53. Ulusal Psikiyatri Kongresi, (TPD, 2017) 3-7 Ekim 2017 Bursa, Türkiye SS: 0167 5 Ekim, 2017 18.00 Özkıyım girişimi öyküsü olan ve olmayan bipolar bozukluk olgularının mizaç ve klinik özelliklerinin karşılaştırılması Serhat Tunç 1, Yelda Yenilmez Bilgin 2, Kürşat Altınbaş 3, Hamit Serdar Başbuğ 4 1 Kafkas Üniversitesi Tıp Fakültesi, Psikiyatri Anabilim Dalı, Kars 2 İstanbul Mehmet Akif Ersoy Göğüs Kalp ve Damar Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi 3 Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi, Psikiyatri Anabilim Dalı, Konya 4 Kafkas Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kalp ve Damar Cerrahisi Anabilim Dalı, Kars
GİRİŞ
Kraepelin in Temel Durumları Mizaç emosyonel uyarılara doğuştan yapısal olarak belli bir şekilde otomatik tepki gösterme eğilimi; Karakter ise bireyin görece olarak değişmeyen, nesnel olarak gözlenebilen davranışları ve öznel olarak bildirilen iç deneyimleri olarak tanımlanmaktadır. Akiskal,1983 Kraepelin (1909-1915) dört temel duygulanım görünümünü belirtmiştir: Tipik depresyonla ilişkili depresif tip, unipolar maniyle ilişkili manik veya hipertimik tip, atipik depresyonla ilişkili irritabl (sinirli) tip ve hem mani, hem de depresyonla ilişkili siklotimik tip. Akiskal,2000
Akiskal Mizacı duygudurum bozukluklarının temeli olarak sunmuş ve depresif, hipertimik, siklotimik, irritabl ve anksiyöz (endişeli) mizaç olmak üzere beş temel duygulanım mizaç özelliği tanımlamıştır. Akiskal,1987 Sonraki yıllarda affektif mizaç ve bipolar bozukluk (BB) ilişkisine yönelik birçok araştırma yapılmış ve farklı affektif mizaç özelliklerine sahip BB hastalarında, hastalığın farklı klinik ve gidiş özellikleri taşıdığı gösterilmiştir. Akiskal, 1996; Akiskal,1998; Kesebir 2005
Özkıyım Öte yandan yetersiz tedavi gören veya tedavi görmeyen BB hastalarının yaklaşık %20 sinde özkıyım girişimi görülür. Khuri R,1983 Genel topluma göre özkıyım riski 15 kat fazladır. Maj M,2002 Özkıyım davranışının nedenleri arasında majör depresif bozukluk(mdb) ve olumsuz yaşam olayları kadar, mizaç özellikleri de önemlidir. Rihmer Z,2007;Rihmer A 2009 Birçok çalışma, yetişkinlerde özgül mizaç özellikleriyle özkıyım davranışı arasında güçlü ilişki olduğunu ortaya koymuştur. Rihmer Z,2007;Rihmer A 2009;Akbas S 2010
Amaç Biz de buradan hareketle bu araştırmada siklotimik, irritabl ve depresif mizaç özelliklerinin özkıyım girişimi ile ilişkili olduğu varsayımını sınamak için özgül mizaç özelliklerini ve klinik özellikleri, hastalık öyküsünde özkıyım girişimi olan ve olmayan BB hastalarıyla karşılaştırmayı amaçladık.
