ARZU ÇUBUK UFUK ALPKAYA KÜBRA KESKİN YONCA ÖZTÜRK Marmara üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Marmara üniversitesi, Spor Bilimleri Fakültesi, İstanbul Marmara üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Marmara üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul
GİRİŞ Fiziksel aktivite, iskelet kaslarının kullanılması sonucu üretilen, bazal düzeyin üzerinde enerji harcamayı gerektiren bedensel hareketler olarak tanımlanabilir (Ward 2007; Özer 2001). Beden eğitimi derslerine katılım, halk oyunları ve dans gibi ritmik faaliyetler, teneffüslerde oynanan oyunlar, okula gidiş geliş zamanlarında yapılan yürüme ve ders dışı aktiviteler okullarda yapılan fiziksel aktivitelerdendir (Hansson 2014).
Düzenli fiziksel aktivite, çocukların ve gençlerin sağlıklı büyümesi ve gelişmesi, istenmeyen kötü alışkanlıklardan korunma, sosyalleşme, yetişkinlikte çeşitli kronik hastalıklardan korunmada, kilo kontrolünde, bir başka deyişle tüm hayat boyunca yaşam kalitesinin arttırılmasında önemli görülmektedir (Saygın 2012; Özer 2001). Hareketsiz yaşam tarzı ve beslenme bozuklukları obezite hastalığının oluşmasına neden olan iki temel faktör olarak bildirilmiştir (Tanumihardjo ve ark., 2007; Kaidar-Person ve ark. 2008).
Obezite, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından "sağlığı bozacak ölçüde vücutta anormal veya aşırı yağ birikmesi" olarak tanımlanmaktadır. Toplumda obez bireyler ön yargılara ve damgalanmalara maruz kalabilmektedirler. Aynı zamanda obezite sorunu olan bireyler; iş yerlerinde, eğitim aldıkları kurumlarda, başvurdukları sağlık kuruluşlarında, medyada ve kişisel ilişkiler gibi hayatın pek çok alanında olumsuz davranışlarla karşılaşabilmektedirler (Balcıoğlu, Başer 2008; Türkiye EMD 2014; Sert ve ark. 2016).
Obezite ile birlikte ortaya çıkan psikolojik ve sosyal sorunların sebepleri arasında bireylerin obez bireylere karşı önyargıları ve obez bireylere karşı ayrımcı tutumları en sık rastlanan olgulardır. Önyargı eksik hatalı bir yargılama süreci sonucunda öteki şahıs ve gruplara karşı olumsuz, hoşgörüsüz, haksız ve ayırımcı tutumlar olarak tanımlanabilir (Gürses, 2005; Ercan, ve ark. 2015).
AMAÇ Ortaokul öğrencilerinin fiziksel aktivite düzeyleri ile obez akrana yönelik tutumları arasındaki ilişkinin ortaya konulmasıdır.
YÖNTEM Araştırmaya İstanbul ilinde 2 devlet okulu yaşları 11-13 ( X= 12,19 ± 0,82 yıl ) arası olan toplam 402 ( 204 kadın, 198 erkek ) öğrenci gönüllü olarak katılmıştır. Fiziksel aktivite düzeyini belirlemek için Kowalski ve ark. (2004) tarafından geliştirilen (Physical Activity Questionnaire for Older Children ), Sert ve Temel (2014) tarafından Türk toplumuna uyarlanan Çocuklar İçin Fiziksel Aktivite Soru Formu kullanılmıştır. Herhangi bir spor klübünde veya okul takımında spor yapan öğrenciler araştırma kapsamı dışında bırakılmıştır.
Öğrencilere formun son 7 gün içerisindeki yapmış oldukları fiziksel aktiviteyi belirlemeye yönelik olduğu belirtilmiştir. Formun güvenirliği r=0.74 olarak belirlenmiştir. Form 5 li likert tipidir. Öğrencilerin obez akranlarına yönelik tutumlarını belirlemek için Çelik ve ark. (2015) tarafından geliştirilen Obez Çocuklara Yönelik Tutum Ölçeği kullanılmıştır. Ölçekte toplam 16 soru bulunmaktadır ve 5'li likert tipiyle hazırlanmıştır.
