2. Ekonominin Temel Kavramları 2.1. İhtiyaç 2.2. Mal. 2.3. Hizmet 2.5. Fayda ve Değer 2.5. Servet 2.6. Gelir 2.7.Tüketim ve Tüketim Harcamaları 2.8. İşletme 2.9. Üretim 2.10. Üretim Faktörleri 2.10.1. Doğa 2.10.2 Emek(İşgücü) 2.10.3. Sermaye 2.10.5. Girişimci Ders İçeriği (2. Hafta)
1. İhtiyaç İhtiyaç: karşılandığı zaman kişiye haz ve zevk veren, fakat karşılanmadığı zaman üzüntü ve sıkıntı veren duyguya ihtiyaç denmektedir. İhtiyaçlar, kişinin doğumu ile birlikte ortaya çıkıp, yaşamının sonuna kadar giderilmesi güdüsünü taşır. Karşılanan ihtiyaçların yerine diğer bir ihtiyaç alır. Belirli bir mal ve hizmetle karşılanabilecek olan ihtiyaçlara ekonomik ihtiyaçlar denir. Bireysel ihtiyaç: İnsanın yaşamını sürdürebilmesi için mutlaka karşılanması zorunlu olan ihtiyaçtır. Ortak ihtiyaç: İnsanlar yaşamlarını bir toplum içinde sürdürmektedirler ve bu nedenle kişisel ihtiyaçlarının yanı sıra toplumsal olarak ortak kullandıkları ihtiyaçları oluşturmaktadır. Ör. Eğitim, adalet, sağlık, ulaşım v.b
2. Mallar İnsan ihtiyaçlarını karşılayan her türlü vasıtalara mal denir. İhtiyaçları karşılayan temel unsur bu nedenle maldır. Malların bir kısmı üretim faaliyetine gerek duymadan elde edilebilinir. Hava, su gibi (Serbest mallar). Kalan diğer mallar için aynı kısım söz konusu değildir. Üretimi için belli bir uğraşı gerektiren ikinci grup mallara ekonomik mal adı verilmektedir.
Malların sınıflandırılması Son malın üretimi için kullanılan mallara Ara mal denir. Nihai olarak tüketime hazır hale gelen mala ise Son mal denir. Bir mal uzun süre kullanıma hazır halde ise dayanıklı tüketim malı olarak isimlendirilir. Kısa dönemde tüketilen ürünlere ise dayanıksız tüketim malları denmektedir. Bir takım mallar ise diğer mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılır. Bunlara yatırım malları adı verilir. Tarım kesiminden elde edilen işlenmemiş bitkisel ve hayvansal mallara tarımsal mal denir. Doğadan elde edilerek bir işleme tabi tutulan mallara sanayi malı denir
3. Hizmetler İnsanların soyut ihtiyaçlarını karşılayan ve insana fayda sağlayan kavram hizmettir. Hizmet kavramı tıpkı mal gibi ekonomik olan ve olmayan şekliyle ayırılabilir. (Ör: Kendi saçınızı ödeme yapmaksızın yıkayıp, tarayabilirsiniz. Fakat, gelin başı yada damat traşı için bir ödeme zorunluluğu vardır hatta hizmet değerinin oldukça üstünde de olabilir ) Hizmet kavramı durağan değildir Hizmet sadece emekle değil sermaye mallarıyla da sağlanır. Hizmetler mallar gibi stoklanamaz ancak süresi uzatılabilinir. Ekonomide hizmetler tek başına kullanılmayıp, mallar ve hizmetler şekliyle ifade edilir.
5. Fayda ve Değer Bir mal ve hizmetin ihtiyaçları tatmin etme özelliğine fayda denir. Tüketiciler mal ve hizmetlere, onların kendilerine sağladıkları fayda oranında değer verirler. Bazı durumlarda ise faydası çok olan birtakım mal ve hizmetlere az, faydası düşük olanlara daha fazla önem verildiği görülmektedir (İNSANOĞLU TUHAF CANLILARDIR) Fayda ve değer kavramları bu nedenle birbirine sıkı sıkıya bağlı kavramlardır. Bireylerin kişisel ihtiyaçlarına, gelir ve kültür düzeylerine göre mal ve hizmetlerinden sağlayacakları faydaya verdikleri bu öneme değer denir.
Değişeme konu olan (doğan ve değişime ölçü olabilen kıymet) bir malın veya hizmetin fiyatı ile ölçülebiliyorsa buna objektif değer denir. Mal ve hizmetlerin faydasını temel alan kıymetten bahsetmek için ise subjektif değer ifadesi kullanılır. Subjektif değer, toplam fayda ve marjinal fayda ile açıklanır. Bir ekonomide bireylerin mevcut gelirleri ile satın alabildikleri mal ve hizmetleri oluşturan ürünlerin tümünden elde edilen faydaya toplam fayda denir. Bir malın tüketiciye sağladığı faydaya kullanım değeri denir. Bir malın diğer mal ve hizmetlerle değişimini sağlayan değeri ise değişim değeri olarak ifade edilir. ******Tüketilen mal ve hizmetlerin en son biriminin toplam faydaya yaptığı katkıya marjinal fayda denilmektedir.******
Toplam faydaya ilave edilen her birimin faydası giderek azalmaktadır. Her ilave çikolatanın sağladığı ek faydanın azalmasına azalan marjinal fayda denir. Günlük yenen çikolata sayısı Toplam Fayda Marjinal Fayda 1 10 10 2 19(19-10) 9 3 27(27-19) 8 5 35 7 5 50 6 6 55 5 7 59 5 8 52 3 9 55 2 10 55 1 11 55 0 12 55-1 Azalan Marjinal Fayda Yasası
5. Servet Her toplum, belli bir dönemdeki ihtiyaçlarını, esas olarak o dönemde ürettiği mallarla karşılar. Fakat hiçbir toplum günü gününe yaşayamaz. ( Günü gününe yaşanırsa bu duruma çal patlasın gel oynasın durumu denir). Yani yalnızca o dönem elde ettiği malları kullanmaz. Önceki dönemde elde ettiği mallardan da faydalanır. Kısacası bir önceki devrelerde biriktirilen toplam malların hepsine Servet denir.
