TARÝH ÖNCSÝ ÇAÐLAR Yazýnýn bulunmasýndan (M.Ö. 3000) önceki döneme Tarih Öncesi Çaðlar denir. Ýnsanlýk tarihini ilgilendiren önemli olaylarýn baþlama ve bitiþlerini dikkate alarak belirlenen dönemlere çað denir. Tarih Öncesi evirler, Taþ Çaðý ve Maden Çaðý olmak üzere ikiye ayrýlmýþtýr: u döneme ait ilk izlere Ýspanya daki Altamira ve Fransa daki Lasque maðaralarýnda rastlanmýþtýr. Türkiye de ise Antalya daki Karain, eldibi ve elbaþý, Ýstanbul daki Yarýmburgaz maðaralarýnda bu döneme ait kalýntýlar bulunmuþtur. Taþ Çaðý (MÖ 600.000-5.000) Ýnsanlarýn taþtan araç ve gereç yaptýklarý dönemlere Taþ Çaðý denilmiþtir. Üç bölüme ayrýlan Taþ Çaðý ndaki geliþmeler þunlardýr: ski Taþ (Paleolitik) Çaðý (MÖ 600.000-10000) Tarih öncesi devirlerin en uzun ve zorlu dönemidir. Olumsuz iklim koþullarýndan dolayý insanlar yaþamlarýný maðaralarda ve aðaç kovuklarýnda sürdürmüþlerdir. Karain maðarasý Orta Taþ (Mezolitik) Çaðý (MÖ 10000-8000) Yeni Taþ (Neolitik) evri ne geçiþi saðlayan bir ara dönemdir. u dönemde buzul çaðý sona ermiþ ve iklim þartlarý yaþamaya daha elveriþli hale gelmiþtir. Ateþin bulunmasýyla soðuktan ve vahþi hayvanlardan korunulmuþ, gýdalar piþirilmiþtir. aha sonraki dönemlerde ise seramik yapýmýnda ve madenlerin iþlenmesinde kullanýlmýþtýr. Paleolitik evir de insanlar, maðaralarý barýnak olarak kullanmýþlardýr. konominin temelini avcýlýk ve toplayýcýlýk oluþturmuþtur. u durum insanlarýn tüketici olduklarýný göstermektedir. Ayrýca insanlar göçebe ve küçük gruplar halinde yaþamak zorunda kalmýþlardýr. Yaþanýlan maðara duvarlarýna av sahnelerinin ve av hayvanlarýnýn resimleri yapýlmýþtýr. u durum ilk sanatsal faaliyetler olarak da deðerlendirilebilir. Ýhtiyaç duyulan delici ve kesici ilk aletler taþtan yapýlmýþtýr. u döneme ait en eski yerleþim yeri Tacikistan daki Kuldara bölgesidir. Türkiye de ise Antalya da eldibi, Ankara da Macunçay, Göller yöresinde aradiz ve Samsun da Tekkeköy maðaralarýdýr. Yeni Taþ (Neolitik) Çaðý (MÖ 8000-5500) u dönemde tarýmsal faaliyetler baþlamýþtýr. unun sonucunda, Tüketicilikten üreticiliðe geçilmiþtir. Ýnsanlarýn üretici duruma gelmesi; mülkiyet, miras ve sýnýf farklýlaþmasýný ortaya çýkarmýþtýr. 9. Sýnýf / Tarih 21
Uygarlýðýn oðuþu ve Ýlk Uygarlýklar Göçebe yaþamýn yerini yerleþik yaþam tarzý almýþtýr. Gücünden, etinden ve derisinden faydalanmak amacýyla hayvanlar evcilleþtirilmiþtir. Tarýmsal faaliyetlere paralel olarak su kenarlarýna ve tarým alanlarýna yakýn yerlere evler yapýlarak yerleþik yaþama geçilmiþ, köyler kurulmuþtur. Köylerin kurulmasý, Mimari faaliyetlerin baþlamasý Uyarý Toplumsal yaþantýnýn baþlayarak iþ bölümünün yapýlmasý Ortak savunma tedbirlerinin alýnmasý Hukuk kurallarýnýn yapýlmasý Ortak giderlerin karþýlanmasý için vergilerin toplanmasý gibi sonuçlarýn ortaya çýkmasýna zemin hazýrlamýþtýr. Çatalhöyük teki yaþantýyý anlatan temsili bir resim Maden Çaðý (MÖ 5500-1200) Ýnsanlarýn madenlerden araç - gereçler yapmalarý sonucunda Maden evirleri baþlamýþtýr. itki liflerinden giysiler yapýlarak dokumacýlýk baþlamýþtýr. Topraktan çanak - çömlek yapýlarak yiyecekler saklanmýþtýr. Üretim fazlasý ürünlerin ortaya çýkmasý ticareti baþlatmýþtýr. Uyarý u durum, Toplumlar arasýnda iliþkilerin güçlenmesi Ýhtiyaçlarýn karþýlanmasý Ürünlerin çeþitlenmesi ilgi ve tecrübe aktarýmýnýn saðlanmasý gibi sonuçlar ortaya çýkarmýþtýr. u dönem ilk olarak Mezopotamya, Anadolu, Ýran ve Suriye de yaþanmýþtýr. Türkiye de bu döneme ait en önemli merkezler Konya yakýnlarýndaki Çatalhöyük, iyarbakýr Çayönü ve Gaziantep Sakçagözü dür. Çayönü, Türkiye de ve Güneydoðu Avrupa da Yeni Taþ evri nde kurulan ilk köy yerleþmesi, Çatalhöyük ise insanlýk tarihinin ilk þehir yerleþmesi olarak kabul edilmektedir. akýr (Kalkolitik) Çaðý önemin baþlarýnda insanlar hem taþtan hem de bakýrdan aletler kullanmýþlardýr. akýr, tabiatta bol bulunmasý ve kolay iþlenmesinden dolayý günlük kullanýma yönelik kap kacak ve silah yapýmýnda kullanýlmýþtýr. Çorum da Alacahöyük, enizli de eycesultan, Çanakkale de Kumtepe ve Truva, Samsun da Ýkiztepe bu dönemin önemli yerleþim merkezleridir. Tunç Çaðý akýr ve kalayýn eritilerek birleþtirilmesi sonucunda daha sert bir karýþým olan tunç elde edilmiþtir. Site adý verilen ilk þehir devletleri kurulmuþ, ardýndan Sümerler, Akadlar ve Hititler gibi büyük devletler kurulmuþtur. Türkiye de bu döneme ait önemli yerleþim merkezleri Ankara da Ahlatlýbel ve Kayseri de Kültepe dir. emir Çaðý emirin iþlenmesi insanlýk tarihinin en önemli buluþlarýndan biridir. u durum insanlarýn giderek daha dayanýklý araç - gereç yaptýklarýný göstermektedir. emir evri nde küçük þehir devletlerinin yerini büyük devletler ve imparatorluklar almaya baþlamýþtýr. 22 9. Sýnýf / Tarih
Uygarlýðýn oðuþu ve Ýlk Uygarlýklar K A R A N Ý Z Trakya Yarýmburgaz Kumtepe G NÝZÝ Truva fes Menderes Hacýlar Sakarya eycesultan aradiz Karain Gordion elbaþý eldibi Kýzýlýrmak Çatalhöyük Alacahöyük Macunçay Ahlatlýbel Ýkiztepe Tekkeköy Hattuþaþ Ývriz Yazýlýkaya Aliþar Kültepe Sakçagözü Çayönü Van Gölü Tilkitepe K M e z o p o t a m y a Fýrat icle A K N Ý Z G ÖLÇK 0 100 200 300 400 km. Anadolu nun tarih öncesi dönemlerini aydýnlatan önemli merkezler Uyarý Anadolu da bazý yerleþim yerleri tarih öncesi çaðlarda kurulmuþ, varlýklarýný tarih çaðlarýnda da sürdürmüþtür. urdur da Hacýlar, Çanakkale de Truva, Yozgat ta Aliþar ve Çorum da Alacahöyük bu yerlere örnek olarak gösterilebilir. Truva da dokuz yerleþim katýnýn ilk beþi, Aliþar da yedi þehir kalýntýsýnýn ilk üçü, Alacahöyük te ise dört kültür tabakasýnýn ilk ikisi tarih öncesine diðerleri Ýlk Çað a aittir. ütün toplumlar ayný sýralamayý takip etmemiþtir. Yazýnýn bulunmasýyla sona ermiþtir. TARÝH ÇAÐLARI Yazýnýn bulunmasýndan günümüze kadar geçen süreye tarih çaðlarý denilmektedir. Ýlk (ski) Çað (M.Ö. 3000 - M.S. 375) Yazýnýn icadýndan Kavimler Göçü ne kadar geçen dönemdir. Çok tanrýlý inançlarýn yanýnda Musevilik ve Hristiyanlýk dinleri ortaya çýkmýþtýr. Ýletiþimin sýnýrlý olmasýndan dolayý en uzun süren tarihi dönemdir. Harf yazýsý (alfabe), takvim ve para gibi toplumlarý etkileyen bazý önemli icatlar bu dönemde gerçekleþmiþtir. Alacahöyük Tarih Öncesi evirlerin Genel Özellikleri Ýnsanlarýn kullandýðý araç ve gereçlere göre isimlendirilmiþtir. aþlama ve bitiþ tarihleri açýsýndan bölgelere göre farklýlýk göstermiþtir. Orta Çað (375-1453) Kavimler Göçü nden Ýstanbul un fethine kadar geçen dönemdir. Avrupa da siyasal alanda feodalite (derebeylik) rejimi hakim olmuþtur. Ýslamiyet doðmuþ ve birçok toplum tarafýndan benimsenmiþtir. Haçlý Seferleri düzenlenmiþtir. Türkler Anadolu yu yurt edinmiþlerdir. Yeni Çað (1453-1789) Ýstanbul un fethinden Fransýz Ýhtilali ne kadar geçen dönemdir. Avrupa da, ateþli silahlarýn kullanýlmasý sonucu derebeyliðin yerini merkezi krallýklar almýþtýr. Coðrafi Keþifler, Rönesans ve Reform hareketleri gerçekleþtirilmiþtir. 9. Sýnýf / Tarih 23