YÖNTEM
Metod ve Katılımcılar Çalışmaya 18-65 yaşları arasında, En az ilkokul mezunu, DSM-5 ölçütlerine göre bipolar bozukluk tanılı En az bir aydır remisyonda olan, Hamilton Depresyon Derecelendirme Ölçeği puanı <7 ve Young Mani Derecelendirme Ölçeği puanı <5 olan, Organik mental bozukluğu olmayan, epilepsi ve/veya başka bir majör nörolojik bozukluk veya nörolojik komponenti bulunan bir fiziksel hastalığı olmayan hastalar
Ölçekler ÖLÇEKLER a. Sosyodemografik ve Klinik Veri Formu b. Hamilton Depresyon Değerlendirme Ölçeği (Hamilton, J. Neurol. Neurosurg., 1960; Akdemir ve ark., Psikiyatri Psikol. Psikofarmakol. Derg., 1996) c. Young Mani Derecelendirme Ölçeği (Young ve ark., Br. J. Psychiatry, 1978; Karadag ve ark., Tu rk Psikiyatri Derg., 2001) d. Mizaç Özelliklerinin Değerlendirilme Ölçeği (TEMPS- A) (Temperament Evaluation of Memphis, Pisa, Paris, San Diego Autoquestionaire)
İşlem Çalışmaya alma- dışlama ölçütlerini karşılayan hastalardan ardışık olarak öyküsünde özkıyım girişimi olan 50 ve özkıyım girişimi olmayan 50 hasta araştırmaya alındı. Hastaların sosyodemografik ve klinik gidiş özelliklerine ilişkin bilgiler ülkemizde duygudurum merkezlerinde yaygın kullanılan bir izleme çizelgesi ile toplandı.tırpan K,2004 Hastaların mizaç özellikleri TEMPS- A ile değerlendirildi.
İstatistik Analiz Çalışmada elde edilen bulgular değerlendirilirken, istatistiksel analizler için SPSS 16 for Windows kullanılmıştır. Çalışma verileri değerlendirilirken tanımlayıcı istatistiksel teknikler (ortalama, s tandart sapma, frekans) kullanıldı. Normal dağılım gösteren verilerin ikili karşılaştırmasında Student t testi, göstermeyen parametrelerin iki grup arası karşılaştırmalarında Mann Whitney U test kullanıldı. Niteliksel verilerin karşılaştırılmasında ise ki-kare testi, beklenen frekansların karşılanmaması durumunda Fisher ın exact testi kullanıldı. Anlamlılık p<0.05 ve p<0.01 düzeyinde değerlendirildi.
Bulgular Tablo 1. Özkıyım girişimi olan ve olmayan bipolar bozukluk hastalarının sosyodemografik verileri
Bulgular Tablo 2. Özkıyım Girişimi Olan ve Olmayan Bipolar Hastalarının TEMPS-A Alt Ölçeklerinden Aldıkları Puanların Karşılaştırılması
TARTIŞMA
Tartışma Bildiğimiz kadarıyla bu çalışma hastalık sürecinde özkıyım girişimi olan ve olmayan BB hastalarının TEMPS- A ile değerlendirilen mizaç özelliklerini karşılaştıran ilk çalışmadır. Bu araştırmada depresif, siklotimik ve irritabl mizaç puanları özkıyım girişimi olan hastalarda özkıyım girişimi olmayan BB hastalarına göre daha yüksek saptandı. Bu sonuç bazı mizaç özelliklerinin özkıyım davranışına yatkınlıkla ilişkili olduğu görüşünu desteklemektedir. Kaplan SJ,1997
Tartışma Rihmer ve arkadaşları Rihmer A 2009 TEMPS- A yı kullanarak duygulanımsal mizaç özelliklerini araştırdıkları 150 özkıyım girişimi olan ve 717 sağlıklı kontrolde, özkıyım girişimcilerinde depresif, siklotimik, irritabl ve anksiyöz mizaç özelliklerini anlamlı olarak yüksek saptamıştır. Bu çalışmada özkıyım girişimi olan grupta depresif mizaçtan sonra anksiyöz mizaç özkıyım riski ile en kuvvetli ilişkilendirilen mizaç özelliği olmuştur. Hipertimik mizaç özelliği ise kişiyi özkıyımdan koruyucu mizaç özelliği olarak değerlendirilmiştir. Rihmer A 2009
Tartışma Akbaş ve arkadaşları MDB li 9-18 yaşları arasındaki 114 çocuk ve ergeni annelerini değerlendirmiş, özkıyım girişimi olan grupta anksiyöz mizaç puanları diğer ergenlerden daha yüksek saptanmıştır. Akbaş S,2010 MDB li özkıyım girişimi olanların annelerinin irritabl mizaç özelliği özkıyım girişimi için risk etkeni olarak değerlendirilmiştir. Akbaş S,2010 İrritabl mizaç özelliğinin özkıyım girişimi için risk etkeni olarak değerlendirilmesi; daha karamsar, huzursuzluk yaşayan, yoğun duygu dışa vurumu olan, eleştirel, alaycı tavırlara sahip ve dürtüsel bireyler olarak Akiskal HS,1987 ve aynı zamanda bozuk sosyal işlev ve kişilerarası ilişkilerle karakterize olması Kesebir S,2005 ile ilişkilendirilebilir.