Çocukların obez akranlarına yönelik oluşturulmuş olan tutum cümlelerine ne kadar katılıp katılmadıkları sorulmuş ve 1-5 (1= kesinlikle katılmıyorum, 2=katılmıyorum, 3=kararsızım, 4=katılıyorum, 5= Tamamen katılıyorum) puan arasında derecelendirmeleri istenmiştir. Ölçekten alınabilecek en düşük puan 16, en yüksek puan 80 dir. Ölçekten alınan toplam puan yüksek ise obez çocuklara yönelik olumlu tutumu, düşük ise obez çocuklara yönelik olumsuz tutumu göstermektedir. Çocuklara birinci gün fiziksel aktivite formu, aynı çocuklara ikinci gün obez akrana tutum ölçeği verilmiştir. Çocukların ölçek ve form hakkındaki soruları araştırmacılar tarafından yanıtlanmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde SPSS 16.0 programı kullanılmış ve parametreler arasındaki ilişki Pearson korelasyon analiziyle yapılmıştır.
BULGULAR Tablo 1. Öğrencilerin Yaş, Boy, Kilo, Fiziksel Aktivite Düzeyi ve Obez Akranlarına Yönelik Tutum Değerleri Özellik Min. Maks. X SS Tüm Grup n=402 Kadın n=204 Erkek n=198 Yaş(Yıl) 11,00 13,00 12,19,82 Boy(m) 1,32 1,75 1,54,09 Kilo(kg) 30,00 75,00 47,30 10,49 Fiziksel Aktivite 10,29 38,67 28,40 6,95 Obez Tutum 31,00 80,00 65,41 10,13 Yaş(Yıl) 11,00 13,00 12,19,82 Boy(m) 1,32 1,75 1,54,08 Kilo(kg) 30,00 75,00 47,00 10,41 Fiziksel Aktivite 10,29 38,48 28,05 7,44 Obez Tutum 33,00 80,00 65,97 9,791 Yaş(Yıl) 11,00 13,00 12,19,828 Boy(m) 1,32 1,75 1,54,095 Kilo(kg) 33,00 75,00 47,61 10,59 Fiziksel Aktivite 11,00 38,19 28,76 6,42 Obez Tutum 31,00 80,00 64,83 10,46
Tablo 2. Tüm Grup Fiziksel Aktivite Düzeyi ve Obez Akranlarına Yönelik Tutum Arasındaki ilişki. Değişken Fiziksel aktivite Obez Akrana Tutum Fiziksel aktivite r 1 -,074 Tüm Grup p,139 Obez Akrana r -,074 1 Tutum p,139 Fiziksel aktivite r 1 -,104 Kadın p,140 Obez Akrana r -,104 1 Tutum p,140 Fiziksel aktivite r 1 -,036 Erkek p,614 Obez Akrana r -,036 1 Tutum p,614
SONUÇ VE TARTIŞMA Çalışmamızda öğrencilerin fiziksel aktivite düzeylerinin tüm grup, bayan, ve erkek olarak baktığımızda orta düzeyde aktif olduğu bulunmuştur. Erica ve ark. (2014) Voss ve ark. (2013) Fiziksel Aktivite Formu kullandığı çalışmasında her soruyu kendi içerisinde değerlendirmiş bizim çalışmamıza benzer sonuç bulmuştur. Yapılan başka çalışmalarda kadınların fiziksel aktivite düzeyinin daha düşük olduğunu gözlenmiştir ( Tunç ve İşler, 2007; Aksoydan ve Çakır, 2011; Kudaş ve ark., 2005; Şanlıer, 2005).
Ancak Bayrakdar ve Saygın (2010) çocukların günlük adım sayılarını hesaplamış ve fiziksel aktivite düzeylerinin düşük olduğunu belirlemişlerdir. Akman ve ark. (2012) adolesanlarda düşük aktivite seviyesi olduğunu belirtmiştir. Aksoydan ve Çakır (2011) adolesanların %79 unun inaktif olduğunu belirtmiştir.
