Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Fırat University Journal of Social Science Cilt: 16, Sayı: 1 Sayfa: 149-161, ELAZIĞ-2006 ÖĞRENCİ GÖRÜŞLERİNE GÖRE İDEAL BEDEN EĞİTİMİ ÖĞRETMENİNİN NİTELİKLERİ: ÖLÇEK GELİŞTİRME ÇALIŞMASI Quality Of Ideal Physical Education Teacher According To Students Opinions: Measure Development Studıes Bilal ÇOBAN Fırat Üniversitesi BESYO, Elazığ. bcoban@firat.edu.tr Mehmet TURAN Fırat Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Elazığ. mturan@firat.edu.tr. ÖZET Bu araştırmanın amacı, öğrenci görüşlerine göre ideal beden eğitimi öğretmeninin niteliklerini belirleyebilecek geçerli ve güvenilir bir araç geliştirmektir. Survey yöntemine göre yapılan bu çalışmanın evreni, 2003-2004 eğitim-öğretim yılı güz yarıyılında öğrenim gören Elazığ Zülfü Ağar Polis Meslek Yüksekokulu, Fırat Üniversitesi ne bağlı Eğitim Fakültesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Fen Edebiyat Fakültesi öğrencileri ile Elazığ ilinde bulunan tüm ortaöğretim okulu öğrencileridir. Örneklemi ise, ortaöğretim okulları, yüksekokul ve fakültelerde Beden Eğitimi dersi alan toplam 506 öğrenci alınmıştır. Araştırmada yapılan diğer çalışmalar ve faktör analizi sonucunda işler durumda bulunan toplam 64 maddeden oluşan ideal öğretmen niteliklerine yönelik bir ölçek belirlenmiştir. Ölçeğin, KMO (Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy) değeri 0.884, Bartlett Testi 15291.06 ve Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısı 0,96 olarak bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Beden Eğitimi Öğretmeni, Öğretmen Nitelikleri, Ölçek Geliştirme. ABSTRACT The aim of this study is to develop a valid and reliable way for determining the qualities of Phhysical Education Teacher according to students opinions. The popilation of this study which made according to survey method is, Elazığ Zülfü Ağar police high school, Fırat University Education Faculty and Physical Education and Sports Department, Art and Science Faculty and all intermediate school students in Elazığ who studied in 2003-2004 fall semestre. Sample is, total 506 students who take physical education at intermediate schools, higher education and faculty were taken. As a result of the studies which are made in the search and factor analysis a measure which is excisting in the working condition with total 64 articles directed to ideal teacher qualities was determined. The assessment of the measure 0.884 KMO (Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy), Bartlett Test 15291,06 and Cronbach Alpha coefficient of inside coherency 0,96 were founded like these. Key Words: Physical Education Teacher, Teacher Qualities, Measure Development.
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1) Giriş ve Problem Eğitim, çeşitli değişkenlerin etkileşimi ve bir araya gelmesiyle oluşan bir süreçtir. Öğretmen, eğitim sürecinin değişkenlerinden biridir. Ancak sürecin nitelik ve niceliğini planlayan, uygulamayı yöneten ve ürünü değerlendiren yönleriyle öğretmenin yeterlikleri, eğitim ürününde bağımsız değişken rolü oynar (Bilgen, 1998: 61). Bilindiği üzere bir eğitim sisteminin en önemli öğesinden biri de öğretmendir. İyi eğitimi iyi öğretmenler, nitelikli öğretimi de nitelikli öğretmenler yapar. İyi ve nitelikli öğretmen için, nitelikli ve yetenekli adaylar gerekir. Üniversite mezunu olan herkes öğretmenlik yapamaz. Herkes öğretmen olursa, öğretmenlik bir meslek sayılmıyor demektir (Kavcar, 2003: 88). Öğretmenlik mesleği, sosyal-kültürel-bilimsel-sanatsal-ekonomik-teknolojik boyutlara ve sağlıklı kişilik özelliklerine sahip; alanında özel uzmanlık bilgi ve becerisini temel alan; akademik çalışma ve mesleki performansı gerektiren profesyonel statüde bir meslektir (Alkan ve diğerleri, 2000: 202). Kaliteli bir öğretmenin, alan bilgisi, öğretmenlik bilgi ve becerisi ve genel