Tartışma Özkıyım girişimi olmayanların annelerindeki hipertimik mizaç özelliği özkıyımdan koruyucu mizaç olarak değerlendirilmiştir. Hipertimik mizacın kişiyi özkıyımdan koruyucu mizaç özelliği olarak değerlendirilmesi, hipertimik mizacın iyimserlik, dışa dönüklük, sosyal olma ve kendine güvenme gibi özellikleri Akiskal HS,1987 ile ilişkilendirilebilir.
Tartışma Pompili ve arkadaşları Pompili M,2012 duygudurum bozukluğu olan 346 yetişkin hastayla yaptıkları çalışmada, siklotimik-depresif-anksiyöz mizaç paternini özkıyım riski ile ilişkili olarak saptamıştır. Kesebir ve arkadaşlarının Kesebir S,2005 50 özkıyım girişimi olgusu ve 50 özkıyım girişimi olmayan psikiyatri polikliniği olgusunu iyilik döneminde değerlendirdikleri çalışmalarında depresif, siklotimik ve anksiyöz mizaç özkıyım girişimi olan olgularda daha sık görülmüştür.
Tartışma Bu sıklık kadınlarda depresif ve siklotimik mizaç için, erkeklerde anksiyöz mizaç için daha çok olarak saptanmıştır. Azorin ve arkadaşlarının Azorin JM,20091090 BB hastasını kohort olarak araştırdıkları çalışmada, %35 inin yaşamında en az bir kez özkıyım girişiminde bulunduğu ve özkıyım girişimini tetikleyen etkenlerden biri olarak siklotimik mizaç saptanmıştır.
Tartışma Akiskal Akiskal HS,1996 siklotimik mizacın gergin duygudurum, patlayıcılık ve öfke nöbetleri, kendini aşırı eleştirme, dürtu ile durgunluk arasında kısa ve düzensiz değişimler, yaratıcı dönemleri verimsiz dönemlerin izlemesi ile ilişkili olduğunu bildirmiştir. Bu özellikler siklotimik mizaç özelliğinin özkıyım için risk etkeni olarak değerlendirilmesine yatkınlık yaratabilir.
Klinik Özellikler Sigara veya alkol kullanımı Aile öyküsü olanlarda Diğer psikiyatrik bozuklukların olması(şizofreni, bipolar ve unipolar dışında) Travma öyküsü oranı Atak nöbeti süresi Kayma yaşayanların oranı Erken başlangıç yaşı Hastalık süresinin uzunluğu İlk depresif nöbet süresince Bozukluğun erken başlangıç döneminde Hastalık süresinin uzunluğu ve ilk tedavi yaşının genç olması
Kısıtlılıklar Örneklem sayısının görece azlığı Sağlıklı bireylerden oluşan bir kontrol grubunun olmaması Mizaç özelliklerinin değerlendirilmesinde özbildirim araçlarının kullanılması Hasta gruplandırması yapılırken özkıyım girişimi öyküsünün temel alınması, henüz özkıyım girişiminde bulunmamış, ancak ileride bulunması olası bazı hastaların özkıyımı olmayan grupta değerlendirilmiş olmasına neden olmuş olabilir.
Sonuç Bulgularımız, BB hastalarında farklı mizaç özellikleriyle özkıyım davranışı arasında bir ilişki olduğuna işaret etmektedir. Bu nedenle, özkıyımla ilişkili özgül mizaç özellikleri ve klinik değişkenlerin belirlenmesi, özkıyımla ölüm riskinin en yüksek olduğu BB hastalarında özkıyımın öngörülmesi ve önlem alınmasını sağlayabilir.
TEŞEKKÜRLER