* Gebe Kadınların Sigara Kullanımı Etkileyen Faktörler ve Gebelikteki Zaralarına İlişkin Bilgileri

* Gebe Kadınların Sigara Kullanımı Etkileyen Faktörler ve Gebelikteki Zaralarına İlişkin Bilgileri Sema DOĞU**, Ayla BERKİTEN ERGİN*** ÖZET Amaç: Bu çalışma Kocaeli ilinde yaşayan gebe kadınlarda sigara kullanma durumunu, anne/yenidoğan sağlığı üzerine etkilerini ve sigara kullanımının anksiyete ile ilişkisini belirlemek amacıyla tanımlayıcı olarak planlanmıştır. Gereç ve Yöntem: Örneklemi Kocaeli ilinde yaşayan, 20. gebelik haftası ve üzerindeki 250 gebe oluşturmuştur. Etik kurul onayı ve kurum izinleri alındıktan sonra çalışmaya başlanmıştır. Herhangi bir sağlık sorunu olmayan (fiziksel, ruhsal ve obstetrik) evli, ve çalışmaya katılmayı kabul eden gebeler çalışma kapsamına alınmıştır. Veriler araştırmacılar tarafından hazırlanmış anket formu ve durumluluk kaygı envanteri (STAI) ile toplanmıştır. İstatisksel analizler ise; SPSS 11.5 yazılım programında Ki-kare, Fisher Exact Ki-Kare (Kesin ki-kare) testi, Kruskal Wallis H testi ve Spearman korelasyon analizleri kullanılarak yapılmıştır. Bulgular: Kadınların gebelikte sigara kullanma oranı %11.6 (n=29) olarak bulunmuştur. Kullanılan sigara sayısı incelendiğinde ise; %88 inin(n=220) gebeliğinde hiç sigara kullanmadığı, %8(n=20) günde 1-5 adet, %3.2 (n=8) günde 6-10 adet, %0.8 inin (n=2) günde 11 adet ve üzeri sigara kullandığı belirlenmiştir. Sigara kullanımının gebe sağlığı üzerindeki zararlı etkilerinin anneler tarafından ne seviyede bilindiği incelendiğinde; gebelerin %5.6 sının (n=14) zararlarını bilmediği ve çoğunlukla %78.2 sinin (n=195) ise bebekte akciğer problemlerine neden olacağını belirtmişlerdir. Anne adaylarının gebelikte sigaranın zararlı etkileri konusunda bilgilerinin az olduğu görülmüştür. Sonuç ve Öneriler: Gebelikte yüksek oranda sigara kullanımı tüm zararları etkilerine rağmen halen devam etmektedir. Anne adaylarının gebelikte sigara tüketilmesinin anne /yeni doğan sağlığı üzerine olumsuz etkileri konusunda bilgi düzeyleri halen yetersizdir. Bu konuda sağlık personeline düşen görev antenatal bakımda sigara üzerine danışmanlık yapmak ve gebelikte sigara kullanımını azaltmak olmalıdır. Anahtar Kelimeler: Sigara kullanımı, gebelik, yenidoğan ve anksiyete. ABSTRACT Information About The Factors Effecting The Habit of Smoking and Its Harm on Pregnant Women Objective: To study the habit of smoking in women in Kocaeli region and to reveal the effect of smoking on the health of mother and newborn. Also, we aimed to reveal the relationship between anxiety and smoking. Materials and Methods: The study group was consisted of 250 women who lived in Kocaeli region and were pregnant for at least 20 weeks. The study was conducted after * Bu çalışma, 25-27 Haziran 2008 (İstanbul) 7.Ulusal Hemşirelik Öğrencileri Kongresinde poster bildiri olarak sunulmuştur. ** Özel Acıbadem Hastanesi Doğumhane Ebesi *** Yard. Doç. Dr. Kocaeli Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Ebelik Bölüm Başkanı

Gebe Kadınların Sigara Kullanımı Etkileyen... 27 getting the necessary permissions from ethics committee of the university. Pregnant women who had no health problem (physical, physiological and obstetric), married and were willing to participate to this study formed the study group. Data were collected by using a questionnaire prepared by the researchers and State-Trait Anxiety Inventory- (STAI). For statistical analysis, chi-square, Fisher Exact Square and Kruskal Wallis H tests which were implemented in SPSS 11.5 were used. Results: 11.6% of women smoked during their pregnancies. When the number of cigarettes smoked per day were examined; 88% (n=20) did not smoke during their pregnancies, 8% (n=20) smoked 1 to 5 cigarettes per day, 3.2 % (n=8) smoked 6 to 10 cigarettes per day and 0.8 % (n=2) smoked at least 11 or more cigarettes per day. When the level of awareness of the harm effects of smoking during pregnancies were investigated, it was found that 5.6 % the women (n=14) did not know about the harm effects of smoking and 78.2 % women (n=195) were aware of the fact that smoking may damage fetus s lung. It was realized that candidate mothers did