Kahramanmaraş İlinde Tarımsal Yapı ve Biyolojik Tarım Yaklaşımı

TÜRKİYE BİRİNCİ TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ 8-9 EYLÜL 1994 Kahramanmaraş İlinde Tarımsal Yapı ve Biyolojik Tarım Yaklaşımı Yrd. Doç. Dr. Mithat ' Ar. Gör. Mücahit PAKSOY* Ar. Gör. Nizamettin Giriş Türkiye'de tarım sektörü, ekonomideki önemi ve etkisiyle birlikte, ekonomik gelişmede birçok yönden belirleyici durumdadır. Ülke nüfusunun yarıdan fazlası geçimini tarımdan sağlamaktadır. Ekonominin diğer sektörlerinde canlılık büyük ölçüde tarımsal üretime bağlıdır. Bununla beraber tarım sektöründe birçok sorunlar bulunmaktadır. Tarımsal nüfusla toprak arasındaki dengesizlik, tarımdaki işletmelerin çoğunun ekonomik bir üretim birimi haline gelmeyişi, fiziksel ve kurumsal yapı bozuklukları, tarımsal kaynakların verimli ve etkin kullanılmasını güçleştirmekte, böylece tarımda verim ve gelir düşüklüğü devam etmektedir (Talim, ve ark., 1990). Türkiye'de olduğu gibi Kahramanmaraş ilinde de tarımda görülen yapısal bozukluklar bulunmaktadır. İlin ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayanmaktadır. İlde iktisaden faal nüfusun %72'si tarımla uğraşmaktadır (DİE, 1993a). Gayri safi üretim içinde tarımın payı 1986 yılı itibariyle %22,8'dir. Türkiye'de1986 yılı itibariyle gayri safi yurtiçi hasılada ilin tarımsal payı %1.48'dir (Kamalak, 1994). İl bitkisel üretim değeri açısından 21.'ci sırada yer almaktadır (Morel, 1993). Materyal ve Metod Araştırma materyalinin önemli bir kısmı; Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından yayınlanan, çeşitli yıllardaki Türkiye İstatistik Yıllığı, Tarımsal Yapı ve Üretim, Tarımsal Üretim Değeri istatistiklerinden elde edilen veriler oluşturmuştur. Ayrıca Tarım İl Müdürlüğü kayıtlarından da yararlanılmıştır. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Ziraat Fak. Tarım Ekonomisi Bölümü 219

TÜ R KİYE BİRİNCİ TARIM EKO NO M İSİ KO NG RESİ 8-9 EYLÜL 1994 Araştırma Sonuçları ve Bulgular A ra zi V a rlığ ı ve K u lla n ılış ı İlin toplam arazi varlığı 1.432.700 hektar'dır. Bunun yaklaşık % 36.72'si kültür arazisi, % 35,23 ü orman, % 18,3 ü çayır-m era, yaklaşık %10'u ise kültür dışı araziden oluşmaktadır. Mevcut işlenen arazinin 110.502 hektarında nadaslı kuru tarım, 403.927 hektarında ise nadassız kuru tarım yapılm aktadır. ültür arazisi içinde sulanabilir arazi varlığı 338.000 hektar olduğu halde halihazırda sulanan alan, bu alanın % 53 ü civarında olup, 179.524 hektardır. Bu miktar sulanan arazinin %32,5'i yani 58.393 hektarı devlet sulam ası (32.447 ha'ı DSİ ve 25.946 ha'ı Köy Hizmetleri sulaması), geriye kalan % 67,5 i yani 121.131 hektarı ise halk sulaması şeklindedir. Türkiye'de toplam sulanan arazinin %74'ü devlet sulaması, %26'sı ise halk sulam ası şeklindedir. Çizelge.1 Kahramanmaraş İlinde Arazi Varlığı ve Kullanım Oranı Arazinin Çeşidi Miktarı (ha) Oranı L%\ Sulu (ha) Kuru (ha) Tarla Ar. 396.191 172.724 223.667 Ekilen Nadas 78.310 78.310 ToDİam 474.501 33.12 172.724 Mevve 15.651 _ 6.800 -Sebze. 5.548.0,39.. Zevtin 3.304 0.23 Baq_... 27.531 1.93 27.531 C avır-m era 262.017 _ 18,30. Orman 504.813 35.23 K ültür Dışı 139.335 9.72 ToDİam 1.432.700 100-00 179.524 329.508 K a y n a k : A n o n y m o u s, *. Tarımsal Üretim Durumu ve Üretimin Bileşimi İlin gerek ekolojik gerekse toprak varlığı bakım ından tarım potansiyeli yüksektir. İlde ağırlıklı olarak buğday, pam uk, şekerpancarı, 220