kültür düzeyinin yüksek olması gerekir. Günümüz öğretmenlerimizin alan bilgisi bakımından ciddi bir sorunları bulunmamaktadır. Esas sorun ve sıkıntı, öğretmeni öğretmen yapan öğretmenlik bilgi ve becerisine ve genel kültüre sahip olmamaktır (Yıldırım, 2001: 105). Zaten çok iyi bilmek, iyi öğretmek değildir sözü bu durumu daha iyi ifade etmektedir. Son yıllarda uygulanan çeşitli politikalar sonrası, toplum içinde öğretmenlik mesleğinin rol ve prestijinin değiştiği söylenebilir. Toplumda insana gösterilen saygı, onun sahip olduğu nicelik ve niteliklere bağlıdır. Dolaysıyla toplum tarafından kabul görmüş değerleri bünyesinde toplayan öğretmen başarılı, sevilen, ideal ve iyi bir öğretmendir. Eğitimde kalitenin arttırılmasının temel şartı, öğretmenlerin istenilen özellikleri taşımasına bağlıdır. Bu durum, öğretmenin, öğretmenlik mesleğinin gerekli kıldığı, tutum, davranış ve beceri ile donatılmış olması ile ilgilidir. Öğretmenin kişiliği, mesleki yeterliği, okul içi ve dışı öğretmen-öğrenci-velilerle ilişkisi, onun toplum içindeki saygınlığını belirler. Erden (1998: 38-47), etkili öğretmende bulunması gereken nitelikleri kişisel ve mesleki olmak üzere iki kısımda incelemiştir. Hoşgörülü ve sabırlı olma; açık fikirli, esnek ve uyarlayıcı olma; sevecen, anlayışlı ve esprili olma; öğrenciden yüksek başarı beklentisi içinde olma; öğrenciyi cesaretlendirici ve destekleyici olmayı etkili öğretmende bulunması gereken kişisel özellikler olarak belirtmiştir. Öğretmenin mesleki niteliğinin ise genel kültür, konu alanı bilgisi ve öğretmenlik meslek bilgi ve becerilerine bağlı olduğunu ifade etmiştir. 150
Öğrenci Görüşlerine Göre Beden eğitimi öğretmeninin kişisel özellikleri dikkate alınması gereken çok önemli bir konudur. Öğretmen tarafından ortaya konulan kişilik ve öğrencilerle olan ilişki, konu ile öğrenci arasında önemli bir bağ oluşturur. Beden eğitimi öğretmeninin fiziksel, sosyal ve ruhsal özellikleri, öğrencilerin eğitimi, yönlendirilmesi ve onlara örnek olunması bakımından önemlidir (Tamer ve Pulur, 2001: 18). Öğretmenin davranış ve kişiliği, öğrencilerin sınıftaki davranışlarını ve kişilik gelişimini de etkiler. O halde, farklı kişilik özelliklerine sahip öğretmenlerin öğrenciler üzerinde farklı etkisi olacaktır. Öğretmenin kişiliği ve sınıfta, spor salonunda ya da oyun alanında gösterdiği davranış biçimleri öğrencilerin beden eğitimindeki başarıları etkiler. Mükemmel öğretmen sadece üst düzeyde fiziksel beceriye sahip ya da konusunu iyi bilen kişi değil, aynı zamanda bunları öğrencilerine aktarabilen yani öğrenmelerini sağlayabilen, davranış alışkanlığı kazandırabilen kişidir (Tamer ve Pulur, 2001: 94). Beden eğitimi öğretmeninin beden eğitimi dersleri başlamadan önce, gerekli ön çalışmaları yapması gereklidir. Beden eğitimi etkinliklerinin planlanmasında ve uygulanmasında; tesis, araç ve gereçler; bireysel farklılıklar; öğrenci ihtiyaçlarının belirlenmesi; ilgi çekici ve çeşitli etkinliklerin seçilmesi; coğrafi farklılıkların dikkate alınması; yeterli zamanın ayrılması ve öğrencilerin gelişimlerinin izlenmesi ilkeleri öğretmen tarafından göz önüne alınmalıdır (Tamer, 1988: 17-19). Diğer taraftan, öğretmeni etkili kılan faktörler içerisinde kişisel nitelikler kadar öğretmenlerin sınıf içinde kullandıkları öğretim stratejilerinin de önemli bir yeri vardır (Çakmak, 2001: 25-26). Bundan dolayı öğretmenlerin sadece kişisel özellikleri değil, mesleki ve öğretimsel özellikleri dikkate alınmalı ve buna dayalı çalışmaların yapılması gerekmektedir. Beden eğitimi öğretmeninin, devinişsel beceriler, eğitim, bilimsel yöntem, fensağlık-hareket bilimleri ve sosyal-insan bilimleri konusunda bilgi, beceri ve tutuma sahip olması gerekir. Bu durum, beden eğitimi öğretmeninin, bireyin bütünsel gelişimine katkıda bulunabilmesini sağlar (Demirhan, 2001: 21). Özer ve Özkan ın (1999: 25-35) 100 beden eğitimi öğretmeni üzerinde tarama modeli ile yaptıkları araştırma sonucunda; beden eğitimi öğretmenlerinin kalabalık sınıflarda görev yaptıklarını, kadın beden eğitimi öğretmenlerinin % 50 si, erkek beden eğitimi öğretmenlerinin ise % 70 i sürekli ya da zaman zaman ek bir işte çalıştıklarını tespit etmişlerdir. Yine aynı araştırmada, beden eğitimi öğretmenlerinin hemen hemen hepsinin mesleklerini isteyerek seçmelerine rağmen gerek maddi gerekse çalışma koşullarından kaynaklanan nedenlerle mesleklerinden kısmen memnun oldukları sonucuna ulaşmışlardır. 151