not know much about the harm effects of smoking during their pregnancies. Conclusions and suggestions: Despite its harm effects on mother s or baby s health, smoking is still continuing. It is obvious that candidate mothers do not have enough knowledge about the effects of smoking on babies or themselves health. In this respect, health workers should focus on educating the pregnant women about the effects of smoking during antenatal care with the aim of decreasing the number of smoking pregnant women. Key words: Smoking, pregnancy, newborn and anxiety. GİRİŞ Sigara nikotin nedeni ile bağımlılık yapan, içerdiği 4000 den fazla toksik madde nedeni ile insan sağlığını tehdit eden en önemli sağlık sorunlarından biridir (Aktaş 2007). Ayrıca tütün 55 farklı kansorejen madde içermektedir (Çöl 2007). Sigara, kullanımının artması ve birçok teratojen içermesi nedeniyle öncelikle mücadele edilecek konuların başında gelmektedir. Sigara alışkanlığı kanser, kalp ve akciğer hastalıkları başta olmak üzere çok sayıda hastalığa neden olmaktadır (Semiz ve Sözeri 2006). Son 20 yılda ABD gibi bazı gelişmiş toplumlarda sigara tüketiminde hızlı bir azalma yaşanırken, Türkiye de ise, 1985-2000 döneminde sigara tüketimi %89 oranında artmıştır. Bir toplumda kadın popülasyonunda sigara tüketiminin artması, sigaradan kaynaklanan gebelik ile ilgili risklerin de artmasına neden olmaktadır (Çöl 2007). 2003 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması na (TNSA) göre kadınlarda sigara kullanımı %28 olup, lise ve üzeri eğitimli kişilerde ise bu oran %44 e çıkmaktadır (Çöl 2007). Gelişmekte olan ülkelerde, kadınların sigara içme oranı her geçen gün artmaktadır (Gülbayrak ve Açık 2004). Kadın popülasyonun da giderek artan sigara kullanımı; akciğer kanseri, KOAH, kalp hastalıkları, osteoporoz, erken menopoz, menstruel problemler, infertilite ve kanserlere sebep olmaktadır (Baykan ve Özkan 2003; Bilir 2005; Çöl 2007). Önlenebilir mortalite ve morbitite nedenlerinden biri olan sigara kullanımına bağlı sağlık sorunları, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre halen ikinci büyük ölüm nedenidir.

28 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:1.2008 Gebelikte sigara kullanımı ise, birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de ciddi bir sağlık sorunudur. 2002 yılında gebelikte sigara içimi ile ilgili ABD de yapılan çalışmada tüm gebe kadınların yaklaşık %11. 4 ünün sigara kullandığı belirlenmiştir. Gebelikte sigara içilmesi gerek sağlıklı nesillerin yetişmesini engellemesi, gerekse anne ve bebek açısından gelişebilecek olumsuzluklara yol açabilmesi nedeniyle bir takım önlemlerin alınmasını gerektirir (Marakoğlu ve Sezer 2003; Özmen 2004; Dawn ve Nan 2005). Gebelikte sigara içilmesi ya da pasif içicilik fertiliteyi, fetüsün gelişmesini, gebeliği, doğumu ve bebek sağlığının gelişmesini olumsuz etkileyerek perinatal mortalite, morbitide oranını arttırmaktadır (Marakoğlu ve Erdem 2003; Semiz ve Sözeri 2006; Özmen 2004; Dawn ve Nan 2005; Vielwerth, Jensen, Larsen, Greisen 2006). Sigara içerdiği nikotin nedeni ile damarlarda vazokonstrüksiyona neden olur. Aynı etki uterin damarlarda ve plesantal dolaşımda da gözlenir. Özelikle plesentada bebeğe giden oksijen ve besin miktarı azalır. Bebeğe giden oksijen miktarının azalması, bebeğin büyüme ve gelişmesini etkileyerek, spontan abortus, plesanta previa, ablasyo plesenta, erken membran rüptürü, hipertansiyon, preeklampsi ve erken doğum riski gibi pek çok komplikasyonun oluşmasına neden olur. Yenidoğanda ise; intrauterin beslenmede yetersizliğe yol açarak düşük doğum ağırlığına (2500 gr ve altı ), akciğer hastalıklarının artışına, nörotoksisiteye ve ani bebek ölümü gibi pek çok komplikasyonlara neden olur. Sigara ayrıca fertiliteyi ve kontrasepsiyonu da olumsuz etkiler (Bernstein ve ark. 2005; Bilir 2003; Marakoğlu ve Sezer 2003; Smoking During Pregnancy United States 2004; Dawn ve Nan 2005; Vielwerth ve ark. 2006; Terzioğlu ve Yücel 2008). Yapılan bir çalışmada gebelik sırasında sigara içmeyen ancak pasif maruz kalan kişilerde erken doğum oranı %23 oranında arttığı bildirilmiştir. Ayrıca gebelikte pasif sigaraya maruz kalanların kalmayanlara oranla