Uygarlýðýn oðuþu ve Ýlk Uygarlýklar Yakýn Çað (1789 -...) Fransýz Ýhtilali nden günümüze kadar geçen dönemdir. Ýmparatorluklarýn yerini ulusal devletler almýþtýr. Sanayi evrimi ile ham madde ve pazar ihtiyacý artmýþtýr. evletler arasýndaki ekonomik rekabet dünya savaþlarýnýn çýkmasýna neden olmuþtur. MZOPOTAMYA UYGARLIKLARI Ýlk Çað da Fýrat ve icle nehirleri arasýnda kalan bölgeye, iki nehir arasý anlamýna gelen Mezopotamya adý verilmiþtir. Mezopotamya; topraklarýnýn verimli, ikliminin insan yaþamýna elveriþli olmasý ve göç yollarý üzerinde bulunmasýndan dolayý Sümer, Akad, lam, abil ve Asurlularýn istilasýna uðramýþtýr. Hukuk fikri ve adaletin üstünlüðü anlayýþý ilk defa Sümerler tarafýndan ortaya konulmuþtur. Lagaþ kralý Urukagina bilinen ilk yazýlý kanunlarý düzenlemiþtir. öylece; toplumda adaletin saðlanmasý kolaylaþmýþ, ayný suça farklý cezalarýn verilmesi önlenmiþtir. n önemli geçim kaynaklarý tarýmdýr. Tarýmý geliþtirmek amacýyla su kanallarý yapmýþlardýr. Sümerlerin dili, Asya kökenlidir. Türkçe ile benzerlik gösteren kelimeler kullanmýþlardýr. Gýlgamýþ, Yaradýlýþ ve Tufan destanlarý en önemli edebi eserleridir. Sümerler aritmetik ve geometrinin temellerini atmýþlardýr. Alan, hacim, uzunluk ve aðýrlýk ölçülerini kullanmýþlardýr. Astronomide ilerlemiþlerdir. Zigguratlarýn en üst katýný rasathane olarak kullanan Sümerliler; ayý 30, yýlý 360 güne bölmüþler, Ay ve Güneþ tutulmalarýný hesaplamýþlardýr. Uyarý Sümer medeniyeti, Mezopotamya da kurulan diðer medeniyetleri de etkilemiþtir. AKALAR (MÖ 2350 - MÖ 2100) Arap Yarýmadasý ndan gelen Sami kökenli Akadlýlar, Orta Mezopotamya ya yerleþmiþlerdir. Mezopotamya SÜMRLR (MÖ 4000 - MÖ 2350) Asyalý kavimlerden birisi olan Sümerler, Aþaðý Mezopotamya ya yerleþerek M.Ö. 4. binden M.Ö. 2. bine kadar varlýklarýný sürdürmüþlerdir. Mezopotamya nýn siyasi tarihi Sümerlerle baþlamýþtýr. Ur, Uruk, Lagaþ, ridu ve Kiþ gibi þehir devletleri halinde yaþamýþlardýr. u durum Sümerlerin siyasal birlik kurmasýný ve güçlü bir devlet olmasýný engellemiþtir. Þehir devletlerinin baþýnda patesi denilen rahip - krallar vardýr. Tarihte yazýyý ilk kullanan uygarlýktýr. (MÖ 3000) Yazýnýn kullanýlmasýyla, Tarih çaðlarý baþlamýþtýr. ilgi birikimi ve aktarýmý kolaylaþmýþtýr. ðitim ve öðretim faaliyetleri kolaylaþmýþtýr. Çok tanrýlý inanýþý benimseyen Sümerler, Ziggurat denilen tapýnaklar yapmýþlardýr. Sümerleri yýkan kral Sargon, zamanla bütün Mezopotamya ya egemen olmuþtur. Tarihte bilinen ilk büyük imparatorluðu, ilk düzenli ve sürekli ordularý Akadlýlar kurmuþlardýr. Uyarý Akadca nýn bölgedeki uygarlýklar tarafýndan da resmi yazýþmalarda kullanýlmasý, Akadlarýn diplomatik alanda güçlü olduklarýný göstermektedir. LAMLAR (MÖ 3000 - MÖ 640) Sami kavimlerinden olan lamlýlar, Mezopotamya nýn güneydoðusunda yaþamýþlardýr. n önemli yerleþme merkezi Sus kentidir. Asurlular tarafýndan yýkýlmýþlardýr. AÝLLR (MÖ 2100 - MÖ 539) Arabistan dan Mezopotamya ya gelen Samilerin bir kolu olan Amurrular tarafýndan abil de kurulmuþtur. 24 9. Sýnýf / Tarih
Uygarlýðýn oðuþu ve Ýlk Uygarlýklar Ýlk uygarlýk merkezleri 9. Sýnýf / Tarih 25
Uygarlýðýn oðuþu ve Ýlk Uygarlýklar n önemli hükümdarý Hammurabi dir. u dönemde en güçlü zamanýný yaþamýþtýr. Hammurabi, Sümer kanunlarýndan yararlanarak kendi adýyla bilinen kanunlarý yapmýþtýr. u kanunlar mülkiyet, ticaret ve ceza hukukuna ait olup Mezopotamya daki en geniþ kanunlardýr. Hammurabi, rahip - kral anlayýþýný terk ederek gücünü ordudan alan bir yönetim kurmuþtur. abillilerin, kurduklarý ilk devlet Hititler tarafýndan yýkýlmýþtýr. aha sonra II. abil Krallýðý kurulmuþtur. u krallýðý da Persler yýkmýþtýr. Asma ahçeleri ve abil Kulesi önemli eserleridir. Afanesyevo kültürü: Altay - Sayan daðlarýnýn kuzey batýsýnda yapýlan kazýlarda ortaya çýkarýlmýþtýr. Türklerin en eski kültürüdür. Andronova kültürü: Hazar enizi nin kuzeydoðusundan Ural aðlarý na kadar uzanan bölgede en geniþ yayýlma alanýna sahip kültürdür. Tunçtan ve altýndan yapýlmýþ eþyalar ilk defa bu kültür bölgesinde bulunmuþtur. Karasuk kültürü: Yenisey Irmaðý nýn bir kolu olan Karasuk Nehri kenarýnda oluþturulmuþtur. Orta Asya uygarlýðýnda demir, ilk kez bu kültürde iþlenmiþtir. Tagar kültürü: n geliþmiþ kültürdür. Abakan bölgesinde yapýlan kazýlarda Tagar kültürüne ait ok uçlarý, iðne, bilezik, küpe, tarak vb. eþyalar bulunmuþtur. abil Kulesi ve abil in Asma ahçelerinin temsili resmi ASURLULAR (MÖ 2000 - MÖ 609) Sami ýrkýndan bir kavim olup Yukarý Mezopotamya ya yerleþmiþlerdir. Sýnýrlarýný zamanla asra Körfezi nden Mýsýr a ve Toroslara kadar geniþletmiþlerdir. MÖ 2000 yýllarýnda Anadolu da ticaret kolonileri kurmuþlardýr. Yapýlan ticari faaliyetler iki bölge arasýnda kültürel etkileþime ortam hazýrlamýþtýr. Asurlular, Anadolu nun yazý ile tanýþmasýný saðlamýþlardýr. ORTA ASYA UYGARLIÐI Orta Asya da kurulan kültür merkezlerinin tarihi MÖ 5000 yýllarýna kadar uzanmaktadýr. Kazýlarda elde edilen bulgular bu kültürlerin Orta Asya da kurulan Türk devletlerini birçok yönden etkilediðini göstermektedir. Orta Asya daki kültür merkezleri þunlardýr: Anav Kültürü: atý Türkistan da Aþkabat yakýnlarýnda yapýlan kazýlarda ortaya çýkarýlmýþ en eski kültürdür. ÝSKÝTLR Orta Asya da kurulan ilk uygarlýklar MÖ VII. ile MÖ II. yüzyýllar arasýnda Orta Asya ve Karadeniz in kuzeyinde yaþamýþlardýr. Yapýlan kazýlarda ortaya çýkarýlan kalýntýlar Ýskitlerin, Türk kökenli olduklarýný ortaya koymuþtur. Savaþçý bir topluluk olan Ýskitler, Medlerle birleþerek Urartu evleti ni yýkmýþlar, Suriye yi geçerek Mýsýr a kadar ilerlemiþlerdir. Ýskit - Pers savaþlarý Ýskitlerin Alp r Tunga, Ýranlýlarýn Þehname destanlarýna konu olmuþtur. Konargöçer yaþam biçimini benimseyen ve hayvancýlýkla uðraþan Ýskitler, çadýr þekline getirilmiþ arabalar içinde yaþamýþlardýr. Altýn ve gümüþ iþçiliðinde usta olan Ýskitler, bozkýrlarýn kuyumcularý olarak nitelendirilmiþlerdir. 26 9. Sýnýf / Tarih