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1) Yine Semerci ve Semerci nin (2004: 137-146) 14 üniversiteden toplam 677 beden eğitimi ve spor öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrenci üzerinde yaptıkları araştırma sonucunda; öğretmen adaylarının mesleğe karşı ilgi ve isteğe yönelik tutumlarının oldukça yüksek olduğunu tespit etmişlerdir. Ayrıca beden eğitimi ve spor öğretmenliği bölümlerinde derslere giren öğretim elemanlarının, beden eğitimi ve spor bölümü öğrencilerinin ilgisizliğinden, çalışmamasından, ders esnasında konuşma gibi davranışlarından şikayet ettiklerini belirlemişlerdir. Demirhan, Coşkun ve Altay ın (2002: 40-41), beden eğitimi öğretmenlerine ilişkin görüşleri belirlemeyi çalıştıkları araştırmada, beden eğitimi dersine katılan öğrencilere göre, ideal bir beden eğitimi öğretmeninde bulunması gereken en önemli üç nitelik, öğrencileri her konuda anlama, mesleki bilgi ve becerilerde yeterli olma ve espri anlayışına sahip olma dır. Beden eğitimi öğretmeni adayı stajyer öğrencilere göre mesleki bilgi ve becerilerde yeterli olma, yüksek düzeyde insan ilişkilerine sahip olma ile beden eğitimi ve spor yapmaya istek uyandırma dır. Beden eğitimi öğretmenleri ve öğretim elemanlarına göre ise bu üç nitelik, mesleki bilgi ve becerilerde yeterli olma, öğrenci düzeyine uygun ders işleme ile beden eğitimi ve spor yapmaya istek uyandırma şeklinde sıralanmaktadır. Öğrencilerin kendi öğretmenlerinde gözledikleri en önemli üç nitelik ise sırasıyla mesleki bilgi ve beceri yeteneği, kendine güven ve kendini iyi kontrol etme sonuçlarını elde etmişlerdir. Yapılan araştırmalarda görüldüğü gibi, beden eğitimi öğretmenlerinin mesleklerini isteyerek seçmelerine rağmen, çeşitli sorunlarla karşılaştıkları bilinmektedir. Sorunların çözümlenmesi ve mesleği öğrenme ve kavrama sürecindeki ilgi ve çalışma performanslarının artması ve nihayetinde ideal öğretmende bulunması gereken kriterler dikkate alınarak nitelikli beden eğitimi öğretmenlerinin yetiştirilmesi gerekmektedir. Yetiştirilecek olan beden eğitimi öğretmenlerinin kazanmaları gereken nitelikler, hizmet sunacakları kitlenin ulaşması gereken hedeflerle tutarlı olmalıdır. Bu tutarlılık düzenlenecek öğrenme-öğretme etkinliklerinin düzenli olması ve öğrencilerin nesnel değerlendirilmesini sağlayacaktır (Demirhan, 2001: 41). Dolayısıyla, ideal beden eğitim öğretmenlerinde bulunması gereken niteliklerin belirlenmesi, öğretmen, öğrenci ve eğitim-öğretim açısından büyük önem taşımaktadır. Bu amaçla bu araştırmada, ideal beden eğitimi öğretmeninde bulunması gerek nitelikler öğrenci görüşlerine dayalı olarak belirlenmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak bu araştırma, öğrenci görüşlerine göre ideal beden eğitimi öğretmeninin niteliklerini belirlemeyi amaçlayan bir ölçek geliştirme çalışmasıdır. 152