bebekleri, 40-70 gr. daha düşük kilolu doğmaktadırlar (Terzioğlu ve Yücel 2008). Gebelikte sigara kullanımı ve pasif içicilik yukarıdaki sayılan komplikasyonlar nedeni ile de önemli bir halk sağlığı sorunu olarak halen güncelliğini korumaktadır. AMAÇ: Bu çalışma Kocaeli ilinde yaşayan gebe kadınların sigara kullanma durumunu, anne/yenidoğan sağlığı üzerine etkilerini ve sigara kullanımının anksiyete ile ilişkisini belirlemek amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Araştırmanın Hipotezleri: Hipotez 1. Gebe kadınlarda sigara kullanım sıklığı giderek artmaktadır. Hipotez 2. Gebelikte anksiyete düzeyi arttıkça sigara kullanım sıklığı da artar. Hipotez 3: Anne adayları prenatal dönemde sigara kullanımının olumsuz etkileri konusunda yeterli bilgiye sahip değildirler. Araştırmanın en büyük hedefi ise; prenatal dönemde sigara kullanımı hakkında bireyleri bilinçlendirerek, kullanım oranını azaltmaktır. YÖNTEM: Örneklemi Kocaeli ilinde yaşayan, 20. gebelik haftası ve üzerindeki 250 gebe oluşturmuştur. Etik kurul onayı ve kurum izinleri alındıktan sonra çalışmaya geçilmiştir. Herhangi bir sağlık sorunu olmayan (fiziksel, ruhsal ve obstetrik) evli ve çalışmaya katılmayı kabul eden gebeler çalışmaya kapsamına alınmıştır. Veriler araştırmacılar tarafından hazırlanmış anket formu ve durumluluk kaygı envanteri (STAI) ile toplanmıştır. İstatistiksel analizler ise; SPSS 11.5 yazılım programında Ki-

Gebe Kadınların Sigara Kullanımı Etkileyen... 29 kare, Fisher Exact Ki-Kare (Kesin ki-kare) testi, Kruskal Wallis H testi ve Spearman korelasyon analizleri kullanılarak yapılmıştır. Araştırmanın Sınırlılıkları Araştırma, Kocaeli ilinde devlet, üniversite hastanesi ve sağlık ocaklarında izlem yapılan gebeler, araştırmacılar tarafından geliştirilen anket soruları ve durumluluk kaygı envanteri (STAI) ölçeğindeki maddeler ile sınırlıdır. BULGULAR Çalışmaya katılan katılımcıların yaş ortalaması 26.73 ± 5.37 olarak bulunmuştur. Tablo 1.Kadınların Bazı Demografik Özellikleri Demografik Özellikler n % Öğrenim durumu Okur-yazar değil 8 3.2 Okur yazar 6 2.4 İlköğretim 148 59.2 Lise 60 24.0 Lisans 25 10 Lisans üstü 3 1.2 Eş Öğrenim durumu Okur-yazar değil 4 1.6 İlköğretim 114 45.6 Lise 96 38.4 Lisans 33 13.2 Lisans üstü 3 1.2 Meslek Ev Hanımı 210 84 Memur 12 4.8 İşçi 16 6.4 Diğer 12 4.8

30 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:1.2008 Eş Meslek Serbest Meslek 73 29.2 Memur 14 5.6 İşçi 128 51.2 Diğer 35 14 Gelir düzeyi 400-600 YTL 47 18.8 601-800 YTL 56 22.4 801-1000 YTL 43 17.2 1001 YTL ve üzeri 52 20.8 Aile Yapısı Çekirdek Aile 203 81.2 Geniş Aile 47 18.8 Toplam 250 100.0 Gebelerin öğrenim durumları incelendiğinde; % 3.2 sinin (n=8) okur yazar olmadığı, çoğunluğunun ise (%59.2, n=148) ilköğretim mezunu olduğu belirlenmiştir. Eşlerinin öğrenim durumları incelendiğinde ise; %1.6 sinin (n=4) okur yazar olmadığı, çoğunluğunun ise (%45.6, n=114) ilköğretim mezunu oldukları bulunmuştur (Tablo 1). Kadınların çoğunluğu ev hanımı (% 84, n=210) dır. Türkiye de kadınların çalışma yaşamına katılımları daha azınlıktadır. Yine eşlerinin meslekleri incelendiğinde; %29.2 unun (n=73) serbest meslek, %5.6 ünün (n=146) memur, %51.2 ünün (n=128) işçi, %14 ü ise diğer meslek gruplarında çalışmaktadır. Çalışmaya katılan kadınları ekonomik durumları incelendiğinde ise; %18.8 inin (n=35) 400-600 YTL, %2.4 ünün (n=56) 601-800 YTL, %17.2 sinin (n=43) 801-1000 YTL, %20.8 sinin (n=52) 1001 YTL ve üzerinde ekonomik gelire sahip oldukları görülmüştür. Katılımcıların çoğunluğu (%81.2, n=203) çekirdek aile yapısına sahiptir. Çalışmaya katılan kadınların ortalama 5.71 ± 5.36 yıldır evli olduğu ve 20.96 ± 5.31 yaşında evlendikleri bulunmuştur. Kadınların ortalama gebelik sayıları 2.04 ± 1.41, gebelik haftaları ortalaması ise 28.48 ± 12.52 dir. Evlilikteki mutluluk düzeyleri 0-10 puan arasında değerlendirilmiştir. 0 puan çok mutsuzum ifadesini tanımlarken, 10 puan çok mutluyum ifadesini tanımlamaktadır. Bu değerlendirmeye göre; çalışmaya katılan katımcıların %47.6 sının (n=119) 10 puan, %10.8 inin (n=27) 5 puan, %0.8 inin (n=2) 3 puan aldıkları belirlenmiştir. Gebelerin bazı obstetrik özellikleri ise Tablo 2 de incelenmiştir.