Uygarlýðýn oðuþu ve Ýlk Uygarlýklar Ýskit sanatýnda, hayvan üslubu önemli yer tutar. At, geyik, kuþ motifleri aðýrlýktadýr. Ýskitler Gök Tanrý dinine inanmýþlardýr. Mýsýr ve çevresindeki uygarlýklar Ýskitler MISIR UYGARLIÐI Afrika nýn kuzeydoðusunda, Nil Nehri nin suladýðý bir Akdeniz ülkesi olan Mýsýr da ilk siyasi teþkilatlanma nom adý verilen þehir devletleri þeklinde gerçekleþmiþtir. Kral Menes, MÖ 3000 de Mýsýr ýn tamamýna egemen olarak siyasi birliði saðlamýþtýr. u tarihten itibaren firavun adý verilen dini ve siyasi güce sahip tanrý - krallar dönemi baþlamýþtýr. MÖ 1280 de Mýsýrlýlar ile Hititler arasýnda imzalanan Kadeþ Antlaþmasý tarihte bilinen ilk yazýlý antlaþmadýr. Mýsýr da toplum kâtipler, rahipler, askerler, tüccarlar, zanaatkarlar, çiftçiler ve köleler olmak üzere çeþitli sýnýflara ayrýlmýþtýr. Mýsýr ekonomisi tarým, ticaret ve madenciliðe dayanmýþtýr. Mýsýrlýlar, Asya ve Afrika ülkeleri ile ticari iliþkilerde bulunmuþlardýr. Mýsýrlýlar, öldükten sonra dirileceklerine inandýklarýndan dolayý cesetlerin çürümesini önlemek için mumyalamýþlardýr. u durum mumyacýlýðýn ve týp biliminin geliþmesini saðlamýþtýr. Uyarý Mýsýrlýlar, ölümden sonraki yaþama inandýklarý için ölülerin yanlarýna çeþitli araç, gereç ve yiyecekler ile bazý eþyalar da koymuþlardýr. Firavunlar bu anlayýþýn sonucu olarak, kendilerine mezar olmak üzere piramitleri yaptýrmýþlardýr. Tarým ürünlerinden alýnan verginin hesaplanmasý matematiðin, ýrmaklarýn taþmasýyla bozulan tarla sýnýrlarýnýn yeniden hesaplanmasý geometrinin geliþmesini saðlamýþtýr. u durum ihtiyaçlarýn insanlarý bilimsel çalýþmalara yönlendirdiðini göstermektedir. Mýsýrlýlar pi sayýsýný hesaplamýþlar ve ondalýk sayý sistemini bulmuþlardýr. Ýlk defa dört iþlemi kullanmýþlardýr. Nil Nehri nin hareketlerini incelemeleri astronomi alanýnda geliþmelerini saðlamýþtýr. u sayede Güneþ yýlý esasýna dayanan ilk takvimi yapmýþlardýr. Hiyeroglif (resim yazýsý) adý verilen resim yazýsýný kullanmýþlar, yazýlarýný papirüs bitkisinden yaptýklarý kaðýtlara yazmýþlardýr. Mýsýr MÖ 6. yüzyýlda Pers iþgaline uðramýþtýr. ÝRAN UYGARLIÐI Ýran ýn eski tarihi Medler ve Persler etrafýnda geliþmiþtir. MÖ VII. yüzyýl ortalarýnda siyasi bir güç oluþturan Medler, Keyeksar döneminde (MÖ 625-585) baðýmsýz olmuþlardýr. Onun ölümünden sonra ülke içinde huzursuzluklar çýkýnca Persler, Med evleti ne son vererek kendi devletlerini kurmuþlardýr (MÖ 550). PRS ÝMPARATORLUÐU Pers Ýmparatorluðu, yetkileri sýnýrsýz olan ve istekleri kanun niteliði taþýyan krallar tarafýndan yönetilmiþtir. u durum Perslerin mutlakiyet (monarþi) ile yönetildiklerini göstermektedir. Ordu, Ýran halkýndan toplanan sürekli ve düzenli piyade ve süvarilerden oluþmuþtur. Stratejik açýdan önemli kalelerde sürekli birlikler bulundurulmuþtur. 9. Sýnýf / Tarih 27
Uygarlýðýn oðuþu ve Ýlk Uygarlýklar Ülke satraplýk olarak adlandýrýlan eyaletlere ayrýlmýþ, bu eyaletler satrap adý verilen görevliler tarafýndan yönetilmiþtir. Satraplar, her yýl kralýn görevlendirdiði kiþiler tarafýndan teftiþ edilmiþtir. Yönetimde yetersiz görülen satraplar görevden alýnmýþ ya da cezalandýrýlmýþtýr. Persler bu uygulamayla ülke yönetimini kolaylaþtýrmayý ve egemenlik kurduklarý topraklarý denetim altýnda tutmayý amaçlamýþlardýr. üzenli bir posta örgütü kurulmuþ, ulaþým ve haberleþmeye önem verilmiþtir. unun sonucunda ticaret geliþmiþ, ülkenin denetlenmesi kolaylaþmýþtýr. Persler, çok tanrýlý Zerdüþt dinini benimsemiþlerdir. Zerdüþtlüðün özünü iyilikle kötülüðün mücadelesi oluþturmuþtur. Zerdüþt dininin tapýnaklarýna ateþgede adý verilmiþtir. n önemli sanat eserleri krallar için yapýlan büyük saraylardýr. Mimarinin yaný sýra kabartmacýlýða da önem vermiþlerdir. Mezopotamya, Mýsýr, Anadolu ve Yunan sanatlarýnýn etkisinde kalarak bir Pers üslubu ortaya koymuþlardýr. Makedonya dan Ýndus Irmaðý na kadar olan coðrafyada büyük bir imparatorluk kurmayý baþaran Perslere, Makedonya kralý üyük Ýskender son vermiþtir. HÝNT UYGARLIÐI Asya Kýtasý nýn güneyinde, Hint Okyanusu na doðru uzanan büyük bir yarýmada olan Hindistan da ilk uygarlýk, MÖ 4000 li yýllarda Ýndus Nehri boyunca ortaya çýkmýþtýr. Hindistan, doðal zenginlikleri ve elveriþli iklim koþullarý nedeniyle tarih boyunca birçok kavmin istilasýna uðramýþtýr. Orta Asya kökenli Ariler, MÖ 1500 lerde Hindistan a gelerek siyasi, sosyal ve kültürel yapýlarýný bu bölgeye taþýmýþlar, ancak burada merkezî bir otorite saðlayamamýþlardýr. u nedenle Hindistan racalýk adý verilen küçük prenslikler tarafýndan yönetilmiþtir. Ariler, Hindistan da kast sistemini uygulamýþlardýr. Kast, meslekleri babadan oðula geçen ve ayný geleneklere baðlý bulunan çeþitli sosyal sýnýflardan oluþan bir sistemdir. Hindistan da rahmanizm, Hinduizm, Taoizm, Konfüçyüsçülük ve Manihaizm dinleri yayýlmýþtýr. ÇÝN UYGARLIÐI Çin uygarlýðýnýn oluþmasýnda Çin kültürünün yanýnda Türk, Moðol ve Tibet kültürleri de etkili olmuþtur. Tarih boyunca çeþitli hanedanlar tarafýndan yönetilen Çin, MÖ III. yüzyýldan itibaren siyasi birliðini tamamlayýp güçlü bir imparatorluk haline gelmiþtir. Önceleri yaya ve arabalý askerler olmak üzere iki sýnýfa ayrýlan Çin ordusuna Türklerle iliþkiler kurduktan sonra atlý birlikler de eklenmiþtir. u durum Çinlilerin askeri alanda Türkleri örnek aldýðýný göstermektedir. Çin de halk farklý sýnýflara ayrýlmýþtýr. Çin de en yaygýn dinler Konfüçyüsçülük, Taoizm ve udizm dir. Çin de ekonomi büyük ölçüde tarýma dayalýdýr. Tarýmýn yanýnda iplik, ipek, porselen ve kumaþ üretimi de yapýlmýþtýr. Çinli tüccarlar, Ýpek Yolu aracýlýðýyla Çin den Roma ya kadar olan bölgede ticari faaliyetlerde bulunmuþlardýr. Çin de resim, kumaþ iþleme, porselen imalatý, heykelcilik, çinicilik gibi zanaat ve sanat dallarý geliþmiþtir. udizm, resim ve heykelciliðin geliþiminde etkili olmuþtur. u durum inançlarýn toplumlarýn sanat anlayýþlarý üzerinde etkili olduðunu gösterir. Çinliler, mürekkep, kâðýt, barut, pusula ve matbaayý kullanarak dünyada birçok geliþmeye öncülük etmiþtir. u durum Çinlilerin dünya kültürünün geliþmesine katkýda bulunduðunu gösterir. Çin Seddi ve udist tapýnaklarý Çin mimarisinin en güzel örnekleridir. Uyarý Kast sistemi nedeniyle Hindistan da toplumsal kaynaþma saðlanamamýþ, Hintliler bir millet olamamýþlardýr. Çin Seddi 28 9. Sýnýf / Tarih