6. Gelir Gelir, insanların belirli bir dönemde sahip oldukları nakit veya nakit olarak ifade edilebilen unsurların toplamıdır. İhtiyaçların karşılanmasında en önemli husus gelirdir. Gelir arttıkça birey gittikçe artan ihtiyaçlarını daha çok tatmin edebilme şansına sahip olacaktır. (Gelir artıkça satın alınmak istenilen malları aynı ölçüde alabilir miyiz? Engel kanunu) Zorunlu mal Lüks mal Düşük mal Üstün mal Normal mal Giffen mal
Gelir, üretim faktörlerin çeşidine göre farklı şekillerde isimlendirilmektedir İşgücünün payı olarak Toprağın payı olarak Sermayenin payı olarak Girişimcinin payı olarak Ücret Rant Faiz Kar
Tüketim ve tüketim harcamaları Tüketim, mal ve hizmetlerin ihtiyaçların giderilmesi için kullanılmasıdır. Çeşitli ölçütlere göre tüketimi sınıflayabiliriz. İhtiyaç açısından; gıda maddeleri, barınma, giyecek, ısıtma ve aydınlatma harcamaları Malların niteliği açısından; dayanıksız tüketim malları, tüketilen hizmetler, dayanıklı tüketim malları.. Kişilerin, gelirleri arttıkça tüketim harcamalarının yapısı değişir. Bireysel düzeyde olduğu gibi makro düzeyde de toplam gelirin önemli bir kısmı tüketim harcamalarına ayrılır. Bazı malların tüketimi gelir artışın karşısında fazla duyarlı değildir.
8. İşletme (Firma) İşletme, üretim için gerekli üretim faktörlerini satın alıp bunları üretim sürecinden geçirerek mal ve hizmet haline getirip piyasaya arz eden ekonomik birimlerdir. İşletmeler karar birimi olarak tüketicilere göre daha karmaşık bir yapıya sahiptirler. İşletmeler kimi durumda piyasada hem alıcı hem de satıcı durumunda yer alabilirler.
İşletmelerin sınıflandırılması
9. Üretim İnsan ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik mal ve hizmetleri ortaya çıkarılması faaliyetine üretim denir. Üretim faaliyetinde devamlılık söz konusudur. Çünkü, insan ihtiyaçları bir devamlılık göstermektedir. İhtiyaçlar çeşitlendikçe üretim faaliyetleri de buna bağlı olarak değişebilmektedir. Üretim olayının meydana gelmesi için; tabiat, emek ve sermaye gereklidir. Bu üç faktörün organizasyonunu üstlenen ise girişimcidir. Bu dört unsura ise üretim faktörleri denir.
Üretim faktörleri 1. Doğa (tabiat): Genel olarak toprak, yer altı ve yer üstü kaynaklarını kapsayan bir kavramdır. Üretime katılımı; hammadde enerji kaynağı, tarımsal üretim alanı, kuruluş yeri şeklinde olur. Doğal faktörlerin diğer faktörlerden ayıran özelliği sınırlılığı ve doğal oluşudur. 2. Emek(işgücü): Üretim faktörlerinin aktif ögesidir. Bu ögeyi insanlar oluşturur. Üretimde kullanılan emek insanların fiziki gücünü ile fikir gücünden yararlanmaktır. Bu iki gücü kesin olarak ayırmak mümkün değildir. Emek de diğer üretim faktörleri gibi kıttır. (Her insan çalışacak diye zorlanamaz)
3. Sermaye (kapital): Üretilmiş üretim faktörleri olarak tanımlanır. Teknik sermaye; üretim amacıyla kullanılan mallardır. Bu tür mallara sermaye malı adı da verilir. ( evde ısınma, cam ocağını yakma) Sabit ve döner sermaye olarak ikiye ayrılır teknik sermaye. Hukuki sermaye; harcanmasına gerek kalmadan gelir sağlayabilen sermayedir.(tahvil, Bono) Sermaye hem nakti hem de ayni nitelik taşıyabilir. Sermaye, tabiat ve emek gibi diğer üretim faktörlerinden ayıran en önemli özelliği doğada bulunmayıp sonradan üretilmesidir. Bu nedenle miktarının arttırılması mümkündür.
5. Girişimci ( müteşebbis): Bir ekonomik olguyu düşünen, planlayan ve etkin şekilde yürüten, diğer üç üretim faktörünü de bilinçli şekilde koordine ederek bunları üretime koşan güçtür. Girişimcinin en önemli özelliği riski üstlenir. Bu riski üstlenen işletme sahibi veya sahipleridir. (Uzman yöneticiler, kar amacı gütmeyen kurum ve kuruluşlar girişimci değildir) *****Hatırlatma******** Gelir, üretim faktörlerin çeşidine göre farklı şekillerde isimlendirilmektedir İşgücünün payı olarak Ücret Toprağın payı olarak Rant Sermayenin payı olarak Faiz Girişimcinin payı olarak Kar