Gebe Kadınların Sigara Kullanımı Etkileyen... 31 Tablo 2. Gebelerin Bazı Obstetrik Özellikleri Obstetrik Öykü n % Gebeliği isteme durumu Evet 204 81.6 Hayır 46 18.4 Hiç gitmeyen 4 1.6 Gebelikte antenatal kontrole gitme durumu 1- kez 46 18.4 3-4 kez 41 16.4 5 kez ve ( ) kez 159 63.6 Primipar 113 45.2 Gebelik sayısı Multipar 137 54.8 Toplam 250 100.0 Kadınların %81.6 sının (n=204) isteyerek planlı bir şekilde gebe kalmışlardır. Çalışmada kadınların gebeliği süresince kontrole gitme durumları incelendiğinde ise; %18.4 ünün (n=46) 1 kez, %45.2 sinin (n=159) 5 kez ve daha fazla kontrollere gittiği, %1.6 sının(n=4) ise hiç kontrole gitmediği bulunmuştur. Katılımcıların %54.8 i multipar iken, %45.2 si primipardır (Tablo 2). Kadınların gebelikte sigara kullanımına ait veriler Tablo.3 te incelenmiştir. Tablo 3. Gebelikte Sigara Kullanımına Ait Veriler Kadınlarda sigara kullanma durumu n % Evet 68 27.2 Hayır 182 72.8 Gebelikte sigara kullanma durumu Hayır 221 88.4 Evet 29 11.6

32 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:1.2008 Gebelikte kullanılan sigara sayısı Hiç içmeyen 220 88.0 1-5 adet 20 8.0 6-10 adet 8 3.2 11 ve üzeri 2 0.8 Gebelikte sigara kullanma durumu Hiç içmeyen 215 86.0 İlk aylardan itibaren <5 7 2.8 İlk aylardan itibaren >5 5 2.0 Gebelik boyunca sürekli içen 23 9.2 Gebelikte sigara bırakma nedenleri Bulantı- kusma 5 2 Bebeğe zararı olacağı 17 6.8 Bulantı-kusma ve bebeğe zararlı olacağı 14 5.6 Diğer nedenler 2 0.8 Gebelikte sigara kullanımının zararları Hiçbir zararı yok 7 2.8 Plesenta ile ilgili bozukluklar 88 35.2 Bebekte gelişme geriliği 203 81.2 Hipertansiyon 84 33.6 Erken doğum 150 60.0 Ölü doğum 128 51.2 Bebekte zeka geriliği 136 54.4 Bebekte davranış bozukluğu 101 40.4

Gebe Kadınların Sigara Kullanımı Etkileyen... 33 Bebekte öğrenme güçlüğü 110 44.0 Bebekte akciğer gelişimini etkilemesi 195 78.0 Düşük tehditi 2 0.8 Diğer 14 5.6 Bilmiyor 14 5.6 Evde başka sigara içen birey varlığı Evet 133 53.2 Hayır 117 46.8 Eşinin gebelikte sigara kullanma durumu Evet 134 53.6 Hayır 116 46.4 Bebek sağlığına karşı endişelenme durumu Endişelenmiyor 5 2.0 Fikri yok 26 10.4 Biraz endişeleniyor 22 8.8 Oldukça endişeleniyor 65 26.0 Çok fazla endişeleniyor 132 52.8 Toplam 250 100.0 Kadınlarda sigara kullanma oranı %27.2 (n=68) iken, gebelikte sigara kullanma oranı ise; %11.6 (n=29) olarak bulunmuştur. Genellikle gebelerin %2.8 sinin (n=7) gebeliğinin ilk aylarında günde beşten az sigara kullandığı, %2 sinin (n=5) gebeliğinin ilk aylarında günde beş adetten fazla sayıda sigara kullandığı, %9.2 sinin (n=23) ise gebelik boyunca sürekli sigara kullandığı görülmüştür. Kadınların gebelikte kullandıkları sigara sayısına bakıldığında %88 inin(n=220) gebeliğinde hiç sigara kullanmadığı, %8(n=20) günde 1-5 adet, %3.2 (n=8) günde 6-10 adet, %0.8 inin (n=2) günde 11 adet ve üzeri sigara kullandığı görülmüştür. Sigara içen gebelere gebelikte sigarayı bırakma nedenleri sorgulandığında; %2 si(n=5) bulantı-kusma, %6.8 (n=17) bebeğe zararı olacağı, %5.6 sının(=14) bulantı kusma