Uygarlýðýn oðuþu ve Ýlk Uygarlýklar OÐU AKNÝZ UYGARLIÐI FNÝKLÝLR MÖ 3000 li yýllarda Lübnan ve Suriye nin Akdeniz kýyý kesimine yerleþmiþlerdir. Sur, Sayda ve iblos gibi liman kentlerini kuran Fenikeliler þehir devletleri halinde yaþamýþlardýr. u durum siyasi birliklerini kuramadýklarýný göstermektedir. Uyarý irlik kuramadýklarý için siyasi bakýmdan güçsüz olan Fenikeliler bu nedenle önce Mýsýr, ardýndan Asur baskýsý altýnda yaþamýþlar, MÖ 6. yüzyýlda da Pers istilasýna uðramýþlardýr. Akdeniz kýyýlarýnda koloniler kurmuþlar ve Akdeniz ülkeleriyle ticareti geliþtirmiþlerdir. Fenikeliler bu sayede, oðu ve Ön Asya kültürlerini batýya taþýyarak kültürel etkileþimi ve kaynaþmayý saðlamýþlardýr. Mýsýr yazýsýndan etkilenerek bulduklarý 22 harften oluþan alfabe Latin alfabesinin temelini oluþturmuþtur. Kavram ilgisi Koloni: ir devletin ekonomik, siyasal ve sosyal nedenlerden dolayý, kendi sýnýrlarý dýþýnda ele geçirip yönettiði ülkeye veya topraklara koloni denir. Ýlk Çað da hem denizlerde hem de karalarda koloniler kurulmuþtur. Fenikeliler, Ýyonyalýlar, Yunanlýlar ve Asurlular kolonicilik alanýnda geliþen medeniyetlerdendir. Kolonicilik faaliyetleri sonucunda, Ticaret faaliyetleri uluslararasý bir nitelik kazanmýþtýr. Farklý toplumlar arasýnda kültürel etkileþim artmýþtýr. Kolonicilikle uðraþan uluslar yeni kaynaklar elde ederek zenginleþmiþler ve ülkelerini kalkýndýrmýþlardýr. ÝRANÝLR MÖ II. bin baþlarýnda Filistin e yerleþmiþlerdir. Hz. avut zamanýnda (MÖ 10. yüzyýl) bir devlet kuran Ýbraniler, Hz. Süleyman devrinde en parlak dönemlerini yaþamýþlardýr. Hz. Süleyman ýn ölümünden sonra ikiye ayrýlmýþlar, Ýsrail evleti ne Asurlular, Yahudi evleti ne de abilliler son vermiþtir. Tek tanrý inancý ilk defa Ýbranilerde görülmüþtür. inleri etrafýnda oluþturduklarý milli tarihleri Yahudilerin kimliklerini korumalarýný saðlamýþtýr. MS 70 yýlýnda çýkardýklarý isyan sonucunda Roma Ýmparatorluðu tarafýndan dünyanýn deðiþik yerlerine sürülmüþlerdir. ANAOLU UYGARLIÐI Anadolu; Asya ile Avrupa yý birbirine baðlayan bir konumda olmasý nedeniyle oðu ve atý uygarlýklarý arasýnda köprü görevini üstlenmiþtir. Verimli topraklarý, yaþama uygun iklimi ve coðrafi koþullarýndan dolayý Anadolu, tarihinin en eski çaðlarýndan beri insan topluluklarýnýn göç ettiði, uygarlýk kurduðu bir bölge olmuþtur. u nedenle Anadolu ya, medeniyetler beþiði denilmiþtir. Kültürel etkileþim Anadolu uygarlýðýnýn geliþimini hýzlandýrmýþtýr. HATTÝLR Göçler sonucunda Anadolu ya geldikleri tahmin edilen Hattiler, MÖ 2500 - MÖ 1700 yýllarý arasýnda önemli bir uygarlýk oluþturmuþlardýr. Hattilere ait süsleme þekilleri Anadolu nun birçok yerinde görülmüþtür. u durum Hattilerin geliþmiþ bir uygarlýk kurduklarýný gösterir. Hititler, inanç ve kültür bakýmýndan Hattilerin etkisi altýnda kalmýþlardýr. Hattiler, Hititlerle kaynaþmýþ, Hatti kültürü, Hitit kültürü içinde yaþamaya devam etmiþtir. HÝTÝTLR (MÖ 1700-700) MÖ 2000 yýlý baþlarýnda Kafkaslar üzerinden Türkiye ye gelmiþler ve Orta Anadolu da Kýzýlýrmak yayý çevresine yerleþmiþlerdir. Kral Labarna tarafýndan Hattuþaþ (oðazköy) merkez olmak üzere güçlü bir devlet kurmuþlardýr. Uyarý Hattuþaþ, doðu - batý ve kuzey - güney doðrultusunda iþleyen yollarýn kesiþtiði bir noktada bulunduðundan Hititler, Anadolu nun büyük bir kýsmýný kontrol altýnda tutabilmiþlerdir. MÖ 1400 yýllarýnda imparatorluk haline gelen Hititler ge den Fýrat a, Karadeniz den Suriye ye kadar olan bölgeye egemen olmuþlardýr. 9. Sýnýf / Tarih 29
K G Uygarlýðýn oðuþu ve Ýlk Uygarlýklar K A R A N Ý Z Trakya Amasra Paflagonya Sinop Samsun Trabzon G NÝZÝ Truva Ýzmir fes Milet Sardes Likya Aura (Amorion) H Ý Antalya Ankiria Gordion T Ý T P a m f i l y a Kýzýlýrmak Çatalhöyük Ývriz Hattuþaþ Tarþa (Tarsus) Kapadokya K i l i k y a Kaneþ (Kültepe) V L Aliþar T Ý Antep Hurri (Urfa) Van Gölü M Ý T T A N Ý Ninova Musul Tuþpa (Van) Hititler A K N Ý Z Kýbrýs Krallýðý Lazkiye Halpa (Halep) S U R Ý Y Kadeþ M e z o p o t a m y a Fýrat Asur icle Hititlere baðýmlý bölgeler ÖLÇK 0 100 200 300 400 km. Sidon abil Upi (Opis) Hititler Hitit evleti ile Mýsýrlýlarýn Kuzey Suriye ye hakim olmak istemeleri üzerine çýkan savaþ Kadeþ Antlaþmasý (MÖ 1280) imzalanarak sona erdirilmiþtir. u anlaþma tarihte bilinen ilk yazýlý antlaþmadýr. MÖ 1200 yýllarýnda ge göçleriyle batýdan gelen kavimler, Hitit Ýmparatorluðu nu yýkmýþlardýr. undan sonra Güneydoðu Anadolu da Hitit þehir devletleri ortaya çýkmýþtýr. u devletler, MÖ 700 yýllarýnda Asurlular tarafýndan ortadan kaldýrýlmýþlardýr. evlet Yönetimi Ýlk dönemlerde feodal beyliklerden oluþan Hitit Krallýðý nda daha sonra bu beylikler ortadan kaldýrýlarak yerlerine valiler atanmýþtýr. Hititler, bu deðiþiklikle merkezi yönetimi güçlendirmeyi amaçlamýþlardýr. Kavram ilgisi Feodalite: Feodal yönetimde devlet, içiþlerinde serbest hareket eden beyliklerden oluþur. u yönetim þekli devletlerin parçalanmasýný kolaylaþtýran, güçlü siyasal birliðin oluþmasýný önleyen bir özelliðe sahiptir. evletin baþýnda büyük kral unvanýný taþýyan bir hükümdar bulunurdu. Hükümdar ayný zamanda baþyargýç, baþrahip ve baþkomutandý. u durum kralýn otoritesini güçlendirmiþtir. Krala karþý gelmek, devlete baþ kaldýrmak en büyük suç kabul edilmiþ ve ölümle cezalandýrýlmýþtýr. u durum Hititlerin devlet bütünlüðünü korumaya önem verdiklerini göstermektedir. Ülke yönetiminde Pankuþ Meclisi de söz sahibiydi. Pankuþ Meclisi, kralý denetleme, gerektiðinde kral ve kraliçeyi yargýlama yetkilerine sahipti. Ýmparatorluk döneminde Pankuþ Meclisi nin gücü azalmýþ ve bütün yetkiler kralda toplanmýþtýr. Kraldan sonra devlet yönetiminde en yetkili kiþi kraliçe Tavananna dýr. Tavananna, kral sefere çýktýðýnda ülkeyi yönetir, dini törenlere baþkanlýk ederdi. Yorum Kadeþ Antlaþmasý nda Hitit kralý Hattuþili nin mühürü yanýnda, Hitit kraliçesi Pudahepa nýn mühürünün de basýlmasý kraliçenin devlet iþlerinde söz sahibi olduðunu göstermektedir. Hititlerin ilk zamanlarýnda sürekli ve düzenli ordu yoktu. li silah tutan tüm erkekler asker sayýlýrdý. Ýmparatorluk döneminde ise sürekli ve düzenli ordu kurulmuþtur. in ve Ýnanýþ Çok tanrýlý inanýþý benimseyen Hititler, kendi tanrýlarýndan baþka bütün Anadolu ve Ön Asya tanrýlarýný da kutsal kabul etmiþlerdir. u yüzden Hititler zamanýnda Anadolu in Tanrý Ýli olarak adlandýrýlmýþtýr. Uyarý Hititlerin bu özelliði dinsel konularda hoþgörülü olduklarýna kanýt olarak gösterilebilir. 30 9. Sýnýf / Tarih
Uygarlýðýn oðuþu ve Ýlk Uygarlýklar Sosyal ve konomik Hayat Ýlk Çað toplumlarýnýn hepsinde olduðu gibi Hititlerde de sosyal sýnýflar bulunmaktaydý. u sýnýflar; yöneticiler (soylular), rahipler, özgürler, namralar (yarý özgürler) ve köleler olarak adlandýrýlmýþtýr. u durum toplumda eþitsizlik olduðunu göstermektedir. n alt tabakada yer alan kölelerin mülkiyet haklarý vardý. edelini ödemeleri karþýlýðýnda özgür olabilirlerdi. u durum sýnýf ayrýmýnýn çok katý olmadýðýný göstermektedir. Hitit ekonomisinin temeli tarým ve hayvancýlýða dayanýyordu. Topraklar tanrýlarýn ve krallarýn malý kabul edilirdi. Hititler tarým ve hayvancýlýðý koruyan kanunlar yapmýþlardýr. Yazý, il ve debiyat Hititler, Asurlulardan öðrendikleri çivi yazýsýný ve kendilerine ait olan hiyeroglif (resim) yazýsýný kullanmýþlardýr. Mezopotamya nýn edebi eserlerinin etkisinde kalmýþlar, Sümerlerin Gýlgamýþ destanýný Hititçe ye çevirmiþlerdir. Her yýlýn önemli olaylarýný kaydetmeleri nedeniyle tarih yazýcýlýðýný baþlattýklarý kabul edilmektedir. Anal adý verilen yýllýklarda Hitit krallarýnýn baþarýlarý kadar yenilgileri de yazýlmýþtýr. u durum Hititlerin objektif (tarafsýz) tarih anlayýþýna sahip olduklarýný göstermektedir. Hukuk Sümer kanunlarýndan etkilenen Hititler, mülkiyet hakkýný güvence altýna almýþlardýr. Aile hukukuna ve ceza hukukuna büyük önem vermiþler, yaptýklarý medeni kanunla evliliði resmi bir sözleþme haline getirmiþlerdir. Yasalar yazýlý hale getirilmiþtir. Yorum u yolla, ayný suçlara farklý cezalarýn verilmesi önlenmiþ, hukuksal alanda eþitlik saðlanmýþtýr. Sanat Mimarlýk alanýnda oldukça ilerleyen Hititler, þehirlerin etrafýný surlarla çevirmiþler, saraylar ve tapýnaklar inþa etmiþlerdir. Heykelcilik ve kabartmacýlýkta çok geliþmiþ olup Yazýlýkaya ve Ývriz kabartmalarý en önemli eserleridir. ÝYONYALILAR MÖ 12. yüzyýlda Yunanistan da yaþayan Akalarýn bir kýsmý Ýzmir ile üyük Menderes nehri arasýnda kalan ve Ýyonya adý verilen bölgeye gelerek yerleþmiþlerdir. Akalar burada yaþayan yerli halkla kaynaþarak fes, Milet, Foça, Ýzmir gibi þehir devletleri kurmuþlardýr. K A R A N Ý Z Trakya olu Amasra Sinop afra Paflagonya Samsun Giresun Trabzon G NÝZÝ Truva Ýzmir fes Milet Sardes Likya Aura (Amorion) Antalya Pam f i Ankiria Gordion l y a Kýzýlýrmak Çatalhöyük Hattuþaþ Tarþa (Tarsus) K i l i k y a Aliþar Kapadokya Kaneþ (Kültepe) Antep Hurri (Urfa) Van Gölü Asur Ninova Musul Tuþpa (Van) K G Ýyonlar Ýyon Ticaret Kolonileri ÖLÇK 0 100 200 300 400 km. A K N Ý Z Kýbrýs Krallýðý Sidon Lazkiye Halpa (Halep) Kadeþ M e z o p o t Fýrat a m y a Asur icle abil Upi (Opis) Ýyonyalýlar ve Ýyon kolonileri 9. Sýnýf / Tarih 31
Uygarlýðýn oðuþu ve Ýlk Uygarlýklar Ýyonyalýlarýn þehir devletleri halinde yaþamalarý siyasi birliklerini kuramadýklarýnýn göstergesidir. u duruma aralarýnda ticari rekabetin yaþanmasýnýn neden olduðu söylenebilir. Kavram ilgisi Siyasi birlik: ir ülkenin, bir bölgenin tamamýnýn yalnýz bir güç tarafýndan yönetilmesidir. Ýyon þehir devletleri Akdeniz, Marmara ve Karadeniz sahillerinde koloni denilen ticari yerleþim merkezleri kurmuþlardýr. Lidyalýlarýn Kral Yolu nun denetimini ele geçirmesi Ýyon þehir devletlerinin denizciliðe yönelmelerinde ve koloniler kurmalarýnda etkili olmuþtur. Ýyon þehirleri, önceleri krallar tarafýndan yönetilmekteydi. MÖ 500 yýllarýndan itibaren önce asillerin kurduðu oligarþik yönetimler, daha sonra da halkýn seçimle oluþturduðu meclis aracýlýðý ile yönetilmiþtir. u durum Ýyonya da demokrasinin giderek güçlendiðini göstermektedir. Anadolu daki bilimsel faaliyetler Ýyonya da en yüksek seviyeye ulaþmýþtýr. Ýyonya da bilimin geliþmesinin baþlýca nedenleri þunlardýr: enizcilikle uðraþmalarý sonucunda zenginleþmeleri Anadolu daki yüksek medeniyetle tanýþmalarý Ön Asya dan gelen ticaret yollarýnýn bitiþ noktasýnda bulunmalarý üþünce özgürlüðünün geliþmesi Ýyonya da özgür düþüncenin varlýðý felsefenin ve bilimin geliþmesini saðlamýþtýr. Örneðin Tales, MÖ 28 Mayýs 585 tarihinde güneþ tutulmasý olacaðýný önceden söylemiþtir. Pisagor, ilk kez dünyanýn yuvarlak olduðunu ileri sürmüþtür. u durum Ýyonlarda bilimsel çalýþmalar yapýldýðýnýn kanýtýdýr. Ýyonya da yetiþen bilim adamlarý arasýnda týp alanýnda Hipokrat, tarihçi Heredot, ünlü filozof iyojen gösterilebilir. fes teki Artemis Tapýnaðý ve Celsus Kütüphanesi günümüze kadar gelen önemli Ýyonya eserleridir. Çok tanrýlý inanýþý benimseyen Ýyonyalýlarda en büyük tanrý Zeus ve Hera dýr. Uzun zaman baðýmsýz yaþayan Ýyonya þehir devletleri MÖ 7. yüzyýldan sonra Lidyalýlarýn egemenliðine girmiþ, bir süre sonra da Pers Ýmparatorluðu na baðlanmýþlardýr. URARTULAR MÖ 9. yüzyýlda oðu Anadolu da, Van Gölü çevresinde Asya kökenli Hurriler tarafýndan kurulmuþtur. aþkenti Tuþpa (Van) dýr. Hazar enizi nden Malatya ya, rzurum ve rzincan dan Musul ve Halep e kadar sýnýrlarýný geniþletmiþlerdir. Yaklaþýk iki yüz yýl boyunca oðu Anadolu da önemli bir güç olmuþlardýr. Urartular sýk sýk Asurlularýn istila ve baskýnlarýna uðramýþtýr. u yüzden hem Urartu medeniyeti zarar görmüþ hem de bu dönemde sýk meþe ormanlarýyla kaplý Van yöresi tahrip edilmiþtir. K A R A N Ý Z Trakya Amasra Paflagonya olu Truva Sardes Ýzmir fes Milet Likya Aura (Amorion) Antalya P a m f i Ankiria Gordion l y a Hattuþaþ (Kýzýlýrmak Çatalhöyük Tarþa (Tarsus) Kapadokya K i l i k y a Aliþar Kaneþ (Kültepe) Antep Hurri (Urfa) Van Gölü U RARTULAR Asur Tuþpa (Van) Ninova Musul Urmiye Gölü M e z o p o t a m y a Halpa (Halep) Asur Fýrat Urartular ÖLÇK 0 100 200 300 400 km. A K N Ý Z Kýbrýs Krallýðý Sidon Kadeþ K G icle abil Upi (Opis) Urartular 32 9. Sýnýf / Tarih
K G Uygarlýðýn oðuþu ve Ýlk Uygarlýklar Mezarlarýný oda ve ev biçiminde yapmýþlar, mezarlara ölüyle birlikte önemli eþyalarýný da koymuþlardýr. Yorum u durum Urartulularýn öldükten sonra dirileceklerine inandýklarýný göstermektedir. Tarýmýn geliþmesi için sulama kanallarý yapmýþlardýr. Asur çivi yazýsýný ve hiyeroglif yazýsýný kullanmýþlardýr. Taþ ve maden iþlemeciliðinde ilerlemiþlerdir. Yaptýklarý kaleler, saraylar, tapýnaklar ve su kanallarýnýn kalýntýlarý günümüze kadar gelmiþtir. Kimmer ve Ýskit (Saka) saldýrýlarýyla sarsýlmýþ, MÖ 600 lerde Medler tarafýndan yýkýlmýþlardýr. FRÝGLR MÖ 1200 yýllarýnda oðazlar yoluyla Anadolu ya gelerek skiþehir, Afyonkarahisar ve Ankara bölgelerine yerleþen alkan kökenli kavimlerden biridir. MÖ 750 li yýllarda siyasi birliklerini saðlamýþlar ve Polatlý yakýnlarýndaki Gordioun u baþkent yapmýþlardýr. Kral Midas zamanýnda en güçlü dönemlerini yaþamýþlar ve bütün Anadolu ya egemen olmuþlardýr. Krallýkla yönetilen Friglerde eyaletler merkezden gönderilen valiler tarafýndan yönetilirdi. Krallar, ülkenin baþlýca zenginlik kaynaðý olan tarýmýn geliþmesi için çaba harcamýþlar, tarým ve hayvancýlýðý yasalarla koruma altýna almýþlardýr. Hayvancýlýk faaliyetlerinin bir sonucu olarak tapates denilen halý ve kilim dokumalarý meþhur olmuþtur. Tarým toplumu olan Friglerin dini inanýþlarýnda tarýmýn etkisi görülür. n büyük tanrýlarý toprak ve bereket tanrýçasý Kibele dir. Fenike alfabesini kullanan Frigler, hayvan hikayeciliðinin (fabl) öncüsü kabul edilirler. Frig sanatýnýn ve mimarisinin en önemli örnekleri Gordion ve Midas þehirlerindeki kayalar içine oyulmuþ sýðýnaklardýr. Kimmerler tarafýndan yýkýlmýþlardýr. LÝYALILAR MÖ. 1200 lerde Anadolu ya gelerek Gediz ve Küçük Menderes vadilerini içine alan bölgede yaþamýþlardýr. Kral Giges zamanýnda baðýmsýzlýklarýný kazanmýþlardýr. aþkenti Sard olan Lidyalýlar en parlak dönemlerini son krallarý Krezus zamanýnda yaþamýþlardýr. Krallýkla yönetilen Lidyalýlarda devlet yönetiminde büyük tüccarlarýn da etkisi olmuþtur. Tarihte ilk defa madeni parayý basýp kullanmýþlardýr (MÖ 700). u durum ticarette deðiþ - tokuþ usulünün sona ermesine ve ticaretin geliþmesine neden olmuþtur. ge enizi kýyýsýndan baþlayýp Mezopotamya ya kadar uzanan Kral Yolu nu yapmýþlardýr. u yol sayesinde zenginleþmiþler ve doðu kültürüyle etkileþim kurmuþlardýr. K A R A N Ý Z Trakya Amasra Paflagonya Sinop Samsun Trabzon G NÝZÝ Truva Ýzmir fes Sardes Aura (Amorion) Ankiria Gordion Kýzýlýrmak Çatalhöyük Hattuþaþ Aliþar Kapadokya Kaneþ (Kültepe) Urartu lar Van Gölü Tuþpa (Van) Milet Likya Antalya Pam f i l y a Tarþa (Tarsus) K i l i k y a Antep Hurri (Urfa) Asurlar Ninova Musul Frigler ÖLÇK 0 100 200 300 400 km. A K N Ý Z Kýbrýs Krallýðý Sidon Halpa (Halep) Lazkiye S U R Ý Y Kadeþ M e z o p o Fýrat t a m y a Asur icle abil Upi (Opis) Frigyalýlar 9. Sýnýf / Tarih 33
Uygarlýðýn oðuþu ve Ýlk Uygarlýklar K A R A N Ý Z Trakya Amasra Paflagonya Sinop Samsun Trabzon G NÝZÝ Truva Ýzmir fes Milet Sardes Likya Aura (Amorion) Antalya Pam f i l y a Ankiria Gordion Kýzýlýrmak Çatalhöyük Hattuþaþ Tarþa (Tarsus) K i l i k y a Aliþar Kapadokya Kaneþ (Kültepe) Antep Hurri (Urfa) Van Gölü M Ý T T A N Ý Ninova Musul Tuþpa (Van) Lidyalýlar Kral Yolu ÖLÇK 0 100 200 300 400 km. A K N Ý Z Kýbrýs Krallýðý Sidon Lazkiye Halpa (Halep) S U R Ý Y Kadeþ K G M e z o p o Fýrat t a m y a Asur icle abil Upi (Opis) Lidyalýlar ve Kral Yolu Uyarý Lidya krallarý ticaretin düzen içinde sürmesine özen göstermiþler ve ticareti geliþtirmeye çalýþmýþlardýr. Çok tanrýlý bir inanýþý benimseyen Lidyalýlar, Kibele nin yaný sýra Artemis, Zeus ve Apollon gibi Yunan tanrýlarýna da tapmýþlardýr. Ordularýnda ücretli asker kullanan Lidyalýlar savaþlarda baþýrýlý olamadýlar. u durumda paralý askerlerin vatan sevgisinden yoksun olmalarý etkili olmuþtur. ge enizi ne çýkmak isteyen Persler tarafýndan yýkýlmýþlardýr. (MÖ 546) G V YUNAN UYGARLIÐI GÝRÝT MNÝYTÝ ge ölgesi ndeki en eski medeniyet Girit Adasý nda kurulmuþtur. n önemli yerleþim yeri Knossos tur. ge den Akdeniz e uzanan deniz yolu üzerinde olmasý, Girit kültürünün yayýlmasýna neden olmuþtur. MÝKN MNÝYTÝ MÖ 2000 yýllarýnda Mora (Peleponnes) Yarýmadasý na gelen Akalar tarafýndan kurulmuþtur. Çanakkale oðazý na hakim olmak için Truvalýlarla savaþmýþlardýr. Akalarýn egemenliðine, MÖ 1200 yýllarýnda Yunanistan a giren orlar son vermiþlerdir. YUNAN MNÝYTÝ MÖ 1200 yýllarýnda Akalarýn egemenliðine son veren orlar Yunanistan ve ge adalarýný ele geçirerek yeni yerleþim yerleri kurmuþlardýr. u yerleþim yerleri zamanla Polis adý verilen þehir devletleri haline gelmiþtir. n önemli þehir devletleri Atina, Ýsparta, Korint ve Tebai dir. Uyarý Yunanistan da þehir devletlerinin bulunmasý iç çatýþmalara neden olmuþ ve siyasal birliðin kurulmasýný engellemiþtir. Þehir devletlerinin baþýnda krallar bulunuyordu. Sonradan soylularýn egemen olduðu yönetimler benimsenmiþtir. Yönetime katýlmak isteyen orta sýnýf ile köylülerin birleþerek soylularla mücadele etmesi sonucunda her þehirde halk meclisleri kurulmuþtur. Ünlü devlet adamlarý rakon ve Solon un kanunlarý ile demokrasi alanýnda önemli adýmlar atýlmýþtýr. Atina nýn baþýna geçen Klistenes ise yaptýðý yasalarla halk arasýnda eþitliði saðlamýþ ve her vatandaþa oy hakký tanýmýþtýr. öylece halkýn yönetime katýlýmý artýrýlmýþ ve Atina da demokratik yönetim kurulmuþtur. Çok tanrýlý inanýþý benimseyen Yunanlýlar, tanrýlarýnýn yardýmýný almak ve onlarý öfkelendirmemek için olimpiyatlar düzenlemiþlerdir. u olimpiyatlar, Yunan toplumunun kaynaþýp ortak bir kültür oluþturmalarýna katkýda bulunmuþtur. 34 9. Sýnýf / Tarih
Uygarlýðýn oðuþu ve Ýlk Uygarlýklar Kolonicilik faaliyetlerinde geliþen Yunanlýlar, Akdeniz ve Karadeniz de koloniler kurmuþlardýr. Fenike alfabesini geliþtirerek kendilerine özgü yeni bir alfabe oluþturmuþlardýr. Yunan edebiyatýnda destanlarýn önemli bir yeri vardýr. unlarýn en önemlileri Homeros un Ýlyada ve Odise destanlarýdýr. Yunanlýlar felsefe, tarih, týp, matematik ve astronomi alanlarýnda geliþmiþlerdir. Sokrat, flatun ve Aristo en ünlü filozoflarýdýr. Yunan sanatýnýn en önemli eserleri mimari, resim ve heykeltýraþlýk alanlarýnda ortaya çýkmýþtýr. Yunan uygarlýðýnýn egemen olduðu yerlerde birçok tiyatro, tapýnak, tanrý ve insan heykelleri yapýlmýþtýr. ÝSKNR ÝMPARATORLUÐU (MÖ 359-323) Yunanistan ýn kuzeyinde kurulan Makedonya evleti nin baþýna geçen üyük Ýskender, Asya Seferi ne çýkarak Persleri maðlup etmiþ ve Anadolu ya egemen olmuþtur. (MÖ 333) Asya Seferi yle Suriye, Filistin ve Mýsýr ý ele geçirdikten sonra Hindistan a kadar ulaþan üyük Ýskender, ordusundaki askerlerde yorgunluk ve isteksizlik görünce geri dönmüþtür. üyük Ýskender in ölümünden sonra Makedonya ya Antigonitler, Türkiye den Hindistan a kadar uzanan topraklarda Selevkoslar, Mýsýr da ise Ptolemeler krallýklarý kurulmuþtur. Selevkos Krallýðý nýn parçalanmasýyla Anadolu'da Pontus, Kapadokya, itinya ve ergama krallýklarý ortaya çýkmýþtýr. Uyarý üyük Ýskender in Asya Seferi ile yeni ülkeler ele geçirmesi sonucunda Yunan kültürü ile doðu kültürünün kaynaþmasýndan Helenistik Medeniyet ortaya çýkmýþtýr. Helenistik dönemde (MÖ 330-30) ergama, fes, Milet, Ýskender gibi kentler dünyanýn önemli kültür merkezleri durumuna gelmiþlerdir. Ýskenderiye Feneri ve ergama daki Zeus Tapýnaðý bu dönemin önemli eserleri arasýndadýr. ROMA UYGARLIÐI MÖ 753 yýlýnda Romolus tarafýndan kurulan Roma nýn siyasi tarihi krallýk, cumhuriyet ve imparatorluk olmak üzere üç döneme ayrýlýr. Aristokratik bir özellik gösteren cumhuriyet döneminde doðuda Fýrat nehrinden batýda Atlas Okyanusu na kadar bütün Akdeniz çevresini egemenlik altýna almýþlardýr. Romalýlarýn medeniyete en büyük katkýlarý MÖ 5. yüzyýlda düzenlenen 12 Levha Kanunlarý dýr. Uyarý Toplumdaki sýnýf mücadelelerini önlemek amacýyla hazýrlanan bu kanunlar, birçok devletin hukukunun temelini oluþturmuþtur. Latin alfabesinin ve Miladi takvimin bugünkü haline gelmesini saðlamýþlardýr. aþlangýçta Hristiyanlýðýn yayýlmasýný önlemeye çalýþan Roma Ýmparatorluðu 313 yýlýnda Milano Fermaný ile Hristiyanlýðý serbest býrakmýþ, 381 yýlýnda da resmi din olarak kabul etmiþtir. Kavimler Göçü nden sonra hýzla toprak kaybetmeye baþlayan Roma Ýmparatorluðu, 395 tarihinde doðu ve batý olmak üzere ikiye ayrýlmýþtýr. atý Roma 476 da, oðu Roma (izans) ise 1453 te yýkýlmýþtýr. Romalýlardan günümüze kadar gelen eserler arasýnda ozdoðan Su Kemeri, Çemberlitaþ, Roma Hamamý ve Aspendos Tiyatrosu bulunmaktadýr. ÝZANS ÝMPARATORLUÐU Roma Ýmparatorluðu nun ikiye ayrýlmasýndan sonra (395) merkezi Ýstanbul olan doðu kýsmýna izans denilmiþtir. izans, on iki kral sülalesi tarafýndan yönetilmiþtir. n güçlü dönem Jüstinyen dönemidir. (527-565). 