Öğrenci Görüşlerine Göre Amaç Bu araştırmanın amacı, öğrenci görüşlerine göre ideal beden eğitimi öğretmeninin niteliklerini belirleyebilecek güvenilir ve geçerli bir araç geliştirmektir. Sınırlılıklar Araştırma, örnekleme alınan 506 öğrenci görüşü ile sınırlandırılmıştır. Sayıltılar Araştırmada örnekleme alınan öğrenciler evreni temsil edebilecek düzeydedir. YÖNTEM Evren Örneklem Araştırmanın evreni, 2003-2004 eğitim-öğretim yılı güz yarıyılında öğrenim gören Elazığ Zülfü Ağar Polis Meslek Yüksekokulu, Fırat Üniversitesi ne bağlı Eğitim Fakültesi, Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Fen Edebiyat Fakültesi öğrencileri ile Elazığ ilinde bulunan tüm ortaöğretim okulu öğrencileridir. Araştırmanın örneklemi olarak, ortaöğretim okulları, yüksekokul ve fakültelerde Beden Eğitimi dersi alan toplam 506 öğrenci alınmıştır. Bu öğrenciler basit tesadüfi örneklem yöntemi ile seçilmiştir. Örneklem dağılımı Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Örneklem Dağılımı (2003-2004 Eğitim-Öğretim Yılı) Okul Türü f % Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Öğrencileri 134 26.5 Ortaöğretim Öğrencileri 130 25.7 Eğitim Fakültesi Seçmeli Ders Olarak Alan Diğer Fakülte Öğrencileri 122 24.1 Elazığ Zülfü Ağar Polis Meslek Yüksekokulu Öğrencileri 120 23.7 Toplam 506 100.0 Ölçme Aracının Geliştirilmesi Öğrenci görüşlerine dayalı ideal beden eğitimi öğretmeninin niteliklerini belirleyebilecek güvenilir ve geçerli bir araç geliştirmeyi amaçlayan bu araştırmada öncelikle, literatür taraması yapılmış ve daha sonra ortaöğretim ve üniversite öğrencilerinin ideal beden eğitimi öğretmeninde bulunmasını istedikleri kriterleri içine alan toplam 80 maddeden oluşan bir madde havuzu oluşturulmuştur. Bu maddeler oluşturulurken, özellikle Milli Eğitim Bakanlığının (MEB, 2002: 1-37) hazırlamış olduğu Öğretmen Yeterlilikleri kriterlerinden yararlanılmıştır. Madde havuzunda toplanan 80 madde, eğitim bilimci ve ölçme-değerlendirme uzmanlarının görüş ve değerlendirmelerine sunulmuştur. Burada maddelerin öncelikle kapsam geçerliliğinin sağlanmasına çalışılmıştır. Uzman görüşlerine dayalı olarak madde havuzunda bulunan maddeler sınıflamalara ayrılmış ve tekrar düzenlenmiştir. 153
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1) 154 Ölçekte, ideal beden eğitimi öğretmeninde bulunması gereken nitelikleri, konu alan hakimiyeti, öğretmenlik meslek bilgisi ve genel kültür olarak üç ana başlık altında toplanmıştır. Konu alan hakimiyeti ana başlığı, teorik ve uygulama adı altında iki alt başlık altında toplanmıştır. Öğretmenlik meslek bilgisi ana başlığı, sınıf yönetimi, öğretimi planlama, öğretim materyali kullanımı ve ölçme değerlendirme olmak üzere toplam dört alt başlık altında toplanmış. Genel kültür ana başlığı, beden eğitimi ile ilgili genel kültür ve genel kültür alt başlıkları altında toplanmıştır. Araştırmada ölçek beşli likert şeklinde hazırlanmıştır. Ölçek derecelemesi, Hiç katılmıyorum: 1, Katılmıyorum: 2, Kısmen katılıyorum: 3, Katılıyorum: 4, Tamamen katılıyorum: 5 şeklinde yapılmıştır. Ölçekte belirlenen olumsuz cümlelerin cevapları ters yönde yeniden (recode) kodlanmıştır. Verilerin Analizi Araştırma sonucu elde edilen veriler bilgisayar istatistik paket programı SPSS 10.0 (Statistical Package for Social Sciences) kullanılarak analiz edilmiştir. İlgili literatür, uzman kanısı ve örnekleme alınan 506 öğrenci görüşlerinden yararlanılarak oluşturulan 80 maddelik ölçeğin faktöryel geçerliliği için faktör analizi yapılmıştır. Ölçeğin faktör yapısını belirlemek amacıyla, faktör analizi yöntemlerinden döndürülmemiş temel bileşenler analizinden (Unrotated Factor Solution) yararlanılmıştır. İlk hazırlanan ölçekte bulunan 80 maddeye ilişkin ilk analiz sonuçlarına göre KMO (Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy) değeri 0.857, Bartlett Testi 19249.36 olarak bulunmuştur. Analiz sonuçlarına göre faktör yükü 0.40 ve üzeri olan maddeler işleme alınmış ve toplam 64 madde işler durumda gözükmüştür. Yapılan faktör analizi sonucunda işler durumda bulunan 64 madde için tekrar faktör analizi işlemleri yapılmıştır. İkinci analiz sonucunda KMO (Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy) değeri 0.884, Bartlett Testi 15291.06 olarak bulunmuştur. Ayrıca ölçeğin geçerliliği için uzman kanısından da