Yapılan çalışmalarda farklı sonuçların elde edilmesi fiziksel aktivite ölçüm tekniklerinden olabileceği gibi, Tarakcı ve arkadaşlarının da (2015) belirttiği üzere, fiziksel aktivite düzeyi her yaşta farklılık gösterebilir ve fiziksel aktivite seviyesini etkileyen faktörler sedanter davranışlar, okul, aile, toplum, aktif ulaşım, organize spor programları, aktif oyun katılımı, fiziksel yapı ve çevre olabilir. Çalışma grubumuz olan öğrencilerin obez akranlarına karşı tutumlarının ise olumlu olduğu görülmüştür. Holub (2008) kreş ve anaokulu çağındaki çocuklarda kilolu ya da obez okul arkadaşlarına karşı olumsuz tutum ve önyargılar olduğunu bildirmiştir.
Bacon ve ark. (2001) Robinson ve ark. (1993), Usta ve ark. (2015), Teachmen ve arkadaşlarının (2003) obez bireylere karşı tutumlarla ilgili yaptıkları çalışmalar incelendiğinde sosyal yaşantıda obez bireylere karşı olumsuz düşüncelerin olduğu, bunun da obez bireylere karşı olumsuz tutum ve davranışların sergilenmesine yol açtığı görülmektedir. Bu davranışların bilinçli ve isteyerek olabileceği gibi, bilinçsizce ve önyargılar nedeniyle de ortaya çıkabileceğini belirtmişlerdir. Obezite önyargısı ise eğitim, sağlık gibi pek çok alanda bireylerin karşılaştıkları hoşgörüsüz, olumsuz tutum ve davranışlara maruz kalma olarak tanımlanabilmektedir (Altınayak ve ark. 2017).
Genel olarak obez kişilere karşı güvenilmez, akılsız, çirkin, aptal, mutsuz, huysuz gibi düşünceler ve ön yargılar geliştirildiği bildirilmektedir (Brownell 2005; Hansson ve Rasmussen 2014). Obez ve kilolu bireylere karşı sosyal yaşantıda sergilenen olumsuz tutum ve davranışlar spesifik olarak aile içerisinde, okul yaşantısında ve iş ortamında da görülmektedir(musher ve ark. 2007; Puhl ve Brownell 2001; Falkner ve ark. 1999). Araştırmalarda aşırı kilolu veya obez akranlara karşı bu olumsuz tutum ve davranışların anaokulundan üniversiteye kadar her aşamada ortaya çıkabileceği söylenmektedir. Holub (2008) çocuklardaki bu olumsuz tutumun kreş ve ana okulu seviyesinden başladığını bildirmiş, Harris ve ark. (1998) kişilerde hem kendilerinin hem de diğer insanların obez olma durumuna karşı olumsuz tutum ve davranış sergilediklerini bildirmişlerdir.
Uluöz (2016), Altınayak ve ark. (2017) yapmış oldukları çalışmada üniversite öğrencilerinin obez bireylere karşı büyük oranda olumlu tutum içinde oldukları bulunmuştur. Sonuçlarımıza göre öğrencilerin obez akranlarına karşı olumlu tutum sergiledikleri görülmektedir ve bu durum sevindiricidir. Çocukların obez akranlarına karşı tutumları yaş ilerledikçe olumlu davranışa doğru ivmelenmekte olduğu söylenmektedir (Uluöz 2016; Altınayak 2017; Holub 2008). Çocuklardaki bu olumsuz tutumun kreş ve anaokulu seviyesinden başladığı düşüncesi belki de bizim yaş gubunda olumluya doğru yönelmiş olabilir.
Çalışmamızda fiziksel aktivite ile obez akrana karşı tutumu incelediğimizde bir ilişkinin olmadığı bulunmuştur (p>0.05). Yaptığımız literatür taramasında iki özellik arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmaya rastlayamadık. Çocukların obez akrana karşı tutumlarının olumlu çıkması diğer çalışmalardan farklılık göstermesi sevindiricidir. Bu iki özellik arasında bir ilişkinin olmaması ve fiziksel aktivite düzeylerinin orta düzeyde aktif çıkmaları onların obeziteyle belki de fiziksel aktivite arasında olumsuz veya olumlu ilişki kurmamalarından kaynaklanıyor olabilir.