TÜRKİYE BİRİNCİ TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ 8-9 EYLÜL 1994 nohut, kuru fasulye yetiştirilmektedir. Kırmızı biber ise ilin geleneksel ürünüdür. İl baklagillerin üretimi açısından Türkiye'de önemli bir yer işgal eder. Meyvecilik bakımından elma ve kayısı yaygın yetiştirilmektedir. Bunun yanısıra bağ, zeytin ve antepfıstığı da önemli bir yer teşkil eder. İlde hayvancılık yeterli düzeyde gelişme gösterememiştir. Hayvan sayısı yeterli olmakla birlikte, hayvansal üretim miktarı düşüktür. Özellikle tavukçuluk pek gelişmemiştir. Çizelge 2. Kahramanmaraş İlinde Bitkisel Üretim Durumu (1992) Ürün Ekilis Türkiye'deki Üretim Türkiye'deki Verim (ha) Pavı (%) (ton) Pavı (%) (Kg/da) Buadav 198.651 2.07. 481.503 2.50 242 Pamuk(kütlü) 11.950 1.87 28.770 1.94 241 Sekemancarı 17,634 4,4 793.533 5.25 4.534 Kırmızıbiber... 1.520 5.080 334 Nohut 73.880 8.63 75.999 9.87.103 Kurufasulve 15.221 9.06 20.801 10.4 137 Baö.23,813 4.13 103.858 3.00 436 Zevtin 2,428 0.42 Anteüfıstıaı m 2,751 9-5 Kaynak: D İE.T a r ım s a l Y a p ı v e Ü r e t im 1992. 221

TÜRKİYE BİRİNCİ TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ B-9 EYLÜL 1994 Çizelge 3. Kahramanmaraş İlinde Hayvan Varlığı ve Hayvansal Üretim Durumu (1992) Havvan Havvan Türklve Hayvansal Üretim Türkiye Cinsi Savısı n içindeki Pavı Ürün Cinsi Miktarı İçindeki (%) Iton) Pavı f%1 Kovun 724.240 1.84 Süt 210.055 2.04 Keçi 190.790 1 81 _Et 3 975 0.88 Sıöır 133.090 1.11 Yaoaöı 934 2.14 Manda 520 0 20 Kıl 50 1.30 Arı 53.002 1.50 Bal 732 Kovanı Tavuk 536.855 0.35 Balmumu 59 2.02 Yumurta 47.032 0.57 ( ) A r ı'd a k o v a n s a y ıs ı. K a y n a k : D İE, T a r ım s a l Y a p ı v e Ü re t im 1992. f1000 adeti İlde 1989 yılı itibariyle tarımsal üretim değeri içinde, bitkisel ürünler %80, canlı hayvanlar % 13, hayvansal ürünler ise %7 pay almaktadır. İl bitkisel üretim değerinin %67'si tarla ürünlerinden, %23'ü meyve üretiminden, %10'u ise sebze üretiminden sağlanmaktadır. Hayvansal üretim değerinin ise %85'ini süt, %9 unu yumurta, %6'sını ise diğer hayvansal ürünler oluşturur (DİE, 1993b). Nüfus ve İşgücü Kahramanmaraş'ta merkez ilçe ile birlikte toplam 10 ilçe, 515 köy vardır. 1990 yılında yapılan nüfus sayımına göre il nüfusu 892.952 olup, bunun % 45,5'i şehirde, %54.5 i köyde yaşamaktadır. Türkiye'de kırsal kesimde yaşayan nüfusun oranı %41 olmasına rağmen, Kahramanmaraş ilinde % 54.5'tir. Türkiye'deki nüfus yoğunluğu km* 'de 73 kişi olup, ildeki nüfus yoğunluğu ise 62 dir. İlde nüfus artış hızı binde 12.2 olup il dışarı göç veren illerdendir. (DİE, 1993a). İlde okur-yazarlık oranı ise %88'dir (Anonim, 1992b). 2 2 2