yararlanılmıştır. Ölçek tek boyut halinde hazırlanmış, alt boyutlandırmalar ise araştırmacılar tarafından yapılmıştır. Öğrenci görüşlerine göre ideal beden eğitimi öğretmeninin niteliklerine ilişkin maddelerin faktör yükleri Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. İdeal Beden Eğitimi Öğretmeni Niteliklerine İlişkin Maddelerin Faktör Yükleri Mad İdeal Beden Eğitimi (BE) Öğretmeni Nitelikleri (Kriterleri). No Konu Alan Hakimiyeti: Bilişsel (Teorik) 1 Sporun çeşit ve branş dallarını öğrencilere bildirme ve okulda özendirme 2 Öğretmenin konu alan hakimiyetinin yeterli olması 3 Teorik derslerde sağlık bilgisi ve ilkyardım bilgisini verme 4 Öğrenci performans durumlarını takip etme 5 Bilişsel, duyuşsal ve psikomotor boyutta öğrencileri derse hazırlama Faktör Yükü 0.63 0.52 0.49 0.44 0.41
Öğrenci Görüşlerine Göre 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 Mesleki gelişmeleri inceleme Ders ve konuyla ilgili çeşitli kaynaklar göstererek öğrencilere bilgiye ulaşmada rehberlik etme Konu Alan Hakimiyeti : Psikomotor (Uygulama) Öğretmenin mesleğini sevmesi ve derslerini severek yapma Kişisel ve mesleki davranışları ile ilgili çevresine iyi örnek olma Hareketleri aşamalı olarak öğrencilerin düzeylerine göre ayarlama Öğrenci seviyesine uygun oyunlar oynatma Uygulamalı dersler öncesi ısınma hareketleri yapma Çeşitli branşlarda okul takımı oluşturup, çalıştırma Öğretmenlik Meslek Bilgisi : Sınıf Yönetimi İletişim Öğrencilerle etkili iletişim kurabilme BE Öğretmenin açık fikirli ve sevecen olması Ders süresince demokratik bir öğrenme ortamı sağlayabilme Zamanı iyi ve etkili kullanabilme BE Öğretmenin öğrenciyi cesaretlendirici ve destekleyici olması BE Öğretmenin hoşgörülü ve sabırlı olması Dersteki kesinti ve engellemelere karşı uygun önlemler alabilme Öğrencinin ders dışında kendisine ulaşabilme kolaylığı Okul etkinliklerine sınıfı katma Mesleki öneri ve eleştirilere açık olma Öğretmenin derse zamanında gelmesi ve ders saatlerine uyması Derste öğrencinin rolünün ne olacağını belirleme Ses tonunu etkili bir biçimde kullanabilme Öğretmenlik Meslek Bilgisi : Öğretimi Planlama Öğretim yöntem teknikleri Öğrencileri derse güdüleme ve motivasyonlarını sağlama Daha iyi bir öğrenim ortamı sağlamak için çaba gösterme Öğrencinin ilgi ve dikkatini çekme Dersin amacını belirleme Ders esnasında sözel ve beden dilini etkili biçimde kullanma Öğrenme eksiklikleri ve yanlışlıkları giderme Öğrencilerin soru ve problemlerini dinleme Derste çeşitli öğretim yöntem-tekniği kullanma Dersin süresini belirleme Ödül ve cezayı uygun yer ve zamanda kullanma Dersin içeriğini belirleme Derste kullanılacak öğretim yöntemini belirleme Güncel sportif olayları öğrencilerden dinleme ve dersle kaynaştırma yapma Ders anında dönüt-düzeltmeyi kullanma Yıllık plan yapma Ders planı hazırlama Derse uygun bir giriş yapma Ders sonunda ders konusunu özetleme Öğretmenlik Meslek Bilgisi : Araç Gereç (Öğretim Materyali) Kullanımı Okulda beden eğitimi ders araçlarının malzeme teminini sağlama Dersin işleneceği alanın/salonun ders başlamadan önce dersin işlenişine uygun hale getirme Derste çeşitli görsel-işitsel (tepegöz, projeksiyon, video, bilgisayar, şema vb.) öğretim materyallerini kullanma Beden eğitimi araçlarını (toplar,ipler, masa tenisi, jimnastik sıraları, labutlar, çemberler, jimnastik araçları, kasalar) derslerde kullanma Öğretmenlik Meslek Bilgisi : Ölçme- Değerlendirme Ölçme ve değerlendirmede objektif olma Ölçme ve değerlendirmede konu kapsam geçerliliğine uygun olmaya dikkat etme 0.41 0,41 0.60 0.59 0.55 0.52 0.49 0.42 0.57 0.56 0.56 0.54 0.52 0.51 0.49 0.47 0.47 0.46 0.46 0.44 0.41 0.62 0.62 0.61 0.59 0.59 0.57 0.56 0.52 0.51 0.51 0.50 0.50 0.50 0.50 0.49 0.47 0.47 0.40 0.59 0.56 0.52 0.50 0.56 0.56 155