34 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:1.2008 yaptığı ve bebeğe zararı olacağı ve %0.8 inin(n=2) diğer nedenlerle sigarayı bıraktıkları belirlenmiştir. Gebelerin sigaranın gebeliğe zararı etkileri incelendiğinde; %5.6 sı (n=14) zararlarını bilmediği, %2.8 i hiçbir zararının olmayacağı, %81.2 si (n=203) bebekte gelişme geriliğine, %78.2 si (n=195) akciğer problemlerine, %51.2 si(n=128) ölü doğuma, %60(n=150) erken doğuma neden olacağı ve %54.4 ünün (n=136) ise sigaranın zeka geriliğine neden olacağını belirtmişlerdir. Gebe kadınlara evde sigara içen bireylerin varlığı incelendiğinde; %53.2 sinin (n=133) evde sigara içen bir bireyin olduğu, %53.6 sının(n=136) gebeliklerinde eşinin sigara içtikleri görülmüştür. Ancak eşlerinin sigara içme ortamları incelendiğinde; %19.2 sinin (n=48) eşinin yanında, 13.6 sının (n=34) farklı bir odada, %15.6(n=39) balkonda, %3.6(n=9) başka bir ortamda sigara içtiğini ifade etmişlerdir (Tablo 3). Gebelerin stresle baş etme yöntemleri incelendiğinde; %49.6 sı (n=124) ağlamayı, %9.6 sı(n=24) yürüyüş yapmayı, %22.8(n=57) ev işleriyle uğraşmayı, %0.4 ü(n=1) egzersiz yapmayı, %2 si (n=5) kitap okumayı, %2 si (n=5) sigara içmeyi, %10.8 inin(n=27) ise diğer stresle baş etme yöntemlerini kullandıkları görülmüştür. Sigaranın da stresle baş etme mekanizması olarak kullanılması dikkat çekicidir. Yaş, eğitim ve ekonomik durum ile sigara kullanımı arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p> 0.005). Gebeliğin planlı olması ve sigara kullanımı arasında anlamlı bir ilişkiye rastlanılmamıştır (p> 0.005). Gebelik sayısı arttıkça gebelikte sigara kullanma oranı azalmış olup, bu ilişki anlamlı bulunmuştur (fisher x²=0.708 p<0.005). Gebelik sayısı arttıkça gebelikte kullanılan sigara sayısı azalmakta, olup bu sonuç anlamlı bulunmuştur (fisher x²=2.486 p<0.005). Evlilik mutluluk puanı arttıkça gebelikte sigara kullanma oranı azalmakta olup, bu sonuç anlamlı bulunmuştur (fisher x²=1.887 p<0.005). Gebelik trimesterleri ilerledikçe gebelikte sigara kullanma oranı azalmakta olup, bu ilişki ileri derecede anlamlı bulunmuştur (fisher x²=116,279 p<0.005). Gebelerin post-partum dönemde sigara kullanımına yönelik verileri Tablo.4 te verilmiştir. Gebelerin %80.4 ü(n=201) doğumdan sonra sigara içmeyeceğini, %6.8 i(n=17) kararsız olduğunu, %12 si ise doğum sonrası da sigara içmeye devam edeceğini ifade etmiştir. Gebelerin emzirme döneminde sigara içmenin bebek sağlığına zararları incelendiğinde; %10 u (n=25) zararlarını bilmediğini, %0.8 i (n=2) herhangi bir zarar vermeyeceğini, %72.8 i (n=182) süte geçeceğini, %72 si(n=180) akciğer problemlerine neden olacağını, %76 sı (n=192) bebeğin gelişimi üzerine olumsuz etkilerinin olacağını, %56 sının(n=140) ÜSYE ye, %36 sının(n=90) uyku problemlerine, %31.6 sı ise (n=79) bebekte kusmaya neden olacağını ifade etmişlerdir (Tablo 4).

Gebe Kadınların Sigara Kullanımı Etkileyen... 35 Tablo 4. Gebelerin Post-partum Dönemde Sigara Kullanımına Ait Verileri Postpartum dönemde sigara içme hakkındaki düşünceleri n % İçmeyi düşünmeyen 201 80.4 Kararsız 17 6.8 İçmeyi düşünen 32 12.8 Emzirme döneminde sigara içmenin bebek sağlığına zararları Bilmiyor 25 10.0 Zarar vermez 2 0.8 Süte geçmesi 182 72.8 Akciğer problemleri 180 72 Gelişmesini olumsuz etkilemesi 192 76.8 ÜSYE 140 56.0 Uyku problemleri 90 36.0 Kusma 79 31.6 Toplam 250 100.0 Gebelere daha önce sigarayı bırakıp bırakmadıkları incelendiğinde; %75.2 si(n=188) cevap vermemiş, %16 sı (n=40) en az bir kez sigarayı bırakmaya çalıştığını, %8.8 nin (n=22) ise hiç sigarayı bırakmaya çalışmadıklarını bildirmişlerdir. Sigarayı bırakmaya çalışanların yardım aldıkları birey ya da kurumlar incelendiğinde ise; %0.4(n=1) özel bir kuruluştan yardım aldığını, %0.4(n=1) yakınlarından yardım aldığını, %16 sı ise (n=40) kendi çabalarıyla sigarayı bırakmaya çalıştıklarını ifade etmişlerdir. Gebelik süresince sigara içme durumları ile durumluluk kaygı puanı arasında bir ilişki bulunmamıştır (r=0.56 p<0.01).yaş ile durumluluk kaygı puanı arasında bir ilişki saptanmamıştır (r= 0.01 p>0.01) (Tablo 5).

36 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:1.2008 Tablo 5. Gebelikte Sigara Kullanımı İle Yaş ve Süreklilik Durum Kaygı Puanları Arasındaki İlişki Değişkenler Durumluluk kaygı puanı Süreklilik kaygı puanı Gebelik süresince sigara durumu r= 0.56 p= 0.37 r= -0.15 p= 0.81 Yaş r= 0.09 p= 0.14 r= -0.50 p= 0.42 * Spearmean s rho Correlations p<0.01 TARTIŞMA DSÖ 2002 verilerine göre gelişmiş ülkelerdeki kadınların yaklaşık %20 si sigara içerken, gelişmekte olan ülkelerdeki kadınların yaklaşık %9 u sigara içmektedir. Kadın popülasyonunda sigara tüketimi gittikçe artmakta olup, bu oranlar gebelikte de devam etmektedir (Martin 2003). Gomes ve arkadaşları (2004) gebelikte sigara kullanım oranı %25.1, Andres ve Day (2000), ise %15-20 bulmuşlardır. Almanya da 2005 yılında yapılan alan çalışmasında ise, gebelikte sigara içme oranı %13 bulunmuştur (Schneider, Maul, Freerksen ve Pötschke-Langer 2008). Jabbour ve arkadaşlarının Lebanon (Arap ülkesi) 2008 yılında yaptığı çalışmada ise daha önce sigara içen 192 kadından sadece %41 inin gebelikte sigarayı bıraktığı, %79 unun ise gebeliklerinde sigara içmeye devam ettiği belirtilmiştir (Jabbour, Chaaya, El-Roueiheb ve Khalik 2008). Ülkemizde ise, yapılan çalışmalarda gebelikte sigara kullanım oranları; Keskinoğlu (2004) İzmir de %18, Marakoğlu (2003) Sivas ta %17, Karaoğlu (2003) Malatya da %23, Ayrancı (2005) Eskişehir de %16, Trabzon da %16 olarak bulunmuştur. Bizim çalışmamızda Kocaeli ilinde gebelikte sigara içme oranı %11.6 olarak saptanmış olup, bulgularımız diğer çalışmalarla benzer nitelikte olup, gebe kadınlarda sigara kullanma sıklığı giderek artmaktadır hipotezi doğrulanmıştır. Türkiye deki son TNSA (2003) verilerinde de gebelikte sigara içme oranı %15 olarak bulunmuştur. Bu bulgular ülkemizde gebe kadınlar arasında sigara içiminin yaygın bir davranış ve önemli bir sağlık sorunu olduğunu göstermektedir (Aktaş 2007;Aktaş ve Güler 2007). Gebelikte sigara kullanımı, anne ve fetüste birçok sağlık sorununa neden olabilmektedir. Sanchez Zamorano ve arkadasları (2004) gebelik boyunca sürekli sigara içen annelerin oranını %40, Wan ve arkadaşları (1997) %55.5 olarak belirtmişlerdir. Bizim çalışmamızda ise; annelerin %9.2 sinin (n=23) gebelik boyunca sigara içtiği belirlenmiştir. Bu sonuçlar literatür ile benzerlik göstermektedir. Günlük içilen sigara sayısının artması, sigara içme süresinin uzaması, aynı ortamda başka kişilerin de sigara içmesi perinatal dönemde maternal ve fetal risk oranını daha da artırmaktadır ( Uncu 2002). Alp ve arkadaşları (1994) gebelerin %51.1 inin günde 5 adet ve altında, Nakamura ve arkadaşları (2004) ise, sigara içen gebelerin %68 inin

Gebe Kadınların Sigara Kullanımı Etkileyen... 37 günde 5 adet ve altında sigara içtiklerini, Aktaş (2007) Trabzon da sigara içen gebelerin %75 inin günde 1-5 adet sigara içtiklerini belirlemişlerdir (Aktaş 2007). Bizim çalışmamızda ise; %88 inin(n=220) gebeliğinde hiç sigara kullanmadığı, %8(n=20) günde 1-5 adet, %3.2 (n=8) günde 6-10 adet, %0.8 inin (n=2) günde 11 adet ve üzeri sigara kullandıkları belirlenmiştir. Bu sonuçlarımızda yapılan diğer çalışmalarla benzerlik göstermektir. Sigaranın anneye ve bebeğe getirebileceği sorunları bilen kadınların, gebelik öncesinde veya gebelikte sigarayı bıraktıkları ya da günlük içilen sigara sayısını azalttıkları bilinmektedir (Aktaş 2007; Aktaş ve Güler 2007; Özmen 2004). Yaptığımız çalışmada, gebelik haftaları ilerledikçe gebelikte sigara kullanımının bırakıldığı ya da içilen sigara sayısının azaltıldığı bulunmuştur (fisher x²=11.279 p<0.005). Annelerin gebelikte sigarayı bırakma nedenleri incelendiğinde; %2 si(n=5) bulantı-kusma, %6.8 (n=17) bebeğe zararlı olacağı, %5.6 sının(=14) bulantı kusma yaptığı ve bebeğe zararı olacağı, %0.8 inin(n=2) diğer nedenlerle sigarayı bırakmışlardır. Bu sonuçlar doğrultusunda, annelerin çoğunluğunun gebelikte sigara içiminin kendisine ve bebeğine vereceği zararlar konusunda bilgilerinin yeterli olmadığını hipotezi doğrulanmıştır. Ayrıca gebelikte evlilik mutluluk puanı arttıkça gebelikte sigara kullanma oranı azalmaktadır (fisher x²=1.887 p<0.005). Bireylerin gebelikte mutlu olmaları onların sağlık davranışlarını olumlu yönde etkilemektedir. Gebelik kadın hayatında pek çok açıdan değişimlerin olduğu bir dönem olarak kabul edilir. Gebelik yaşı, sosyo-ekonomik statü, yetersiz eğitim, gebelikteki anksiyete ve psiko-sosyal stres sigara kullanımını arttırmaktadır (Schneider ve ark. 2008; Jabbour ve ark. 2008). Ancak bizim çalışmamızda gebelikte yaşayan kaygı ve stres ile sigara kullanımı arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (r=0.56, p<0.01). Sonuçta gebelikte anksiyete düzeyi arttıkça sigara kullanma sıklığı da artar hipotezi reddedilmiştir. Bu bulgular, gebelikte sigara içiminin nedenlerinin daha kompleks olduğunu ve kültürler arasında farklılık olduğunu göstermektedir. Bizim sonuçlarımız gebelik öncesi bağımlılığın gebelikte de azalmakla birlikte gebelikte devam ettiğini ve post-partum dönemde de kişilerin sigara içmeye devam edeceklerini göstermektedir. YORUM ve KULLANIM ALANI: Sonuç olarak ülkemizde gebelikte sigara içiminin perinatal dönemde anne ve yeni doğan sağlığı üzerine etkisi ile ilgili çalışmalar yetersizdir. Yapılan çalışmalarda gebeliklerinde sigara içenlerin, sigara bırakma konusunda bir hekim, ebe/ hemşireden bırakma tavsiye ve destek alma oranlarının düşük olduğu belirlenmiştir. Bu sonuçlar gebelerin düzenli antenatal bakımda sigara konusunda eğitim almadığını yönündedir. Gebelikte sigara tüketilmesinin anne ve yeni doğan sağlığı üzerine olumsuz etkilerini ortaya koyarak, bu konu hakkında sağlık personeline/ halka verilecek eğitim programların planlanmasına yönelik girişimler arttırılmalıdır. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre, sağlık personeli tarafından anne adaylarına yönelik, sigara içiminin hem anneye hem de bebeğe vereceği zararları konusunda danışmanlık ve eğitimler planlanmalıdır. Antenatal kontrollerde gebelerin sigara içme durum ve tutumları araştırılmalı, sigara içtiği belirlenen gebeler ve aileleri sigarayı bırakma konusunda teşvik edilmelidir. Sigara içen gebelerin kendisi ve bebeklerinde olabilecek olası sorunların erken tanılanması için kontrol sıklığının arttırılması, gebelikte sigara içip bırakanların, post- partum dönemde tekrar başlamamaları için