TÜRKİYE BİRİNCİ TARIM FKONOMİSİ KONGRESİ B-9 EYLÜL 1994 İlde iktisaden faal nüfusun %72'si tarım kesiminde bulunmakta olup, bu oran Türkiye ortalamasından oldukça yüksektir. Tarımda çalışan iktisaden faal nüfusun %54'ü kadın, %46'sı erkek'tir. Bu durum ilde tarım kesiminde çalışanların yarıdan fazlasını kadınların oluşturduğunu göstermektedir. İktisaden faal nüfusun %26.5'i ücretli, %0.5'i işveren, %22'si kendi hesabına, %51 i ücretsiz aile işçisi olarak çalışmaktadır. Tarımsal aktif nüfus başına 19.7 dekar işlenen arazi düşmektedir. Tarım İşletmelerinin Yapısı ve Özellikleri Tarım İşletm elerinin B üyüklükleri Son yapılan tarım sayımı sonuçlarına göre Türkiye'deki tarım işletmelerinin %1,75'i, işlenen arazinin ise %1,2 si Kahramanmaraş ilinde yer almaktadır. Bu işletmelerden %99,91'i 500 dekardan küçük, ancak %0,09 gibi çok az bir kısmı 500 dekardan büyüktür. İşletmelerin %42,26'sı 20 dekardan, %73,31'i 50 dekardan küçüktür ve bunlar işlenen toprakların %33,65 ini kullanmaktadırlar (Çizelge 4). İşletmeler işledikleri toprak genişliklerine göre de farklılıklar göstermektedir. Tarım sayımı sonuçlarına göre 100 dekardan küçük işletmeler işlenen alanların %60,28'ini, büyük işletmeler ise %39,72 ini işlemektedirler. Çizelge 4. Kahramannaraş İlinde Tarım İşletmelerinin Büyüklükleri ve İşledikleri Arazinin Dağılımı (%) İsletme Büyüklüğü (da) K a y n a k : D İE, İsletme Sayısı Arazi <5 6.45 0.43 5-9 11.14 1.8 10-19 24.67 8.58 20-49 31.07 22.84 50-99 16.74 26.73 100-199 7.93 25.29 200-499 1.91 12.84 500-999 0.09 1.38 1000+ - 223

TÜRKİYE BİRİNCİ TARIM EKO NO M İSİ KO NG RESİ 8-9 EYLÜL 1994 Arazi Tasarruf Şekli Kahram anm araş ilinde kendi arazisinde tarım sal faaliyette bulunan işletmelerin oranı Türkiye ortalam asından yüksektir. Bu oran 1990 yılında %96,36 olmuştur. İlde yalnız kendi arazisinde tarım sal faaliyette bulunan işletmelerin Türkiye'deki işletmeler içindeki oranı %1,82'dir. Bu oran ilin işlenen arazi içindeki payından yüksektir. İlde işlenen tarım alanlarının birçok ile göre az olması, işlenen arazi içindeki payın düşmesine neden olm aktadır. ilde başkasından arazi tutup başkasına arazi vermeyen işletmelerin oranı %2,95 olup Türkiye ortalam asından düşüktür. Yalnız kira ile arazi İşleyenlerin oram %0.52, yalnız kiracılıkla arazi işleyenlerin oranı ise %0.17'dir. Kiracılık ve ortakçılıkla arazi işleyenlerin oranı Türkiye ortalam asından düşük olup, ilde bu tür arazı tasarruf şekilleri yaygın değildir. Çizelge 5. Kahramanmaraş İlinde Arazi Tasarruf Şekline Göre İşletme Sayısı ve İşlenen Arazinin Oranı (%) Arazi T asarruf Sekli Yalnız kendi arazisini isletenler Başkasından arazi tutup başkasına arazi verm evenler Yalnız kira ile arazi isletenler Yalnız ortakçılıkla arazi isletenler Dider şekilde arazi isletenler İki veva daha fazla tasarruf seklivle arazi isletenler K a y n a k. D İE, 1 9 9 3 c. İsletme Arazi Savısı 96.36 92.56 2.95 6.89 0.52 0.28 0.17 0.27 - - - - Tarım Tekniği ve Girdi Kullanım Düzeyi Tarımda temel üretim faktörü olan toprak ve işgücü veriminin artırılm ası; mekanızasyon, gübreleme, sulama, enerji, tohumluk, ilaçlama gibi modern girdilerin yoğun kullanım ı ile ilgilidir, ilde 1974 yılında işlenen 224

TÜRKİYE BİRİNCİ TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ 8-9 EYLÜL 1994 alan 386.904 ha iken 1992 yılında 526.535 ha'a, sulanan alanlar ise 99.006 ha'dan 179.524 ha'a ulaşmıştır, önceleri daha çok monokültür tarım yapılan ilde, son yıllarda ikinci ürün tarımının gelişmesiyle bu durum azalma eğilimi göstermektedir. Ayrıca 1985 yılında ilde bir şeker fabrikası kurulmasıyla endüstri bitkilerinden şekerpancarı ekilişi ve üretimi artmıştır. Bu nedenle yörede özellikle gübre kullanım düzeyinde bir artış gözlenmiştir. İlde tarımda belli başlı girdi kullanımındaki gelişmeler aşağıda görülmektedir: Çizelge 6. Kahramanmaraş İlinde G übre Kullanım Miktarı (ton) ve Türkiye ile A kdeniz B ölgesi İçinde A ldığ ı Pay (% ) Yıllar N P2 O5 k 2 o Toplam Türkive İçindeki Payı (%) Akdeniz Böl. Pavı (%) 1986 JL1.601. 5.0 4 6 236 16.883 _ J L 1 Q 7.11 1987 J 7.1 0 6 6.1 4 0 550 _23*796 1.30 8.0 6 1988 16.167 7.0 1 6 305 23.488 1.50 9.02 1989 17,784 7.381 1^20.8 2 6.4 6 4 1.50 8.23 1990 17.791 9.4 1 5 1*002 2 8.2 0 8 1.49 8.6 4 1991 21.994 10.435 663 3 3.0 9 3 1.87 10.22 i9âa_ 23.550 12.534 1.248 37.3 3 3 1.94 10.98 Kaynak: Anonim, 225

TÜRKİYE BİRİNCİ TARIM EKONOMİSİ KO NG RESİ 6-9 EYLÜL 1994 Çizelge 7. Kahramanmaraş İlinde Zirai İlaç Kullanım ı (kg) İlaç Türü _ 1990. 1991 1992 1993 _lnsektisit 209.293 117 893 119.143 240 424. Funaisit 624.691 499.948 500.266 488.586 _Herbisit 63 950 51.200 51.200 56 040 Diöerleri 11.610 8.612 8,719 7,224 Toolarn.... 909 774 677.653 679.330 792.274 Türkiye'deki 2.67 1.93 m - Pavı (%1 K a y n a k : T a n m İf M ü d ü r l ü ğ ü K a y ı t l a n, 1 9 9 0-1 9 9 3. Ç ize lg e 8. K ahram anm araş İlinde T a rım s a l A ra ç ve G ereç Sayısı Tarım Araç ve 1989 1990 1991 1992 Gereçler Traktör 6.876 6.826 7.165 7,255 Pulluk 8.035.İ412 9,147 9 179 Kültüvatör 5.425 5.595 5.592 5.600 Mibzer 1832 1.890 1.959 1.966 Biçerdöver 2 64 55 K a y n a k : D İE, T a r ı m s a l Y a p ı v e Ü r e t im, 1 9 8 9-1 9 9 2. il mekanizasyon düzeyi açısından Türkiye ortalam asının altında gelişme gösterm iştir.1992 yılına göre ilde tarım alanlarının birimine düşen traktör gücü 0,75 BG/ha olup, bu oran 1.6 BG/ha olan Türkiye ortalam asından düşüktür. İlde 1000 hektara düşen traktör sayısı ise 14, bir tarım traktörüne düşen tarım alanı ise 72,5 hektardır. Biyolojik Tarım Yaklaşımı Türkiye'de yetişen belli başlı yaklaşık 60 kültür bitkisi ve ürünlerinde zarar yapan 300 kadar (bakteri, mantar, yabancı ot ve virüs) türlerinden 226

