KLASİK (GELENEKSEL) YÖNETİM VE ORGANİZASYON TEORİSİ Dr. M. Savaş Turhan, Çukurova Üniversitesi, İşletme Bölümü Kaynak: Tamer Koçel (2015), İşletme Yöneticiliği, Beta Basım.
Üç öncü, üç yaklaşım 2 Frederick W. Taylor Bilimsel yönetim yaklaşımı Bilimsel Yönetimin İlkeleri [The Principles of Scientific Management] (1911) ABD li yönetici Henri Fayol Yönetim süreci yaklaşımı Sınaî ve Umumi İşlerde İdare [Administration industrielle et générale] (1916) Fransız yönetici Max Weber Bürokrasi yaklaşımı Toplumsal ve ekonomik örgütlenme kuramı [The theory of social and economic organizastion] (1924) Alman sosyolog ve akademisyen
Temel düşünce 3 İş Yapı
Temel özellikler 4 İnsan unsuru ikinci planda Ekonomik rasyonellik ve mekanik süreçler Kapalı sistemler ve içe dönük düşünme biçimi HER KOŞULDA EN İYİ ORGANİZASYON YAPISI SAVI
5 Bilimsel yönetim yaklaşımı: 1900 lerin başı
Bilimsel yönetim yaklaşımının ana ilkeleri (1) 6 1. Gelişigüzel, herkesin kendi bildiğine göre değil, bilimsel olarak tanımlanmış bir çalışma düzeni 2. Çalışanın kendisine kalmış iş yapma ve davranış tarzı değil, her yönü sistematize edilmiş, ölçülmüş ve tanımlanmış iş görme davranışları 3. Başıbozuk ve birbirinden kopuk çalışma düzeni değil, tarif edilmiş ahenk ve koordinasyon 4. Bireysellik değil, yardımlaşma Fredrick W. Taylor Kaynak: Tamer Koçel (2015), İşletme Yöneticiliği, Beta Basım.
Bilimsel yönetim yaklaşımının ana ilkeleri (2) 7 5. Düşük verim değil, maksimum çıktı 6. Her işe en uygun işgörenin seçimi için gerekli tanımların yapılması ve sistemin kurulması 7. Her çalışanın mümkün olan en yüksek verimlilik düzeyine çıkarılabilmesi için eğitilmesi 8. Standartları belirlenmiş üretimi gerçekleştirenlerin ek ücret ödemeleri ile teşvik edilmesi Fredrick W. Taylor Kaynak: Tamer Koçel (2015), İşletme Yöneticiliği, Beta Basım.
Bilimsel yönetim yaklaşımının uygulaması (1) 8 1. Her iş, bu işi oluşturan unsurlarına (görevlere, hangi hareket ve davranışlardan oluştuğuna) ayrılmalı 2. Bu görevlerin her biri bilimsel açıdan ayrıntılı olarak incelenmeli 3. Bu inceleme yapılırken görevlerin nasıl daha kısa sürede ve daha etkin yapılabileceği (metot), bunun için hangi araç ve gereçlerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket), görevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı Fredrick W. Taylor Kaynak: Tamer Koçel (2015), İşletme Yöneticiliği, Beta Basım.
Bilimsel yönetim yaklaşımının uygulaması (2) 9 4. İşi yapan kişide yorgunluğu artıran, zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek bunlar ortadan kaldırılmalı 5. Böylece görev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra, bunlar zaman, metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı 6. Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek, fiziki ve zihni kabiliyeti yeterli olan kişiler seçilmeli Fredrick W. Taylor Kaynak: Tamer Koçel (2015), İşletme Yöneticiliği, Beta Basım.
Bilimsel yönetim yaklaşımının uygulaması (3) 10 7. Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi öngörülen şekilde yapabilecek hale getirilmeli 8. Teşvik edici ücret sistemi geliştirilerek işgörenlerin öngörülen şekilde çalışmaları finansal olarak desteklenmeli 9. Yönetim bu sistemin işleyişini sürekli olarak denetlemeli, aksaklıklar yine bilimsel olarak incelenmelidir. Fredrick W. Taylor Kaynak: Tamer Koçel (2015), İşletme Yöneticiliği, Beta Basım.