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1) 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 Sınav sonuçlarını kısa sürede öğrenciye bildirme Öğrencilerin dönem içi performanslarını dikkate alarak değerlendirme yapma Ölçmeye dayalı öğrencilerin performans ölçütlerini belirleme Amaca uygun ölçme-değerlendirme yöntemini belirleme Genel Kültür: Beden Eğitimi İle İlgili Genel Kültür BE Öğretmenin spor genel kültürü yeterli olma Alanında araştırma yaparak bilgi üretme Öğrenciyi değişik spor branşlarına yönelmeyi teşvik etme Mesleği ile ilgili yasa ve yönetmeliklerin farkında olma Özel eğitime gereksinim duyan öğrencilere rehberlik ve hizmet etme Spor yapma bilincini okulda bir kültür haline getirme Genel Kültür: Genel Kültür Öğrencileri, genel kültür yaşantılarını geliştirmeye özendirme BE Öğretmenin genel kültürü yeterli olma Yeniliklere açık olma Öğrenen bir Beden Eğitimi öğretmeni modeli çizme KMO= 0.884, Bartlett testi= 15291.06, Cronbach Alpha= 0.96 0.56 0.54 0.53 0.52 0.60 0.58 0.57 0.55 0.53 0.49 0.51 0.50 0.49 0.45 BULGULAR ve YORUM İlk hazırlanan ölçekte bulunan 80 maddeye ilişkin ilk analiz sonuçlarına göre KMO (Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy) değeri 0.857, Bartlett Testi 19249.36 olarak bulunmuştur. Yapılan faktör analizi sonucunda işler durumda bulunan 64 madde için tekrar faktör analizi işlemleri yapılmıştır. İkinci analiz sonucunda KMO (Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy) değeri 0.884, Bartlett Testi 15291.06 olarak bulunmuştur. Buna göre Bartlett testinin sonucu 0.05 düzeyinde anlamlı bulunmuştur. Bartlett testine göre değişkenler arasında bir kolerasyon bulunmakta ve faktör analizi bu değişkenlere uygulanmaktadır. Ölçeğin Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı 0.96 olarak bulunmuştur. Her iki analizde de faktör yükleri 0.40 ve üzerinde olan maddeler kullanılmıştır. Yukarıdaki sonuçlar, maddelerin faktör analizi için uygun olduğunu, yapı geçerliliğinin sağlandığını ve güvenilir bulunduğunu göstermektedir. Ölçek tek boyut halinde hazırlanmış, alt boyutlandırmalar ise araştırmacılar tarafından yapılmıştır. Ölçekte, ideal beden eğitimi öğretmeninde bulunması gereken nitelikleri, konu alan hakimiyeti, öğretmenlik meslek bilgisi ve genel kültür olarak üç ana başlık altında toplanmıştır. Konu alan hakimiyeti ana başlığı, teorik ve uygulama adı altında iki alt başlık altında toplanmış ve toplamda 13 madde işler durumda bulunmuştur. Öğretmenlik meslek bilgisi ana başlığı, sınıf yönetimi, öğretimi planlama, öğretim materyali kullanımı ve ölçme değerlendirme alt başlıkları altında toplanmış ve toplamda 41 madde işler durumda bulunmuştur. Genel kültür ana başlığı, beden eğitimi ile ilgili genel kültür ve genel kültür alt başlıkları altında toplanmış ve toplamda 10 madde işler 156
Öğrenci Görüşlerine Göre durumda bulunmuştur. Ölçekte bulunan alt başlıklara göre maddelerin dağılımı ve faktör yükleri Tablo 3 te verilmiştir. Tablo 3. Ölçekte Bulunan Alt Başlıklara Göre Maddelerin Dağılımı ve Faktör Yükleri Ana Başlık Alt Başlık Madde Sayısı Faktör Yükleri Konu Alan Bilişsel (Teorik) 7 0.41 0.63 arası Hakimiyeti Psikomotor (Uygulama) 6 0.42 0.60 arası Sınıf Yönetimi iletişim 13 0.41 0.57 arası Öğretmenlik Öğretimi Planlama Öğretim Yöntem Teknikleri 18 0.40 0.62 arası Meslek Bilgisi Araç- gereç (öğretim materyali) kullanımı 4 0.50 0.59 arası Ölçme-Değerlendirme 6 0.52 0.56 arası Genel Kültür Beden Eğitimi ile ilgili genel kültür 6 0.49 0.60 arası Genel Kültür 4 0.45 0.51 arası TOPLAM 64 0.40 0.63 arası Sonuç Çağdaş beden eğitimi öğretmeni nasıl olmalıdır? sorusu hemen her yerde ve her zaman sorulmaktadır. Bunun için istenilen niteliklerin öğretmen yetiştiren kurumlarda ne oranda kazanıldığı ve öğretmenlerin bunların ne kadarını alanda uyguladıklarının kontrolü gerekmektedir (Demirhan, 2002:92). Dolayısıyla yapılan bu çalışma bu durumların tespitinde önemli bir katkı sağlayacak niteliktedir. Milli Eğitim