TÜRKİYE BİRİNCİ TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ B-9 EYLÜL 1994 35-40 ile, 500 kadar zararlı böcek ve hayvan türlerinden 80-100'ü ekonomik önem taşımaktadır. Kahramanmaraş'ta halen ekonomik öneme haiz 50 zararlı böcek ve 15 bitki hastalığı ile mücadele yapılmaktadır. Kahramanmaraş'ta hububat sahalarında zarar yapan Süne zararlısına karşı 1983 yılına kadar geniş alanlarda ve 1983 yılında ise mevzi olarak ilaçlı mücadele yapılmıştır. Ancak 1984 yılından itibaren günümüze kadar süne zararlısı için hiç ilaç kullanılmamıştır. Bunun elde edilmesinde en önemli faktör süne ergin parazitleridir. Süneli hububat sahalarında bu ergin parazitin 1982 yılında tesbiti ve korunmasıyla başlayan bu ilaçsız dönem neticede ekonomik olarak çok önemli katkı sağlamıştır. Süne ilaçlamasının yapılmamasıyla hububat sahalarında barınan birçok faydalı böcek türleri de korunmuştur. Dolayısıyla bu sahalardan pamuk ekilişlerine intikal eden faydalı böcekler, pamuk zararlıları için yapılan ilaçlamaları da azaltarak yer yer ilaçlama yapılamadan pamuk tarımı yapma imkanını vermiştir, öte taraftan bölgede pamuk zararlılarına karşı 6 adet faydalı böcek tesbit edilmiştir. Pamukta beyaz sinek mücadelesi de zarar eşiğinin altında olduğu için yapılmamaktadır. Kimyasal ilaçların çevreye verdiği olumsuz etki, yeni mücadele metodlarının uygulanmasını zorunlu kılmaktadır. Bu açıdan son yıllarda biyolojik mücadele önem kazanmıştır. Kahramanmaraş biyolojik mücadelenin uygulanacağı potansiyele sahip bir bölgedir. Çukurova gibi yoğun kimyasal ilaç kullanılan bölgeye kıyasla çok az kimyasal ilaç kullanılmaktadır. Ayrıca bölgede faydalı böcek populasyonu yüksek olup, önemli bazı zaralıları baskı altında tutmaktadır. İlde kuzeyde bulunan ilçelerde (Afşin, Göksün, Elbistan) hem ekolojik hem de hastalık ve zararlı bakımından az etkilenmiş bir bölge olması dolayısıyla, buralarda özellikle patates, şekerpancarı tohumluğu yetiştiriciliği yapılma imkanı vardır. Yine büyük bir meyvecilik potansiyeline sahip kuzey ilçelerinde (Afşin, Göksün) halen fidan yetiştiriciliği yapılmakta olup, bu bakımdan hem ilin hemde çevre illerin ihtiyacını karşılayacak bir yapıya sahiptir. GAP bölgesinin devreye girmesiyle büyük bir tohum, fidan ve fide ihtiyacı ortaya çıkacaktır. Özelllikle endüstri bitkilerinden pamuğun GAP'ta büyük bir oranda ekileceği gözönüne alınırsa, tohumluk ihtiyacının önemi büyüktür. Kahramanmaraş ili GAP'ın pamuk tohumluğu karşılayacak yapıdadır. GAP'ta sulu tarımla birlikte artış gösterecek sebze tarımının paralelinde gelecek fide ihtiyacı, yine il tarafından karşılanacak ölçüdedir. Ayrıca ilin meyve fidanı ihtiyacını da temin edecek potansiyele sahip olduğu görülmektedir. GAP bölgesine yakın olması dolayısıyla da ilin tohum, fidan ve fide temini bakımından önemi artacaktır. 227

