1
2
HERAKLEİTOS KIRIK TAŞLAR 3
KLASİKLER 69 Can Yayınları 1765 2008, Can Sanat Yayınları Ltd. Şti. Tüm hakları saklıdır. Tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışında yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz. 1. basım: 2008 2. basım: Ocak 2012 Bu kitabın 2. baskısı 1 000 adet yapılmıştır. Yayına hazırlayan: Celâl Üster Ka pak ta sarımı: Ayşe Çelem Design Ka pak baskı: Azra Matbaası İç baskı ve cilt: Özal Matbaası ISBN 978-975-07-0985-2 CAN SANAT YAYINLARI YA PIM, DA ĞI TIM, TİCA RET VE SA NAYİ LTD. ŞTİ. Hay ri ye Cad de si No. 2, 34430 Ga la ta sa ray, İstan bul Te le fon: (0212) 252 56 75 / 252 59 88 / 252 59 89 Faks: (0212) 252 72 33 w w w. c a n y a y i n l a r i. c o m y a y i n e v i @ c a n y a y i n l a r i. c o m 4
HERAKLEİTOS KIRIK TAŞLAR Çeviri Alova < > 5
6
ALOVA, 17 Haziran 1952 de Ankara da doğdu. ODTÜ Mühendislik Fakültesi ve İstanbul Üniversitesi Yabancı Diller Yüksek Okulu nda öğrenim gördü. 1970 lerden başlayarak yazdığı şiirlerini En Son Çıkan Şarkılar (1980), Giz Dökümü (1989), 1996 Cemal Süreya Şiir Ödülü ne değer görülen Bitik Kent (1995) ve Dizeler (2001) adlı kitaplarında topladı. Dünya şiirinden hazırladığı antolojilerin yanı sıra Lorca, Iuvenalis, Catullus, Guillevic, Neruda, Kavafis gibi şairlerin yapıtlarını dilimize kazandırdı. Seferis in Bir Şairin Günlüğü adlı yapıtının çevirisiyle 2004 Dünya Kitap Çeviri Ödülü nü aldı. 7
8
Dostum Mehmet Aközer e ALOVA 9
10
İçindekiler Kırık Taşlar üzerine... 17 Parçalar... 19 Herakleitos un düşüncesi, yaşamı ve kitabı... 155 Notlar... 167 Kaynakça... 169 11
12
Hemen kıvırma sonuna kadar papirüs rulosunu Ephesos lu Herakleitos un. Yol çetin, sis içinde ortalık, her yan zifirî karanlık. Ama biri anlatmaya bir başlasın, güneşten berrak gelir sana o sözler. (Anonim) 13
14
Ve kollarının arasında Kırık taşlar bulmak isterdim: Tanrı nın sözleri Kırık taş lar: Herakleitos tan parçalar. ODİSSEUS ELİTİS 15
16
Kırık Taşlar üzerine Bu kitap, İonyalı filozof Herakleitos un büyük ya pı tından günümüze kalabilmiş az sayıdaki Par çalar ın şiir leş tirilmesi gibi bir amaç gütmüyor. Par çalar çev ri lir ken iz l enen ilke, şiir sanatının tek nik ol anak la rın dan o labil di ğince yararlanarak Herakleitos un dü şün ce sini en yalın, en çarpıcı biçimde Türkçeye ak tar mak tı. Bu a çı dan, Par ça lar a Herak leitos düşün cesini Türk çede manzum tek nikle söy leme denemesi de ne bi lir. Türkçenin lakonik özel liğinin yanında, Herak leitos un bi lici le rin üs lubundan esin lenerek, görüşlerini peygamber ce bir edayla söy le mesi, böyle bir ça lış ma ya olanak sa ğla mış tır. Beni Parçalar ı çevirmeye yönelten etkenlerden bi rin cisi, arkasında derin bir düşünce geleneği olmama sı na kar şın, bu büyük filozofun ateşe, suya, toprağa, gü ne şe çıp lak akıl la bakarak, evrensel yasa ları çözmeye çalış ma sı ve olağanüstü sezgisiyle çağının yüzyıllarca ötesine taşarak Avrupalı filozofların bir düşünce yöntemi olarak benim sedikleri diyalektik i gözlem yo luy la keşfetmesi, her şeyin sürekli bir akış halinde ol duğunu sis temli bir biçim de açıklamasıdır... Hegel, Mantık Bilimi ne He rakleitos un bütün söz lerini aldığını yazar. Sol-He gel cilik ten gelen, XX. yüz yılı büyük ölçüde etki leyen Marx yoluyla He rak leitos düşün cesi nin çağı mızın üze rin deki et kisini yad sımak mümkün değildir. Bir başka etken, bu büyük zekânın, yalnızlığıdır. He rak leitos un Ephesoslularla, he le yöneticilerle hiç an la şa ma dığını biliyoruz. Öyle ki, sonunda dağlara çe kil miş, bit kilerle beslenip, tam bir münzevi yaşam sürmüş tür. Bun lar söylenti olmak 17
la birlikte, Parçalar de rinlemesine o ku nursa, onun bu tür bir yaşamı seçmiş olma olasılığı ak la yatkın gelmekte dir. Öte yandan, He rakleitos un ki mi Par çalar ını okuyan Sok rates in okudukları karşı sın da hay ranlık duyduğu, ama anlamak için, Deloslu bir dal gıç ge rek, dediği yazılıdır. Herakleitos, yaygın ününe ve etkisine kar şın, yüz yıl lar ca muammacı, karanlık, ağ layan gibi sıfatlarla anıl dı. Ancak XVIII. ve XIX. yüzyılların Avrupa dü şün cesinde gerçek yansıma sını bulabildi. Üçüncü etken, Herakleitos un birkaç söz cükte in di ği o büyük derinliğin Türkçe söyle yişe çok uygun düş tü ğünü fark etmemdir: Aynı ırmağa girdiğimizde girmeyiz Biziz değiliz Düşündükçe daha da derinleşen bu sözler, sanı rım, pek az dilde altı sözcükle anlatılabilir. Bu açıdan, Kırık Taşlar daha çok, bir dil ça lışması oldu benim için. Bana kalsa, bu kitaba yalnız Parçalar ı koyar, baş ka tek sözcük yazmazdım. Okur bu Taşlar ı çıplak akıl la okusun diye; tıpkı Herakleitos un suyu, ateşi oku duğu gibi. ALOVA 18
PARÇALAR 19
I Her zaman var olsa da Logos insanlar kavrayamıyorlar onu duymadan önce de bir kez duyduktan sonra da Her şey bu Logos a göre olup bitse de insanlar hiçbir şey yaşamamış gibiler Benim her şeyi doğasına göre ayırarak ve nasıl olduğunu göstererek açıkladığım sözler işlerde bile Ötekilerse bilmiyorlar yaptıklarını uyanıkken uykudayken yaptıklarını unuttukları gibi 21
II Demek izlemeli ortak olanı Ortak olsa da Logos çoğunluk yaşar kendine özgü düşüncesi varmış gibi 22
III Beni değil Logos u dinlemek bilgelik Uyuşmak her şeyin Bir olduğunda 23
24
25