11. yüzyýlýn sonlarýna doðru üyük Selçuklularla Anadolu da yaptýklarý mücadelelerde baþarýlý olamadýlar. izans Ýmparatorluðu, 1453 yýlýnda Fatih Sultan Mehmet in Ýstanbul u fethetmesiyle yýkýlmýþtýr. izans ta ülke thema adý verilen eyaletlere bölünmüþtür. u eyaletlerde bulunan kalelerde ise tekfur adý verilen valiler görevlendirilmiþtir. Latin kültürü yerine Helen kültürünü benimseyen izans Hristiyanlýðýn Ortodoks mezhebini ve resmi dil olarak da Grekçe yi benimsemiþtir. Ayasofya, Aya Ýrini Kilisesi, Hora Kilisesi (Kariye Müzesi), Sergios ve aküs Kilisesi (Küçük Ayasofya Camii), inbirdirek ve Yerebatan Sarnýcý izans önemi nin en önemli eserleridir. 9. Sýnýf / Tarih 35
Uygarlýðýn oðuþu ve Ýlk Uygarlýklar Test - 1 1. Yeni Taþ evri nde (Neolitik) buzullarýn çekilmesi ve iklim koþullarýnýn iyileþmesi sonucunda insanlarýn yaþam biçimi deðiþmiþ ve yerleþik hayata geçilmiþtir. Ýnsanlarýn yerleþik hayata geçmesinin, I. toplumsal yaþantýnýn ortaya çýkmasý, II. madenlerin kullanýlmasý, III. mimari faaliyetlerin baþlamasý geliþmelerinden hangilerine doðrudan ortam hazýrladýðý söylenebilir? A) Yalnýz I ) Yalnýz II C) I ve II ) I ve III ) II ve III 4. Ýnsanlar Paleolitik önem de toplayýcýlýk ve avcýlýkla geçinmiþlerdir. Neolitik önem de tarým faaliyetleri ve yerleþik hayat görülmüþtür. Maden evri nde ise bakýr, tunç ve demir madenleri iþlenmiþ, þehir devletleri kurulmuþtur. iyarbakýr Çayönü, Türkiye ve Güneydoðu Avrupa da ilk üretim ile ilgili izlerin bulunduðu en eski yerleþim yeridir. urada yapýlan kazýlarda tarým aletleri bulunmuþtur. u bilgiler karþýlaþtýrýldýðýnda Çayönü nde aþaðýdaki devirlerden hangisinin yaþandýðý söylenebilir? A) Paleolitik ) Tunç C) Mezolitik ) Neolitik ) emir 2. Yeni Taþ evri nde yiyecek olarak kullanýlmak üzere çeþitli bitkiler yetiþtirilmeye baþlanmýþ, su kýyýlarýnda birbirine bitiþik bahçeli evler yapýlmýþtýr. A u açýklamada Yeni Taþ evri nde, I. topraktan eþya yapýlmasý, II. tarýmsal üretimin baþlamasý, III. yerleþik hayata geçilmesi geliþmelerinden hangilerinin gerçekleþmiþ olduðunu gösteren bir kanýt yoktur? A) Yalnýz I ) Yalnýz II C) Yalnýz III ) I ve III ) II ve III 5. Tarih öncesi dönemlerin baþlama ve bitiþ zamanlarýnýn bölgelere göre farklýlýk göstermesinde, I. etkileþimin sýnýrlý olmasý, II. tüketici yaþantýnýn sürdürülmesi, III. araç - gereç yapýmýnýn geliþmemesi durumlarýndan hangilerinin doðrudan etkili olduðu söylenebilir? A A) Yalnýz I ) Yalnýz II C) I ve II ) I ve III ) I, II ve III 3. Taþ evirlerine ait özelliklerden bazýlarý þunlardýr: I. Maðaralar barýnak ve korunak yeri olarak kullanýlmýþtýr. II. Maðara duvarlarýna hayvan resimleri çizilmiþtir. III. Ýnsanlar, tüketicilikten üretici duruma geçmiþlerdir. IV. Göçebe yaþam biçimi sona ermiþtir. Yukarýdaki bilgilerden hangileri ski Taþ (Paleolitik) evri ne ait deðildir? A) Yalnýz I ) Yalnýz III C) I ve II ) II ve IV ) III ve IV 6. ski Taþ evri ne ait, C I. ateþin geç kullanýlmasý, II. dönemin çok uzun sürmesi, III. avcýlýk ve toplayýcýlýðýn temel geçim kaynaðý olmasý özelliklerinden hangileri, toplumlarýn henüz üretici hale gelmediklerinin kanýtýdýr? A) Yalnýz I ) Yalnýz II C) Yalnýz III ) I ve III ) II ve III 36 9. Sýnýf / Tarih
Test - 1 Uygarlýðýn oðuþu ve Ýlk Uygarlýklar 7. Yazýnýn icat edilmesiyle baþlayan tarih çaðlarýnýn süresi, geçmiþten günümüze yaklaþtýkça kýsalmaktadýr. u durum, I. toplumlar arasý etkileþimin giderek artmasý, II. eski bilgilerin mutlak doðru kabul edilmesi, III. insanlar arasýnda iþ bölümü yapýlmasý olgularýndan hangileriyle açýklanabilir? A A) Yalnýz I ) Yalnýz II C) Yalnýz III ) I ve II ) I ve III 11. Aþaðýdakilerden hangisi, Ýlk Çað da atý Anadolu da yaþayan Ýyonyalýlarda siyasal birliðin olmadýðýnýn göstergesidir? C A) Çok tanrýlý dine inanmalarý ) ilimsel alanda ilerlemeleri C) Þehir devletleri halinde yaþamalarý ) Siyasi hayatlarýnýn uzun sürmesi ) Çeþitli yerlerde ticaret kolonileri kurmalarý 12. Tarih öncesi dönemleri sýrasýyla yaþamýþ bir toplum hakkýnda, 8. Tarih öncesi dönemlerde aþaðýdakilerden hangisinin görülmesi beklenemez? A) Ticari faaliyetlerin baþlamasý ) Köylerin kurulmasý C) Ateþin kullanýlmasý ) Topraktan eþya yapýlmasý ) Yazýlý antlaþma yapýlmasý C I. n son demirden araç - gereç yapmýþlardýr. II. Taþtan sonra bakýrdan eþya yapmýþlardýr. III. Göç yollarý üzerinde kurulmuþlardýr. yargýlarýndan hangilerine ulaþýlabilir? A) Yalnýz II ) Yalnýz III C) I ve II ) II ve III ) I, II ve III 9. Tarih öncesinin dönemlere ayrýlmasýnda, I. tarýmsal faaliyetler, II. topraðýn kullanýlmasý, III. araç ve gereç yapýlmasý durumlarýnýn hangilerindeki geliþmeler doðrudan etkili olmuþtur? A) Yalnýz II ) Yalnýz III C) I ve II ) I ve III ) II ve III 13. Aþaðýdakilerden hangisi, tarihi çaðlarýn baþlangýcýný oluþturan olaylardan birisi deðildir? A) Kavimler Göçü ) Yazýnýn icadý C) Ýstanbul un fethi ) Fransýz Ýhtilali ) Sanayi Ýnkýlabý 10. Tarih öncesi devirlerde meydana gelen, I. bakýrýn kullanýlmasý, II. topraðýn kullanýlmasý, III. demirin kullanýlmasý geliþmelerden hangileri yeni bir dönemin baþlamasýna neden olmuþtur? A) Yalnýz I ) Yalnýz II C) Yalnýz III ) I ve III ) II ve III 14. Tarih öncesi dönemlerle ilgili olarak aþaðýda verilen bilgilerden hangisi yanlýþtýr? A) ütün toplumlar ayný sýralamayý takip etmemiþtir. ) Yazýnýn kullanýlmasýndan günümüze kadar geçen dönemdir. C) evirlere ayrýlmasýnda kullanýlan araç ve gereçler dikkate alýnmýþtýr. ) Tarihi dönemlerden daha uzun sürmüþtür. ) azý madenler bulunup kullanýlmýþtýr. 9. Sýnýf / Tarih 37