38 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:1.2008 profesyonel yardım almaları gerektiği izlemleri yapan ebe/hemşireler tarafından hatırlatılmalıdır (Aktaş 2007; Aktaş ve Güler 2007;Özmen 2004; Dawn ve Nan 2005; Vielwerth ve ark. 2006). Ayrıca toplumdaki risk grupları belirlenerek, (adölesan gebeler, düşük sosyo-ekonomik statü, yetersiz bakım alma vs.) bu gruplara yönelik sigarayı bırakma konusunda güncel kampanya ve eğitimler planlanmalıdır. Yine bu çalışma daha büyük bir popülasyonda ve farklı sosyo-ekonomik gruplarda tekrarlanabilir. KAYNAKLAR Aktaş S (2007). Gebelik boyunca sigara içiminin perinatal dönemde anne ve yeni doğan sağlığı üzerine etkisi. Doğum ve Kadın Hastalıkları Hemşireliği AD. Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Sivas. Aktaş S, Güler H.(2007). Gebelik boyunca sigara içiminin perinatal dönemde anne ve yeni doğan sağlığı üzerine etkisi. 5. Uluslararası Üreme Sağlığı Kongresi (Kongre Kitabı). Ankara 19-22 Nisan 2007. Aktaş S, Yeşilçiçek K ve Ark.(2007). Trabzon da gebelikte sigara içimi 5. Uluslar arası Üreme Sağlığı Kongresi (Kongre Kitabı), Ankara 19-22 Nisan 2007. Baykan Z, Özkan S ve Ark.(2003). Ankara Gölbaşı ilçe merkezindeki kadınların sigaranın sağlığa ve üreme sağlığına etkileri konusundaki bilgi durumları. Türk Klinikleri Jinekoloji ve Obstetri 13: 223-229. Bernstein IM., Mongeon J, Badger G, Solomon L. Heil S., Higgins S. (2005). Maternal smoking and ıts association with birth weight. Obstetrics & Gynecology 106: 986-991. Bilir N (2003). Sigara ve üreme sağlığı. 3. Uluslararası Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması Kongresi (Kongre Kitabı), Ankara 20-23 Nisan 2003. Bilir N (2005). Sigara ve üreme Sağlığı. 5. Uluslararası Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması Kongresi (Kongre Kitabı), Ankara 19-22 Nisan 2007. Çöl M. (2007). Kadın sağlığı, sigara ve madde bağımlılığı.5. Uluslararası Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması Kongresi (Kongre Kitabı) Ankara. Gülbayrak C, Açık Y (2004). Elazığ il merkezinde iki eğitim araştırma sağlık ocağı bölgesinde kadınların sigara içme sıklığı. Erciyes Tıp Dergisi; 26(4):158-164. Marakoğlu K, Erdem D (2007). Konya da gebe kadınların sigara içme konusunda ki tutum ve davranışları. Erciyes Tıp Dergisi; 29(1): 47-55. Marakoğlu K, Sezer R.(2003). Sivas ta gebelikte sigara kullanımı.cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi; 25(4): 157-164. Semiz O, Sözeri C ve Ark. (2006). Sakarya da bir sağlık kuruluşuna başvuran gebelerin sigara içme durumuyla ilgili bazı özellikler. Sted;15(8): 149-152. Smoking During Pregnancy United States 1990-2002 (2004). JAMA;292:2206-2208 Özmen D. B.(2004). Gebelikte sigara içiminin plesenta ve yenidoğan sağlığı üzerine etkileri. TC Sağlık Bakanlığı Şişli Etfal Eğitim ve Araştırma Hastanesi 3. Kadın Hastalıkları ve Doğum Kliniği Uzmanlık Tezi, İstanbul.

Gebe Kadınların Sigara Kullanımı Etkileyen... 39 Dawn P, Nan A(2005) Maternal smoking and birth weight: interaction with parity and mother s own in utero exposure to smoking. Epidemiology 16(3): 228-293. Vielwerth E, Jensen R, Larsen T, Greisen G (2006). The impact of maternal smoking on fetal and infant growth. Early Human Development 83: 491-495. Terzioğlu, F.,Yücel,Ç (2008): Sigaranın gebelik ve bebek sağlığına etkileri, Sağlıcakla Aylık Sağlık Dergisi, Sayı:5, 10-15. Schneider, S., Maul,H., Freerksen, B., Pötschke-Langer, M.(2008). Who smokes during pregnancy? An analysis of the German Perinatal Quality Survey 2005. Public Health, doi:10.1016/j.puhe.2008.02.011. Jabbour, S., Chaaya, M, El-Roueiheb, Z., Khalik, Z. (2008): Cigarette smoking, addiction, and quitting among pregnant women in Lebanon. CVD Prevention and Control 3, 91 97. İletişim adresi: Yard. Doç. Dr. Kocaeli Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Ebelik Bölüm Başkanı Umuttepe Kampüsü /41350 Kocaeli İş Tel:0-262-3037807 GSM:0-532-7231953 e-mail:aergin@marmara.edu.tr, ayla.ergin@kocaeli.edu.tr