TÜRKİYE BİRİNCİ TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ 8-9 EYLÜL 1994 Sonuç Kahramanmaraş ili gerek arazi potansiyeli ve gerekse sulama bakımından geniş olanaklara sahiptir. İlin GAP alanına yakınlığı da gözönüne alınarak özellikle bazı ürünlerde (patates, ayçiçeği, buğday, pamuk gibi) tohumluk üretimi için uygun ekolojileri bulunmaktadır. İlde mevcut tarımsal üretim büyük oranda ilaçsız yapılmaktadır. Gübre kullanım düzeyi düşüktür. Bu haliyle korunduğu takdirde, il dışardan gelen yeni hastalık ve zararlıları kendi ekolojik koşullarında etkisiz duruma getirebilecek faydalı böcek populasyonuna sahiptir. Bu konuda özellikle Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile Üniversitenin işbirliğinde beraberce yürütüldüğü takdirde başarı kazanır. Ülkemizde yapılacak bu uygulama diğer bölgelerimizde de örnek olması bakımından önemlidir. 228

TÜRKİYE BİRİNCİ TARIM EKONOMİSİ KONGRESİ B-9 EYLÜL 1994 Kaynaklar Anonim, 1974. Kahramanmaraş İli Toprak Kaynağı Envanter Raporu. Köyişleri ve Kooperatif Bakanlığı Topraksu Genel Müdürlüğü. Ankara. Anonim, 1990. Tarım il Müdürlüğü Bitki Koruma Şubesi Kayıtları. Kahramanmaraş. Anonim, 1991. Tarım il Müdürlüğü Bitki Koruma Şubesi Kayıtları. Kahramanmaraş. Anonim, 1992*. Kahramanmaraş İlinin Tarımsal Yapısı. Tarım İl Müdürlüğü. Kahramanmaraş. Anonim, 1992b. Kahramanmaraş İli Yıllık Ekonomik ve Ticari Durumu Hakkında Rapor. Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü. Kahramanmaraş. Anonim, 1993*. Gübre Tüketim istatistikleri Kataloğu (1960-1992), Gübre Üreticileri Derneği Yayınları, Genel Yayın No:86, Ankara. Anonim, 1993b. 1992 Yılı Çalışma Raporu. Tarım İl Müdürlüğü. Kahramanmaraş. Anonim, 1994. 1993 Yılı Çalışma Raporu. Tarım İl Müdürlüğü. Kahramanmaraş. DİE, 1992. Tarımsal Yapı ve Üretim 1989. Yayın No: 1505. Ankara. DİE, 1993*. Genel Nüfus Sayımı 1990. Nüfusun Sosyal ve Nitelikleri Yayın No: 1616. Ankara. DİE, 1993b. Tarımsal Üretim Değeri 1989. Yayın No: 1608. Ankara. DİE, 1993c. Türkiye İstatistik Yıllığı 1993. Yayın No: 1620. Ankara. DİE, 1993d. Tarımsal Yapı ve Üretim 1990. Yayın No: 1594. Ankara. DİE, 1993*. Tarımsal Yapı ve Üretim 1991. Yayın No: 1633. Ankara. DİE, 1994. Tarımsal Yapı ve Üretim 1992. Yayın No: 1685. Ankara. Görgel, H.M., 1994. Kahramanmaraş ta Kullanılan Tarımsal İlaçların Çevreye Etkileri ve Önlemler. Kahramanmaraş ve Çevre Paneli. 7 Haziran 1994. Kahramanmaraş. Horasan, H.Y., 1992. Kahramanmaraş'ı Tanıyalım. Özkan Matbaacılık. Ankara. Kamalak, M., 1994. Kahramanmaraş'ın İktisadi Durumu. Teknik Eleman, T.E.D Kahramanmaraş Şubesi, Yıl: 1, Sayı:3, Lazer Ofset. Ankara. Morel, H., 1993. Kahramanmaraş İlinin Tarımsal Yapısı. Teknik Eleman, T.E.D Kahramanmaraş Şubesi, Kurtuluş Özel Sayısı, Lazer Ofset. Ankara. Talim, M., ve ark., 1990. Türk Tarımında Yapısal Sorunlar ve Yapının İyileştirilmesi. Türkiye Ziraat Mühendisliği 3. Teknik Kongresi. 8-12 Ocak 1990. Ankara. 229