Bakanlığı nın öğretmenlere yönelik verdiği Hizmet İçi Eğitim Seminerlerinde bu ölçekten yararlanılabilir ve hazırlanan bu ölçek, beden eğitimi öğretmenlerinin kendilerini geliştirmelerine ve yenilemelerine katkı ve rehberlik sağlayabilir. Beden eğitimi öğretmeni yetiştiren kurumlardan olan Eğitim Fakülteleri ve Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokullarının, Beden Eğitimi Öğretmenliği Bölümü müfredat ve ders programlarının yeniden gözden geçirilmesi ve düzenlenmesinde bu ölçeğin katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Öğrenci görüşlerine göre ideal beden eğitimi öğretmeninin niteliklerini belirlemeyi amaçlayan bu araştırma sonucunda belirlenen toplam 64 nitelik, (EK-1) de verilmiştir. KAYNAKÇA Alkan, Cevat ve diğerleri. (2000). Öğretmenlik Mesleğine Giriş, Editör: Veysel Sönmez. Ankara: Anı Yayıncılık. 62. Bilgen, Nihat. (1998). Öğretmen ve Eğitimi, Milli Eğitim Dergisi, Sayı:137, Sayfa: 61- Çakmak, Melek. (2001). Etkili Öğretimin Gerçekleşmesinde Öğretmenin Rolü Çağdaş Eğitim, 26 (274) 22-26. Demirhan, Gıyasettin. (2001). Dünyada Beden Eğitimi Öğretmeni Yetiştirme II. Ulusal Beden Eğitimi Öğretmenliği Sempozyumu, 21-23 Aralık 2001. Sayfa: 20-42. 157
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1) Demirhan, Gıyasettin. (2002). Çağdaş Beden Eğitimi Öğretmeni, VII. Uluslar arası Spor Bilimleri Kongresi, 27-29 Ekim 2002. Sayfa: 88-93. Demirhan, Gıyasettin, Coşkun, Hüseyin ve Altay, Figen. (2002). Beden Eğitimi Öğretmenlerinin Niteliklerine İlişkin Görüşler, Eğitim ve Bilim, 27 (123) 35-41. Erden, Münire. (1998). Öğretmenlik Mesleğine Giriş, İstanbul: Alkım Yayınları. Kavcar, Cahit. (2003). Alan Öğretmeni Yetiştirme, Çağdaş eğitim sistemlerinde Öğretmen Yetiştirme Sempozyumu, 21-23 Mayıs 2003. Cumhuriyet Üniversitesi. Ankara: Tekışık Yayıncılık. MEB. (2002). Öğretmen Yeterlilikleri, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları: 3749, Ankara: Milli Eğitim Basımevi. Özer, Dilara ve Özkan, Pınar. (1999). Beden Eğitimi Öğretmen Niteliklerinin İncelenmesi, Spor Araştırmaları Dergisi, 3 (3) 25-35. Semerci, Nuriye ve Semerci, Çetin. (2004). Türkiye de Öğretmenlik Tutumları Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14 (1) 137-146. Tamer, Kemal ve Pulur, Atilla. (2001). Beden Eğitimi ve Sporda Öğretim Yöntemleri, Ankara: Kozan Ofset. Tamer, Kemal. (1988). Beden Eğitimi ve Oyun Öğretimi, Açık öğretim Fakültesi Yayınları No: 101, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Ofset. Yıldırım, İbrahim. (2001). Kaliteli Öğretmen Yetiştirme ve Hizmetiçi Eğitimin Yeri, Öğretmen Yetiştirme ve Eğitimde Kalite Paneli, (22 Kasım 2000). Ankara: Milli Eğitim Yayınevi. 158
Öğrenci Görüşlerine Göre EK - 1 İDEAL BEDEN EĞİTİMİ ÖĞRETMENİ NİTELİKLERİ (ÖĞRENCİ GÖRÜŞLERİNE DAYALI) Değerli öğrenci, Bu araştırma, ideal beden eğitimi öğretmeninde bulunması gereken nitelikleri belirlemek amacıyla sizlerin görüşlerine dayalı olarak yapılmaktadır. Beden eğitimi öğretmeni ile ilgili olarak görüş ve yargı bildiren aşağıdaki cümleleri okuyunuz. Bu görüşlere ne derecede katıldığınızı veya katılmadığınızı sağ tarafta bulunun sütunlarda yanıt olarak verilen beş görüş seçeneklerinden birini işaretleyerek belirtiniz. Seçenekler, tamamen katılıyorum, katılıyorum, kısmen katılıyorum, katılmıyorum ve hiç katılmıyorum şeklinde verilmiştir. Araştırmaya gösterdiğiniz ilgi ve katkı için teşekkürler. İdeal Beden Eğitimi Öğretmeni Nitelikleri (Kriterleri) Madde No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 İdeal Beden Eğitimi (BE) Öğretmeni Nitelikleri (Kriterleri) Konu Alan Hakimiyeti: Bilişsel (Teorik) Öğrenci performans durumlarını takip etme Bilişsel, duyuşsal ve psikomotor boyutta öğrencileri derse hazırlama Teorik derslerde sağlık bilgisi ve ilkyardım bilgisini verme Öğretmenin konu alan hakimiyetinin yeterli olması Mesleki gelişmeleri inceleme