiler Tedaviden beklenen yarar karşılığı ödenmesi gereken muhtemel bedel Süre, şiddet, risk göz önüne alınarak kabul ya da tolere edilebilen veya göze alınamayan
TOKSİSİTE Somatik / genetik Erken / geç Kısmi / tüm organ Derece / değerlendirme / skorlama Eşik doza bağlı şiddeti artabilen veya eşiksiz olup doza bağlı sıklığı artabilen
TOKSİSİTE Geçici / Kalıcı Klinik önemsiz / önemli Tedaviden başarı bekleniyor olsa da bu başarıyı gölgeler nitelikte
TOKSİSİTE NORMAL DOKU KOMPLİKASYON OLASILIĞI Geçici, önemsiz Kabul edilebilir Kalıcı, önemli Kabul edilemez TEDAVİ ONAYI TEDAVİ ÖNERİLMEZ
BARSAKTA GEÇ RT HASARI KLİNİK ÖZELLİKLER 6. Aydan sonra ortaya çıkar İlk 1 ve 2. yılda sık İnce ve kalın barsak Üst abdomen ve pelvis Fibroz bant, striktür, stenoz, obstrüksiyon
TOKSİSİTEDE BELİRLEYİCİ FAKTÖRLER Hücrenin radyosensitivitesi / direnci RT hasar tamir kapasitesi RT alan, doz, fraksiyonasyon, süre RT teknik, ışın türü, doz hızı Hastaya ait faktörler Eş zamanlı ilaç kullanımı
FİZYOPATOLOJİ EPİTELYAL / PARANKİMAL STROMAL VASKÜLER
FİZYOPATOLOJİ Epitelyal / Parankimal Atrofi Nekrotik - apoptotik hücre kaybı Nekroz Mikrovasküler hasar iskemi Neoplazi Atipi metaplazi - displazi
FİZYOPATOLOJİ Stromal Kapiller / endotelial hasar Koagülopati, fibrin depo Plazminojen aktivite azalması Atipik fibroblast artışı Fibroblast disfonksiyonu, sitokinler FİBROZ
FİZYOPATOLOJİ Vasküler Atrofi, nekroz Mikrovasküler hasar iskemi İntimal / medial; küçük / orta boy ; arter / ven Fibrotik / trombotik olaylar
KRONİK ETKİLER İyileşmeyen / tam olarak düzelmeyen akut yan etkiler Geç cevap veren dokulara bağlı nedenler Epitelyal / Parankimal Geç toksisite Epitelyal/ Parankimal Stromal Vasküler
LOKALİZASYON Üst Abdomen Duodenum, Jejunum, İleum RT Geniş tüm batın, mide, pankreas, safra yolu, lenfoma, seminoma TD 5/5 ~ 40-45 Gy TD 50 / 5 >60 Gy Villuslarda kısalma Mukozal atrofi Submukozal / serozal fibroz Ülser, striktür, obstrüksiyon (nadir) Fistül, kanama ( nadir) Enteropati diyare - malabsorpsiyon
LOKALİZASYON Alt Abdomen, pelvis Kolon, Rektosigmoid RT prostat, serviks, rektum (Tüm jinekolojik, GÜS ve GIS tümörleri) TD 5/5 ~ 45-50 Gy TD 50 / 5 >65 Gy Geç hasar stromal / vasküler Submukozal skatrisyel fibroz Müsküler fibroz Serozal fibroz Ülserasyon / telanjiektazi / darlık
KARSİNOGENEZ Nadir bildirim RT den 5-10 yıl sonra Relatif Risk 2-3.5 RT alanı içinde Doza bağımlı
KLİNİK Diyare Kabızlık Tenezm, ağrılı defekasyon Fistül, striktür, obstrüksiyon Kanama (1/3 ü spontan düzelir) Üriner semptomlar da eşlik edebilir
İDEAL KORUNMA YÜKSEK ETKİNLİK DÜŞÜK TOKSİSİTE KOLAY ULAŞILABİLİR KOLAY UYGULANABİLİR TÜMÖRÜ KORUMAYAN
KORUNMA RT UYGULAMASI DOZ, ALAN, FRAKSİYONASYON EŞ ZAMANLI TEDAVİLER TEKNİK (3DCRT, Stx, IORT, BT, IMRT) GÖRÜNTÜLEME, SİMÜLASYON (Alan dışı bırakma, yatış pozisyonu, organ hareketleri, organ retraksiyonu)
KORUNMA RT CEVAP MODÜLASYONU-1 BİYOLOJİK CEVAP DEĞİŞTİRİCİLER Antioksidanlar Serbest radikal avcıları Sitoprotektif ajanlar (Amifostin) Sitokinler (IL-11, TGF-β, KGF)
KORUNMA RT CEVAP MODÜLASYONU-2 ENTEROTROFİK (Diyet, Fiber, Glutamin) ANTİİNFLAMATUAR (ASA, Sülfasalazin, Mesalazin) İNTRALUMİNAL (Oktreotid) DAMAR ENDOTELİ (Antitrombotikler) NÖROİMMÜNOMODÜLASYON
TEDAVİ 1. Konservatif 2. Semptomatik 3. Cerrahi
TEDAVİ 1. Konservatif: İzlem, diyet Kendiliğinden düzelme 2. Semptomatik: Lokal Sistemik 3. Cerrahi
2. Semptomatik: Lokal Sistemik LOKAL Sükralfat Steroid ASA KZYA Formalin Koter, koagülasyon Laser (ND:YAG, Argon) Fotodinamik SİSTEMİK Motilite Hiperbarik oksijen Sıvı ve beslenme desteği
2. Semptomatik: Lokal Sistemik LOKAL Sükralfat Steroid ASA KZYA Formalin Koter, koagülasyon Laser (ND:YAG, Argon) Fotodinamik SİSTEMİK Motilite Hiperbarik oksijen Sıvı ve beslenme desteği
3. Cerrahi Tedavilere dirençli durumlarda Transfüzyona bağımlı İyileşmeyen ağrılı ülser, nekroz Striktür, obstürksiyon, fistül
SONUÇ RADYASYONA BAĞLI GEÇ BARSAK TOKSİSİTESİ;
SONUÇ-1 Radyoterapi başarısını unutturup geç dönem yaşam kalitesini bozan; Oluştuktan sonra tedavisi güç olan; Korunma önlemlerinin en baştan dikkatlice alınmasının gerektiği; Belli bir oranda kabul edilebilir olduğu öngörülen, bilgilendirme gerektiren;
SONUÇ-2 Olduğunda derecelendirilip kayda alınarak tedavi edilmeye çalışılan ve uzun takip gerektiren; Küratif amaçlı yüksek doz RT nin sık kullanıldığı hastalarda önemi iyice artan; Hem hasta hem de hekimi rahatsız eden;
RADYASYONA BAĞLI GEÇ BARSAK TOKSİSİTESİ; CİDDİ BİR KLİNİK PROBLEMDİR.
TEŞEKKÜRLER