Bilimsel yönetim yaklaşımı 11 Yapılması gereken iş için "en iyi yol" Sürekli kontrol En iyi yolu tanımlamak için bilimsel yöntemler İşçiye ekonomik teşvik sağlanması Standartlaştırılmış iş yapma yöntemleri Doğru kişi, doğru ekipman, doğru eğitim Fredrick W. Taylor
Bilimsel yönetim yaklaşımı 12 Ayrıntılı ve bütüncül bir yönetim kuramı olmaktan öte üretimin standartlarına dönük ilkeler bütünü Ama bu yapısıyla da hala geçerli Fredrick W. Taylor
Yönetim süreci yaklaşımı 13 Türkçeye 1939 da, İngilizceye 1946 da çevrilmiş Luther Gulick, Lyndal Urwick, Mary P. Follett, James Mooney ve Alan Reiley yaklaşımı geliştiren diğer isimler Henri Fayol
Yönetim süreci yaklaşımı 14 İşletme faaliyetleri Teknik faaliyetler (üretim faaliyetleri) Ticari faaliyetler (alım, satım vs.) Finansal faaliyetler (para bulma ve kullanma) Güvenlik faaliyetleri (çalışanların, ekipmanların ve işyerinin güvenliği) Muhasebe faaliyetleri (kayıtların ve istatistiklerin tutulması) Yönetim faaliyetleri Henri Fayol
Yönetim faaliyetleri 15 Henri Fayol Gulick ve Urwick Planlama Organizasyon Yürütme Koordinasyon Kontrol Planlama Örgütleme Personel yönetimi Yürütme Koordinasyon Raporlama Bütçeleme POCCC: Planning, organising, commanding, coordinating, controling POSDCoRB: Planning, organizing, staffing, directing, coordinating, reporting, budgeting
Henri Fayol un 14 yönetim ilkesi 16 İş bölümü Otorite Disiplin-Gözetim Kumanda Birliği Amaç ve Yürütme Birliği Genel Çıkarların Özel Çıkarlara Üstünlüğü Ücretlerin Ödenmesi Merkeziyetçilik Hiyerarşi Düzen Hakkaniyet- Eşitlik İş Güvenliği ve Personel Devamlılığı İnisiyatif Birlik ve Beraberlik Ruhu Temel mesaj: Ölçülü olunduğu takdirde, bu ilkeler başarının anahtarıdır!
17 Organizasyon olgusu ile ilgisi olanlar ve uygulamaları Sorular Cevaplar Organizasyonu çevreleyen ortam koşulları nelerdir? Organizasyonun amacı nedir? Stratejisi nedir? İş bölümü Departmanlara ayırma Emir-komuta birliği Bu amaca ulaştıracak işler nelerdir? Bu koşullar altında etkin bir şekilde çalışacak yapılar neler olabilir? Bu işlerle ilgili nasıl bir düzenleme yapılabilir? Bu düzenlemelerin (yapıların) maliyet ve etkinlikleri nasıl karşılaştırılabilir? Hiyerarşik yapı Kontrol alanı Yetki-sorumluluk denkliği Amaç birliği Yetki devri Kaynak: Tamer Koçel (2015), İşletme Yöneticiliği, Beta Basım.
ABC Şirketinin organizasyon yapısı 18 1.Fonksiyonel, 2.Coğrafî (bölge) esası, 3.Ürüne-hizmete göre, 4.Müşteri esasına göre, 5.Karma model
Bürokrasi yaklaşımı 19 Toplumsal ve ekonomik örgütlenme kuramı Robert Merton, Philip Selznick, Peter Blau, Alvin Gouldner yaklaşımı geliştiren diğer isimler Max Weber
Bürokrasi yaklaşımı 20 Otorite (yetki) türleri Geleneksel yetki Karizmatik yetki Bürokratik (rasyonel) yetki Max Weber
Bürokrasi yaklaşımı 21 Bürokratik yapıların nitelikleri Fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan iş bölümü Açık ve seçik bir şekilde belirlenmiş hiyerarşik bir yapı İlkeler ve yöntemler Gayrişahsi (impersonal) ilişkiler Teknik yetenek esasına dayanan bir personel seçim ve terfi sistemi (liyakat) Yasal yetkinin (legitimate authority) uygulanması Max Weber Kaynak: Tamer Koçel (2015), İşletme Yöneticiliği, Beta Basım.
Bürokrasi yaklaşımına eleştiriler 22 Parkinson kanunu Bürokratik personelin sayısı ile yapılacak iş sayısı ters orantılıdır, yapılacak iş azaldıkça personel sayısı artar. Peter prensibi Bürokratik yapılarda kişiler gerekli yeteneklere sahip olmadıkları halde yükselirler. Kaynak: Tamer Koçel (2015), İşletme Yöneticiliği, Beta Basım.
23 Klasik (geleneksel) yönetim ve organizasyon teorisine eleştiriler Her yerde ve her zaman olumlu sonuç verebilecek bir en iyi organizasyon reçetesi mümkün mü? Salt içsel bir bakış açısıyla Mekanik ya da bürokratik organizasyon yapıları Sadece maddi unsurlar İnsan unsuru çok geri planda İnsan ne ölçüde rasyonel? Psikoloji, sosyoloji, antropoloji?