Ders ve konuyla ilgili çeşitli kaynaklar göstererek öğrencilere bilgiye ulaşmada rehberlik etme Sporun çeşit ve branş dallarını öğrencilere bildirme ve okulda özendirme Konu Alan Hakimiyeti : Psikomotor (Uygulama) Hareketleri aşamalı olarak öğrencilerin düzeylerine göre ayarlama Uygulamalı dersler öncesi ısınma hareketleri yapma Öğrenci seviyesine uygun oyunlar oynatma Kişisel ve mesleki davranışları ile ilgili çevresine iyi örnek olma Öğretmenin mesleğini sevmesi ve derslerini severek yapma Çeşitli branşlarda okul takımı oluşturup, çalıştırma Öğretmenlik Meslek Bilgisi : Sınıf Yönetimi İletişim Derste öğrencinin rolünün ne olacağını belirleme BE Öğretmenin hoşgörülü ve sabırlı olması BE Öğretmenin açık fikirli ve sevecen olması BE Öğretmenin öğrenciyi cesaretlendirici ve destekleyici Tamamen Katılıyorum Katılıyorum Kısmen Katılıyorum Katılmıyorum Hiç Katılmıyorum 159
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1) 160 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 olması Ders süresince demokratik bir öğrenme ortamı sağlayabilme Dersteki kesinti ve engellemelere karşı uygun önlemler alabilme Öğrencilerle etkili iletişim kurabilme Ses tonunu etkili bir biçimde kullanabilme Mesleki öneri ve eleştirilere açık olma Öğretmenin derse zamanında gelmesi ve ders saatlerine uyması Öğrencinin ders dışında kendisine ulaşabilme kolaylığı Zamanı iyi ve etkili kullanabilme Okul etkinliklerine sınıfı katma Öğretmenlik Meslek Bilgisi : Öğretimi Planlama Öğretim yöntem teknikleri Yıllık plan yapma Ders planı hazırlama Dersin amacını belirleme Dersin içeriğini belirleme Dersin süresini belirleme Derste kullanılacak öğretim yöntemini belirleme Derse uygun bir giriş yapma Öğrencinin ilgi ve dikkatini çekme Güncel sportif olayları öğrencilerden dinleme ve dersle kaynaştırma yapma Öğrencileri derse güdüleme ve motivasyonlarını sağlama Ders esnasında sözel ve beden dilini etkili biçimde kullanma Derste çeşitli öğretim yöntem-tekniği kullanma Daha iyi bir öğrenim ortamı sağlamak için çaba gösterme Öğrencilerin soru ve problemlerini dinleme Ders anında dönüt-düzeltmeyi kullanma Ödül ve cezayı uygun yer ve zamanda kullanma Öğrenme eksiklikleri ve yanlışlıkları giderme Ders sonunda ders konusunu özetleme Öğretmenlik Meslek Bilgisi : Araç Gereç (Öğretim Materyali) Kullanımı Beden eğitimi araçlarını (toplar,ipler, masa tenisi, jimnastik sıraları, labutlar, çemberler, jimnastik araçları, kasalar) derslerde kullanma Dersin işleneceği alanın/salonun ders başlamadan önce dersin işlenişine uygun hale getirme Okulda beden eğitimi ders araçlarının malzeme teminini sağlama Derste çeşitli görsel-işitsel (tepegöz, projeksiyon, video, bilgisayar, şema vb.) öğretim materyallerini kullanma Öğretmenlik Meslek Bilgisi : Ölçme- Değerlendirme Ölçmeye dayalı öğrencilerin performans ölçütlerini belirleme Amaca uygun ölçme-değerlendirme yöntemini belirleme Ölçme ve değerlendirmede objektif olma Ölçme ve değerlendirmede konu kapsam geçerliliğine uygun olmaya dikkat etme Öğrencilerin dönem içi performanslarını dikkate alarak değerlendirme yapma Sınav sonuçlarını kısa sürede öğrenciye bildirme Genel Kültür: Beden Eğitimi İle İlgili Genel Kültür
Öğrenci Görüşlerine Göre 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 BE Öğretmenin spor genel kültürü yeterli olma Mesleği ile ilgili yasa ve yönetmeliklerin farkında olma Öğrenciyi değişik spor branşlarına yönelmeyi teşvik etme Alanında araştırma yaparak bilgi üretme Spor yapma bilincini okulda bir kültür haline getirme Özel eğitime gereksinim duyan öğrencilere rehberlik ve hizmet etme Genel Kültür: Genel Kültür BE Öğretmenin genel kültürü yeterli olma Öğrencileri, genel kültür yaşantılarını geliştirmeye özendirme Öğrenen bir Beden Eğitimi öğretmeni modeli çizme Yeniliklere açık olma 161
F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2006 16 (1) 162