Uygarlýðýn oðuþu ve Ýlk Uygarlýklar Test - 2 1. Ýlk Çað da ticaret yollarý üzerinde bulunan medeniyetler, baþka medeniyetlerin izlerini de taþýmýþlardýr. u duruma, I. Anadolu, II. Hint, III. Mýsýr medeniyetlerinden hangileri kanýt olarak gösterilebilir? C A) Yalnýz I ) Yalnýz II C) I ve II ) I ve III ) II ve III 4. Mýsýr da, I. krallar için piramitler yapýlmasý, II. çeþitli hastalýklarýn tedavi edilmesi, III. eczacýlýðýn geliþmesi durumlarýndan hangileri týp alanýnda çalýþmalar yapýldýðýna kanýt olarak gösterilebilir? A) Yalnýz I ) Yalnýz II C) Yalnýz III ) I ve II ) II ve III 5. Anav Kurganý nda yapýlan kazýlarda, kerpiçten yapýlmýþ ev kalýntýlarý, el deðirmenleri, kömür haline gelmiþ arpa ve buðday taneleri bulunmuþtur. 2. ski krallýk döneminde Mýsýr, altýn ve bakýr madenlerinin bolluðu sayesinde çok zenginleþmiþtir. Aþaðýdakilerden hangisi, bu duruma ortam hazýrlayan etkenler arasýnda gösterilebilir? A A) Altýn ve bakýrýn ticarette deðiþim aracý olarak kullanýlmasý ) Mýsýr ekonomisinin temelinin tarýma dayalý olmasý C) Mýsýr da mimari sanatýnýn geliþmesi ) Nil deltasýnda barajlar yapýlmasý ) Mýsýr ýn göç ve istilalara kapalý olmasý A u buluntularýn, I. yönetim biçimi, II. yaþam koþullarý, III. geçim kaynaklarý, IV. geliþmiþlik düzeyi olgularýndan hangileri hakkýnda bilgi vermesi olasý deðildir? A) Yalnýz I ) Yalnýz IV C) II ve III ) III ve IV ) II, III ve IV 3. Ýlk Çað da, I. Lidyalýlarýn Mezopotamya ya kadar uzanan Kral Yolu nu yapmalarý, II. Fenikelilerin ve Yunanlýlarýn ülkelerinin dýþýnda koloniler kurmalarý, III. Ýskender in birçok toprak parçasýný ülkesine katmasý durumlarýndan hangilerinin, uluslararasý ticaretin geliþmesine doðrudan katkýda bulunduðu savunulabilir? A) Yalnýz I ) Yalnýz II C) Yalnýz III ) I ve II ) I, II ve III 6. Hititler, her yýlýn olaylarýný anlattýklarý anal adý verilen yýllýklarý, Mezopotamya da olduðu gibi yalnýz hükümdarlarý övecek þekilde yazmamýþlar, krallarýn zaferleri kadar yenilgilerinden de söz etmiþlerdir. una göre Hititler ile ilgili, I. Tarih yazýcýlýðýnda Mezopotamya uygarlýklarýnýn etkisinde kalmýþlardýr. II. Yazdýklarý yýllýklarla krallarýn güçlenmesini önlemek istemiþlerdir. III. Objektif tarih anlayýþýný benimsemiþlerdir. yargýlarýndan hangilerine ulaþýlabilir? C A) Yalnýz I ) Yalnýz II C) Yalnýz III ) I ve III ) II ve III 38 9. Sýnýf / Tarih
Test - 2 Uygarlýðýn oðuþu ve Ýlk Uygarlýklar 7. Anadolu nun tarih öncesini aydýnlatan merkezler arasýnda aþaðýdakilerden hangisi yoktur? A A) Tuþpa ) Karain C) Aliþar ) Hacýlar ) Truva 11. Ýlk Çað da dini inanýþ yönüyle diðerlerinden farklý olan medeniyet aþaðýdakilerden hangisidir? A) Sümerler ) Hititler C) Lidyalýlar ) abilliler ) Ýbraniler 8. Frigyalýlarda tarým ve hayvancýlýðýn temel geçim kaynaðý olmasý, C I. dokumacýlýðýn geliþmesi, II. kanunlarda, tarým ve hayvancýlýðý koruyan hükümlerin yer almasý, III. dini konularda Hititlerin etkisinde kalmalarý durumlarýndan hangilerine ortam hazýrlamýþtýr? A) Yalnýz I ) Yalnýz II C) I ve II ) II ve III ) I, II ve III 12. Hititlerde kral, ayný zamanda baþrahip sayýlmýþ ve rahiplik makamýna da genellikle prensler getirilmiþtir. u durumun aþaðýdakilerden hangisine neden olduðu söylenemez? C A) Rahiplik mesleðinin önem kazanmasýna ) Yönetimin dini karakter göstermesine C) Halkýn çoðunluðunun dindar yaþamasýna ) inin devlet kontrolü altýna alýnmasýna ) Rahiplerin saygýnlýðýnýn artmasýna 9. Aþaðýdaki özelliklerden hangisi Sümerlere ait deðildir? A) Mezopotamya da kurulmalarý ) Kolonicilik yapmalarý C) Tarihte ilk kez yazýyý kullanmalarý ) Þehir devletleri halinde yaþamalarý ) Ýlk yazýlý kanunlarý yapmalarý 13. oðu ve Ön Asya kültürünü batý bölgelerine taþýyarak kültürel etkileþimi ve kaynaþmayý saðlayan medeniyet aþaðýdakilerden hangisidir? A) Sümerler ) Fenikeliler C) Lidyalýlar ) Yunanlýlar ) Mýsýrlýlar 10. Yunanlýlar, Akdeniz ve Karadeniz in çeþitli yerlerinde koloniler kurmuþlardýr. u durumun, I. ticaret faaliyetlerinin geliþmesi, II. yeni topraklar üzerinde hakimiyet kurulmasý, III. Yunan kültürünün yayýlmasý geliþmelerinden hangileri üzerinde etkili olduðu söylenebilir? A) Yalnýz II ) Yalnýz III C) I ve III ) II ve III ) I, II ve III 14. Ýlk Çað uygarlýklarýnýn kurulduklarý bölgenin coðrafi özellikleri, I. yönetim þekillerinin belirlenmesi, II. geçim kaynaklarýnýn belirlenmesi, III. yazýlý kanunlarýn hazýrlanmasý durumlarýndan hangileri üzerinde belirleyici bir rol oynamýþtýr? A) Yalnýz I ) Yalnýz II C) Yalnýz III ) II ve III ) I, II ve III 9. Sýnýf / Tarih 39
Uygarlýðýn oðuþu ve Ýlk Uygarlýklar Test - 3 1. Roma Ýmparatorluðu, Ýstanbul da ozdoðan Su Kemeri ve Çemberlitaþ, Ankara da Ogüst Tapýnaðý ve Roma Hamamý, Antalya da Aspendos Tiyatrosu gibi günümüze kadar gelen eserler býrakmýþtýr. u bilgilere göre Romalýlarýn aþaðýdaki alanlarýn hangisinde ilerlediði söylenebilir? A) Müzik ) Mimari C) Resim ) Hat ) Süsleme 4. Makedonya dan Hindistan a kadar uzanan topraklarý ele geçiren üyük Ýskender in ölümünden sonra imparatorluk dört parçaya ayrýlmýþtýr. u duruma Ýskender Ýmparatorluðu nun, I. merkezi otoritesini kaybetmesi, II. bilimsel ve kültürel alanda ilerlemesi, III. ticari gelirlerini artýrmasý özelliklerinden hangilerinin neden olduðu savunulabilir? A A) Yalnýz I ) Yalnýz II C) Yalnýz III ) I ve II ) II ve III 2. Lidyalýlarýn, I. dünyanýn en eski serbest pazarýný kurmalarý, II. parayý icat etmeleri, III. orduda ücretli askerlere yer vermeleri faaliyetlerinden hangileri ticaret alanýnda öncülük yaptýklarýný gösterir? A) Yalnýz I ) Yalnýz II C) Yalnýz III ) I ve II ) II ve III 3. Mýsýrlýlar, tarým faaliyetleriyle ilgileri sonucunda takvimi icat etmiþlerdir. Sümerler, topladýklarý vergileri kaydedebilmek için çivi yazýsýný icat etmiþlerdir. Hititler, tanrýlarýna hesap vermek amacýyla yýllýklar hazýrlayarak olaylarý yazmaya baþlamýþlardýr. u bilgilere dayanarak Ýlk Çað medeniyetleri için aþaðýdakilerden hangisi söylenemez? A) Toplumlarýn ihtiyaçlarý buluþlarýn yapýlmasýný saðlamýþtýr. ) uluþlar, Ýlk Çað toplumlarýnýn ortak katkýlarý sonucunda ortaya çýkmýþtýr. C) Tarih yazýcýlýðýnýn baþlamasýnda inançlarýn etkisi olmuþtur. ) Yazýnýn bulunmasýnda ekonomik nedenler etkili olmuþtur. ) Takvimin icadýnda tarým faaliyetleri etkili olmuþtur. 5. Hindistan ýn, topraðýnýn verimli olmasý, kast sisteminin uygulanmasý, göç yollarý üzerinde bulunmasý gibi özelliklerinin aþaðýdakilerden hangisine neden olduðu söylenemez? A) Ulusal bilincin oluþmamasýna ) Ülkenin istilalara uðramasýna C) Halkýn kaynaþamamasýna ) Siyasi varlýðýnýn uzun sürmesine ) eðiþik kültürlerin etkili olmasýna 6. Anadolu ve Mezopotamya da yapýlan kazýlarda farklý toplumlara ait bulgulara rastlanmýþtýr. una göre, I. ölgeler arasýnda göçler olmuþtur. II. Anadolu ve Mezopotamya da ulusal kültürler geliþmiþtir. III. Anadolu uygarlýðý, Mezopotamya uygarlýðýnýn geliþmesine katkýda bulunmuþtur. yargýlarýndan hangilerinin doðru olduðu savunulamaz? A) Yalnýz I ) Yalnýz II C) Yalnýz III ) I ve III ) II ve III 40 9. Sýnýf / Tarih