KAYNAKLAR Saygın, Ö (2012). Çocukların Fiziksel aktivite Düzeyleri ve vücut Kompozisyonlarının Belirlenmesi. Muğla Üniversitesi Yayınları. S. 28. Muğla Özer K. (2001) Fiziksel Uygunluk. Nobel Yayın dağıtım. S.24-26. Altınayak S Ö; Gür E. Y., Apay S. E.; Özkanbelik H. (2017). Öğrencilerinin Obez Gebelere Karşı Önyargısı. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi,;20:3 Balcıoğlu İ, Başer SZ. (2008). Obezitenin Psikiyatrik Yönü. İÜ Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri Sempozyum Dizisi; 62:341-8. Sert H, Seven A, Çetıṅkaya S, Pelıṅ M, Aygı n D. (2016). Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Obezite Ön Yargı Düzeylerinin Değerlendirilmesi. Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi;1(4):9-17. Gürses İ. (2005). Önyargının Nedenleri. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,; 14(1):143-60. Uluöz E. (2016). Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu Öğrencilerinin Obez Bireylere Karşı Tutum Düzeylerinin Sınıf Değişkenine ve Bazı Değişkenlere Göre Karşılaştırılması. Uluslararası Spor, Egzersiz ve Antrenman Bilimi Dergisi;2(4):124-36. Kaidar-Person, O., Person, B., Szomstein, S., & Rosenthal, R. J. (2008). Nutritional deficiencies in morbidly obese patients: a new form of malnutrition?. Obesity surgery, 18(8), 1028-1034. Bacon, J. G., Scheltema, K. E., & Robinson, B. E. (2001). Fat phobia scale revisited: the short form. International Journal of Obesity & Related Metabolic Disorders, 25(2). Robinson, T. N., Hammer, L. D., Wilson, D. M., Killen, J. D., Kraemer, H. C., Hayward, C., & Taylor, C. B. (1993). Does television viewing increase obesity and reduce physical activity? Cross-sectional and longitudinal analyses among adolescent girls. Pediatrics, 91(2), 273-280. Musher Eizenman, D. R., Holub, S. C., Hauser, J. C., & Young, K. M. (2007). The relationship between parents anti fat attitudes and restrictive feeding. Obesity, 15(8), 2095-2102. Puhl, R., & Brownell, K. D. (2001). Bias, discrimination, and obesity. Obesity research, 9(12), 788-805. Falkner, N. H., French, S. A., Jeffery, R. W., Neumark Sztainer, D., Sherwood, N. E., & Morton, N. (1999). Mistreatment due to weight: prevalence and sources of perceived mistreatment in women and men. Obesity Research, 7(6), 572-576. Holub, S. C. (2008). Individual differences in the anti-fat attitudes of preschool-children: The importance of perceived body size. Body Image, 5(3), 317-321. Akman M., Tüzün S., Ünalan P. C. (2012). Adolesanlarda Sağlıklı Beslenme ve Fiziksel Aktivite Durumu. Nobel Med. 8 (1): 24-29. Aksoydan,E., Çakır, N. (2011). Adölesanların Beslenme Alışkanlıkları, Fiziksel Aktivite Düzeyleri ve Vücut Kitle İndekslerinin Değerlendirilmesi, Gülhane Tıp Dergisi, 53:264-270 Robinson, T. N., Hammer, L. D., Wilson, D. M., Killen, J. D., Kraemer, H. C., Hayward, C., & Taylor, C. B. (1993). Does television viewing increase obesity and reduce physical activity? Cross-sectional and longitudinal analyses among adolescent girls. Pediatrics, 91(2), 273-280. Musher Eizenman, D. R., Holub, S. C., Hauser, J. C., & Young, K. M. (2007). The relationship between parents anti fat attitudes and restrictive feeding. Obesity, 15(8), 2095-2102. Puhl, R., & Brownell, K. D. (2001). Bias, discrimination, and obesity. Obesity research, 9(12), 788-805. Holub, S. C. (2008). Individual differences in the anti-fat attitudes of preschool-children: The importance of perceived body size. Body Image, 5(3), 317-321.
SABRINIZ VE BENİ DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM