V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005 ÜAS DA SUNULAN BİLDİRİLER KAPSAMINDA İMALAT İŞLETMELERİNİN ÜRETİM SORUNLARINA BAKIŞI Halil SAVAŞ Pamukkale Üniversitesi Özet Üretim araştırmaları sempozyumlarında; ürün tasarımı ve bilgisayar destekli üretim uygulamalarından üretim stratejilerine, kalite yönetiminden benzetim uygulamalarına, üretim sistemlerinden bilgi teknolojileri yönetimine, elektronik ticaretten süreç analizlerine kadar birçok alanda çok sayıda bildiri sunulmuştur. Bu çalışmada; sempozyumlarda sunulmuş olan üretim konularına ilişkin bildirilerin karşılaştırmalı istatistiksel dağılımı ortaya konulmuş ve bu çerçevede Denizli sanayi işletmelerinin üretim sorunlarına dolayısıyla üretim konularına bakış açısı değerlendirilmeye çalışılmıştır. Ayrıca, karşılaştırmalı olarak yapılan analizlerle; sanayi işletmelerinin üretim sorunlarına bakış açısının belirlenmesinin yanı sıra, sunulan bildiri konularının ağırlıklarıyla işletmelerin sorunlarının ağırlıklarının örtüşüp örtüşmediği test edilmiş, bundan sonra üretim alanında yapılacak çalışmaların hangi alanlara yönlendirilmesi gerektiği hususunda ipuçları elde edilmeye çalışılmıştır. Anahtar Sözcükler: Üretim Araştırmaları Sempozyumu, Üretim Sorunları 1. GİRİŞ İlk defa 30-31 Ekim 1997 tarihlerinde İstanbul Teknik Üniversitesinde düzenlenmeye başlanan Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu nun ikincisi, 8-9 Kasım 2001 tarihlerinde aynı üniversitede yapılmıştır. Üçüncü sempozyum ise, 19-20 Nisan 2003 tarihlerinde birinci ve ikinciye göre daha geniş bir katılımla İstanbul Kültür Üniversitesinde gerçekleştirilmiştir. En son yapılan dördüncü sempozyum ise 8-10 Ekim 2004 tarihlerinde Selçuk Üniversitesinde yapılmış, yine bu sempozyuma da geniş bir katılım olmuştur. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, üretim alanında çalışan çok sayıda akademisyen ve katılımcının bir araya gelmesine ve bilgi paylaşımın sağlanmasına önemli bir katkı sağlamaktadır. Gerçekleştirilen bu sempozyumlarda; toplam kalite yönetimi, iş süreçleri ve süreç kontrolü, değişim yönetimi, elektronik ticaret, üretim stratejileri ve rekabet, yeni ürün geliştirme, yönetim-bilişim sistemleri, üretim planlaması ve kontrolü, ISO 9000 ve ISO 14000 uygulamalarıyla bilgi ve teknoloji yönetimi gibi birçok alanda çok sayıda bildiri katılımcılar tarafından sunulmuştur. Böylece katılımcılar, birbirlerinin üretim alanında yaptıkları çalışma ve araştırmalardan haberdar olurken, uygulamaya dönük üretim sorunlarının belirlenmesinin yanı sıra, üretim yönetimi alanında ortaya çıkan son gelişmelerin, yeni konu ve bilgilerin de paylaşım ve tartışma zemini oluşturulmuştur. 2. BİLDİRİLERİN KONULARA GÖRE DAĞILIMI Sempozyumların birincisinde toplam 73 bildiri sunulurken, ikincisinde 34, üçüncüsünde 96 ve dördüncüsünde 109 bildiri sunulmuştur. 2001 yılında yapılan ikinci sempozyuma katılımın düşük olmasının nedeni, bu alanda çalışan birçok kişinin sempozyumdan haberdar olamamış olmasıdır. Sempozyumlarda sunulmuş olan bildirilerin konular temelinde sayısı ve yıllara göre dağılımı ayrıntılı olarak Tablo 1 de verilmiştir. 431
H. Savaş Tablo 1. Sempozyum bildirilerinin ayrıntılı olarak yıllara göre dağılımı No BİLDİRİ KONUSU 1997 2001 2003 2004 1 Analitik Hiyerarşi Süreci 3 - - - 2 Bakım Planlaması 3 - - - 3 Benzetim - - 2 4 4 Bilgi ve Teknoloji Yönetimi - - - 8 5 Bilgisayar Destekli Tasarım - - - 2 6 Bulanık Kümeler ve Uzman Sistemler 3-1 8 7 Çevik Üretim - 1-1 8 Dağıtılmış Malzeme İhtiyaç Planlama Sistemi 1 - - - 9 Değişim Mühendisliği 3-2 - 10 Değişim Yönetimi - 1 8 4 11 Deney Tasarımı - 1-1 12 E-İş - - 4-13 Ergonomi 6 - - - 14 Esnek İmalat Sistemleri 3 1-2 15 Eş Zamanlı Mühendislik - - 2-16 E-Ticaret - 4-7 17 Genetik Algoritmalar - - 4 18 Grup Teknolojisi Üretim Sistemleri 2 1-4 19 Hedef Maliyetleme 1 - - - 20 ISO 14000 Uygulamaları 1 1 2-21 ISO 9000 Uygulamaları 6 3-4 22 İstatistiksel Kalite Kontrolü 2 - - - 23 İstatistiksel Süreç Kontrolü - 3 2-24 İş Analizi 1 - - - 25 İş Çizlgeleme 2 - - 4 26 İş Süreçleri - 1 4 4 27 Kalite Fonksiyon Göçerimi 1 1 - - 28 Kalite Maliyetleri 2 2 5-29 Kalite ve Maliyet Planlaması 1 - - 1 30 Lojistik Yönetimi 1 - - - 31 Maliyet Yönetimi - - - 3 32 Mass Customization Üretim - 1-33 Müşteri İlişkileri Yönetimi - - - 6 34 Müşteri Tatmini - 1-35 Öğrenen Örgütler - - - 4 36 Örgütsel Değişim - - 1-37 Performans Değerlendirme - 1 3 5 38 Rekabet ve Küresel İşletmecilik Uygulamaları - - - 3 39 Tam Zamanında Üretim Sistemleri 3 - - - 40 Tedarik Zinciri Yönetimi - - 6 6 41 Teknoloji Yönetimi - 1 - - 42 Tesis Düzenleme - 1 - - 43 Toplam Kalite Yönetimi 11 2 20 4 44 Toplam Verimli Bakım - - - 1 Üretim Metodları ve Teknoloji Seçiminde Finansal Gelişmelerin Etkisi - 1 - - 45 46 Üretim Pazarlama Ara Yüzü - 1 1-47 Üretim Planlama ve Kontrolü 6 3 8 4 48 Üretim Stratejisi - - 5 9 49 Üretimde İnsanın Önemi 3 - - - 50 Üretim-İmalat Sistemleri Tasarımı - - 8-51 Üretim-Kurumsal Kaynak Planlaması - - - 4 52 Veri Zarflama Analizi - 1-4 53 Yapay Sinir Ağları 3 - - - 54 Yeni Ürün Geliştirme 3-3 2 55 Yönetim Bilişim Sistemleri 2-5 - 56 Yönetim Teknolojisi - 1 - - Toplam Bildiri Sayısı 73 34 96 109 432
V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005 Tablo 1 den görüleceği üzere, geçmiş dört sempozyumda toplam 312 bildiri sunulmuş ve bu bildiriler 56 konu başlığı altında toplanmıştır. Yapılacak araştırmada, sorunların veya konu başlıklarının bu şekilde verilmesi hem uzun olacak hem de firmalar tarafından soruların cevaplandırılması ve değerlendirilmesi güç olacağından birbirine yakın olan başlıklar birleştirilmek suretiyle yeni bir tablo oluşturulmuş ve konuların birleştirilmesine dayalı bu gruplama Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. Gruplamaya dayalı bildirilerin sayısı ve yıllara göre dağılımı No Bildiri Konusu 1997 2001 2003 2004 Toplam % 1 Kalite ve Toplam Kalite Yönetimi 15 5 25 5 50 0,19 2 Üretim Sistemleri, Rekabet ve Üretim Stratejileri 2 1 5 16 24 0,09 3 Üretim Planlama ve Kontrolü 6 3 8 4 21 0,08 4 Değişim Yönetimi ve Değişim Mühendisliği 3 1 10 4 18 0,07 5 İş Süreçleri, İstatistiksel Kalite ve Süreç Kontrolü 3 7 6-16 0,06 6 E-Ticaret, E-İş ve E-Üretim - 4 4 7 15 0,06 7 ISO 9000 Kalite Yönetim Sistemleri 6 3-4 13 0,05 8 Tedarik Zinciri Yönetimi - - 6 6 12 0,05 9 İş Analizleri: Zaman ve Metod Analizleri 6 - - 4 10 0,04 10 Bilgi ve Teknoloji Yönetimi - 1-8 9 0,03 11 Performans Ölçümü ve Değerlendirilmesi - 1 3 5 9 0,03 12 JIT, FMS, Yalın Üretim ve Çevik Üretim 3 3-3 9 0,03 13 Yeni Ürün Geliştirme: Hizmet ve Mamul Tasarımı 3-3 2 8 0,03 14 Üretim ve İmalat Sistemleri Tasarımı - - - 8 8 0,03 15 Müşteri İlişkileri Yönetimi - 1-6 7 0,03 16 Yönetim Bilişim Sistemleri 2-5 - 7 0,03 17 Benzetim (Simulasyon) Modelleri - - 2 4 6 0,02 18 Ergonomi Konuları 6 - - - 6 0,02 19 Bilgisayar Destekli Tasarım ve Üretim Sistemleri - - 2 2 4 0,02 20 ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemleri 1 1 2-4 0,02 21 Üretim Teknolojileri, Internet ve ERP - - - 4 4 0,02 22 Tamir-Bakım Planlaması 3 - - - 3 0,01 Gruplamaya Göre Toplam 59 31 81 92 263 Bildirilerin Tamamına Göre Toplam 73 34 96 109 312 Tablo 2 den görüldüğü gibi, akademisyenler tarafından ilk sırada ağırlıklı olarak çalışılan konu kalite ve toplam kalite yönetimidir. Üretim sistemleri, rekabet ve üretim stratejileri konusu ikinci sırada gelmektedir. Burada, sayının fazla olması biraz da konunun geniş kapsamlı olmasından kaynaklanmaktadır. İlk beş sırada yer alan diğer konular ise; üretim planlama ve kontrolü, değişim yönetimi ve mühendisliği ile iş süreçleri konusunda yapılan çalışmalardır. Bu tabloda, sempozyumlarda sunulan; toplam verimli bakımla ilgili çalışmalar tamir bakım planlaması, kalite maliyetleri ve kalite fonksiyon göçerimi konusu kalite ve toplam kalite yönetimi, eş zamanlı mühendislik ile ilgili çalışmalar ise bilgisayar destekli tasarım ve üretim konusu içinde gösterilmiştir. Yine Tablo 2 den anlaşılacağı üzere, gruplamaya göre toplam bildiri sayısında, 2001 yılı için fazla azalma olmazken, diğer yıllarda bildiri sayısında azalma biraz daha yüksektir. Örneğin, 2001 yılında toplam bildiri 34 iken gruplamada bildiri sayısı 31 e düşmüştür. 1997 yılı için ise, toplam bildiri sayısı 73 den gruplama sonucunda 59 a düşmüştür. Bunun nedeni ise, 2001 yılı dışındaki sempozyumlarda katılımın biraz daha yüksek olması dolayısıyla bildiri sayısının daha fazla çeşitlilik göstermesidir. Önemli bir özellik de, ilk beş konuda hemen hemen bütün sempozyumlarda bildiri sunulurken, bazı konular için bütün yıllarda bildiri bulunmamaktadır. Örneğin, ergonomi konusunda 1997 de 6 bildiri yer alırken, diğer yıllarda bildiri yer almamakta, teknoloji ve Internetle ilgili gelişim sürecine de uygun olarak son sempozyumda bu konuyla ilgili 4 bildiri yer almaktadır. 3. İMALAT İŞLETMELERİNİN ÜRETİM SORUNLARINA BAKIŞI Sempozyumlarda sunulan bildirilerin sayısı ile imalat işletmelerinin sorunları arasında ilişki olup olmadığını belirlemek üzere bir araştırma yapılmıştır. Bu araştırmanın amacı, kapsamı, yöntemi ve elde edilen sonuçlar alt başlıklar halinde aşağıda ele alınmıştır. 433
H. Savaş 3.1. Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı, geçmiş üretim araştırmaları sempozyumlarında sunulmuş bildiri konularına dayalı olarak, Denizli de bulunan sanayi işletmelerinin bu konular çerçevesinde üretim sorunlarına dolayısıyla üretim konularına bakış açısını karşılaştırmalı olarak değerlendirmek ve firmaların bakış açısı ile sempozyumlardaki durum arasında ilişki olup olmadığını saptamaktır. Bu amaçla, Tablo 2 de verilen konu başlıkları çerçevesinde Denizli imalat işletmelerinin üretim sorunlarına bakışı analiz edilerek konuların, diğer bir ifadeyle imalat işletmelerinin sorunlarının ağırlığı ortaya konulmaya çalışılmış, elde edilen sonuçlardan hareketle de, üretim alanında yapılacak araştırma çalışmalarının hangi alanlara yönlendirilmesi gerektiği konusunda da sonuçların elde edilmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın hipotezleri ise aşağıdaki gibi belirlenmiştir: H 0 : Konular temelinde sempozyumlara göre sıralama ile firmaların sıralaması arasında ilişki yoktur. H 1 : Konular temelinde sempozyumlara göre sıralama ile firmaların sıralaması arasında ilişki vardır. 3.2. Araştırmanın Kapsamı Araştırmanın kapsamını Denizli de bulunan imalat işletmeleri oluşturmaktadır. Ancak, anketin internet tabanlı uygulanması yolu seçildiği için, Denizli Sanayi Odası na kayıtlı ve e-posta adresi bulunan işletmeler araştırmaya dahil edilmiştir. Bu işletmelerin sayısı ve e-posta adresleri, Denizli Sanayi Odası tarafından 2004 yılında hazırlanan Denizli Sanayi Odası Rehberine göre tesbit edilmiş olup, bu işletmelerin sayısı 155 olarak belirlenmiş ve araştırmaya bu işletmeler dahil edilmiştir. 3.3. Araştırmanın Yöntemi Araştırma birincil verilere dayandırılmış ve bu amaçla bir anket formu geliştirilmiştir. Anket formunda Tablo 2 de yer alan konular sorunlar olarak formda yer almış ve işletmelerin bu sorunlara Çok Fazla-Çok Az aralığında değişen beşli bir ölçeğe göre cevap vermeleri istenmiştir. Ayrıca, ilgili konuda işletmelerin sorunu yoksa bunu tesbit etmek ve konunun işletmede uygulamasının yer alıp almadığını belirlemek üzere de birer seçenek anket formuna eklenmiştir. Sempozyum bağlamında konu başlıkları olarak sorunların verilmesinin yanında, bunlar dışında da işletmelerin temel imalat sorunları olabileceği düşünülerek, anket formuna işletmelerin sorunlarını ve sorunun ağırlığını yazabilecekleri üç açık uçlu soru konulmuştur. Geliştirilen anket formu, internet ortamında web tabanlı anket formuna dönüştürülmüş ve işletmelerin sorunları ile ilgili bilgiler Internet üzerinden elde edilmeye çalışılmıştır. Anket formunun web adresi Denizli Sanayi Odasının hazırladığı rehberden belirlenen işletmelerin e-posta adreslerine gönderildiği gibi, bu adresin Denizli Sanayi Odası aracılığıyla da tüm mevcut üye işletmelere gönderilmesi sağlanmıştır. Anket formundan gelen bilgiler veritabanında toplanmış ve buradan Microsoft Excel ortamına aktarılarak, bu ortamda frekans ve standart sapma değerleri hesaplanmış ve sonuçlar yorumlanmaya çalışılmıştır. Sonuçların sempozyum bildirileri ile kıyaslanması asıl amaç olarak alındığından, anket formunda firmalarla ilgili demografik içerikli sorulara yer verilmemiştir. 3.4. Araştırmadan Elde Edilen Bulgular ve Değerlendirilmesi Denizli imalat işletmelerinden 155 tanesine anket formu gönderilmiş, bunlardan 14 tanesinin e-posta adresi geçersiz olduğundan anket formunun bu firmalara ulaşmadığı saptanmıştır. Anket formunun kendilerine ulaştığı düşünülen 141 işletmenin 33 ünden anket formuna cevap verildiği belirlenmiştir. Bunlardan 1 sinin çoğu sorulara cevap vermediğinin belirlenmesi üzerine bu firma araştırma kapsamından çıkartılmıştır. Dolayısıyla aşağıda özetlenen sonuçlar 141 firmanın 31 inden gelen verilere dayanmaktadır. Geri dönüşüm oranın % 20 inin üzerinde olması da sonuçların geçerliliği açısından önem taşımaktadır. Konulara göre sempozyum bildirileri ile firmalardan gelen cevaplara dayalı karşılaştırma Tablo 3 de verilmiştir. Buna göre sonuçlar şöyle özetlenebilir: 1) Araştırmanın ilk 9 konu bazında karşılaştırmasına bakıldığında, sempozyum bildiri konuları ile firmaların sorunları arasında % 55 dolayında uyum olduğu Tablo 3 den hareketle düzenlenen Tablo 4 de de görülmektedir. Zaten bildiri konularının tamamı için oluşturulan hipotezlerin test edilmesine yönelik olmak üzere, sıralamaya dair Spearman korelasyon katsayısı 0,540 olarak hesaplanmış ve % 95 güven düzeyinde Tablo değeri 0,4221 olduğundan çift taraflı test sonucuna göre sıfır hipotezi reddedilmiştir. Yani, sempozyumlara göre konuların önem sıralaması ile firmaların sıralaması arasında ilişki vardır. Ancak bu ilişki çok yüksek düzeyde değildir. 2) Üretimle ilgili çalışmaların; mevcut alanlarda sürdürülmesinin yanı sıra, bilgi ve teknoloji yönetimi, yeni ürün geliştirme ve değişim yönetimi konuları alanlarına da yönlendirilmesi gerekmektedir. Üretim stratejileri ve rekabet, iş süreçleri ve süreç kontrolü alanındaki çalışmaların ise, firma sorunlarına çözüm getirici yönde artırılması büyük önem taşımaktadır (Tablo 4). 3) Tablo 3 de sorunların dağılım frekansı kısmında firmaların konular bazında verdikleri cevapların dağılımı görülmektedir. Bu kısımda gri renkle gösterilen değerler mod değerleridir. Bu değerlere bakılarak, sorunların büyük bir kısmının normal düzeyde olduğu sonucu çıkarılabilir. 434
V. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi, 25-27 Kasım 2005 Tablo 3. Konulara göre sempozyum bildirileri ile anket sonuçlarının karşılaştırılması Sempozyumlara Sorunların Dağılım Frekansı No Bildiri Konusu Göre No µ σ Toplam % 5 4 3 2 1 0-1 1 Kalite ve Toplam Kalite Yönetimi 50 0,19 1 3 15 5 3 5 1 2 2,971,357 2 Üretim Sistemleri, Rekabet ve Üretim Stratejileri 24 0,09 4 7 13 5 1 3 0 5 2,481,564 3 Üretim Planlama ve Kontrolü 21 0,08 1 5 8 9 4 6 0 10 2,411,551 4 Değişim Yönetimi ve Değişim Mühendisliği 18 0,07 3 7 8 3 4 3 4 13 2,411,583 5 İş Süreçleri, İstatistiksel Kalite ve Süreç Kontrolü 16 0,06 2 7 11 4 4 4 1 4 2,281,905 6 E-Ticaret, E-İş ve E-Üretim 15 0,06 2 3 7 5 4 5 7 11 2,281,486 7 ISO 9000 Kalite Yönetim Sistemleri 13 0,05 1 3 7 4 3 10 4 1 2,24 1,437 8 Tedarik Zinciri Yönetimi 12 0,05 1 4 8 5 6 6 3 14 2,22 1,699 9 İş Analizleri: Zaman ve Metod Analizleri 10 0,04 1 4 10 7 2 6 2 3 2,15 1,417 10 Bilgi ve Teknoloji Yönetimi 9 0,03 1 5 9 7 2 0 3 16 2,03 1,779 11 Performans Ölçümü ve Değerlendirilmesi 9 0,03 0 7 11 5 3 5 1 15 2,03 1,492 12 JIT, FMS, Yalın Üretim ve Çevik Üretim 9 0,03 1 4 10 8 1 5 3 12 2,031,636 13 Yeni Ürün Geliştirme: Hizmet ve Mamul Tasarımı 8 0,03 1 8 10 5 0 8 0 9 2,031,596 14 Üretim ve İmalat Sistemleri Tasarımı 8 0,03 2 5 10 6 1 6 2 22 1,811,470 15 Müşteri İlişkileri Yönetimi 7 0,03 1 5 7 7 5 7 0 8 1,76 1,659 16 Yönetim Bilişim Sistemleri 7 0,03 2 4 8 8 1 4 4 19 1,70 1,985 17 Benzetim (Simulasyon) Modelleri 6 0,02 0 3 5 4 1 6 10 21 1,57 1,695 18 Ergonomi Konuları 6 0,02 2 3 6 4 2 4 8 6 1,521,906 19 Bilgisayar Destekli Tasarım ve Üretim Sistemleri 4 0,02 3 2 8 3 4 4 6 18 1,452,046 20 ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemleri 4 0,02 1 4 4 1 1 9 11 7 1,411,757 21 Üretim Teknolojileri, Internet ve ERP 4 0,02 2 2 4 8 4 7 3 17 0,90 1,858 22 Tamir-Bakım Planlaması 3 0,01 1 2 8 8 4 7 1 20 0,81 2,007 Not: Tablonun Sorunların Dağılım Frekansı kısmında, 5-Çok Fazla, 4-Fazla, 3-Orta, 2-Az, 1-Çok Az, 0-Yok, 1-İlgimiz Yok şeklindedir. (Bu son seçenek işletme içinde bu konuyla ilgili bir uygulamanın olmadığını göstermektedir). 4) Karşılaştırma açısından Tablo 4 de, ilk dokuz konunun sempozyumlara ve firmalara göre sıralaması verilmiştir. Bu tabloda, sempozyumlara göre sıralama durumunun firmalar temelinde değişimi kolayca görülmektedir. Örneğin, sempozyumlara göre, kalite ve toplam kalite yönetimi konusu en fazla çalışılan konuyu oluştururken, firmaların bu konuyla ilgili sorunlarının yedinci sırada yer aldığı görülmektedir. Tablo 4. Sempozyum ve firma sorunlarına göre konuların sıralaması No Sempozyumlara Göre Konuların Sıralaması No Firma Sorunlarına Göre Konuların Sıralaması 1 Kalite ve Toplam Kalite Yönetimi 1-2 Üretim Sistemleri, Rekabet ve Üretim Stratejileri 2 Üretim Sistemleri, Rekabet ve Üretim Stratejileri 2-5 İş Süreçleri, İstatistiksel Kalite ve Süreç Kontrolü 3 Üretim Planlama ve Kontrolü 3-10 Bilgi ve Teknoloji Yönetimi 4 Değişim Yönetimi ve Değişim Mühendisliği 4-13 Yeni Ürün Geliştirme: Hizmet ve Mamul Tasarımı 5 İş Süreçleri, İstatistiksel Kalite ve Süreç Kontrolü 5-4 Değişim Yönetimi ve Değişim Mühendisliği 6 E-Ticaret, E-İş ve E-Üretim 6-11 Performans Ölçümü ve Değerlendirilmesi 7 ISO 9000 Kalite Yönetim Sistemleri 7-1 Kalite ve Toplam Kalite Yönetimi 8 Tedarik Zinciri Yönetimi 8-14 Üretim ve İmalat Sistemleri Tasarımı 9 İş Analizleri: Zaman ve Metod Analizleri 9-3 Üretim Planlama ve Kontrolü 435
H. Savaş 5) Fazla sayıda olmamakla beraber, açık uçlu olarak firmalara sunulan ve sorun olarak gördükleri konular ise; üretim içinde yetişmiş eleman eksikliği, siparişin karşılanması açısından planlama, kalifiye eleman, yüksek maliyetler ve bürokratik işlemler gibi konulardan oluşmaktadır. 4. SONUÇ Yapılan çalışmadan elde edilen sonuçlar, Denizli imalat işletmeleri temelinde sempozyum bildirileri ile firmaların sorunlarının karşılaştırılmasına dayalı önemli ipuçları vermektedir. Ancak, çalışma yerel düzeyde olduğu için, sonuçların Türkiye genelinde değerlendirilmesi elbette doğru olmayacaktır. Bu açıdan, bu tür bir çalışmanın Türkiye örnekleminde yapılarak, hem sorunların daha iyi analizi sağlanabilecek hem de üretim alanında yapılan çalışmaların sorunlara çözüm getirici nitelikte olması yönünde katkı sağlanmış olacaktır. 5. KAYNAKÇA GENÇYILMAZ, G., A. TORAMAN, 1997, I. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu: Bildiriler, 30-31 Ekim 1997, İstanbul. GENÇYILMAZ, G., S. GÖZLÜ, 2001, II. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu: Bildiriler, 08-09 Kasım 2001, İstanbul. GENÇYILMAZ, G., T. YAZGAÇ, 2003, III. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu: Bildiriler, 19-20 Nisan 2003, İstanbul. TEKİN, M., 2004, IV. Ulusal Üretim Araştırmaları Sempozyumu: Bildiriler, 8-10 Ekim 2004, Konya. 436